Վիքիպեդիա

Բեթղեհեմյան աստղ

Բեթղեհեմյան աստղ, Բեթղեհեմի աստղ, սուրբծննդյան աստղ[1], Հիսուս Քրիստոսի ծնունդը մոգերին ավետող աստղ, որը մոգերին առաջնորդել է Բեթղեհեմ։ Աստղը հիշատակված է միայն Մատթեոսի ավետարանի սուրբծննդյան պատմության մեջ, որում արևելքի աստղաբանները, ոգեշնչված աստղով, ուղևորվում են Երուսաղեմ[2]։ Այնտեղ նրանք հանդիպում են Հուդայի թագավոր Հերովդեսին և հարցնում, թե որտե՞ղ է ծնվել հրեաների թագավորը։ Հերովդեսը մեջբերում է Միքիայի գրքի մարգարեությունը, ուղղորդում նրանց Երուսաղեմից հյուսիս՝ Բեթղեհեմ։ Աստղը առաջնորդել է մոգերին դեպի Հիսուսի տուն, որտեղ մոգերը երկրպագել են նրան և ընծաներ տվել։ Այնուհետև իմաստունները աստվածային զգուշացում են ստացել չվերադառնալ Հերովդեսի մոտ, որի պատճառով տուն վերադարձել են այլ ուղով[3]։

Մոգերի երկրպագությունը, Ջոտտո դի Բոնդոնե (1267–1337)։ Բեթղեհեմի աստղը պատկերված է որպես երկնաքար երեխայի վերևում։ Ջոտտոն տեսել է Հալեյի երկնաքարը 1301 թվականին։

Շատ քրիստոնյաներ համարում են, որ աստղը Մեսիայի կամ Քրիստոսի ծնունդը փաստող կախարդական նշան է։ Որոշ աստվածաբաններ կարծում են, որ աստղն իրականացրել է մարգարեությունը[4], և անվանել այն Մարգարեության աստղ[5]։ Աստղագետները փորձեր են կատարել աստղը կապել աստղագիտական գործընթացների հետ, ինչպիսին օրինակ՝ գերնոր աստղերն են, երկնաքարը կամ Յուպիտերի և Սատուրնի միացումը[6][7]։

Շատ ժամանակակից գիտնականներն աստղի հայտնվելը չեն համարում պատմական փաստ, այլ՝ մի ավանդություն, որը ստեղծել է Մատթեոս ավետարանիչը[8]։

Այս թեման շատ տարածված է սուրբծննդյան մոլորակացույցային շոուներում[9]։ Աստվածաշնչում Հիսուսը նկարագրվում է ավելի լայն իմաստ ունեցող հունարեն բառով, որը նշանակում է «մանուկ» կամ «երեխա» (paidon), քան ավելի նեղ իմաստ ունեցող «մանուկ»՝ brephos բառով, որը հավանաբար ցույց է տալիս, որ Հիսուսի ծննդից որոշ ժամանակ է անցել։ Հայաստանյայց Առաքելական եկեղեցին մոգերի այցը, Սուրբ Ծնունդը և Աստվածահայտնությունը նշում է հունվարի 6-ին[10]։

Մատթեոսի պատմություն խմբագրել

Ըստ Մատթեոսի կտակարանի՝ մոգերը (հաճախ թարգմանվում է նաև «իմաստուն մարդ», ավելի կոնկրետ՝ աստղագետներ կամ աստղաբաններ[11]), գալիս են Երուսաղեմի Հերովդեսի արքունիք և թագավորին հայտնում հրեաների թագավորի ծնունդն ավետող աստղի մասին։

  Երբ Յիսուս ծնուեց Հրէաստանի Բեթղեհէմ քաղաքում, Հերովդէս արքայի օրով, ահա արեւելքից մոգեր եկան Երուսաղէմ եւ ասացին. «Ո՞ւր է հրեաների արքան, որ ծնուեց, որովհետեւ նրա աստղը տեսանք արեւելքում եւ եկանք նրան երկրպագելու»։ Եւ երբ Հերովդէս արքան լսեց այս, խռովուեց, նրա հետ՝ եւ Երուսաղէմի ամբողջ ժողովուրդը։ Եւ հաւաքելով բոլոր քահանայապետներին ու ժողովրդի օրէնսգէտներին՝ հարցրեց նրանց, թէ ո՞ւր պիտի ծնուի Քրիստոսը։  

