Դմիտրի Շոստակովիչ
Դմիտրի Դմիտրիևիչ Շոստակովիչ (ռուս.՝ Дмитрий Дмитриевич Шостакович, սեպտեմբերի 12 (25), 1906[1][2][3][…], Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն[4][5] - օգոստոսի 9, 1975[4][1][6][…], Մոսկվա, ԽՍՀՄ[4][5]), լեհական ծագումով ռուս կոմպոզիտոր, դաշնակահար, մանկավարժ և հասարակական գործիչ։ Դիմիտրի Շոստակովիչը 20-րդ դարի ամենախոշոր կոմպոզիտորներից է և հսկայական ազդեցություն է ունեցել համաշխարհային երաժշտության վրա։ Իր ստեղծագործական կյանքում անդրադարձել է գրեթե բոլոր երաժշտական ժանրերին։ Մստիսլավ Ռոստրոպովիչը Շոստակովիչի երաժշտությունը համարում էր «Ռուսաստանի գաղտնի պատմություն»։
|
Որպեսզի պարզ դառնա մեր երկրի 1930-1970 թթ. պատմությունը, բավական է լսել Շոստակովիչի սիմֆոնիաները - Մոսկովսկիե նովոստի
|
|
ԿենսագրությունԽմբագրել
Վաղ տարիքԽմբագրել
Դիմիտրի Շոստակովիչը ծնվել է 1906 թվականի սեպտեմբերի 25-ին Սանկտ Պետերբուրգում։ Ընտանիքում նա երեք երեխաներից մեկն էր, ուներ իրենից տարիքով մեծ և փոքր քույրեր։ 1915 թ.-ին Շոստակովիչը ընդունվում է Մարիա Շիդլովսկու կոմերցիալ Գիմնազիա։ Այդ ժամանակ էլ ստանում է իր առաջին լուրջ երաժշտական տպավորությունները։ Ռիմսկի–Կորսակովի «Հեքիաթ Սալթան Թագավորի մասին» օպերան լսելուց հետո երիտասարդ Շոստակովիչը որոշում է լրջորեն զբաղվել երաժշտությամբ։ Առաջին դաշնամուրի դասերը կոմպոզիտորը ստանում է մորից։ Մի քանի ամիս պարապելուց հետո ընդունվում է այն ժամանակ հայտնի մանկավարժ Իգնացիա Գլյասերայի մասնավոր երաժշտական դպրոց։ 1919 թվականի ամռանը երիտասարդ երաժշտին է լսում Ալեքսանդր Գլազունովը, որը չափազանց բարձր է գնահատում Շոստակովիչի կոմպոզիտորական ընդունակությունները։ Նույն թվականի աշնանը Շոստակովիչը ընդունվում է Պետրոգրադի կոնսերվատորիան։
1920-ականներԽմբագրել
1923 թ.-ին Շոստակովիչն ավարտում է Պետերբուրգի կոնսերվատորիայի դաշնամուրային բաժինը (Լ. Վ. Նիկոլաևայի դասարան), իսկ 1925 թ.-ին՝ կոմպոզիտորական բաժինը (Մ. Օ. Շտեյնբերգի դասարան)։ Որպես դիպլոմային աշխատանք Շոստակովիչը գրում է իր «Առաջին սիմֆոնիան», որը կոմպոզիտորին բերում է առաջին լուրջ հաջողությունը։ Շոստակովիչը իր երիտասարդ տարիներից մեծ հիացմունք է տածում Ռուբինշտեյնի, Ռախմանինովի և Պրոկոֆևի նկատմամբ, և մտադրվում է վերջիններիս նման շարունակել իր կարիերան և՛ որպես դաշնակահար, և՛ որպես կոմպոզիտոր։ Սակայն ըստ Կոնստանտին Իգումնովի վկայության, նրա նվագում պակասում էին «զգացմունքն ու ուժը»։ 1927 թ.-ին Շոպենի անվան առաջին միջազգային մրցույթում Շոստակովիչը արժանանում է դիպլոմի։ Այստեղ ժյուրիի անդամներից դիրիժոր Բրունո Վալտերը նկատում է դաշնակահարի արտասովոր ընդունակությունները (Շոստակովիչը ի թիվս այլ ստեղծագործությունների, մրցույթում կատարում էր նաև սեփական ստեղծագործությունները)։ Բրունո Վալտերը՝ ծանոթանալով կոմպոզիտորի առաջին սիմֆոնիայի հետ, անմիջապես խնդրում է պարտիտուրան փոխանցել իրեն, և նույն թվականի աշնանը Բեռլինում կատարելով սիմֆոնիան, Շոստակովիչին բերում է առաջին հաջողությունը։
