Գերմանիայի գիտությունների ակադեմիա (Բեռլին)
ԳԴՀ գիտությունների ակադեմիա (գերմ.՝ Akademie der Wissenschaften der DDR (AdW)), գիտությունների ազգային ակադեմիա, բարձրագույն գիտական հաստատություն, որն իրականացրել է հիմնարար գիտական հետազոտություններ Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետությունում։ Բացվել է 1946 թվականին, մինչև 1972 թվականը կոչվել է Բեռլինի գերմանական գիտությունների ակադեմիա (ԳԳԱ) Բեռլինում[1] (գերմ.՝ Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin (DAW))։ ԳԴՀ Գիտությունների ակադեմիան լուծարվել է 1990-1991 թվականներին, ինչպես գաղափարական նկատառումներով, այնպես էլ ԳԴՀ քաղաքական կառույցների լուծարման և նրա տարածքում մի քանի դաշնային երկրների վերստեղծման պատճառով, որոնցից յուրաքանչյուրը վերստեղծել կամ հիմնել էր իր գիտությունների ակադեմիան։
| Գերմանիայի գիտությունների ակադեմիա | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գիտահետազոտական ինստիտուտ, կրթօջախ և գիտությունների ակադեմիա |
| Երկիր |  Արևելյան Գերմանիա |
| Նախորդող | Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա |
| Հիմնադրված | 1946 |
| Լուծարված | 1992 |
| Գլխադասային գրասենյակ | Արևելյան Բեռլին |
| Անձնակազմ | 24 000 մարդ |
Գիտությունների կենտրոնական ակադեմիայի հետ մեկտեղ ԳԴՀ տարածքում իր գոյության ողջ ընթացքում շարունակել են գործել Հալլեի Լեոպոլդինա ակադեմիան և Լայպցիգում գտնվող Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիան։ Սակայն նրանց կատարած գիտական հետազոտությունների ծավալն ու շրջանակը հնարավոր չէր համեմատել ԳԴՀ ԳԱ գործունեության ծավալների հետ։ Դիտարկվող ժամանակահատվածում այդ երկու ակադեմիաները ավելի շուտ ունեին տեղական գիտական ընկերությունների նշանակություն։
Պատմություն խմբագրել
ԳԴՀ Գիտությունների ակադեմիայի պատմությունը անքակտելիորեն կապված է հետպատերազմյան Արևելյան Գերմանիայի քաղաքական զարգացման հիմնական փուլերի՝ օկուպացիայի խորհրդային գոտու և դրա հիման վրա ստեղծված Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետության հետ։
Գերմանական գիտությունների ակադեմիան Բեռլինում (1946-1972) խմբագրել
Ակադեմիան բացվել է 1946 թվականի հուլիսի 1-ին Գերմանիայում խորհրդային ռազմական վարչության թիվ 187 հրամանագրի հիման վրա, որը ստորագրել էր մարշալ Վասիլի Սոկոլովսկին։ Գիտությունների ակադեմիայի կազմակերպումն իրականացվել էր Գերմանիայի օկուպացիայի խորհրդային գոտու տարածքում լիարժեք գիտակրթական գործունեության վերականգնման միջոցառումների շրջանակում։ Հրամանագրի հրապարակմանը նախորդել էին խորհրդային հրամանատարության և Պրուսիայի գիտությունների նախկին ակադեմիայի անդամների խորհրդակցությունները։ Խորհրդային հրամանատարությունը ստանձնեց աշխարհագրորեն համընդհանուր անվանում՝ «Գերմանական գիտությունների ակադեմիա», ապագա միասնական գերմանական պետության շրջանակներում նոր ակադեմիայի գործելու տեսանկյունից։ Այնուամենայնիվ, հին պրուսացի ակադեմիկոսները, մատնանշելով Գերմանիայում կենտրոնացված գիտական հաստատությունների ավանդույթի բացակայությունը և գիտությունների մի քանի տարածաշրջանային ակադեմիաների առկայությունը, պաշտպանում էին նոր գիտական կազմակերպության անունով տարածաշրջանային դրոշմի առկայությունը։ Արդյունքում ստեղծվեց փոխզիջումային անվանում՝ համագերմանական և տարածաշրջանային միաժամանակյա շեշտադրումներով՝ «Գերմանական գիտությունների ակադեմիա Բեռլինում»[2]։
ԳԴՀ Գտությունների ակադեմիա (1972-1990/91) խմբագրել
Հոկտեմբերյան հեղափոխության տոնակատարության հաջորդ տարեդարձի նախօրեին՝ 1972 թվականի հոկտեմբերի 7-ին, ակադեմիայի անվանումը համապատասխանեցվեց այն պետության անվան հետ, որի կազմում այն իրականում գոյություն ուներ՝ «ԳԴՀ գիտությունների ակադեմիա»։ Հաջորդ տարի վերակազմավորվեցին մի քանի բաժանմունքներ։
Լուծարում խմբագրել
1989 թվականի խաղաղ հեղափոխության ժամանակ անդամների մեծամասնությունը նախաձեռնեց հիմնարար փոփոխություններ Ակադեմիայի կառուցվածքում։ Վերափոխման ժամանակաշրջան էր սկսվել։ Արդյունքում Ակադեմիան վերածվեց գիտական ընկերության, որից առանձնացան գիտահետազոտական ինստիտուտները և այլ անկախ ստորաբաժանումներ։ ԳԴՀ գիտությունների ակադեմիայի լուծարումը տեղի ունեցավ ոչ միայն գաղափարական պատճառներով, այլև սերտորեն կապված էր Արևելյան Գերմանիայում իրավական և վարչատարածքային իրողությունների փոփոխության հետ մեկ գերմանական պետության շրջանակներում։ Ընդհանուր մայրաքաղաքին ենթակա օկրուգների կենտրոնացված համակարգի փոխարեն նախկին ԳԴՀ տարածքում վերստեղծվեցին մի քանի դաշնային «պետություններ»։ Նրանք ստացան ներքին ինքնավարության բարձր աստիճան և 1990-ականների սկզբին նրանցից շատերը ստեղծեցին իրենց սեփական, լիարժեք, տարածաշրջանային գիտությունների ակադեմիաները՝ Սաքսոնական և Բեռլին-Բրանդենբուրգյան։ ԳԴՀ երբեմնի միավորված Գիտությունների ակադեմիայի սեփականությունը դարձավ այն տարածաշրջանների սեփականությունը, որոնց տարածքում գտնվում էին դրանք։
ԳԴՀ Գիտությունների ակադեմիայի գոյության վերջակետը դարձավ Բեռլինի սենատի գիտության և հետազոտությունների դեպարտամենտի որոշումը, որով սահմանվել էր, որ Ակադեմիան դասական ակադեմիական ավանդույթների կրող չէ, հետևաբար, չի կարող կատարել միայն տարածաշրջանային գործառույթներ, ուստի գիտությունների ակադեմիան պետք է վերահիմնադրվի նոր հիմունքներով։ Ակադեմիայի այն ստորաբաժանումները և ինստիտուտները, որոնք չէին վերափոխվել և չէին անցել այլ գիտական կազմակերպությունների կամ տարածաշրջանային կառավարությունների իրավասության ներքո, լուծարվել էին մինչև 1991 թվականի դեկտեմբերի 31-ը։
Կառուցվածք և հիմնական գործունեություն խմբագրել
