Դիսպրոզիում

քիմիական միացություն


Դիսպրոզիում (լատին․՝ Dysprosium), քիմիական տարր է, որի նշանն է Dy, պարբերական համակարգի 3-րդ խմբի քիմիական տարր։ Լանթանիդ է, պատկանում է հազվագյուտ հողային տարրերի խմբին, կարգահամարը՝ 66, ատոմական զանգվածը՝ 162, 50, ատոմի արտաքին էլեկտրոնային թաղանթի կառուցվածքն է 5p66s2։

66 Տերբիում

Դիսպրոզիում Հոլմիում

Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգՋրածինՀելիումԼիթիումԲերիլիումԲորԱծխածինԱզոտԹթվածինՖտորՆեոնՆատրիումՄագնեզիումԱլյումինՍիլիցիումՖոսֆորԾծումբՔլորԱրգոնԿալիումԿալցիումՍկանդիումՏիտանՎանադիումՔրոմՄանգանԵրկաթԿոբալտՆիկելՊղինձՑինկԳալիումԳերմանիումԱրսենՍելենԲրոմԿրիպտոնՌուբիդիումՍտրոնցիումԻտրիումՑիրկոնիումՆիոբիումՄոլիբդենՏեխնեցիումՌութենիումՌոդիումՊալադիումԱրծաթԿադմիումԻնդիումԱնագԾարիրՏելուրՅոդՔսենոնՑեզիումԲարիումԼանթանՑերիումՊրազեդիումՆեոդիմՊրոմեթիումՍամարիումԵվրոպիումԳադոլինիումՏերբիումԴիսպրոզիումՀոլմիումԷրբիումԹուլիումԻտերբիումԼուտեցիումՀաֆնիումՏանտալՎոլֆրամՌենիումՕսմիումԻրիդիումՊլատինՈսկիՍնդիկԹալիումԿապարԲիսմութՊոլոնիումԱստատՌադոնՖրանցիումՌադիումԱկտինիումԹորիումՊրոտակտինիումՈւրանՆեպտունիումՊլուտոնիումԱմերիցիումԿյուրիումԲերկլիումԿալիֆորնիումԷյնշտեյնիումՖերմիումՄենդելեևիումՆոբելիումԼոուրենսիումՌեզերֆորդիումԴուբնիումՍիբորգիումԲորիումՀասիումՄայտներիումԴարմշտադտիումՌենտգենիումԿոպեռնիցիումՆիհոնիումՖլերովիումՄոսկովիումԼիվերմորիումԹենեսսինՕգանեսոն
Քիմիական տարրերի պարբերական համակարգ
66Dy

Փափուկ արծաթափայլ մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվԴիսպրոզիում / Dysprosium (Dy), Dy, 66
Ատոմային զանգված
(մոլային զանգված)
162,500(1)[1] զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա[Xe] 4f10 6s2
Ատոմի շառավիղ180 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ159 պմ
Իոնի շառավիղ(+3e) 90,8 պմ
Էլեկտրաբացասականություն1,2 (Պոլինգի սանդղակ)
Էլեկտրոդային պոտենցիալDy←Dy3+ -2,29В
Dy←Dy2+ -2,2В
Օքսիդացման աստիճաններ3
Իոնացման էներգիա
(առաջին էլեկտրոն)
 567,0(5,88) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան1685 Կ
Եռման ջերմաստիճան1685 Կ
Մոլյար ջերմունակություն28,16[2] Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ19,0 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածքվեցանկյուն
Բյուրեղացանցի տվյալներa=3,593 c=5,654
C/a հարաբերություն1,574
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն(300 Կ) 10,7 Վտ/(մ·Կ)
CAS համարCAS գրանցման համար?
66
Դիսպրոզիում
162,50
4f106s2

Պատմություն

խմբագրել

Դիսպրոզիումը հայտնաբերել է Լեկոք դը Բուաբոդրանը 1886 թվականին, ստացել է Զ․ Ուրբեյնը 1906 թվականին։

Անվանումը հին հունարեն՝ δυσπρόσιτος - դժվարամատչելի[3], ստացել է ուղեկիցներից դժվար անջատվելու պատճառով։

Բնության մեջ

խմբագրել

Բնության մեջ հանդիպում է իտրիումական միներալներում, նաև մոնացիտում, լոպարիտում և այլն։ Երկրակեղևում պարունակում է 5• 10−4 % դիսպրոզիում (ըստ զանգվածի), օվկիանոսի ջրում՝ 2,9×10−6[4]:

Հանքավայրեր

խմբագրել

Դիսպրոզիումի հանքավայրերը գտնվում են Չինաստանում, ԱՄՆ-ում, Վիետնամում, Աֆղանստանում, Ռուսաստանում, Կիրգիզիայում, Ավստրալիայում, Բրազիլիայում, Հնդկաստանում[5]։

Ստացում

խմբագրել

Դիսպրոզիումը կարելի է ստանալ նրա միացություններն ալկալիական կամ հողալկալիական մետաղներով վերականգնելով կամ էլեկտրոլիզի միջոցով։

Ֆիզիկական հատկություններ

խմբագրել

Արծաթափայլ մետաղ է, խտությունը՝ 8530 կգ/մ3, հալման ջերմաստիճանը՝ 1407 °С, եռմանը՝ 2600 °С: Քիմիապես ակտիվ տարր է, միացություններում՝ եռարժեք։ 180-200 °C-ից բարձր տաքացնելիս օդում օքսիդանում Է՝ առաջացնելով անգույն Dy2O3 օքսիդը։

Քիմիական հատկություններ

խմբագրել

Տիդրօքսիդը՝ Dy(ОН)3, թույլ հիմք է։ Դիսպրոզիումի միացությունները դեղնականաչավուն են։ Տաքացնելիս միանում է ջրածնին, ազոտին, ածխածնին։ Դիսպրոզիումը փոխազդում է բազմաթիվ օրգանական միացությունների հետ՝ առաջացնելով կոմպլեքս միացություններ։

Իզոտոպներ

խմբագրել

Դիսպրոզիումը f- տարր է, ունի 7 կայուն իզոտոպ։ Արհեստականորեն ստացվել են 149-167 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպներ։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu. Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)(անգլ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2013. — Т. 85. — № 5. — С. 1047-1078. — doi:10.1351/PAC-REP-13-03-02
  2. Химическая энциклопедия: в 5-ти тт. / Редкол.: Кнунянц И. Л. (гл. ред.). — Москва: Советская энциклопедия, 1990. — Т. 2. — С. 82. — 671 с. — 100 000 экз.
  3. Диспрозий // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  4. J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965
  5. Что такое МИНЕРАЛЬНЫЕ РЕСУРСЫ: РУДЫ РЕДКИХ МЕТАЛЛОВ — Энциклопедия Кольера — Словари — Словопедия

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 402