Վիքիպեդիա

Դպրոցական դասադուլ հանուն կլիմայի

Դպրոցական դասադուլ հանուն կլիմայի (շվեդ.՝ Skolstrejk för klimatet), կամ «Ուրբաթները հանուն ապագայի» (անգլ.՝ Fridays For Future, FFF), դպրոցականների և ուսանողների միջազգային հասարակական շարժում, որի մասնակիցները գլոբալ տաքացման դեմ պայքարի «արագ և վճռական գործողություններ» են պահանջում քաղաքական գործիչներից։

2018 թվականի օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին շվեդ աշակերտուհի Գրետա Թունբերգը միայնակ, «դպրոցական դասադուլ հանուն կլիմայի» պաստառով հանդերձ, դուրս է եկել Շվեդիայի խորհրդարանի շենքի դիմաց։ Որոշ ժամանակ անց նման անվանումով զարգացել է հասարակական շարժում, որը տեղի է ունեցել դպրոցականների և ուսանողների հանրահավաքներում, որոնք սովորաբար կայացել են ուրբաթ, և որոնց դպրոցականներն ու ուսանողները հաճախում են ուսման փոխարեն։

2019 թվականի մարտին և մայիսին «համընդհանուր դասադուլներում» հավաքվել են հարյուր հազարավոր դպրոցականներ աշխարհի ավելի քան հարյուր երկրներից, 2019 թվականի սեպտեմբերին «համընդհանուր շաբաթում»՝ 6-7 միլիոն մարդ։

Բաժնետոմսերի ժամանակագրություն խմբագրել

Գրետա Թունբերգը՝ 2019 թվականի մարտի 15-ի ակցիաների աջակցության տեսահոլովակում
 
«Դպրոցական դասադուլ հանուն կլիմայի» մարտի 15-ին Սան Ֆրանցիսկոյում
 
«Դպրոցական դասադուլ հանուն կլիմայի» Վելինգտոն, մարտի 15

2018 թվականի օգոստոսի 20-ին ռեկորդային անտառային հրդեհներից հետո[1] շվեդ աշակերտուհի Գրետա Թունբերգը որոշել է դպրոց չգնալ մինչև սեպտեմբերի 9-ի Շվեդիայի ընտրությունները։ Ամեն օր երկու շաբաթվա ընթացքում նա խորհրդարանի շենքի մոտ նստած էր «Skolstrejk för klimatet» («դպրոցական դասադուլ հանուն կլիմայի») պաստառով։ Նրա պահանջների թվում է եղել ջերմոցային գազերի արտանետումների նվազեցումը Շվեդիայում՝ Փարիզի համաձայնագրի շրջանակներում։

Սեպտեմբերի 7-ին նա հայտարարել է, որ կշարունակի դասադուլ անել ամեն ուրբաթ, քանի դեռ Շվեդիան չի հետևել Փարիզյան համաձայնագրին[2]։

2018 թվականի նոյեմբերին Ավստրալիայում ուրբաթօրյա դասադուլ են արել հազարավոր ուսանողներ։ 2018 թվականի դեկտեմբերին Կատովիցեում կլիմայի փոփոխության մասին ՄԱԿ-ի համաժողովի ժամանակ դասադուլներ են անցկացվել Ավստրալիայի, Ավստրիայի, Բելգիայի, Կանադայի[3], Հոլանդիայի, Գերմանիայի, Ֆինլանդիայի, Ճապոնիայի, Շվեյցարիայի, Անգլիայի և ԱՄՆ-ի 270 քաղաքներում[2]։

2019 թվականին դասադուլները շարունակվել են տարբեր երկրներում, այդ թվում՝ Նոր Զելանդիայում, Ուգանդայում և Կոլումբիայում[4]։ Գերմանիայում և Շվեյցարիայում բողոքի է դուրս եկել 45 000 ուսանող[5][6]։

Առաջին «գլոբալ դասադուլ»․ 2019 թվականի մարտի 15 խմբագրել

2019 թվականի մարտի 15-ին տեղի ունեցավ առաջին կենտրոնացված կազմակերպված «գլոբալ դասադուլ հանուն կլիմայի»՝ շուրջ 2000 բողոքի ակցիաներ 123 երկրներում[7]։ Ցուցարարների ընդհանուր թիվը կազմել է ավելի քան 1,4 միլիոն մարդ[8]։

