Վիքիպեդիա

Դյուկ Էլինգտոն

ամերիկացի ջազ երաժիշտ, կոմպոզիտոր և նվագախմբի ղեկավար

Դյուկ Էլինգտոն, ծնյալ Էդվարդ Քենեդի Էլինգտոն (անգլ.՝ Edward Kennedy „Duke” Ellington, ապրիլի 29, 1899(1899-04-29)[1][2][2][…], Վաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան, ԱՄՆ[3] - մայիսի 24, 1974(1974-05-24)[1][2][2][…], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[3]), ամերիկացի նշանավոր երաժիշտ, ջազային նվագախմբի ղեկավար, կոմպոզիտոր[10], որի երաժշտական բեղուն գործունեությունը ձգվել է ավելի քան վեց տասնամյակ[11]։ Ըստ լայնորեն տարածված կարծիքի՝ նա առաջատար, առանցքային դեր է խաղացել համաշխարհային ջազի պատմության մեջ։ Ինքն անձամբ համարել է, որ իր երաժշտությունը «որևէ կատեգորիայից դուրս է» և պարզապես մաս է կազմում ավելի ընդգրկուն հասկացություն համարվող ամերիկյան երաժշտության[12][13]։

Դյուկ Էլինգտոն
Բնօրինակ անունանգլ.՝ Duke Ellington
Ի ծնե անունանգլ.՝ Edward Kennedy Ellington
Նաև հայտնի է որպեսDuke Ellington
Ծնվել էապրիլի 29, 1899(1899-04-29)[1][2][2][…]
Վաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան, ԱՄՆ[3]
Երկիր ԱՄՆ
Մահացել էմայիսի 24, 1974(1974-05-24)[1][2][2][…] (75 տարեկան)
Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[3]
ԳերեզմանՎուդլոն
Ժանրերջազ, սվինգ երաժշտություն, գոսպել[4] և վոկալ[4]
Մասնագիտությունդաշնակահար, կոմպոզիտոր, ինքնակենսագիր, ջազ երաժիշտ, դիրիժոր, բենդ-լիդեր, երաժշտական պրոդյուսեր, ֆիլմերի երաժշտությունների հեղինակ, երաժշտական գործիքավորող, երգերի հեղինակ և jazz arranger
Գործիքներդաշնամուր
ԼեյբլColumbia Records, Դեկա Ռեկորդս և Philips Records
ԿրթությունArmstrong High School?
ԱնդամակցությունԱրվեստի և գրականության ամերիկյան ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Շվեդիայի թագավորական երաժշտական ակադեմիա, Alpha Phi Alpha, Duke Ellington Orchestra?, Duke Ellington and his Washingtonians? և The Oscar Pettiford Quartet?
ԱմուսինEdna Thompson?
Պարգևներ
Կայքdukeellington.com
 Duke Ellington Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Ծնվել է Վաշինգտոնում (օկրուգ Կոլումբիա), 1899 թվականի ապրիլի 29-ին։ Ծնողները շնորհալի երաժիշտներ էին, դաշնակահարներ։ Դեռ վաղ հասակից Էդվարդն աչքի է ընկել ազնվաբարո վարքուբարքով, և ընկերը՝ Էդգար Մեքենտրին, նրան կնքել է «Դյուկ» (անգլերենից թարգմանած՝ նշանակում է «դուքս») մականունով[14]։ Դյուկը յոթ տարեկանից դաշնամուր նվագել է սովորել, միաժամանակ նկարչության դասեր է առել։ 15 տարեկանում ստեղծագործել է իր առաջին երաժշտական կոմպոզիցիան՝ Soda Fountain Rag-ը։ Նկարչության բնագավառում նույնպես հաջողությունների է հասել, արժանացել Բրուքլինի ինստիտուտում կերպարվեստ ուսումնասիրելու համար տրվող դրամաշնորհի, սակայն գերադասել է խորանալ երաժշտության մեջ։ 17 տարեկանից երաժշտական կատարումներով հանդես է եկել ակումբներում[13]։

Անձնական կյանք խմբագրել

Դյուկն ամուսնացել է դպրոցական իր ընկերուհու՝ 19-ամյա Էդնա Թոմփսոնի հետ։ Հարսանիքից ոչ տևական ժամանակ անց՝ ծնվել է նրանց զավակը՝ Մերսերը[13]։

Մահը խմբագրել

Մեծահամբավ երաժիշտը մահացել է 1974 թվականի մայիսի 24-ին՝ 75 տարեկան հասակում թոքախտից (տառապել է նաև թոքերի քաղցկեղից)[15]։ Թաղվել է Նյու Յորքի Բրոնքս թաղամասի Վուդլոուն (Woodlawn) գերեզմանատանը[16]։ Նրա հուղարկավորությանը մասնակցել է ավելի քան 12.000 մարդ[13]։

