Գերտրուդ Էլայոն

ամերիկացի կենսաքիմիկոս, դեղագետ

Գերտրուդ Էլայոն (անգլ.՝ Gertrude B. Elion, հունվարի 23, 1918(1918-01-23)[1][2][3][…], Նյու Յորք, Նյու Յորք - փետրվարի 21, 1999(1999-02-21)[1][2][3][…], Չափել Հիլ, Հյուսիսային Կարոլինա), ամերիկացի կենսաքիմիկոս, դեղագետ, ով իր երկարամյա ղեկավար Ջորջ Հիտչիգսի և Ջեյմս Բլեքի հետ համատեղ 1988 թվականին «դեղերի թերապիայի կարևոր սկզբունքների հայտնաբերման համար» արժանացել է Բժշկության կամ ֆիզիոլոգիայի Նոբելյան մրցանակի։ Աշխատելով մենակ, ինչպես նաև Հիտչիգսի և Բլեքի հետ, Էլայոնը մշակել է մի շարք նոր դեղեր` օգտագործելով նորարարական հետազոտական մեթոդներ, որոնք հետագայում հանգեցրին ՁԻԱՀ-ի AZT (զիդովուդին) դեղամիջոցի զարգացմանը։ Էլայոնը մշակել է առաջին իմունոպրեսիվ դեղը՝ ազատիոպրինը, որն օգտագործվում է օրգանների փոխպատվաստման համար։

Գերտրուդ Էլայոն
անգլ.՝ Gertrude Belle Elion
Gertrude Elion.jpg
Ծնվել էհունվարի 23, 1918(1918-01-23)[1][2][3][…]
Նյու Յորք, Նյու Յորք
Մահացել էփետրվարի 21, 1999(1999-02-21)[1][2][3][…] (81 տարեկան)
Չափել Հիլ, Հյուսիսային Կարոլինա
ՔաղաքացիությունFlag of the United States.svg ԱՄՆ
Մասնագիտությունկենսաբան, քիմիկոս, կենսաքիմիկոս, դեղաբան, դեղագործ, պրոֆեսոր և բժիշկ
Հաստատություն(ներ)Դյուքի համալսարան
Գործունեության ոլորտԴեղագիտություն
ԱնդամակցությունԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա[4], Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Բժշկության ազգային ակադեմիա (ԱՄՆ), Գիտության զարգացման աջակցության ամերիկյան ասոցացիա[5] և Լոնդոնի թագավորական ընկերություն
Ալմա մատերՀանթեր քոլեջ (1937)[6], Նյու Յորքի համալսարան (1941)[6], Նյու Յորքի համալսարանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ և Նյու Յորքի համալսարան
Գիտական ղեկավարՋորջ Հիտչիգս
ՊարգևներԲժշկության կամ ֆիզիոլոգիայի Նոբելյան մրցանակ[7][8] Կանանց փառքի ազգային սրահ[9] Ազգային գիտական մեդալ Գարվան-Օլին մեդալ Կանայք միջազգային տեխնոլոգիայում Ազգային գյուտարարների փառքի սրահ Լեմելսոնի պարգև Կանայք փառքի տեխնոլոգիական սրահում Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ և Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ
Կայքnobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1988/elion-bio.html
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
Gertrude Elion Վիքիպահեստում

ԿենսագրությունԽմբագրել

Էլայոնը ծնվել է 1918 թվականին Նյու Յորքում[10]՝ լիտվացի գաղթական ատամնաբույժ Ռոբերտ Էլայոնի և լեհ գաղթական Բերտա Կոհենի ընտանիքում։ Նրա ընտանիքը կորցրել է իր հարստությունը 1929 թվականի Ֆոնդային բորսայի փլուզումից հետո[11]։ Երբ Էլայոնը 15 տարեկան էր, նրա պապը մահացավ քաղցկեղից, որից հետո նա ցանկացավ անել հնարավոր ամեն ինչ՝ փորձելու և բուժելու հիվանդությունը[12][13]։ 1937 թվականին կենսաքիմիկոսի որակավորում է ստացել Հանթեր քոլեջից[14], 1941 թվականին ավարտել է Նյու Յորքի համալսարանը՝ միաժամանակ աշխատելով որպես ավագ դպրոցի ուսուցիչ։ Էլայոնի տասնհինգ կրթաթոշակների դիմումները մերժվել են գենդերային խնդիրների պատճառով, և նա ընդունվել է քարտուղարության դպրոց և վեց շաբաթ հետո աշխատանք գտել[11]։