1927 թվականին Շոստակովիչի կյանքում տեղի է ունենում երկու նշանակալի իրադարձություն։ Առաջին. Լենինգրադ է ժամանում Ալբան Բերգը իր «Վոցցեկ» օպերայի պրեմիերայի առթիվ։ Սա մշակութային խոշոր իրադարձություն էր Լենինգրադում։ Շոստակովիչը՝ լսելով այս օպերան, մտահղանում է իր «Քիթ» օպերան։ Երկրորդ. Շոստակովիչը ծանոթանում է Իվան Սոլերտինսկու հետ, ում միջոցով ծանոթանում է ժամանակի շատ ու շատ խոշոր արվեստագետների հետ։ Այսպես. սովորելով Պաուլ Հինդեմիթի «թիվ 2 կամերային երաժշտությունը» (Երկ 36)՝ Շոստակովիչը ստեղծում է իր առաջին դաշնամուրի և շեփորի կոնցերտը։
1920–1930 թթ. կոմպոզիտորը ստեղծում է իր երկրորդ ու երրորդ «փորձարարական» սիմֆոնիաները (երկուսում էլ օգտագործում է երգչախումբ)։
1930-ականներԽմբագրել
«Լեդի Մակբեթը Մցենսկի գավառից» (ռուս.՝ Леди Макбет Мценского уезда) Օպերան ըստ Լեսկովի առակի, (գրել է 1930-1932 թթ, բեմադրվել է Լենինգրադում 1934 թ) սկզբում ընդունվում է հիացմունքով, և կատարվում է մեկուկես տարի, սակայն անսպասելիորեն քննադատվում է թերթերում («Շիլփոթ երաժշտության փոխարեն», «Պրավդա», 28 հունվարի, 1936 թ.) և հանվում է երգացանկից։ Նույն 1936 թվականին պետք է կայանար Շոստակովիչի 4-րդ սիմֆոնիայի պրեմիերան։ Այս սիմֆոնիան նախորդներից տարբերվում էր իր մոնումենտալությամբ և կրում էր իր ժամանակի շունչը՝ իր մեջ ընդգրկելով ողբերգական պաթոս և գրոտեսկ, լիրիկական և ինտիմ էպիզոդներ։ 4–րդ սիմֆոնիան նախանշում էր կոմպոզիտորի նոր, ավելի հասուն ստեղծագործական ճանապարհ։ Սակայն կոմպոզիտորը՝ լավ ըմբռնելով իր ժամանակը, դեկտեմբերյան պրեմիերայից առաջ դադարեցրեց սիմֆոնիայի նվագախմբային փորձերը՝ հասկանալով, որ երկրում սկսվում է պետական տեռոր։ Այն ժամանակ, երբ գրեթե ամեն օր մտավորականներ էին ձերբակալվում, այս սիմֆոնիայի կատարումը կնշանակեր ձեռնոց նետել իշխանությանը։ Չորրորդ սիմֆոնիան առաջին անգամ կատարվեց միայն 1961 թ.-ին՝ ստեղծումից 25 տարի հետո։
1937 թ.-ի մայիսին Շոստակովիչը վերջացնում է իր 5-րդ սիմֆոնիան։ Այս սիմֆոնիան տարբերվում էր նախորդ «նորարարական» սիմֆոնիաներից իր դրամատիկ ոճով, հերոսականությամբ և նոր շնչով (չնայած արտաքինից պահպանում էր դասական սիմֆոնիայի քառամաս ձևը՝ սոնատային ալլեգրո, սկերցո, ադաջիո և ֆինալ՝ հաղթական տրամադրություններով)։ Իր հինգերորդ սիմֆոնիան Շոստակովիչը մեկնաբանում էր, որպես «Սովետական կոմպոզիտորի պատասխանը՝ կուսակցության