Եբրայական հաշվարկման համակարգ

Եբրայական հաշվարկման համակարգ,  սկսած Թանախի, Միշնայի և Թալմուդի ժամանակներից եբրայական աղբյուրներում օգտագործվող հաշվարկման համակարգն է։ Թանախում օգտագործվող հաշվումների անալոգները հանդիպում են միջագետքյան և, ավելի քիչ քանակով, հին եգիպտական հաշվարկման համակարգերում։ Ավելի ուշ Միշնայի և Թալմուդի հեղինակները՝ Թաննային և Ամորաին, լրացուցիչ չափումներ փոխառան իրենց ժամանակակից պարսկական և հին հունական համակարգերից։ Եբրայական համակարգը մինչև օրս էլ սահմանափակումներ ունի, քանի որ հրեական հալախայի շատ դրույթներ արտահայտված են հենց այդ հաշվարկման համակարգում։ Եբրայական չափումները ժամանակակից տասնորդական համակարգի վերածելը որոշակի դժվարություններ է ներկայացնում և քննարկման առարկա է դառնում հալախայի ոլորտում իշխանությունների միջև։

Եբրայական հաշվարկման համակարգ
Տեսակ	Աստվածաշնչյան հասկացություն և Միավորների համակարգեր
Ենթադաս	չափման միավոր և տարադրամ

Թալմուդի ժամանակակից հրատարակությունը։

հրեաները Միշնա են կարդում (1924)

Երկարության չափման միավորներ

Եբրայական հաշվարկման համակարգերում, ինչպես և շատ այլ համակարգերում, որպես երկարության չափման միավորներ կիրառվում էին քիչ թե շատ ստանդարտացված միավորներ։ Թանախում հանդիպող երկարության ստանդարտ միավորներն էին՝

• Մատ (եբրայերեն՝ אצבע, էցբա‎) — միջնամատի հաստությունը, մոտ. 2 սմ
• Ափ (եբրայերեն՝ תפח, տեֆախ‎) — 4 ծալված մատների հաստությունը, մոտ. 8 սմ
• Թիզ (եբրայերեն՝ זרת, զերետ‎) — առավելագույնս բացված բթամատի և ճկույթի ծայրերի միջև եղած հեռավորությունը, որը մոտավորապես հավասար ՝ 3 ափի, մոտ. 24 սմ
• Կանգուն (եբրայերեն՝ אמה, ամա‎) — 5 կամ 6 ափ

Թալմուդում օգտագործվել են ևս մի քանի ավելի մեծ միավորներ.

• Ստադիում (եբրայերեն՝ ריס, րիս‎) — 1600 ափ, մոտ. 150 մ
• Մղոն (եբրայերեն՝ מיל, միլ‎) — 2000 կանգուն, մոտ. 1 կմ

Ծավալի չափման միավորները

Հեղուկների ծավալի միավորներ

• Բատ — 39553,3 սմ³,
• Խին («Հին»)՝ ենթադրաբար — 1/6 բատ — 6592,8 սմ³.
• Լոգ՝ ենթադրաբար — 1/72 բատ — 549,4 սմ³.
• Կոռ — ինչպես սորուն պինդ մարմինների, այնպես էլ հեղուկների համար:Ենթադրաբար հավասարվում էր հոմերի = 10 էֆ (բատ).
• լետեխ — 197766,6 սմ³,
• Թարկավ — 6592,8 սմ³,
• Թեյման — 274,7 սմ³,
• Ռվիիտ (քառորդ) — 137,3 սմ³,
• Բեյցա (ձու) — 91,6 սմ³,

Սորուն մարմինների ծավալների միավորներ

• Էֆա (եֆա) — 39553,3 սմ³,
• Հոմեր (Կուր) — սորուն մարմինների, ինչպես նաև հեղուկների ծավալների չափման միավոր,որը հավասարվում է էշի (մոտ. 390 լիտր — 395533,2 սմ³). 1հոմերը հավասար է 10 էֆի կամ բատի,
• Սեա — 13184,4 սմ³, 1/3 էֆ,
• Իսսարոն (Օմեր) — 3955,3 սմ³: Հնարավոր է, որ սա կալված մեկ խուրձ հացահատիկի ծավալն է, 1/10 էֆ,
• Կավ (Կաբ). Ենթադրաբար — 1/18 էֆ — 2197,6 սմ³,

Մակերեսի միավորներ

Եբրայական հաշվարկման համակարգում մակերեսի չափման միավորները ստացվել են այն հացահատիկի ծավալից, որը կարող էին ցանել տվյալ մակերեսի վրա ստանդարտ պայմաններում:Առավել հաճախ հանդիպող մակերեսի չափման միավորներն են՝

• Բեյտ ռովա — 32,6 մ²,
• բեյտ կավ — 130,7 մ²,
• բեյտ սեա — 784,3 մ²,
• բեյտ սեատաիմ — 1568,6 մ²,
• բեյտ լետեխ — 11629,6 մ²,
• բեյտ կուր — 23529,2 մ²։

Ժամանակի միավորներ

Եբրայերենում ժամանակի չափման միավորները հիմնված են եղել մասամբ տիեզերական դիտարկումների վրա, ինչպես նաև մարդկանց ստանդարտացված գործողությունների հիման վրա։

• Ռեգա
• Հելեկ
• Դաքա
• Շաա
• Աշմուրա
• Օնա
• Յոմա
• Շաբբատ
• Հոդեշ
• Շանա
• Շավուրա
• Յովել
• Թոխ կդեյ դոբբուր
• Զման ախիլատ պերաս

Զանգվածի (և փողի) միավորներ

• Տաղանդ = 60 րոպե = 3000 շեկել = 6000 բեկա = 60 000 հերա։ Քաշը 34-ից 41 կգ է։
• Կիկար
• Մին
• Շեկել (սիկլ)
• Բեկա
• Հերա
• Կեսսիտա
• Պիմ

Գրականություն

• Frank, Rabbi Yitzḥak The Practical Talmud Dictionary. — Jerusalem, Israel: The Ariel Institute, 1991. — ISBN 978-0-87306-588-7

Արտաքին հղումներ

• Weights and Measures / Jewish Encyclopedia(անգլ.)
• Ka-Zait
• Summary table of Biblical & Talmudic units of measurement by Ronnie Figdor

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Եբրայական հաշվարկման համակարգ կատեգորիայում։