Վիքիպեդիա

Բյորսեն

Բյորսեն (դան․՝ Børsen, "բորսա"), որը հայտնի է նաև որպես Børsbygningen ("բորսայի շենք"), 17-րդ դարի բորսա է Կոպենհագեն կենտրոնում, Դանիայում։ Պատմական շենքը գտնվում է Դանիայի խորհրդարան նստավայր՝ Քրիստիանսբորգի պալատ կողքին Սլոտշոլմեն կղզում։

Բյորսեն
Տեսակգրասենյակային շենք
Երկիր Դանիա
ՏեղագրությունԿոպենհագեն
ՎայրՍլոտսհոլմեն
ՀասցեBørsgade 2, 1215 København
ՓողոցBørsgade? (2)
Ճարտարապետական ոճհյուսիսային Վերածնունդ
Բարձրություն56 մետր
Երկարություն127 մետր
Հարկեր2[1]
Կազմված էDragon Spire of Børsen?
ՍեփականատերGrosserer-Societetet?[2], Q12315148?[2], Danish Chamber of Commerce?[2] և Danish Royal Family?[2]
ԲնակիչDanish Chamber of Commerce?, The Danish ICT Industry Association? և ՆԱՍԴԱՔ Կոպենհագեն
Հիմնադրված է1640
ՃարտարապետHans van Steenwinckel the Younger? և Lorenz van Steenwinckel?
ՊատվիրողChristian IV of Denmark?
Իրադարձություններպատրաստման կամ շինարարության սկիզբ, Storm on the Stock Exchange? և 2024 Børsen fire?
Ժառանգության կարգավիճակmonument on Kulturstyrelsen register?
Քարտեզ
Քարտեզ
Պաշտոնական կայք

1619-1640 թվականներին Քրիստիան IV-ի օրոք կառուցված շինությունը համարվում է Դանիայում հոլանդական վերածննդի ոճի առաջատար օրինակ, այն պահպանվող շինություն է[3]։ Բորսենը, որը զբոսաշրջիկների հայտնի տեսարժան վայրն է, ամենաշատը հայտնի է եղել իր յուրօրինակ ծայրաձողով, որը ձևավորված է չորս վիշապների պոչերի տեսքով, որոնք իրար ոլորված են՝ հասնելով 56 մ բարձրության։ 2024 թվականի ապրիլի 16-ին շենքը լրջորեն տուժել է հրդեհից, որը տապալել է գագաթը[4]։

Պատմություն

խմբագրել

Բորսենը պլանավորել է կառուցել Քրիստիան IV- ը՝ որպես Հյուսիսային Եվրոպայում առևտրի և առևտրի կենտրոնի Կոպենհագենի դերը ամրապնդելու իր ծրագրի մաս։ Կառուցվել է ամբարտակի հյուսիսային կողմում, որը միացնում էր Կոպենհագենը նոր շուկայական Քրիստիանշավն քաղաքին, որը ծրագրված էր կառուցել վերամշակված հողի վրա Ամագերի ափին։ Թագավորը Լորենց վան Ստենվինկելին հանձնարարել է նոր շենքի նախագծումը, սակայն Սթինվինկելը կարճ ժամանակ անց մահացել է։ Այնուհետև հանձնարարությունը փոխանցվեց նրա եղբորը՝ Հանս վան Ստենվինկելին[5]։

17-18-րդ դարեր

խմբագրել

Տեղանքը նախ պետք է նախապատրաստվեր, քանի որ հիմքը դեռ կայունացված չէր։ Շենքի շինարարությունը սկսվել է 1620 թվականին և հիմնականում ավարտվել է 1624 թվականին՝ բացառությամբ ծայրաձողի (տեղադրվել է 1625 թվականին) և արևելյան գմբեթի մանրամասների (ավարտվել է 1640 թվականին)[6]։ Շենքում եղել են 40 առևտրային գրասենյակ առաջին հարկում և մեկ մեծ սենյակ վերին հարկում։ Շենքը օգտագործվել է որպես շուկա 1620-ական թվականների վերջի[5] ն։

1647 թվականին Քրիստիան IV-ը շենքը վաճառել է վաճառական Յակոբ Մադսենին 50,000 դանիացի ռիգդեյլերով[7]։ Ավելի ուշ Ֆրեդերիկ III-ը շենքը նորից է ձեռք բերել Մադսենի այրուց, որն այլևս չէր կարող իրեն թույլ տալ պահպանել շենքը[5]։

Շենքը վերականգնել է Նիկոլայ Էիգտվեդը 1745 թվականին[8]։

19-20-րդ դարեր

խմբագրել
 
Բորսենը երևում է Հոյբրոյի կամրջի հետ առաջին պլանում, 19-րդ դար

Շենքի ինտերիերը վերանորոգել է ճարտարապետ Հարալդ Կոնրադ Սթիլինգը 1855 թվականին[9]։ 1857 թվականին Ֆրեդերիկ VII-ը շենքը վաճառել է Grosserer-Societetet- ին[6] 70․000 ռիգդեյլերով[7]։