արդարացի քննադատությանը»։ Պրեմիերայից հետո «Պրավդայում» լույս տեսած գովասանական հոդվածում 5–րդ սիմֆոնիան որակվում է, որպես «Սիմֆոնիկ երաժշտության մեջ սոցիալական ռեալիզմի օրինակ»։ Իշխանությունների հետ հարաբերությունները ժամանակավորապես բարելավվում են, սակայն այդ պահից սկսած Շոստակովիչի կյանքը ձեռք է բերում երկճյուղ բնույթ՝ մի կողմից ամեն կերպ չգժտվել իշխանությունների հետ, մյուս կողմից՝ մշտապես պահպանել անհրաժեշտ անկախությունը[7]։ 1937 թ.–ից Շոստակովիչը դասավանդում է Լենինգրադի կոնսերվատորիայում (1939 թ.–ից ՝ դասախոս)։
1940-ականներԽմբագրել
 | |
| Շոստակովիչի հաղորդագրությունը 7-րդ սիմֆոնիայի մասին | |
| Լենինգրադ, 1941 թ. ռադիոհաղորդում | |
| Օգնություն | |
Մեծ հայրենական պատերազմի սկզբում Շոստակովիչը սկսում է աշխատանքը 7-րդ սիմֆոնիայի վրա, որը հետագայում անվանվում է «Լենինգրադյան»։ Առաջին անգամ կատարվում է 1942 մարտին մի քանի քաղաքներում, այդ թվում՝ Երևանում։ 1942 թ.-ի օգոստոսի 9–ին 7–րդ սիմֆոնիան կատարվում է Լենինգրադում՝ շրջափակման պայմաններում։
Մեկ տարի անց ստեղծվում է 8-րդ սիմֆոնիան։ Ստեղծագործություն, որում պատկերվում են պատերազմի սարսափները, իշխանությունների ոճիրները, ժողովրդի հերոսականությունը, անհատի հույզերը։ Այս սիմֆոնիան աչքի է ընկնում իր խոհափիլիսոփայական մտքի մեծ թափով։ 1943 թ.-ին կոմպոզիտորը տեղափոխվում է Մոսկվա, և մինչև 1948 թ. դասավանդում է Մոսկվայի կոնսերվատորիայում։ Նրա ուսանողներից էին Ռ. Բունինը, Գ. Սվիրիդովը, ինչպես նաև հայազգի Կարեն Խաչատրյանը։ Այս ընթացքում Շոստակովիչը ավելի շատ ստեղծագործում է կամերային երաժշտության ժանրում (դաշնամուրային կվինտետ (1940 թ.), դաշնամուրային տրիո (1944 թ.), լարային քառյակ №2 (1944 թ.), №3 (1946 թ.), №4 (1949 թ.)։ 1945 թ.-ին, պատերազմի ավարտից հետո, Շոստակովիչը գրում է իր 9-րդ սիմֆոնիան, որը կրում է գրոտեսկային ոճ՝ շրջապատող աշխարհի հանդեպ՝ իրոնիկ մոտեցումով։ Սիմֆոնիան արժանանում է լուրջ քննադատության, որովհետև պատերազմում հաղթելուց հետո իշխանությունները Շոստակովիչից սպասում էին մոնումենտալ–հերոսական և հաղթական տրամադրությամբ սիմֆոնիա։ 1948 թվականից Շոստակովիչի հանդեպ սկսվում են մեծ ճնշումներ։ Ստալինյան հրահանգի համաձայն՝ այն է կարգուկանոն հաստատել ԽՍՀՄ կոմպոզիտորների միությունում, իրենց զբաղեցրած դիրքերից ազատվում են մի շարք կոմպոզիտորներ, այդ թվում Շոստակովիչը, Պրոկոֆևը և Արամ Խաչատրյանը։ Նրանք մեղադրվում էին «Ֆորմալիզմում», որն այդ ժամանակ ԽՍՀՄ–ում ամենատարածված մեղադրանքն էր։ Սակայն նույնիսկ ուժեղ ճնշման ընթացքում Շոստակովիչի ստեղծագործական բեղունությունը շարունակվում է։ 1948 թ.-ին գրվում է առաջին ջութակի կոնցերտը (պրեմիերան՝ 1955 թ.)