Ստեղծագործությունը խմբագրել

1919 թվականից Դյուկ Էլինգտոնն իրեն նվիրել է պրոֆեսիոնալ երաժշտական գործունեության։ Ընդամենը չորս տարի անց լայն համբավ է ձեռք բերել իր ղեկավարած «Վաշինգտոն դենս» նվագախմբով, և դրանից հետո հռչակն ու փառքը անընդհատ ուղեկցել են նրան[10]։ 1926 թվականից իր նվագախմբի հետ համերգներով շրջագայել է Ամերիկայով ու Եվրոպայով, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ ողջ աշխարհով[13]։

Երաժշտական իր գործունեության ընթացքում Դյուկ Էլինգտոնը ձգտել է դասական երաժշտությանն ու ջազը մոտեցնել միմյանց՝ երաժշտություն հորինելիս մտցնելով բազմաթիվ նորամուծություններ[14]։ Նա ստեղծել է ավելի քան 1500 երաժշտական կոմպոզիցիա, որոնք աչքի են ընկնում հնարամիտ գյուտերի առատությամբ, վառ երևակայությամբ, առանձնահատուկ ոճով։ Միաժամանակ հանդես է եկել որպես դաշնակահար՝ սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ[10]։ Ի տարբերություն մեկ ուրիշ մեծահամբավ ջազմենի՝ Լուի Արմսթրոնգի, Էլինգտոնը մեծ ուշադրություն է նվիրել երաժշտություն հորինելուն, նվագախմբային կատարումներին յուրահատուկ երանգավորում հաղորդելուն։ Նա համարվում է ջազում նվագախմբի ինքնատիպ ոճի ստեղծողներից մեկը[10][13]։

Դյուկ Էլինգտոնի ամենանշանավոր ստեղծագործություններից են Solitude-ը, Sophisticated Lady-ն, Mood Indigo-ն։ Նա գրել է նաև կոնցերտներ, բալետային երաժշտություն, մյուզիքլներ, երաժշտություն կինոյի և թատրոնի համար։ Իր ստեղծագործություններում մշակել ու զարգացրել է ինքնատիպ մի ոճ, որ հայտնի է Ellington soundանվանումով[13]։

Պարգևներ և պատիվներ խմբագրել

  • 1960, Հոլիվուդի փառքի ճեմուղում անվանական աստղի բացում
  • 1966, Grammy Lifetime Achievement Award՝ ստեղծագործական ողջ կյանքի ընթացքում ձեռք բերած նվաճումների համար
  • 1969, Ազատության նախագահական մեդալ (ոչ ռազմական՝ քաղաքացիական աշխատանքի համար ԱՄՆ-ում տրվող բարձրագույն պետական պարգևը)
  • 1971, Բերքլիի երաժշտական քոլլեջի պատվավոր դոկտորի կոչում
  • 1973 Պատվո լեգեոնի շքանշան (ոչ ռազմական՝ քաղաքացիական աշխատանքի համար Ֆրանսիայում տրվող բարձրագույն պետական պարգևը)
  • 1999, Պուլիցերյան հատուկ մրցանակ (հետմահու)՝ ստեղծագործական ողջ կյանքի ընթացքում երաժշտության և մշակույթի ասպարեզներում ներդրած ավանդի համար

ԱՄՆ-ի մայրաքաղաք Վաշինգտոնում Դյուկ Էլինգտոնի անունն են կրում մեկական զբոսայգի[17] և կամուրջ[18]։ Նյու Յորքի կենտրոնական զբոսայգում կա Դյուկ Էլինգտոնի անվան հրապարակ, որտեղ կանգնեցված է մեծահամբավ երաժիշտի հուշարձանը[19]։ Մանհեթենյան այն շենքը, որտեղ գտնվել է նրա բնակարանը, նույնպես կոչվել է նրա անունով և ստացել է պատմամշակութային հուշարձանի կարգավիճակ[20]։

«Գրեմի» մրցանակներ խմբագրել

Դյուկ Էլինգտոնը 24 անգամ առաջադրվել է «Գրեմի» մրցանակի, 14 անգամ հաղթող է ճանաչվել ստեղծագործական մրցույթում և արժանացել այդ հեղինակավոր մրցանակին (ընդ որում՝ 3 անգամ՝ հետմահու)։

