Գաբրիել Գրյուների և Ֆոլկեր Կրեմերի սպանություն

Գաբրիել Գրյուների և Ֆոլկեր Կրեմերի սպանություն, գերմանական Stern հանդեսի երկու հատուկ թղթակիցների սպանություն, որը կատարվել է 1999 թվականի հունիսի 13-ին՝ Կոսովոյի պատերազմի պաշտոնական ավարտից 2 օր անց, Դուլե գյուղի (Պրիզրենի ենթախումբ) շրջանում՝ Պրիզրեն քաղաքից 25 կմ հեռավորության վրա։ Այս երկու լրագրողները Գերմանիայի առաջին քաղաքացիական անձինք են, որոնք զոհվել են 1945 թվականից ի վեր այլ պետության տարածքում Գերմանիայի ռազմական գործողության ժամանակ[1][2]։ Սպանվել է նաև նրանց թարգմանիչ Սենոլ Ալիթը[3]։ Սպանությունը մինչ օրս չի բացահայտվել. դրա կատարման մեջ կասկածում են ինչպես Դուլևսկի կիրճի մոտ գտնվող անցակետից հարավսլավացի սահմանապահներին (Կոսովոյի և Մեթոխիայի արևմտյան մասը, որը վերահսկում է Կոսովոյի ինքնահռչակ հանրապետությունը), այնպես էլ KFOR խաղաղապահ զորախմբից բրիտանացի զինվորներին[3][4][5]։

Գաբրիել Գրյուների և Ֆոլկեր Կրեմերի սպանություն
Տեսակմարդասպանություն
Երկիր Կոսովո
Զոհվածներ2 մարդ

Անձներ խմբագրել

Գաբրիել Գրյուներ խմբագրել

Գաբրիել Գրյուներ (գերմ.՝ Gabriel Grüner), ծնվել է 1963 թվականի օգոստոսի 8-ին՝ Իտալիայի Մալես Վենոստա քաղաքում (Մալս)։ Նա սովորել է Ավստրիայի Ինսբրուքի համալսարանում։ Լրագրողի կարիերան սկսել է 1991 թվականին, աշխատել է 8 տարի[1] և շատ է ճամփորդել աշխարհով՝ լինելով Աֆղանստանում, Ալժիրում և Սուդանում, ինչպես նաև Սլովենիայում, Խորվաթիայում, Բոսնիայում և Սերբիայում[2][3][6]։ Գրյուները եղել է World Press Photo Award մրցանակի դափնեկիր, ինչպես արժանացել է նաև Թագավորական լուսանկարչության ընկերության մրցանակներին[6]։ Ողբերգության պահին Գրյուները հանդիպել է լրագրող Բեատրիքս Գերստբերգերի հետ, որը հղի էր առաջին երեխայով (նա ծնվել է հոր մահից հետո և ստացել Յակոբ անունը)[7]։ Գաբրիել Գրյուները 35 տարեկան էր, երբ նա սպանվեց. նրան թաղել են Իտալիայում[8]։ Գերստբերգերն ավելի ուշ գիրք է թողարկել, որում պատմել է Գրյուների մասին իր պատմությունը և հավաքել այլ կանանց պատմություններ, որոնց ամուսինները զոհվել են ծառայողական պարտականությունները կատարելիս[7][9]։

Ֆոլկեր Կրեմեր խմբագրել

Ֆոլկեր Կրեմեր (գերմ.՝ Volker Krämer), ոչ պաշտոնական տվյալներով, ծնվել է 1943 թվականի հոկտեմբերի 12-ին։ Նա Stern ամսագրում աշխատել է շուրջ 30 տարի՝ ամսագրի այլ աշխատակիցներից ավելի երկար մնալով։ Նա աշխատանքը սկսել է Դյուսելդորֆում Rheinische Post թերթում, երբ նրան մշտական աշխատանքի է վարձել ամսագիրը[10]։ Կրեմերը կազմակերպել է լուսանկարների իր առաջին ցուցահանդեսը Հանս-Գյունտեր Էքերտի՝ Վիլհելմ Ֆաբրիի անվան դպրոցի տնօրենի օգնությամբ։ Կրեմերը ոչ միայն զբաղվել է լուսանկարչությամբ, այլև գրառումներ է արել. նա հատկապես շատ լուսանկարներ է արել թեժ կետերում (Ղազախստան, Էրիթրեա, Թուրքիա, Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն, Աֆղանստան), որտեղ չափազանց վտանգավոր էր, և միևնույն ժամանակ յուրաքանչյուր լուսանկարի մեջ մտցրել է սեփական տեսլականը[11]։ Մասնավորապես, Կրեմերը ֆոտոռեպորտաժի հեղինակ է եղել խորհրդային զորքեր ՉՍՍՀ մտցնելու մասին, որը ցուցադրվել է ամբողջ աշխարհում[2]։ Նա մեծ դեր է խաղացել ամսագրի զարգացման գործում՝ դրան նվիրելով նույնիսկ ազատ ժամանակը և հոդվածներ կազմելով նրա համար[6]։ Իր մասին Կրեմերը արտահայտվել է․ «Որպես լրագրող, ես հետևում եմ սովորական մարդկանց կյանքին և տեսախցիկի ոսպնյակի միջոցով նկատում եմ ինչ-որ անհեթեթ և մի փոքր ծիծաղելի բան»[11]։

