Դիոնիսոս Ավագ
Դիոնիսոս Ավագ (հուն․՝ Διονύσιος Α, մ. թ. ա. 430 կամ մ. թ. ա. 431[1], Սիրակուզա, Հին Հռոմ - մ. թ. ա. 367), մոտ 37 տարի շարունակ եղել է Սիրակուզա քաղաքի բռնակալը (մ.թ.ա. մոտ 405-ից 367 թվականներ), ստեղծել է հսկայական տերություն, ծավալել է ռազմական գործունեություն, աջակցել է Հերմոկրատեսին՝ դեմոկրատական կուսակցության կամքին հակառակ բանակ վերադառնալու համար։ Նրա մահվանից հետո Հերմոկրատեսը զբաղեցրեց իր դիրքերը։ Օգտվելով Կարթագենին սպառնող վտանգից և բանակի վրա ունեցած իր ազդեցությունից՝ Դիոնիսիոսը մ.թ.ա. մոտ 405 թվականին զավթել է իշխանությունը հայրենի քաղաքում և այդ պահից իշխել որպես բռնակալ։ Նա տարբեր հաջողություններով կռվել է կարթագենացիների դեմ։
| Դիոնիսոս Ավագ հին հունարեն՝ Διονύσιος | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մ. թ. ա. 430 կամ մ. թ. ա. 431[1] |
| Ծննդավայր | Սիրակուզա, Հին Հռոմ |
| Մահացել է | մ. թ. ա. 367 |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ |
| Ամուսին | Doris of Locris?[1], Aristomache?[1] և անհայտ[1][2] |
| Ծնողներ | հայր՝ Hermocrates? |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | tyrant? |
| Երեխաներ | Hipparinus?, Nysaios of Syracuse?, Arete of Syracuse?, Dionysius II of Syracuse?[3], Sophrosyne? և Hermocritus? |
 Dionysius I of Syracuse Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Վաղ տարիները և վեհացումը խմբագրել
Դիոնիսոսը եղել է Սիրոկուզի քաղաքից, ծնվել է անգրագետ, բայց հարգված ընտանիքում։ Մի շարք անտիկ հեղինակներ նշում են նրա հոր անունը՝ Հերմոկրատի։ Ըստ աղբյուրներից մեկի, Հերմոկրատը եղել է գրաստավար, բայց այդ տեղեկությունը հաստատ չի համապատասխանում իրականությանը[4][5][6][7][8]։ Ըստ աղբյուրներից մեկի, Հերմոկրատը էշերի հետևորդ էր, բայց այդ տեղեկությունը հավանաբար չի համապատասխանում իրականությանը[8]։
Դիոնիսոսը ենթադրաբար ծնվել է մոտ մ.թ.ա. 432 թվականին։ Աղբյուրներում հիշատակվում է նրա խորթ հոր անունը. ըստ երևույթին, Դիոնիսիոսը վաղ է կորցրել հորը, և նրա մայրը երկրորդ անգամ է ամուսնացել։ Ապագա բռնակալի կրտսեր եղբայրները եղել են Լեպտինն ու Ֆեարիդը, քույր՝ Ֆեստան։
Պատերազմել է Կարթագենի դեմ։ Սիրակուզան մ.թ.ա. 413 թվականին Սպարտայի հետ միությունում դիմագրավել է Աթենքի ներխուժումը, որից հետո Հերմոկրատը և նրա բանակը մեկնել են Հունաստան՝ Սպարտային օգնության։
Այդ ժամանակ Սիրակուզի իշխանությունը գրավել էին ծայրահեղ ժողովրդավարության կողմնակիցները Դիոկլի գլխավորությամբ։ Նրանք վտարել են Հերմոկրատին և նրա կողմնակիցներին, պատերազմ սկսել քաղկեդական քաղաքների դեմ Սիցիլիայում, օգնության կոչ արել Կարթագենին։ Արդյունքում մ.թ.ա. 408 թվականին մեծ բանակը Հաննիբալ Մագոնի հրամանատարության ներքո զորք է իջեցրել Սիցիլիայում՝ ավերել Սելինունթ քաղաքը, որտեղ մահապատժի են ենթարկել 3․000 գերիների և վերադարձել է Կարթագեն։ Մ. թ. ա. 408-407 թվականների ձմռանը Հերմոկրատը զորքով վերադարձել է Սիցիլիա, որտեղ հաջող գործողություններ է իրականացրել Կարթագենի քաղաքների դեմ։ Նա հույս ուներ, որ իրեն թույլ կտան վերադառնալ քաղաք, սակայն սիրակուզցիները արտաքսելով Դիոկլային, Հերմոկրատին թույլ չտվեցին վերադառնալ։ Չնայած արգելքին՝ Հերմոկրատը փորձեց մուտք գործել քաղաք, բայց սպանվեց իր մի շարք աջակիցների հետ միասին։ Դիոնիսիոսը, որն այն ժամանակ 23 տարեկան էր, կարողացավ փրկվել։