Դյուկ Էլինգտոնի Գրեմի մրցանակների պատմությունը[21]
Տարին Անվանակարգը Ստեղծագործ. վերնագիրը Ժանրը Արդյունքը
1999 Historical Album The Duke Ellington Centennial Edition
RCA Victor Recordings (1927–1973) 		Ջազ Հաղթանակ
1979 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում, բիգ բենդ Duke Ellington At Fargo, 1940 Live Ջազ Հաղթանակ
1976 Լավագույն ջազային կատարում նվագախմբով՝ բիգ բենդով The Ellington Suites Ջազ Հաղթանակ
1972 Լավագույն ջազային կատարում նվագախմբով՝ բիգ բենդով Togo Brava Suite Ջազ Հաղթանակ
1971 Լավագույն ջազային կատարում նվագախմբով՝ բիգ բենդով New Orleans Suite Ջազ Հաղթանակ
1971 Լավագույն գործիքային կոմպոզիցիա New Orleans Suite Կոմպոզիցիա/Գործիքավորում Առաջադրված
1970 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով, նաև մենակատարներով Duke Ellington - 70th Birthday Concert Ջազ Առաջադրված
1968 Trustees Award National Trustees Award - 1968 Հատուկ մրցանակներ Հաղթանակ
1968 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով ...And His Mother Called Him Bill Ջազ Հաղթանակ
1967 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով Far East Suite Ջազ Հաղթանակ
1966 Bing Crosby Award - (1982 թվականից մրցանակը վերանվանվել է GRAMMY Lifetime Achievement Award) Հատուկ մրցանակներ Հաղթանակ
1966 Լավագույն ջազային ինքնատիպ կոմպոզիցիա "In The Beginning God" Ջազ Հաղթանակ
1966 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով Concert Of Sacred Music (Album) Ջազ Առաջադրված
1965 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով Ellington '66 Ջազ Հաղթանակ
1965 Լավագույն ջազային ինքնատիպ կոմպոզիցիա Virgin Islands Suite Ջազ Առաջադրված
1964 Լավագույն ջազային ինքնատիպ կոմպոզիցիա Night Creature Ջազ Առաջադրված
1964 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով First Time! (Album) Ջազ Առաջադրված
1961 Երգի մեղեդու լավագույն գործիքային կատարում Paris Blues Կոմպոզիցիա/Գործիքավորում Առաջադրված
1961 Լավագույն սաունդթրեքային ալբոմ Paris Blues (Motion Picture) (Album) Երաժշտություն վիզուալ մեդիայի համար Առաջադրված
1960 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ փոքր խմբով Back To Back - Duke Ellington And Johnny Hodges Play The Blues Ջազ Առաջադրված
1960 Լավագույն ջազային ինքնատիպ կոմպոզիցիա՝ 5 րոպեից ավել տևողությամբ Idiom '59 Ջազ Առաջադրված
1959 Պարային նվագախմբի լավագույն կատարում Anatomy of a Murder Փոփ Հաղթանակ
1959 Առաջին անգամ ձայնագրված լավագույն երաժշտական կոմպոզիցիա
1959 թ. թողարկված
(5 րոպեից ավել տևողությամբ) 		Anatomy of a Murder Կոմպոզիցիա Հաղթանակ
1959 Լավագույն սաունդթրեքային ալբոմ Anatomy of a Murder Կոմպոզիցիա Հաղթանակ
1959 Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ խմբով Ellington Jazz Party (Album) Ջազ Առաջադրված

Պատկերասրահ խմբագրել

Հատընտիր սկավառակագրություն խմբագրել

  • Masterpieces By Ellington (1950)
  • Ellington at Newport-Complete (1999; реставрація запису 1956 р. з фестивалю в Ньюпорті)
  • Such Sweet Thunder (1957)
  • Indigos (1957)
  • Ella Fitzgerald Sings the Duke Ellington Songbook (1957)
  • Newport Jazz Festival (1958)
  • Festival Session (1959)
  • Blues in Orbit (1959)
  • Anatomy of a Murder (Soundtrack album) (1959)
  • Duke Ellington and Johnny Hodges: Back to Back (1959)
  • Duke Ellington and Johnny Hodges: Side by Side (1959)
  • Piano in the Foreground (1961)
  • Louis Armstrong & Duke Ellington (1961)
  • Duke Ellington & John Coltrane (1962)
  • Duke Ellington meets Coleman Hawkins (1962)
  • Money Jungle (1962)
  • Afro-Bossa (1962)
  • The Great Paris Concert (1963, released 1973)
  • Ella at Duke's Place (1965)
  • The Symphonic Ellington (1965; 1985 reissue)
  • Ella and Duke at the Cote D'Azur (1966)
  • The Far East Suite (1966)
  • …And His Mother Called Him Bill (1967)
  • Francis A. & Edward K. (1968)
  • Latin American Suite (1968)
  • 70th Birthday Concert (1969)
  • New Orleans Suite (1970)
  • The Afro-Eurasian Eclipse (1971)
  • Yale Concert (1968, issued 1973)
  • Live at the Whitney (1972, issued 1995)
  • Duke's Big 4 (1973)