2019 թվականի մարտի 1-ին դասադուլի գլոբալ համակարգող խմբից 150 մարդ, ներառյալ Գրետա Թունբերգը, բաց նամակ են գրել The Guardian-ին[9]․

Մենք՝ դեռահասներս, խորապես մտահոգված ենք մեր ապագայով։ Մենք մարդկության ապագան ենք առանց ձայնի իրավունքի։ Մենք այլևս չենք հաշտվի այդ անարդարության հետ։ Ի վերջո, մենք պետք է կարգավորել կլիմայական ճգնաժամին, որպես ճգնաժամ։ Սա մարդկության պատմության մեջ ամենամեծ սպառնալիքն է, և մենք չենք համակերպվի կառավարությունների անգործության հետ, որը վտանգում է մեր ողջ քաղաքակրթությունը։ Կլիմայի փոփոխությունն արդեն տեղի է ունենում։ Դրա պատճառով արդեն մարդիկ են զոհվում, մահանում են հիմա, բայց մենք կարող ենք և պետք է կանգնեցնենք այս ամենը։

Ռուսաստանում գործողություններ էին նախատեսվում Մոսկվայում, Նովոսիբիրսկում, Կիրովում և Յարոսլավլում, ինչպես նաև Իզևսկում[10], բայց բողոքի ակցիաներ տեղի են ունեցել միայն Մոսկվայում և Կիրովում[11]։ Ուկրաինայում ակցիաներ են անցկացվել Կիևում, Խարկովում, Դնեպրում, Նիկոլաևում, Զապորոժիեում և Տերնոպոլում[12]։

Երկրորդ «գլոբալ դասադուլ»․ 2019 թվականի մայիսի 24 խմբագրել

Երկրորդ նմանատիպ բողոքի ակցիաները սկսվել է Նոր Զելանդիայում և Ավստրալիայում[13][14]։ Հարյուր հազարավոր ուսանողներ աշխարհի ավելի քան 1600 քաղաքներում դասադուլ են արել 125 երկրներից[15]։

Կլիմայական դասադուլ Ահենում․ 2019 թվականի հունիսի 21 խմբագրել

2019 թվականի հունիսի 21-ին 17 երկրների շուրջ 40 000 ուսանողներ դասադուլ են արել գերմանական Ահենում[16][17]։

Հունիսի 19-ին՝ դասադուլից քիչ առաջ, Ահեն քաղաքը հետևել է գերմանական մի քանի այլ քաղաքների օրինակին և հայտարարել է «կլիմայական ճգնաժամի» վիճակը[18]։ 2019 թվականի հունիսի 22-ին FFF-ի մոտ 20 000 ակտիվիստներ և այդ շարժումից բոլորը մասնակցել են Գերմանիայի արևմուտքում Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիայի Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա երկրամասում գտնվող Գարցվայլերի ածխի քարհանքի վրա հարձակմանը, որի ընթացքում նրանք վիրավորել են կարիերայի պաշտպանության համար ժամանած 8 ոստիկանի, ինչպես նաև երկու օրով արգելափակել են այդ ածխի հանքի և ածխի էլեկտրակայանի միջև գնացքների երթևեկությունը, որն ապահովում է ամբողջ Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիան[19][20][21][22]։ «Մենք քաղաքացիական անհնազանդությունը համարում ենք բողոքի օրինական ձև։ Դա անհրաժեշտ է մեր ապագան պաշտպանելու համար»[23][24]։

«Գլոբալ շաբաթ»․ 2019 թվականի սեպտեմբերի 20-27 խմբագրել

 
2019 թվականի սեպտեմբերի 20-27-ին բողոքի ելած մարդկանց ընդհանուր թիվը:
     1,000,000+      100,000+      10,000+      1,000+      100+      Small protests, unclear numbers

Սեպտեմբերի 20-ին և 27-ին տեղի է ունեցել երկու «գլոբալ դասադուլներ», որոնք միավորվել են միասնական դասադուլի շրջանակներում»։ Ակցիան նվիրված էր կլիմայի փոփոխության ոլորտում ՄԱԿ-ի՝ սեպտեմբերի 23-ին կայացած գագաթաժողովին[25]։

2019 թվականի սեպտեմբերի 20-ի ակցիային, կազմակերպիչների տվյալներով, մասնակցել է 156 երկրից շուրջ 4 միլիոն մարդ։ Առավել զանգվածային ակցիան (250 հազար մասնակից) տեղի է ունեցել Նյու Յորքում, որտեղ ելույթ է ունեցել շարժման առաջնորդ Գրետա Թունբերգը[26][27]։