Ողբերգության հանգամանքներ խմբագրել

Գրյուներն ու Կրեմերը գտնվում էին Կոսովոյի Դուլևսկի կիրճի մոտ 1999 թվականի հունիսի 13-ին՝ հետևելով քաղաքացիական անձանց համար անվտանգ երթուղուն և նախապատրաստելով ամսագրի համար ֆոտոնյութ՝ նվիրված տեղի բնակիչներին և նրանց կենցաղին։ Նրանք ուղեկցել են Բունդեսվերի 21-րդ գնդի առաջավոր ջոկատին միջազգային խաղաղապահ զորախմբից[2]։ Հարավսլավական անցակետից ոչ հեռու (Պրիշտինայից 40 կմ հեռավորության վրա) լրագրողների վրա կրակ է բացվել. մի քանի անհայտ անձինք գնդակոծել են շարասյունը և թաքնվել ավտոմեքենայով[2]։ Կրեմերը գլխի շրջանում հրազենային վնասվածք է ստացել և տեղում մահացել, իսկ Գրյուները ծանր վիրավորվել է։ Նրան տեղափոխել են մակեդոնական Տետովո քաղաքի հիվանդանոց, սակայն, չնայած բժիշկների ջանքերին, նույն օրը Գրյուները մահացել է ստացած վնասվածքներից[1]։ Կրեմերի մարմինը մի քանի ժամ է մնացել, մինչև նրան տարել են. սպանված Կրեմերի լուսանկարը մեծ հեռավորությունից արել է Spiegel ամսագրի խմբագիրը[12]։ Սպանվածների մարմինները տեղափոխել են Գերմանիա, որտեղ տեղի է ունեցել զոհված լրագրողների հրաժեշտի արարողությունը[12][13]։

Տարբերակներ խմբագրել

Ներկայումս լրագրողների մահվան պատճառը հայտնի չէ, քանի որ իրադարձությունները միանշանակ մեկնաբանություն չեն ստացել և տարբեր կերպ են մեկնաբանվում Արևմտյան Եվրոպայի և Սերբիայի ԶԼՄ-ները[1][14]։ Հայտնի չէ, թե ով և ինչու է սկսել կրակել լրագրողների վրա[3][4][5]։

Հարավսլավական սահմանապահներ խմբագրել

Հետաքննությունը ձևականորեն սկսվել է զինվորականների գործողությունների ստուգմամբ և նրանցից որևէ մեկին քրեական պատասխանատվության ենթարկելու հնարավորության ուսումնասիրությամբ[5]։ Մեկ վարկածի համաձայն՝ մեղավորները հարավսլավացի սահմանապահներն են եղել, որոնք իբր Կրեմերին և Գրյուներին ընդունել են հանցագործների կամ ալբանական գրոհայինների համար և նրանց հետևից հարձակվել են, իսկ հետո կրակ բացել[1]։ Այս վարկածի կողմնակիցները համոզված են, որ թեև հարավսլավացի սահմանապահները պարտավոր էին ապահովել շրջանի անվտանգությունը, նրանք չէին հավատում լրագրողների բարի մտադրություններին, որոնք հայտարարում էին, որ լրտեսներ կամ զինված կազմավորումների անդամներ չեն։

ՆԱՏՕ-ի խաղաղապահներ խմբագրել

Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ Գրյուների և Կրեմերի մահվանը մասնակից է եղել ՆԱՏՕ-ի կողմից Կոսովոյին ուղարկված KFOR խաղաղապահների զորակազմը. այդ օրը երկու լրագրողներն ավտոմեքենայով էին գնում՝ որոնելով Կոսովոյում զանգվածային գերեզմանների հետքերը[15], սակայն մոլորվել են և սկսել օգնություն փնտրել, որպեսզի գոնե կարողանան հետ վերադառնալ[16]։ ՆԱՏՕ-ի խաղաղապահները, ըստ այդ վարկածի, հանդիպել են լրագրողներին և առաջարկել նրանց ուղեկցել զանգվածային հուղարկավորությունների, բայց հետո անսպասելիորեն որոշել են ձերբակալել երկու լրագրողների։ Կրեմերն ու Գրյուները փորձել են փախչել, սակայն Կրեմերը տեղում սպանվել է, իսկ Գրյուները մահացու վիրավորվել է։ Ենթադրվում է, որ սպանությունը կատարել են բրիտանացիները[5]։