Ֆիլմագրություն խմբագրել

  • 1929 : Black and Tan
  • 1930 : Check and Double Check
  • 1933 : A Bundle of Blues
  • 1934 : Murder at the Vanities
  • 1934 : Belle of the Nineties
  • 1935 : Symphony in Black (Great Jazz Bands of the 30's)
  • 1937 : A Day at the Races
  • 1938 : Jazz and Jive
  • 1941 : Cotton Tail, clip de Joseph Berne
  • 1942 : Jam Session, clip de Joseph Berne sur C Jam Blues
  • 1943 : Cabin in the Sky de Vincente Minnelli et Busby Berkeley
  • 1943 : Reveille with Beverly
  • 1944 : Norman Granz Presents : Improvisation - Charlie Parker, Ella Fitzgerald and More
  • 1955 : Masquerade Party / Jazz Festival / Rock 'N Roll Revue
  • 1947 : Date with Duke
  • 1956 : Jazz Ball
  • 1958 : Timex All-Star Jazz Show
  • 1959 : Anatomy of a Murder / Jazz on a Summer's Day
  • 1961 : Jazz Concert 1 : Louis Armstrong & Duke Ellington
  • 1962 : Newport Jazz Festival / Goodyear Jazz Concert with Duke Ellington
  • 1964 : Duke Ellington : Montréal 1964
  • 1965 : Harold Arlen : An All-Star Tribute
  • 1966 : Ella Fitzgerald in Concert
  • 1971 : Duke Ellington : Live at the Tivoli Gardens / The Lou Rawls Show with Duke Ellington
  • 1972 : All-Star Swing Festival

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Internet Broadway Database — 2000.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
  4. ↑ 4,0 4,1 Montreux Jazz Festival Database
  5. ↑ https://www.naacp.org/awards/spingarn-medal/winners/
  6. ↑ https://www.whitehousehistory.org/a-duke-at-the-white-house
  7. ↑ https://www.si.edu/object/presidential-medal-freedom-given-duke-ellington%3Anmah_1200130
  8. ↑ https://www.grammy.com/grammys/artists/duke-ellington/11972
  9. ↑ https://www.amacad.org/archives/history
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 «Времеплов (24. мај 2017): 1974. - Умро Дјук Елингтон...». РТС. 24. мај 2017. Վերցված է 1. 9. 2020-ին.
  11. ↑ «Biography». DukeEllington.com (Official site). 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 26-ին.
  12. ↑ Tucker 1993, էջ. 6 writes: "He tried to avoid the word 'jazz' preferring 'Negro' or 'American' music. He claimed there were only two types of music, 'good' and 'bad' ... And he embraced a phrase coined by his colleague Billy Strayhorn – 'beyond category' – as a liberating principle."
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 «Duke Ellington Biography». The Biography.com website. A&E Television Networks. 14. 1. 2020. Վերցված է 1. 9. 2020-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 Milanović, Biljana (15. april 2016). «DŽEZOLOGIJA ZA POČETNIKE: DUKE ELLINGTON – INDIGOS (1958)10 ESENCIJALNIH ALBUMA (2. DIO):». KulturKokoška. Վերցված է 1. 9. 2020-ին.
  15. ↑ Jones, Jack (1974 թ․ մայիսի 25). «From the Archives: Jazz Great Duke Ellington Dies in New York Hospital at 75». Los Angeles Times. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 31-ին.
  16. ↑ Bradbury, David (2005 թ․ հոկտեմբերի 12). Duke Ellington. Haus Publishing. էջ 129. ISBN 9781904341666 – via Google Books.
  17. ↑ «Transforming an underutilized park to a sustainable gathering place». Golden Triangle. The Golden Triangle Business Improvement District. Վերցված է 1. 9. 2020-ին.
  18. ↑ «DUKE ELLINGTON (CALVERT STREET) BRIDGE – WASHINGTON DC». The Living New Deal. Վերցված է 1. 9. 2020-ին.
  19. ↑ «Duke Ellington Circle». Foursquare City Guide. Վերցված է 1. 9. 2020-ին.
  20. ↑ «Ellington (Edward Kennedy "Duke") Residence». National Historic Landmarks. Արխիվացված է օրիգինալից 5. 6. 2011-ին. Վերցված է 1. 9. 2020-ին.
  21. ↑ «Entertainment Awards Database». Los Angeles Times. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 2-ին.

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
 Դյուկ Էլինգտոն
էջը Վիքիպահեստում
 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Դյուկ Էլինգտոն հոդվածին
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դյուկ Էլինգտոն» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 36)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Դյուկ_Էլինգտոն&oldid=9589710» էջից