Իշխանության ճանապարհը խմբագրել
Կարթագենի հրամանատարները պատրաստվում էին զարգացնել Սիցիլիայում ձեռք բերված հաջողությունը․ նրանք հավաքում են 120․000-անոց բանակ, կառուցում Տերմինիյի քաղաքը՝ որպես ավերված ու լքված Հիմերայի կողքին գործողությունների բազա։ Մ.թ.ա. 406 թվականին բանակը Հիմիլկոնի հրամանատարությամբ հարձակում է սկսել Ագրիջենտո քաղաքի վրա։ Սիրակուզը Դաֆնեյի հրամանատարության ներքո բավականին մեծ բանակ է դրել և որոշ հաջող գործողություններ իրականացրել։ Այդ ժամանակ Դիոնիսիոսն արդեն հռչակ էր ձեռք բերել որպես քաջ ու հմուտ հրամանատար։ Դեկտեմբերին Դաֆնեյը հրաման է արձակել քաղաքի հանկարծակի գիշերային տարհանման մասին։ Առավոտյան կարթագենացիները մտել են քաղաք, սպանել բոլոր նրանց, ովքեր չեն կարողացել լքել այն և ձմեռել քաղաքում։ Մ.թ.ա. 405 թվականի գարնանը Համիլքոնը այրել է Ագրիջենտո քաղաքը և հարձակում գործել Ջելա քաղաքի վրա։
Հաղթանակից հետո Սիրակուզա փախած ագրիջենտցիները կարծում էին, որ իրենց քաղաքի գրավման պատճառը իրենց ուղարկած սիրակուզյան զորավարների ոչ կոմպետենտությունն էր։ Դիոնիսիոսը մեղադրեց մարդկանց դավաճանության մեջ և հասավ նրան, որ ժողովուրդն ընտրեց այլ զորավարների, այդ թվում և իրեն։ Դրանից հետո նա իր կողմն է գրավել վտարման մեջ գտնվող Հերմոկրատի կողմնակիցներին և վարձկանների ջոկատին, որոնց հետ գնացել է Ջելա։ Այնտեղ նա ռազմական վտանգի պատճառով բռնգրավել է հարուստների ունեցվածքը, ձեռք բերել աղքատների համակրանքը, իսկ ստացված գումարները նրան թույլ են տվել վճարել վարձկաններին։ Վերադառնալով Սիրակուզա՝ Դիոնիսին իր համախոհներին մեղադրել է անգործության մեջ և նշանակվել է շատ լիազորություններով միակ գլխավոր հրամանատար։ Մ.թ.ա. 405 թվականի ապրիլից վարձու զորքի և հենց ժողովրդի օգնությամբ 25 տարեկան հասակում նա դարձել է քաղաքի կառավարիչը և ամուսնացել Հերմոկրատի դստեր հետ, որը ժամանակին մեծ հարգանք էր վայելում։
Պարտությունը Ջելայում, խաղաղություն Կարթագենի հետ խմբագրել
Կարթագենի զորքը ամրացված էր Ջելայի պարիսպների մոտ՝ ամրացված ճամբարում։ Դիոնիսոսը որոշել էր հարված հասցնել նրան, սակայն չէր կարողացել համակարգել առանձին ստորաբաժանումների գործողությունները և պարտություն էր կրել։ Գիշերը Ջելան տարհանվել է։ Սիրակուզայի ճանապարհին նահանջող սիրակուզյան հեծելազորը փորձել է սպանել Դիոնիսոսին, սակայն նրան պաշտպանել են հավատարիմ վարձկանները։ Այդ ժամանակ հեծելազորը շտապել է քաղաք, այնտեղ ապստամբություն բարձրացրել, որի ընթացքում գերի է ընկել Դիոնիսոսի կինը։ Սակայն 700 մարդուց բաղկացած ջոկատով նա արագընթաց երթ է կատարել մոտ 45 մղոն հեռավորության վրա, գիշերով ներխուժել քաղաք և սպանել ապստամբներին։ Ապստամբության ընթացքում զոհվել է նրա կինը՝ Հերմոկրատի դուստրը։ Առավոտյան մոտեցել են մյուս վարձկանները և իտալացի հույները։ Ջելայի և Կամարինայի բնակիչները լքել են նրա բանակը