Հետևանքներ և հիշողություն խմբագրել

Լրագրողների մահը ցնցել է Stern ամսագիրը, թեև դա ամսագրի աշխատակիցների մահվան առաջին դեպքը չէր[4]։ Հունիսի 14-ին ամսագրի խմբագրությունը մեկ րոպե լռությամբ հարգել է զոհված գործընկերների հիշատակը, իսկ գլխավոր խմբագիր Միխայել Մայերն ասել է, որ իր գործընկերների՝ «հայտնի և փորձառու լրագրողների» մահը լուրջ կորուստ և անդառնալի կորուստ է դարձել արձագանքի համար[2][15]։ Մահացածների հրաժեշտի արարողությանը ներկա են եղել ոչ միայն հարազատները, այլև նրանց գործընկերներն ու հայրենակիցները[17]։

1999 թվականին սահմանվել է Գաբրիել Գրյուների 6 հազար եվրոյի չափով մրցանակը, որին ամեն տարի պարգևատրվում են լրագրողները ծառայողական պարտականությունները կատարելիս նրանց ցուցաբերած խիզախության համար[18][19]։ Զոհված լրագրողների մահվան մասին այժմ հուշաքար է հիշեցնում Կոսովոյի Դուլևսկի կիրճում[3][20]։

Դրա հետ մեկտեղ զանգվածային լրատվության միջոցներն ուժեղացրել են աշխատակիցների անվտանգության միջոցառումները՝ կապված լրագրողների զոհվելու հետ, քանի որ պոտենցիալ վտանգի մեջ են հայտնվել նաև հեռուստաալիքների նկարահանող խմբերը[1][12][14]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Hooper, John (1999 թ․ հունիսի 14). «Journalists shot dead by Serbs who offered help hunt for mass grave». The Guardian.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Журналисты открыли счет потерям миротворцев (ռուս.)
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Christoph Borgans (2014 թ․ հունիսի 20). «Auf den Spuren von Gabriel Grüner: Ein Menschenleben». Frankfurter Allgemeine Zeitung (գերմաներեն).
  4. 4,0 4,1 4,2 «German Journalist Killed in Afghanistan» (անգլերեն). Deutsche Welle.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 «Further details on murder of German journalists in Kosovo - IFEX». www.ifex.org (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  6. 6,0 6,1 6,2 «Gabriel-Grüner-Stipendium – Hansel-Mieth-Preis». zeitenspiegel.de.
  7. 7,0 7,1 Germany, SPIEGEL ONLINE, Hamburg,. «SACHBUCH: Für immer ohne - DER SPIEGEL 16/2003». www.spiegel.de.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  8. «Leben hinter Glas» (գերմաներեն).
  9. «"Altgediente Textsöldner" – warum Ex-Titanic-Chef Leo Fischer die Krautreporter nicht mag › Meedia». 2014 թ․ հոկտեմբերի 31.
  10. Jendreyzik, Dietmar. «Volker Krämer». www.fabryaner.de. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին.
  11. 11,0 11,1 «Hommage an Volker Krämer». stern.de (գերմաներեն). 2001 թ․ հունիսի 18.
  12. 12,0 12,1 12,2 «JOURNALISTEN: Einfach verdammtes Pech». www.spiegel.de (գերմաներեն). Der Spiegel. 2003 թ․ ապրիլի 14.
  13. «MACEDONIA: DEAD GERMAN JOURNALISTS HONOURED AT AIRPORT | AP Archive». www.aparchive.com.
  14. 14,0 14,1 Eddy, Melissa. «Atrocities uncovered as Serbs flee in massive convoys | Online Athens». onlineathens.com.
  15. 15,0 15,1 «"Stern" auf Mördersuche: Chronik eines zufälligen Todes» (գերմաներեն).
  16. Hamburg, Hamburger Abendblatt -. «Sie waren schon auf dem Heimweg...». www.abendblatt.de (գերմաներեն).
  17. «"Volker Krämer: Begegnungen" / stern-Ausstellung im Palais für Aktuelle Kunst in Glückstadt zeigt ab 4. Februar 2001 Fotos von stern-Fotograf Volker Krämer». presseportal.de (գերմաներեն).
  18. Zeitenspiegel. «Gabriel-Grüner-Stipendium – Hansel-Mieth-Preis : Zeitenspiegel Reportagen». zeitenspiegel.de (գերմաներեն). Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 14-ին.
  19. Germany, SPIEGEL ONLINE, Hamburg. «Reportagen gegen das Vergessen: Gabriel-Grüner-Stipendium vergeben - SPIEGEL ONLINE - Kultur». SPIEGEL ONLINE. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 14-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  20. Limited, Alamy. «Stock Photo:The picture shows the memorial stone for photographer Volker Kraemer, journalist Gabriel Gruener and interpreter Senol Alit at the Dulje pass of Kosovo, 14 December 2006». Alamy (անգլերեն).

Արտաքին հղումներ խմբագրել