1950-ականներԽմբագրել
Շոստակովիչը հրավիրվում է Լայպցիգ, որպես Բախի անվան միջազգային մրցույթի Ժյուրիի անդամ։ Վերադառնալով՝ Շոստակովիչը հղանում և ստեղծում է իր դաշնամուրային 24 Պրելյուդները և ֆուգաները՝ հարգանքի տուրք մատուցելով մեծ կոմպոզիտորին և իր «Լավ տեմպերացված կլավիրին»։ Խրուշչովյան ձնհալի ժամանակ Շոստակովիչը, ինչպես և իր ժամանակակիցները ստանում են որոշակի ստեղծագործական ազատություն։ 1950–ականների երկրորդ կեսին Շոստակովիչի ստեղծագործությունը ստանում է համեմատաբար լավատեսական բնույթ (6–րդ լարային քառյակ (1956), Երկրորդ դաշնամուրային կոնցերտ (1957), Օպերետտա «Մոսկվա-Չերյոմուշկի»։ Միաժամանակ կոմպոզիտորը զբաղվում է «պատմական–սիմֆոնիկ» երաժշտությամբ՝ 1957–ին ստեղծելով 11–րդ սիմֆոնիան և այն անվանելով «1905 թիվը», շարունակում է ստեղծագործել գործիքային կոնցերտի ժանրում, գրում է թավջութակի առաջին կոնցերտը (1959)։ Այս տարիներին սկսվում է Շոստակովիչի մերձեցումը իշխանությունների հետ։ 1957 թ.–ին նա դառնում է ԽՍՀՄ կոմպոզիտորների միության քարտուղար։ Նույն թվականին ընդունվում է ԽՍՀՄ Կոմունիստական կուսակցության շարքերը։
1960-ականներԽմբագրել
1961-ին Շոստակովիչը շարունակում է իր «պատմական սիմֆոնիայի ժանրը», և, որպես «1905 թվականի» շարունակություն, ստեղծում է 12-րդ սիմֆոնիան («1917 թիվը», Լենինի հիշատակին)։ Այս ծրագրային սիմֆոնիայով Շոստակովիչը մոտենում է կինոերաժշտության ժանրին (մասնավորապես, նույն լեյտմոտիվը կրկնվում է սիմֆոնիայի բոլոր 4 մասերում էլ)։ Պատկերվում է Պետրոգրադի տեսարանը, Լենինի հյուղակը Ռազլիվ լճի ափին, և հոկտեմբերյան իրադարձությունները։
1962-ին ըստ Եվգենի Եվտուշենկոյի «Բաբի Յար» պոեմի (որն անդրադառնում է ռուսական Անտիսեմիտիզմին), գրում է իր 13-րդ սիմֆոնիայի առաջին մասը՝ Բասի, երգչախմբի և նվագախմբի համար, հետագայում ավելացնում է ևս 4 մաս՝ պատկերելով ժամանակի ռուսական կյանքը և ոչ հեռու անցյալի պատմությունները[8]։ 1960-ականների վերջին Շոստակովիչի երաժշտությունը վերագտնում է իր խորը խոհափիլիսոփայական բնույթը։ 11-րդ և 12-րդ լարային քառյակները (1966, 1968), երկրորդ թավջութակի (1966) և երկրորդ ջութակի (1967) կոնցերտները, Ջութակի և դաշնամուրի սոնատան (1968, Դավիդ Օյստրախի 60 ամյակի առթիվ), վոկալ ստեղծագործություններն ըստ Ալեքսանդր Բլոկի, կրում են տագնապալից, թախծոտ և խոհափիլիսոփայական բնույթ։ 14-րդ սիմֆոնիայով (1969) Շոստակովիչը խախտում է դասական սիմֆոնիայի բոլոր չափանիշները։ Այստեղ նա օգտագործում է կամերային նվագախումբ, բաս և սոպրանո։ 11 մասանի սիմֆոնիայում հնչում են Ապոլիների, Ռիլկեի Կյուխելբեկերի և Լորկայի պոեզիաների ռուսերեն թարգմանությունները։ Սրանց ընդհանրությունը խորհրդածությունն է մահվան մասին։ Որոշ քննադատներ 14–րդ սիմֆոնիային տալիս են «աթեիստական ռեքվիեմ» անվանումը։