1918 թվականի փետրվարի 11-ին աճող անհավասարության պատճառով գործազուրկ անարխիստները ներխուժել են Բորսեն՝ հարձակվելով ֆոնդային բրոքերների վրա[10]։

Մինչև 1974 թվականը շենքում գործել է Դանիայի ֆոնդային բորսան։

21-րդ դար

խմբագրել

2024 թվականի դրությամբ շենքը ծառայել է որպես Դանիայի առևտրի պալատի կենտրոնակայան[11]։

2024 թվականի հրդեհ

խմբագրել
 
2024 թվականի հրդեհից երկու օր անց՝ ապրիլի 18-ին, լուրջ վնասված շենքն ու փայտամածը

2024 թվականի ապրիլի 16-ին հիմնական շենքի պղնձե տանիքի վերանորոգման աշխատանքների ժամանակ բռնկված հրդեհը ոչնչացրել է շենքի մոտ կեսը և հանգեցրեց դրա խորհրդանշական Վիշապներով ծայրաձողիի փլուզմանը[12]։ Զոհեր և վիրավորներ չեն եղե[13] լ։ Բորսենը փրկվել է ավելի վաղ մոտակայքում տեղի ունեցած մի քանի հրդեհներից, երբ այրվելեն հարևան Privatbanken շենքերը։ Շենքի շուրջ գտնվող փայտամածները նույնպես բռնկվել են, ինչը դժվարացրել է հրշեջների համար կրակի մոտ հասնելը[14], մինչդեռ պղնձե տանիքը բարձր աստիճանի տաքացել է[15]։ Զինվորական անձնակազմը նույնպես տեղում էր՝ աջակցելու հրդեհաշիջման աշխատանքներին։ Գործի է դրվել լրացուցիչ տեխնիկա՝ տանիքը հեռացնելու համար, քանի որ այն թույլ չի տվել ջրի հասնել կրակին[14]։ Ֆասադները փլուզման վտանգի տակ են եղել[15], քանի որ շենքը հիմնականում փայտից է եղել[16]։ Այն ի վերջո փլուզվել է ապրիլի 18-ին[17]։

Շենքի զգալի հավաքածուի «մի քանի հարյուր» պատմական արվեստի գործեր[18][19] ինչպես նաև պատմական կահույքը[14] փրկել են այրվող շենքից անձնակազմը, շտապ օգնության աշխատակիցները և անցորդները[20]։ Դրանց թվում է եղել Սկագենի նկարիչ Պեդեր Սեվերին Կրոյերի «Կոպենհագենի ֆոնդային բորսայից» նկարը[21][22]։ Մոտակայքում գտնվող Ազգային թանգարանն անմիջապես ուղարկել է 25 աշխատակիցների՝ օգնելու արվեստի գործերը փրկելու համար[15]։

Դանիայի Առևտրի պալատի գործադիր տնօրեն Բրայան Միկելսենըասել է, որ շենքը կվերակառուցվի «անկախ ամեն ինչից»[16][23]։ Դանիայի փոխվարչապետ Տրոելս Լունդ Պոուլսենը հրդեհն անվանել է «մեր Աստվածամոր տաճարի պահը»։ Հրդեհը տեղի է ունեցել Փարիզի Աստվածամոր տաճարում բռնկված հրդեհից հինգ տարի և մեկ օր անց, ևս մեկ վերանորոգման ժամանակ ծագած հրդեհ, որը նույնպես ոչնչացրել է շենքի տանիքը և գագաթը[14]։ Թագավոր Ֆրեդերիկ X-ը հայտարարություն է տարածել՝ ասելով, որ հրդեհը «տխուր տեսարան է»։ 400 տարիների ընթացքում Քրիստիան IV-ի Բորսենի շենքը եղել է Կոպենհագենի յուրահատուկ ուղենիշը»[24]։

Ճարտարապետություն

խմբագրել

Բորսենը կառուցել են ճարտարապետներ Լորենց վան Ստենվինկելը ևՀանս վան Ստենվինկել Կրտսերը։ Շենքը մոտավորապես 128 մ երկարություն ունի և 21 մ լայնությււն[25]։