Դասադուլի օրը կանցլեր Անգելա Մերկելը հայտարարել է Գերմանիայում էներգետիկ անցման ծրագրի մասին, որն ուղղված է ջերմոցային գազերի արտանետումների կրճատմանը, ինչի համար նախատեսվում է հատկացնել 100 միլիարդ եվրո[28]։

GreenPeace-ի տվյալներով՝ սեպտեմբերի 27-ին ակցիային մասնակցել է 6,6 միլիոն մարդ ամբողջ աշխարհում[29][30][31]։

Մոնրեալում հանրահավաքը, որին մասնակցել է Գրետա Թունբերգը, ամենամեծն է՝ 500 հազար մարդ։ Հանրահավաքն այդպիսով դարձել է Քվեբեկի պատմության մեջ խոշորագույն հանրահավաքը[32]։

Ռուսաստանում «դպրոցական դասադուլներ հանուն կլիմայի» են անցկացվել 30 բնակավայրերում, դրանց մասնակցել է շուրջ 650 մարդ[29][33]։

Գիտնականների գնահատական խմբագրել

Գիտնականների ճնշող մեծամասնությունը կարծում է, որ ջերմոցային էֆեկտը, որը տաքացնում է երկիրը, զգալիորեն ուժեղացված է ածխաթթու գազի և այլ ջերմոցային գազերի հսկայական ծավալների արտանետումներով, որոնք առաջացել են մարդու գործունեության հետևանքով[34]։

2019 թվականի հունվարի 31-ին ավելի քան 3400 գիտնականներ բաց նամակ են ստորագրել՝ ի պաշտպանություն Բելգիայում «դպրոցական դասադուլ հանուն կլիմայի»։ Նամակում ասում է. «կլիմայի մասին գիտության տրամադրած փաստերի հիման վրա քարոզարշավի մասնակիցները ճիշտ են։ Մենք գիտնականներս աջակցում ենք կլիմայի փոփոխության դեմ պայքարին»[35]։

2019 թվականի փետրվարի 13-ին Անգլիայում 224 ակադեմիկոսներ բաց նամակ են ստորագրել, որում «լիակատար աջակցություն են հայտնել ուսանողներին»[36]։

Մարտի 5-ին 700 գերմանացի գիտնականներ հանրագիր են ստորագրել՝ ի պաշտպանություն դասադուլների[37]։

Ավելի քան 12 հազար գիտնականներ Գերմանիայից, Ավստրիայից և Շվեյցարիայից ստորագրել են «երիտասարդ ցուցարարների մտավախություններն արդարացված են և պահպանվում են առավել առաջադեմ գիտական գիտելիքներով» հանրագիրը[38] «գիտնականները հանուն ապագայի» կայքում[39][40]։ Հիմնվելով գիտական տվյալների վրա՝ գիտնականները հայտարարում են, որ կլիմայական ճգնաժամն իրապես գոյություն ունի, սակայն կլիմայի պաշտպանության ներկայիս միջոցառումները, ինչպես նաև կենսաբազմազանությունը, անտառները, ծովային ռեսուրսներն ու հողերն այնքան էլ բավարար չեն։ «Ուրբաթ հանուն ապագայի» շարժման շրջանակում սովորողների մոբիլիզացումը ցույց է տալիս, որ երիտասարդները հասկացել են իրավիճակի վտանգը։ Խնդրագրի ստորագրողներն ամբողջությամբ հավանություն են տալիս արագ և վճռական գործողությունների նրանց պահանջին։

Շվեյցարական Le Temps 262 օրաթերթի կայքում տեղադրված խնդրագրում շվեյցարացի, ֆրանսիացի և բելգիացի հետազոտողները դատապարտել են կլիմայի փոփոխության դեմ հանդիման պետական մարմինների անգործությունը և կոչ են արել մարտի 15-ին մասնակցել բողոքի ակցիաներին[41]։

2019 թվականի ապրիլին «երիտասարդ ցուցարարների մտավախություններն արդարացված են» վերնագրով նամակը հրապարակվել Է Science-ում և ստորագրվել է աշխարհի 3000 գիտնականների կողմից[42]։