1970-ականներԽմբագրել
Ստեղծվում են Վոկալ ցիկլերը ըստ Ցվետայևայի և Միքելանջելոյի, 13-րդ (1967–1970 թթ.), 14-րդ (1973 թ.), և 15-րդ (1974 թ.) լարային քառյակները։ 1971 թ.-ի ամռանը Շոստակովիչը ավարտում է իր վերջին՝ 15-րդ Սիմֆոնիան (որտեղ առկա են սերիական երաժշտության տարրեր)։ Սիմֆոնիայի պրեմիերան կայանում է 1972 թ.-ի հունվարի 8-ին։ Շոստակովիչի վերջին ավարտուն ստեղծագործությունը հանդիսանում է Ալտի և Դաշնամուրի սոնատան։ Կյանքի վերջին տարիների կոմպոզիտորը տառապում է թոքերի քաղցկեղից։ Դմիտրի Շոստակովիչը վախճանվում է 1975 թվականի օգոստոսի 9-ին։ Հուղարկավորվում է Մոսկվայի Նովոդևիչյան գերեզմանատանը։
ԵրաժշտությունԽմբագրել
Վաղ տարիքում Շոստակովիչը ազդվել է Մալերի, Բերգի, Ստրավինսկու, Պրոկոֆևի, Պաուլ Հինդեմիթի և Մուսոգրսկու երաժշտություններից։ Սերտելով դասական և ժամանակակից երաժշտությունը, Շոստակովիչը շատ արագ ձեռք է բերում սեփական երաժշտական լեզուն։ Շոստակովիչի երաժշտությունը 20-րդ դարի երաժշտության գագաթն է։ Նա ամենից առաջ հայտնի է սիմֆոնիկ երաժշտության և լարային քառյակի ժանրում։ Ի տարբերություն Սիմֆոնիաների, որոնք գրվել են կոմպոզիտորի ամբողջ կյանքի ընթացքում՝ որոշակի շրջաններով, լարային քառյակների մեծ մասը գրվել են կյանքի վերջին տարիներին։ Շոստակովիչին ամենամեծ ճանաչումն են բերել հինգերորդ, յոթերորդ, ութերորդ սիմֆոնիաները, 8–րդ և 15–րդ լարային քառյակները, առաջին ջութակի և առաջին թավջութակի կոնցերտները։ Շոստակովիչի երաժշտությունը կրել է տարբեր կոմպոզիտորների ազդեցությունը, մասնավորապես տեսանելի է Յոհան Սեբաստիան Բախի ազդեցությունը՝ ֆուգաներում և պասակալիաներում, Բեթհովենի՝ ուշ շրջանի կվարտետներում, Մալերի՝ սիմֆոնիաներում։ Շոստակովիչը հմայված էր հատկապես Մուսորգսկու երաժշտությամբ և նրա «Բորիս Գոդունով» և «Խովանշչինա» օպերաների համար գրել է նոր գործիքավորումներ։ Մուսորգսկու ազդեցությունը հատկապես նկատելի է «Լեդի Մակբեթը Մցենսկի գավառից» օպերայում, 11-րդ սիմֆոնիայում, ինչպես նաև սատիրիկական ստեղծագործություններում։
Շոստակովիչի տուն-թանգարանը Սանկտ ՊետերբուրգումԽմբագրել
2006 թ.–ին Սանկտ Պետերբուրգի «Մարատի» փողոց հ.9 հասցեի երեք սենյականոց բնակարանում բացվել է Շոստակովիչի տուն–թանգարանը։ Շոստակովիչը այդ բնակարանում ապրել է 1914–1933 թթ. ուսանողական տարիներին։ Թանգարանում պահպանվում են անձնական իրեր, նամակներ, նկարներ, համերգների աֆիշներ, թերթերի հոդվածներ և այլն։ Թանգարանը հանդիսանում է Պետերբուրգի թատերական թանգարանի մասնաճյուղ։