Շենքը հայտնի էր իր յուրօրինակ ոլորված «Վիշապի ծայրաձողով», որը ստեղծվել էր 1625 թվականին[26] և նախագծված էր որպես չորս միահյուսված վիշապի պոչեր։ Ծայրափողի գագաթին երեք թագեր էին՝ խորհրդանշելով Դանիայի, Նորվեգիայի և Շվեդիայի թագավորությունները։ 1775 թվականին կանգնեցվել է մի նոր ծայրաձող, որը փոքր-ինչ նման էր հինին, քանի որ դրա փլուզման վտանգ կար։ Ենթադրվում էր, որ Քրիստիան IV-ի հրավառության վարպետի կողմից նախագծված ծայրափսղի վիշապները պետք է պաշտպանեին շենքը թշնամիներից և կրակից[6]։

Շենքը ժամանակի ընթացքում որոշ աննշան փոփոխությունների է ենթարկվել։

  •  
    Բյորսենի արևմտյան ճակատը
  •  
    Մուտքը
  •  
    Աթոռների շարք Բյորսալենում
  •  
    Բյորսալեն
  •  
    Քրիստիանսբորգի տեսքը աշտարակից

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ (unspecified title)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 https://denstoredanske.lex.dk/Grosserer-Societetet
  3. ↑ «Sag: Børsen». Fredede og bevaringsværdige bygninger. Kulturstyrelsen. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 13-ին.
  4. ↑ «LIVE Brand i Børsen i København». DR (դանիերեն). 2024 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 «The History» (անգլերեն). Børsbygningen. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Børsbygningen.dk, ejet af Dansk Erhverv – The Danish Chamber of Commerce Արխիվացված 20 Հուլիս 2018 Wayback Machine hentet 8. maj 2021
  7. ↑ 7,0 7,1 Green, Theodor (2019). Børsen i København. Lindhardt og Ringhof. ISBN 978-8726296501. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  8. ↑ «Hvor langt skal man spole tilbage?». www.arkitektforeningen.dk. Arkitektforeningen – Danish Association of Architects. 2024 թ․ մարտի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  9. ↑ G. F. Hetsch (1928년 Հունվար 1일). «To Breve fra Architekten, Professor G. F. Hetsch til Architekten H. C. Stilling [1815-1891]. Meddelt af Gustav Hetsch». Personalhistorisk Tidsskrift (դանիերեն): 4–13. ISSN 0300-3655. Wikidata Q107323506.
  10. ↑ «Børsen, Stormen på (1918)» (դանիերեն). Leksikon.org. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
  11. ↑ «Danish Chamber of Commerce». www.danskerhverv.dk. Danish Chamber of Commerce. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  12. ↑ «Fire destroys Copenhagen's Old Stock Exchange dating to 1600s, collapsing its dragon-tail spire». Associated Press. 2024 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  13. ↑ Kirby, Paul (2024 թ․ ապրիլի 16). «Historic Copenhagen stock exchange in Denmark goes up in flames». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Halasz, Stephanie; Mortensen, Antonia; Said-Moorhouse, Lauren (2024 թ․ ապրիլի 16). «Spire collapses after fire rips through Copenhagen's old stock exchange». CNN. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Brady, Kate (2024 թ․ ապրիլի 16). «Fire consumes Copenhagen's 400-year-old stock market building». The Washington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 Milne, Richard (2024 թ․ ապրիլի 16). «Denmark's historic stock exchange goes up in flames». Financial Times. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  17. ↑ «Historic Copenhagen building smolders for third day as facade collapses». France 24. 2024 թ․ ապրիլի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 18-ին.
  18. ↑ Kirby, Paul (2024 թ․ ապրիլի 16). «Historic Copenhagen stock exchange in Denmark goes up in flames». BBC. BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  19. ↑ «Denmark's 'Notre Dame moment': passers-by rescue paintings from blazing Boersen building in Copenhagen». The Art Newspaper. 2024 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 18-ին.
  20. ↑ «Copenhagen's historic stock exchange in flames». 2024 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին – via www.bbc.com.
  21. ↑ «Særligt maleri reddet ud af brændende Børsen». TV2 ØST (դանիերեն). 2024 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  22. ↑ «Historisk P.S. Krøyer-maleri reddes ud fra brændende Børsen». TV 2 (Denmark) (դանիերեն). TV 2 (Denmark). 2024 թ․ ապրիլի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  23. ↑ Pelham, Lipika (2024 թ․ ապրիլի 17). «Copenhagen vows to rebuild fire-hit stock exchange». BBC (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 17-ին.
  24. ↑ «Announcement from HM The King». kongehuset.dk/en. The Royal House. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 16-ին.
  25. ↑ Slots- og Kulturstyrelsens register over Fredede og Bevaringsværdige Bygninger i Danmark (2019 թ․ դեկտեմբերի 12). «Børsen, København». lex.dk (Danish). Trap Danmark. Արխիվացված է օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 18-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  26. ↑ «Børsen». Dansk Erhverv (դանիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2024 թ․ ապրիլի 17-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բյորսեն&oldid=9927356» էջից