2019 թվականի հունիսին Բրիտանիայում 1000 բուժաշխատողներ, ներառյալ պրոֆեսորներ և հասարակական գործիչներ, կոչ են արել լայն ոչ բռնի քաղաքացիական անհնազանդության՝ ի պատասխան կլիմայական ճգնաժամի կանխմանն ուղղված իշխանությունների «խիստ ոչ ադեկվատ» գործողությունների[43]։

Քաղաքական գործիչների կարծիքներ խմբագրել

Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը աշակերտների կլիմայական դասադուլները «շատ լավ նախաձեռնություն» է անվանել[44]։

ԱՄՆ-ի նախկին նախագահ Բարաք Օբաման նշել է «խիզախ, իրենց գործին նվիրված երիտասարդ առաջնորդների վաստակը, որոնք հանդես են գալիս միակ մոլորակի փրկության օգտին, որը մենք ունենք»։ Նրանք այնպիսի մարդիկ են, ինչպիսիք են 16-ամյա Գրետա Թունբերգը, որոնց բողոքները Շվեդիայի խորհրդարանի մոտ հանգեցրել են շարժման ստեղծմանը[45]։

Որոշ դպրոցներում տարբեր երկրներում կանոնադրությամբ նախատեսված են տուգանքներ՝ առանց հարգելի պատճառի դասերը բաց թողնելու համար։ Այսպես, օրինակ, Գերմանիայում Հյուսիսային Ռեյն-Վեստֆալիա երկրամասի կառավարության մակարդակով հավանություն է տրվել 100-ից մինչև 150 եվրոյի չափով տուգանքների կիրառմանը այն ծնողների նկատմամբ, որոնց երեխաները կմասնակցեն դասադուլների և բաց կթողնեն դասերը[46]։

Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թերեզա Մեյը քննադատել է բնապահպանական դասադուլներին մասնակցող դպրոցականներին ուսումնական և ուսուցչական ժամանակի վատնման համար[47]։