Շոստակովիչը և ՀայաստանըԽմբագրել
Շոստակովիչը ամբողջ կյանքում սերտ կապերի մեջ է եղել Հայաստանի և հայ կոմպոզիտորներ Արամ Խաչատրյանի, Էդուարդ Միրզոյանի, Առնո Բաբաջանյանի հետ։ Նրա ուսանողներից էր Ղազարոս Սարյանը։ Շոստակովիչը բազմաթիվ անգամ այցելել է Հայաստան։ 1963-65 թթ. հանգստացել և ստեղծագործել է Դիլիջանի կոմպոզիտորների միության հանգստյան տանը, որտեղ գրել է 9-րդ և 10-րդ լարային քառյակները և «Համլետ» ֆիլմի երաժշտությունը։ Դիլիջանի այն տանը, որտեղ ապրել է կոմպոզիտորը, այժմ տեղադրված է հուշատախտակ։ Շոստակովիչը իր հոդվածներում բազմիցս անդրադարձել է հայ երաժշտության զարգացման հարցերին և հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործությանը[9]։
Հիմնական ստեղծագործություններԽմբագրել
- 15 Սիմֆոնիա
- Օպերաներ «Քիթ», «Լեդի Մակբեթը Մցենսկի գավառից», «Իգրոկի» (ավարտել է Քշիշտոֆ Մեյերը)
- Օպերետտա «Մոսկվա, Չերյոմուշկի»
- Բալետներ «Ոսկե դար», «Բոլտ», «Սվյետլի Ռուչեյ» (ռուս. «Светлый ручей»)
- 15 Լարային Քառյակներ
- Դաշնամուրային կվինտետ
- 6 Գործիքային կոնցերտներ (երկուական դաշնամուրի, ջութակի և թավջութակի համար)
- Ռոմանսներ և պիեսաներ Ձայնի և դաշնամուրի ու ձայնի և սիմֆոնիկ նվագախմբի համար
- Երաժշտություն «Հասարակ մարդիկ» (ռուսերեն «Простые люди») ֆիլմի համար։
ՊարգևներԽմբագրել
Խորհրդային Միություն
Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս (1966)
Լենինի շքանշան (1946, 1956, 1966)
Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշան (1971)
Կարմիր դրոշի շքանշան (1940)
Ժողուվուրդների բարեկամության շքանշան (1972)
ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ (1954)
ՌԽՍՀ Ժողովրդական արտիստ (1948)- Խաղաղության համաշխարհային մրցանակ (1954)
Լենինյան մրցանակ (1958 - 11-րդ սիմֆոնիայի համար "1905")
Ստալինյան մրցանակ
ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ (1968)- ՌՍՖՍՀ Գլինկա պետական մրցանակ (1974 - 14-րդ լարային քառյակի և երգչախմբային փուլային համար «հավատարմություն»)
Տարաս Շևչենկոյի Ուկրանիայի ազգային մրցանակ (Հետմահու)
Միացյալ Թագավորություն
- Ոսկե մեդալով թագավորական ֆիլհարմոնիկ հասարակությունում (1966)
Ֆինլանդիա
- Սիբելիուսի մրցանակ (1958)
Միացյալ Նահանգներ
- Օսկար առաջադրումը Խովանշչինա, Լավագույն երաժշտություն 1961 թ։
Դանիա
- Լեոնի Սուննինգի երաժշտական մրցանակ
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Internet Movie Database — 1990.
- ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 Шостакович Дмитрий Дмитриевич // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Encyclopædia Britannica
- ↑ (Սոլոմոն Վոլկով ) 20-րդ դարի ռուս մշակույթի պատմություն. Լև Տոլստոյից մինչև Ալեքսանդր Սոլժենիցին ((ռուս.)История русской культуры ХХ века: От Льва Толстого до Александра Солженицына ), М.: Эксмо, 2008, էջ 162
- ↑ (ռուս.) Անատոլի Կուզնեցով, «Բաբի Յար», Ինտերբուկ հրատ. 1991, վերջին գլուխ, էջ 335 (Анатолий Кузнецов. Бабий Яр (поный вариант). Интербук, 1991. ISBN 5-7664-0389-5. Глава последняя, современная Уничтожение пепла c. 355)
- ↑ Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 8, էջ 544
Արտաքին հղումներԽմբագրել
|
Նյութեր Վիքիքաղվածքում |
|---|---|
|
Դմիտրի Շոստակովիչ Վիքիպահեստում |
- Պաշտոնական կայք Կենսագրություն, փաստագրական ժամանակագրություն, լուսանկարներ, ստեղծագործությունների ցանկ, Սկավառակագրություն, հրապարակախոսություն, նամակներ, արխիվ (ռուս.)
- http://dsch.shostakovich.ru/ Archived 2010-07-19 at the Wayback Machine.
- «Свидетельство». Հիշողություններ Դմիտրի Շոստակովիչիի մասին (ռուս.)
- Կենսագրություն, օրինակները՝ նոտաներով, տարատեսակ տեղեկություններ(ռուս.)
- http://develp.envi.osakafu-u.ac.jp/staff/kudo/dsch/dsch-e.html Archived 2005-02-23 at the Wayback Machine.
- Դմիտրի Շոստակովիչ. կենսագրություն, ստեղծագործության բնութագիրը(ռուս.)
- Сумбур вместо музыки (ռուս.) «Պրավդա», հունվարի 28, 1936 թ
- Балетная фальшь (ռուս.)// «Պրավդա», փետրվարի 6, 1936 թ.
- Փաստաթղթերի և լուսանկարների հավաքածու
- Սոլոմոն Վոլկով. Ստալինը և Շոստակովիչը ((ռուս.)Сталин и Шостакович: случай «Леди Макбет Мценского уезда» // Знамя. 2004. № 8.
- Շոստակովիչը «Շեքսպիրի աշխարհ էլեկտրոնային հանրագիտարանում» (հեղ.՝ Զախարով Օ. Ա)
- Շոստակովիչի այցելությունը ԱՄՆ
- Գերմաներեն կայք Շոստակովիչի մասին
- Շոստակովիչի ստեղծագործությունների ամբողջական ցանկ (Սիկորսկի) Archived 2009-07-04 at the Wayback Machine.
- Տեսաձայնագրություն. Շոստակովիչը՝ «Քիթ» օպերայի փորձի ժամանակ (1975)
- http://www.neue-impulse-verlag.de/filebase/details/34/realismus--zur-musikalischen-aesthetik-dmitri-schostakowitschs.html Archived 2010-03-11 at the Wayback Machine.
- Դմիտրի Շոստակովիչի ժառանգությունը (wsws.org)(գերմ.)
- Սովետական կոմպոզիտոր Դմիտրի Շոստակովիչ. վառ պահենք հիշողությունները (sozialismus.info)(գերմ.)
| Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված: |