Չկարողանալով ստանալ շրջանավարտ հետազոտողի պաշտոն՝ Great Atlantic and Pacific Tea Company ամերիկյան ընկերության սուպերմարկետում աշխատել է սննդի որակի վերահսկող[11] և Նյու Յորքի սննդի լաբորատորիայի համար փորձարկել է թթուների թթվայնությունը և մայոնեզի մեջ օգտագործվող ձվի դեղնուցի գույնը։ Հետագայում տեղափոխվել է Նյու Յորքի Տակահոյի (այժմ՝ GlaxoSmithKline) Burroughs-Wellcome դեղագործական ընկերություն և եղել Ջորջ Հ. Հիտչիգսի ասիստենտը[15][16][17][18][19][20]։ Հիտչիգսն օգտագործում էր դեղերի զարգացման նոր եղանակ։ Նա հավատում էր, որ եթե կարողանա խաբել քաղցկեղային բջիջներին` աճի համար արհեստական միացությունների ընդունման համար, դրանք կարող են քանդվել, առանց նորմալ բջիջները ոչնչացնելու[11]։ Էլայոնը սկսել է աշխատել պուրիների հետ և 1950 թվականին մշակել է հակաքաղցկեղային տիոգուանի և մերկապտոպուրին դեղամիջոցները[11]։

Էլայոնը սկսել է հաճախել Նյու Յորքի համալսարանի պոլիտեխնիկական գիշերային դպրոց (այն ժամանակ՝ Բրուքլինի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ), սակայն երկար տարիներ անց նրան տեղեկացրին, որ կես-դրույքի հենքով չի կարողանա շարունակել իր դոկտորիականը և պետք է հրաժարվի իր աշխատանքից և գնա լիարժեք դպրոց։ Էլայոնը որոշեց հրաժարվել դոկտորի կոչումից և շարունակել աշխատել[14]։ Նա դոկտորի կոչում չի ստացել[21], բայց հետագայում Նյու Յորքի համալսարանի Տանդոն պոլիտեխնիկական դպրոցից (այն ժամանակ՝ Նյու Յորքի համալսարանի պոլիտեխնիկական դպրոց) 1989 թվականին ստացել է պատվավոր դոկտորի և 1998 թվականին Հարվարդի համալսարանի գիտության դոկտորի կոչում։

Պարգևներ, մրցանակներԽմբագրել

1988 թվականին «դեղերի թերապիայի կարևոր սկզբունքների հայտնաբերման համար» Ջորջ Հիտչիգսի և Ջեյմս Բլեքի հետ արժանացել է Բժշկության կամ ֆիզիոլոգիայի Նոբելյան մրցանակի[22]։ 1991 թվականին արժանացել է ԱՄն գիտության ազգային մեդալի[23], 1997 թվականին՝ Լեմելսոնի անվան մրցանակի, 1998 թվականին՝ Գարվան-Օլին մեդալի։

ԱնդամակցությունԽմբագրել

1990 թվականին ընտրվել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ[24], 1991 թվականին՝ Բժշկության ազգային ինստիտուտի անդամ, ինչպես նաև Ամերիկայի գիտության և արվեստի ակադեմիայի անդամ[25], 1995 թվականին՝ Թագավորական ընկերության օտարերկրյա անդամ (ForMemRS)[10]:

1991 թվականին դարձել է առաջին կինը, ով ընդգրկվել է Ազգային գյուտարարների փառքի սրահում[26]։