Ի տարբերություն իր պրուսական նախորդի՝ ԳԴՀ Գիտությունների ակադեմիան զարգացավ սոցիալիստական պետության պայմաններում (իր մոդելով հիշեցնում է ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա) և ներառում էր մեծ թվով գիտահետազոտական ինստիտուտներ և գիտահետազոտական կենտրոններ, որոնք սերտ հարաբերություններ ունեին արդյունաբերության և ժողովրդական տնտեսության հարակից ճյուղերի հետ։ 1980-ականներին Ակադեմիայում հաշվառված էին 153 իսկական անդամ և 76 թղթակից անդամ։ Ակադեմիայի կառուցվածքում գործում էին 59 գիտահետազոտական ինստիտուտներ, որտեղ աշխատում էին մոտ 22000 աշխատակիցներ։
Իրավահաջորդներ խմբագրել
Ներկայումս կան երկու կազմակերպություններ, որոնք այս կամ այն աստիճանով հանդիսանում են ԳԴՀ գիտությունների ակադեմիայի իրավահաջորդներ։
Բեռլինի Լայբնիցի անվան գիտական ընկերություն խմբագրել
Հիմնադրվել է 1993 թվականին (գերմ.՝ Leibniz-Sozietät der Wissenschaften zu Berlin e.V., չշփոթել գրեթե նույնանուն Լայբնիցի ասոցիացիայի (գերմ.՝ Wissenschaftsgemeinschaft Gottfried Wilhelm Leibniz e. V.) հետ։ Լայբնիցի անվան Բեռլինի գիտական ընկերությունը ԳԴՀ-ի Գիտությունների ակադեմիայի հիմնական իրավահաջորդն է։ Ընկերությունում ընդգրկված են լուծարված ակադեմիայի 150 լիիրավ անդամներից 122-ը։ Բեռլինի Լայբնիցի գիտական ընկերությունը գիտնականների գիտականորեն ինքնավար միջազգային կազմակերպություն է, որի գործունեությունը կրում է միջճյուղային բնույթ։ Լայն ընդգրկման և հիմնարար մոտեցման շնորհիվ ընկերությունն ունի իսկապես ակադեմիական բնույթ և և իրեն հավասարը չունի Գերմանիայի մյուս բոլոր գիտական ընկերությունների մեջ։ Բացի այդ, ի տարբերություն գերմանական գիտությունների տարածաշրջանային ակադեմիաների, Լայբնիցի անվան ընկերությունն իր անդամ է ընդունում գիտնականների ամբողջ երկրից, այլ ոչ միայն այն տարածաշրջանից, որտեղ գտնվում է[3]։
Բեռլին-Բրանդենբուրգյան գիտությունների ակադեմիա խմբագրել
Ակադեմիան հիմնադրվել է 1993 թվականին՝ Բեռլինի և Բրանդենբուրգի դաշնային նահանգների միջև Գիտությունների ընդհանուր տարածաշրջանային ակադեմիա ստեղծելու մասին համաձայնագրի հիման վրա։ Նոր ակադեմիայի իրավահաջականությունը ԳԴՀ-ի ժամանակաշրջանի լուծարված հաստատության հետ կրում է պաշտոնական բնույթ, ԳԴՀ նախկին ԳԱ-ի գույքը և որոշ նախագծեր, որոնք գտնվում էին այդ երկու նոր դաշնային նահանգների տարածքում, հիմնականում փոխանցվել են Բեռլին-Բրանդենբուրգյան գիտությունների ակադեմիայի իրավասությունը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Киселев Н. И. Германская академия наук // Большая советская энциклопедия. - М.: Советская энциклопедия. 1969-1978
- ↑ Manfred Heinemann (Hrsg.) Hochschuloffiziere und Wiederaufbau des Hochschulwesen in Deutschland 1945-1949: Die Sowjetische Besatzungszone/ Berlin, 2000. S. 382 Արխիվացված 2018-03-30 Wayback Machine Google-книги
- ↑ «Берлинское научное общество имени Лейбница - краткая характеристика (рус.)» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 24-ին.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գերմանիայի գիտությունների ակադեմիա (Բեռլին)» հոդվածին։ |