Դիլհան Էրյուրտ
Դիլհան Էրյուրտ (թուրքերեն՝ Dilhan Eryurt, նոյեմբերի 29, 1926, Իզմիր, Թուրքիա - սեպտեմբերի 13, 2012, Անկարա, Թուրքիա), թուրք աստղաֆիզիկոս։ 1961-1973 թվականներին Դիլհան Էրյուրտը Մերձավորարևելյան տեխնիկական համալսարանում առաջին թուրք գիտնականն էր, որ պաշտոն էր զբաղեցնում ՆԱՍԱ-ում։ Մերձավորարևելյան տեխնիկական համալսարանում ստեղծել է աստղաֆիզիկայի բաժինը և 1988-1993 թվականներին եղել համալսարանի Բնական գիտությունների ու գրականության ֆակուլտետի դեկանը։
 | |
| Ծնվել է | նոյեմբերի 29, 1926 Իզմիր, Թուրքիա |
| Մահացել է | սեպտեմբերի 13, 2012 (85 տարեկան) Անկարա, Թուրքիա բնական մահով |
| Գերեզման | Ջեբեջի Ասրի գերեզմանատուն |
| Քաղաքացիություն |  Թուրքիա |
| Մասնագիտություն | աստղաֆիզիկոս և պրոֆեսոր |
| Հաստատություն(ներ) | Միջինարևելյան տեխնիկական համալսարան և Կալիֆոռնիայի համալսարան |
| Ալմա մատեր | Ստամբուլի համալսարան և Անկարայի համալսարան[2] |
| Տիրապետում է լեզուներին | թուրքերեն և անգլերեն |
| Գիտական ղեկավար | Egbert Adriaan Kreiken?[2] |
| Եղել է գիտական ղեկավար | Aysel İbrahim Karafistan?[2] |
| Հայր | Աբիդին Էգե |
 Dilhan Eryurt Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Դիլհան Էրյուրտը ծնվել է 1926 թվականի նոյեմբերի 29-ին Իզմիրում[3]։ Նրա հայրը` Աբիդին Էգեն, 1944 թվականին եղել է Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի պատգամավոր Դենիզլիի մարզից։ Հոր Իզմիր վերադառնալուց հետո ընտանիքը տեղափոխվել է Ստամբուլ, իսկ որոշ ժամանակ անց` Անկարա, որտեղ էլ Դիլհանը ուսում է ստացել։ Դպրոցում հատուկ հետաքրքրություն է ցուցաբերել մաթեմատիկայի նկատմամբ։ Միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել է Ստամբուլի համալսարանի մաթեմատիկայի և աստղագիտության ֆակուլտետ։ Որպես ուսանողուհի` Դիլհանն ավելի շատ հետաքրքրվել է աստղագիտությամբ։
Ստամբուլի համալսարանն ավարտելուց հետո 1946 թվականին Դիլհան Էրյուրտը երկու տարի աշխատել է Թևֆիկ Օկտայ Կաբակչիօղլուի օգնական, ով Անկարայի համալսարանում բացել էր աստղագիտության բաժին։ Այնուհետև Դիլհանը շարունակել է ուսումը Միչիգանի համալսարանում։ 1953 թվականին պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն Անկարայի համալսարանի աստղաֆիզիկայի ամբիոնում։
1959 թվականին Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալության կրթաթոշակով երկու տարի մեկնել է Կանադա։ Այնուհետև մեկնել է ԱՄՆ, որտեղ աշխատել է Ինդիանայի համալսարանում և Գոթե Լինկի աստղադիտարանում, զբաղվել է աստղերի նույնականացմամբ. աշխատել է Մարշալ Վրուբելի հետ։ Այդ փորձից հետո աշխատել է ՆԱՍԱ-ի Հոդդարդի տիեզերական թռիչքների կենտրոնում։ Աշխատել է նաև Ալաստեր Գ. Ու. Կեմերոնի հետ արեգակնային պատմության հետազոտությունների բնագավառում։ Այդ ընթացքում Դիլհան Էրյուրտը կենտրոնում աշխատող միակ կին աստղագետն է եղել։
Հոդդարդի կենտրոնում Դիլհան Էրյուրտի աշխատելու ընթացքում բացահայտվեցին արեգակի մասին նախկինում անհայտ առանձին փաստեր։ Դիլհան Էրյուրտը բացահայտեց, որ արեգակի պայծառությունը չի ավելացել նրա ձևավորումից հետո, որ անցյալում այն ավելի պայծառ և տաք է եղել։ Այդ հետազոտություններն այդ ժամանակ կարևոր էին, քանի որ դրանք ազդեցին նոր տիեզերական թռիչքների ընթացքի վրա։ 1969 թվականին Դիլհան Էրյուրտն արժանացել է Apollo Achievement մրցանակի` լուսնի վրա մարդու առաջին վայրէջքի նպատակով կատարված հաջող աշխատանքի համար։ Հոդդարդի կենտրոնում երկու տարվա ուսումն ավարտելուց հետո Էրյուրտը շարունակեց աշխատել ինստիտուտում որպես գիտաշխատող։ Ինստիտուտը նրան ուղարկեց Կալիֆորնիայի համալսարան, աստղերի ձևավորման և զարգացման հարցերը ուսումնասիրելու։ 1968 թվականին նա մեկնեց Թուրքիա և կազմակերպեց առաջին Ազգային աստղագիտական կոնգրեսը Թուրքիայի գիտատեխնիկական հետազոտությունների Խորհրդի աջակցությամբ։
1969-1973 թվականներին Էրյուրտը շարունակել է գիտահետազոտական աշխատանքները ՆԱՍԱ-ում։ 1973 թվականին նա վերադարձել է Մերձավորարևելյան տեխնիկական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետ։ 1977 թվականին արժանացել է Տյուբիտակ գիտական մրցանակի[4][5]։ 1988 թվականին վեց ամիս աշխատել է ֆիզիկայի ֆակուլտետի դեկան, այնուհետև հինգ տարի եղել է բնական գիտությունների և գրականության ֆակուլտետի դեկանը։ 1993 թվականին Էրյուրտը անցել է թոշակի։
Մահացել է Անկարայում, 2012 թվականի սեպտեմբերի 13-ին, սրտի կաթվածից[6]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/nasada-calisan-ilk-turk-kadini-prof-dr-dilhan-eryurt-kimdir-1812713
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Mathematics Genealogy Project — 1997.
- ↑ «Alp Akoğlu, Astorfizikte Öncü Bir Türk Kadını Dilhan Eryurt, Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı 360, Kasım 1997» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 14-ին.
- ↑ «İrfan Unutmaz, Güneşin Evriminde Bir Tür Kadını: Prof. Dr. Dilhan Eryurt, Focus Dergisi». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 14-ին.
- ↑ «Prof. Dr. İlhan Eryurt, Türkiye Bilimler Akademisi Web sitesi, erişim tarihi: 28.12.2012». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 14-ին.
- ↑ Gül Krieklo, NASA’daki İlk Türk Bilim Kadını Sessizce Veda Etti, Sabah Gazetesi, 19.11.2012