Ավստրալիայի վարչապետ Սքոթ Մորիսոնը ցուցարարներին կոչ է արել «ավելի շատ սովորել և քիչ ակտիվությամբ զբաղվել»[48]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Crouch, David (2018 թ․ սեպտեմբերի 1). «The Swedish 15-year-old who's cutting class to fight the climate crisis». The Guardian. 0261-3077. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 Carrington, Damian (2018 թ․ դեկտեմբերի 4). «'Our leaders are like children,' school strike founder tells climate summit». The Guardian. 0261-3077. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  3. ↑ «Metro Vancouver students cut class to demand action on climate change».
  4. ↑ «"I'm Sure Dinosaurs Thought They Had Time, Too': Over 12,000 Students Strike in Brussels Demanding Bold Climate Action» (անգլերեն). Common Dreams. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  5. ↑ mdr.de. «Schüler streiken für Klimaschutz: "It's our fucking future" | MDR.DE» (գերմաներեն). www.mdr.de. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  6. ↑ «Les jeunes se sont mobilisés pour le climat un peu partout en Suisse» (ֆրանսերեն). rts.ch. 2019 թ․ հունվարի 18. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  7. ↑ 123 countries now involved in the climate strike // CNN, 15.03.2019
  8. ↑ Photos: kids in 123 countries went on strike to protect the climate // Voc.com, 17.03.2019
  9. ↑ Letters (2019 թ․ մարտի 1). «Climate crisis and a betrayed generation». The Guardian. 0261-3077. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  10. ↑ Школьники устроили всемирную забастовку против изменений климата // Радио Свобода, 15.03.2019
  11. ↑ ««Меня пугает, что гении прошлого могут умереть вместе с нами». Зачем российские дети присоединяются к глобальному протесту против изменения климата 15 марта. // Greenpeace.ru, 14.03.2019». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  12. ↑ «"Планети "Б" не існує": українська молодь влаштувала страйк за клімат». Рубрика. 2019 թ․ մարտի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 27-ին.
  13. ↑ «'We're one, we're back': Pupils renew world climate action strike». www.aljazeera.com. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  14. ↑ «Students walk out in global climate strike». 2019 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  15. ↑ Isabelle Gerretsen CNN. «Global Climate Strike: Record number of students walk out». CNN. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին. {{cite web}}: |author= has generic name (օգնություն)
  16. ↑ Deutsche Welle (www.dw.com). «Germany: Aachen hosts 'Fridays for Future' climate rally | DW | 21.06.2019» (բրիտանական անգլերեն). DW.COM. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  17. ↑ Ulrich Bierwisch (2019 թ․ հունիսի 23). «Fridays for Future - Aachen 21 Juni 2019». Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  18. ↑ «Climate Alliance - Climate Emergency». www.climatealliance.org. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.(չաշխատող հղում)
  19. ↑ На западе ФРГ проходит многодневная акция молодежи в защиту климата
  20. ↑ Протестувальники проти змін клімату взяли штурмом вугільну шахту в Німеччині
  21. ↑ На западе Германии борцы с изменением климата пошли на штурм угольных разработок
  22. ↑ В Германии идет тихая гражданская война
  23. ↑ Sarah Obertreis (2019 թ․ հունիսի 21). «Der lange Zug von Aachen». FAZ.net.
  24. ↑ tagesschau.de (2019 թ․ հունիսի 21). «"Fridays for Future": Internationaler Klimastreik in Aachen». tagesschau.de.
  25. ↑ Саммит по мерам в области изменения климата 2019 года // ООН
  26. ↑ Маршем по потеплению: более 150 стран приняли участие в акции за климат, RFI, 20.09.2019
  27. ↑ How big was the global climate strike? 4 million people, activists estimate. // Vox.com, 21.09.2019
  28. ↑ Un vendredi pour la planète // Le devoir, 21.09.2019
  29. ↑ 29,0 29,1 Климатические протесты прошли более чем в 20 городах России Արխիվացված 2019-09-28 Wayback Machine // Гринпис, 28.09.2019
  30. ↑ Taylor, Matthew; Watts, Jonathan; Bartlett, John (2019 թ․ սեպտեմբերի 27). «Climate crisis: 6 million people join latest wave of global protests». The Guardian. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  31. ↑ «Global climate strike gathers 7.6m people». Hürriyet Daily News. 2019 թ․ սեպտեմբերի 29. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  32. ↑ Grève mondiale pour le climat : foule record à Montréal // La presse, 28.09.2019
  33. ↑ «В России это не готовы принять». ФСБ против сторонницы Греты Тунберг // Север. Реалии, 28.09.2019
  34. ↑ «Joint science academies' statement» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  35. ↑ VRT NWS (2019 թ․ հունվարի 31). «Meer dan 3.400 wetenschappers zetten feiten op een rij in open brief: "Klimaatbetogers hebben groot gelijk"» (հոլանդերեն). vrtnws.be. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  36. ↑ «School climate strike children's brave stand has our support».
  37. ↑ «700 Wissenschaftler und Prominente unterstützen Klimastreik» (գերմաներեն). www.tagesspiegel.de. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 23-ին.
  38. ↑ Matthew Warren Thousands of scientists are backing the kids striking for climate change (EN) // Nature. — 2019-03-14. — Т. 567. — С. 291. — doi:10.1038/d41586-019-00861-z
  39. ↑ «Statement of scientists and scholars concerning the protests for more climate protection – Scientists 4 Future» (գերմաներեն). Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  40. ↑ tagesschau.de. «Wissenschaftler unterstützen "Fridays for Future"-Demos» (գերմաներեն). tagesschau.de. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  41. ↑ Appel de chercheurs à la grève climatique mondiale du 15 mars // Le Temps, 20.02.2019
  42. ↑ Katharine Hayhoe, Amita Kuttner, Douglas Nilsson, Martin Hedberg, Kevin Anderson Concerns of young protesters are justified(անգլ.) // Science. — 2019-04-12. — В. 6436. — Т. 364. — С. 139–140. — ISSN 1095-9203 0036-8075, 1095-9203. — doi:10.1126/science.aax3807
  43. ↑ Taylor, Matthew (2019 թ․ հունիսի 27). «Doctors call for nonviolent direct action over climate crisis». The Guardian. 0261-3077. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 28-ին.
  44. ↑ «Я хочу снег на Рождество»: школьники и студенты устроили в Берлине митинг против глобального потепления // Info.ru, 29.03.2019
  45. ↑ Барак Обама, твит от 22.04.2019
  46. ↑ Fridays for Future: German climate protesters face fines for skipping school
  47. ↑ McGuinness, Alan (2019 թ․ փետրվարի 15). «Theresa May criticises pupils missing school to protest over climate change». sky news. Sky UK. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 12-ին.
  48. ↑ «Scott Morrison, student climate strike: PM calls for 'less activism in schools'». www.news.com.au. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 16-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դպրոցական_դասադուլ_հանուն_կլիմայի&oldid=9805144» էջից