Անձնական կյանքԽմբագրել

Նյու Յորքի համալսարանում սովորելու ընթացքում հանդիպել է Լեոնարդ անունով մի վիճակագրագետի, ով մահացել է սրտի փականների մանրէների վարակից։ Էլայոնը երեխաներ չի ունեցել։ Նրա հոբբիներից են եղել լուսանկարչությունը, ճամփորդությունը, երաժշտություն լսելը[27]։ Մահացել է Հյուսիսային Կարոլինայում 1999 թվականին՝ 81 տարեկան հասակում[11]։

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 American National Biography — 1999.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Munzinger-Archiv (գերմ.) — 1913.
  4. ↑ http://www.nasonline.org/member-directory/deceased-members/1653.html
  5. ↑ Notable Names Database — 2002.
  6. ↑ 6,0 6,1 Ogilvie M. B. The Biographical Dictionary of Women in Science: Pioneering Lives From Ancient Times to the Mid-20th Century — Routledge, 2003. — Vol. 1. — P. 415. — 798 p. — ISBN 978-1-135-96342-2
  7. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1988/elion-bio.html
  8. ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  9. ↑ https://www.womenofthehall.org/inductee/gertrude-belle-elion/
  10. ↑ 10,0 10,1 Avery Mary Ellen (2008)։ «Gertrude Belle Elion. 23 January 1918 -- 21 February 1999»։ Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society 54: 161–168։ doi:10.1098/rsbm.2007.0051 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 Stille Darlene R. (1995)։ Extraordinary Women Scientists։ Childrens Press 
  12. ↑ Larsen Kristine։ «Gertrude Elion 1918 – 1999»։ Jewish Women's Archive Encyclopedia։ Վերցված է նոյեմբերի 1, 2016 
  13. ↑ Bertha and Gertrude Elion | Jewish Women's Archive. Jwa.org. Retrieved on May 12, 2014.
  14. ↑ 14,0 14,1 Elion Gertrude։ «Les Prix Nobel»։ Nobel Foundation։ Վերցված է February 21, 2014 
  15. ↑ Autobiography of Elion at NobelPrize.org
  16. ↑ Biographical Memoirs of Elion by Mary Ellen Avery
  17. ↑ Women of Valor exhibit on Gertrude Elion at the Jewish Women's Archive
  18. ↑ Lawrence K Altman for the New York Times. February 23, 1999 Gertrude Elion, Drug Developer, Dies at 81
  19. ↑ Gertrude B. Elion, Biography of Gertrude B. Elion, Jewish Women Encyclopedia
  20. ↑ Katherine Bouton for the New York Times. January 29, 1989 The Nobel Pair
  21. ↑ «George Hitchings and Gertrude Elion»։ Chemical Heritage Foundation։ Վերցված է նոյեմբերի 1, 2016 
  22. ↑ Wasserman Elga R.։ The door in the dream : conversations with eminent women in science։ Joseph Henry Press։ էջ 46։ ISBN 0-309-06568-2 
  23. ↑ Staff։ «The President's National Medal of Science: Recipient Details: GERTRUDE B. ELION»։ National Science Foundation։ Վերցված է October 20, 2012 
  24. ↑ «Gertrude B. Elion»։ National Academy of Sciences։ Վերցված է July 26, 2014 
  25. ↑ «Book of Members, 1780–2010: Chapter E»։ American Academy of Arts and Sciences։ Վերցված է July 25, 2014 
  26. ↑ Staff։ «Invent Now: Hall of Fame: Gertrude Belle Elion»։ National Inventors Hall of Fame։ Արխիվացված է օրիգինալից September 1, 2012-ին։ Վերցված է October 20, 2012 
  27. ↑ Staff (1988)։ «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1988: Sir James W. Black, Gertrude B. Elion, George H. Hitchings»։ Nobelprize.org։ Վերցված է October 20, 2012 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գերտրուդ_Էլայոն&oldid=7878758» էջից