Երկու ապստամբությունը ճնշելուց հետո Դիոնիսիոսը խաղաղություն կնքեց կարթագենցիների հետ, նվաճեց Սիցիլիայի մի քանի քաղաք և դաշինք կնքեց սպարտացիների հետ, որից հետո պատրաստվեց մեծ պատերազմի կարթագենցիներ հետ։ Գրավել է Լեոնտինան, պաշարել Սեգեստան։ Դիոնիսոսին օգնության է հասել Սպարտայի զորքը՝ Ֆարակիդի գլխավորությամբ։ Բայց ռազմական երջանկությունը շուտով թողեց նրան, և մ.թ.ա. 396 թվականին նա պաշարվեց Սիրակուզայում։ Մ․թ. ա. 395 թվականին Դիոնիսիսը հարձակվեց արդեն ուժասպառ եղած կարթագենյանների վրա և տարավ լիակատար հաղթանակ։ Նրա նոր պարտությունից հետո մ.թ.ա. 392 թվականին հաջորդեց Դիոնիսիայի համար առավել շահավետ աշխարհը։
Մ.թ.ա. 390 թվականից Դիոնիսոսն մի քանի արշավ է իրականացրել դեպի հարավային Իտալիա, վերցրել է Գիպպոնին, Ռեջիո դի Կալաբրիան և Կրոտոնեն։ Այլ քաղաքներ ճանաչել են Սիրակուզի հեգեմոնիան։ Այդ ժամանակից ի վեր նրա ազդեցությունը երկար ժամանակ պահպանվում Էր Հարավային Իտալիայի հունական քաղաքներում, և նրա նավատորմը գերիշխում էր Իտալիային ափերը ողողող ծովերում։ Դրանք եղել են մի քանի գաղութներ, այդ թվում՝ Լիսոսը Իլիրիայում։ Մ.թ.ա. 388-րդ օլիմպիական խաղերին նա ռապսոդներ էր ուղարկել, որոնք պետք է երգեին նրա բանաստեղծությունները։ Մ.թ.ա. 383 թվականին նա կրկին կռվել է կարթագենացիների հետ՝ այս անգամ նրանց մշտապես Սիցիլիայից վտարելու մտադրությամբ, սակայն մահացել է Մ.թ.ա. 367 թվականին՝ չկատարելով իր մտադրությունը։
Մ.թ.ա. 368-367 թվականներին ողբերգական բանաստեղծների մրցումների ժամանակ Դիոնիսոսն հաղթել է իր «Հեկտորի փրկագին» ողբերգությամբ։Ըստ ավանդության՝ նա այնքան հարբած հրճվանքով է նշել իր հաջողության մասին լուրը, որ արդյունքում մահացել է այդ անզսպությունից…[9]
Երկրորդ անգամ Դիոնիսոսը ամուսնացել է Դորիդա Լոկրի հետ։ Երրորդ անգամ՝ Հիպարինի դուստր Արիստոմախի հետ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Любкер Ф. Dionysius (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 408—410.
- ↑ Любкер Ф. Hermocrates (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 617—618.
- ↑ Дионисий Младший (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1893. — Т. Xа. — С. 758—759.
- ↑ Ксенофонт, 2000, II, 2, 24
- ↑ Диодор Сицилийский, XIII, 91, 3
- ↑ Диоген Лаэртский, 1986, III, 18
- ↑ Полиэн, 2002, V, 2, 2
- ↑ 8,0 8,1 Dieterich, 1903, s. 882
- ↑ Кембриджская история Древнего мира. Том VI. Четвёртый век до нашей эры. (М., 2017). — С. 191.
Գրականություն խմբագրել
- Диодор Сицилийский. «Историческая библиотека». Сайт «Симпосий». Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 23-ին.
- Плутарх Сравнительные жизнеописания. — М.: Наука, 1994. — Т. 1. — 704 с. — ISBN 5-02-011570-3
- Берве, Гельмут Тираны Греции. — Ростов-на-Дону: Феникс, 1997. — 640 с. — ISBN 5-222-00368-X
- Lionel J. Sanders: Dionisio I di Siracusa e la tirannide greca. Translation of Alessandro Michelucci, EOTI, Sutri, Italy 2015, ISBN 978-88-98430-01-7
- Karl Friedrich Stroheker: Dionisio I. Immagine e storia del tiranno di Siracusa. Translation of Alessandro Michelucci, EOTI, Sutri, Italy 2014, ISBN 978-88-98430-00-0