Հերովդեսը անհանգստանում է ոչ թե աստղի հայտնվելուց, այլ այն փաստից, որ մոգերն ասում են թե «Հրեաների թագավորն է ծնվել»[13]։ Հերովդեսը հարցնում է իր խորհրդականներին, թե որտեղ է Մեսիան ծնվել[14]։ Նրանք պատասխանում են՝ Բեթղեհեմում՝ Դավիթ թագավորի ծննդավայրում և մեջբերում Միլքա մարգարեի խոսքերը։ Թագավորն այս տեղեկությունը փոխանցում է մոգերին[15]։

  Այն ժամանակ Հերովդէսը գաղտնի կանչեց մոգերին եւ նրանցից ստուգեց աստղի երեւալու ժամանակը։ Եւ նրանց Բեթղեհէմ ուղարկելով՝ ասաց. «Գնացէ՛ք ստոյգ իմացէք մանկան մասին եւ երբ գտնէք, տեղեկացրէ՛ք ինձ, որպէսզի ես էլ գնամ երկրպագեմ նրան»։ Եւ նրանք երբ թագաւորից լսեցին այս, գնացին։ Եւ ահա այն աստղը, որ տեսել էին արեւելքում, առաջնորդեց նրանց, մինչեւ որ եկաւ կանգնեց այն տեղի վրայ, ուր մանուկն էր։ Աստղը տեսնելուն պէս չափազանց ուրախացան։  

Ըստ Մաթևոսի՝ մոգերը մինչև Երուսաղեմ ժամանելը նախօրոք գիտեին, որ աստղը խորհրդանշում է «հրեաների աստծո» ծնունդը։ Նրանք Քրիստոսին ընծա էին բերել ոսկի, կնդրուկ և զմուռս[16]։ Երազում նրանք զգուշացվել էին չվերադառնալ Երուսաղեմ, որի պատճառով իրենց հայրենիք վերադարձան այլ ճանապարհով[17]։ Երբ Հերովդեսը զգաց, որ իրեն խաբել են, հրամայեց սպանել Բեթղեհեմի բոլոր երկու տարեկան և ավելի փոքր տղա երեխաներին՝ առաջնորդվելով մոգերի՝ աստղի հայտնվելու ժամանակահատվածով[Ն 1]։ Հովսեփը երազ է տեսնում և ընտանիքի անվտանգության համար գնում Եգիպտոս[18]։ Ավետարանում մեջբերված է Հին Կտակարանի մարգարեությունը՝ «որպէսզի կատարուի մարգարէի բերանով Տիրոջ կողմից ասուածը, թէ՝ Եգիպտոսի՛ց պիտի կանչեմ իմ Որդուն։ (Մտ.  2:15)»՝ նկատի ունենալով Օսեեի մարգարեությունը՝ «Եւ Յուդայի ու Իսրայէլի որդիները միասին կը հաւաքուեն, իրենց համար մի իշխանութիւն կը հաստատեն եւ կ՚ելնեն այն երկրից, քանի որ մեծ է Յեզրայէլի օրը։ (Օս 1:11)», քանի որ գտնում էր, որ Հիսուսը ամփոփում է հրեաների պատմությունը, որտեղ Հուդան խորհրդանշում էր Եգիպտոսը, իսկ Հերովդեսը՝ փարավոնը[19]։ Հերովդեսի մահից հետո Հովսեփը իր ընտանիքի հետ Եգիպտոսից վերադառնում է[20] Գալիլեայի Նազարեթ բնակատեղի[21]։ Նշվում է, որ սա նույնպես մարգարեության իրականացումն է ՝ «Իսկ ժողովրդի բազմութիւնն ասում էր. «Սա Յիսուս մարգարէն է, որ Գալիլեայի Նազարէթ քաղաքից է (Մտ.  21:11):», որի համար գրավոր արձանագրություն չկա[Ն 2]։

Մեկնաբանություններ խմբագրել

Բարեպաշտական հորինվածք խմբագրել

Շատ հետազոտողներ գտնում են, որ Ավետարանի ծննդյան պատմությունները ավելի ուշ են ստեղծվել՝ Հիսուսի՝ Մեսիա լինելու կարգավիճակը ապացուցելու համար․ այս հետազոտողները Բեթղեհեմյան աստղը համարում են բարեպաշտական հորինվածք[22][23]։ Դեպքերի պատմական իսկության հարցը ներառում է հետևյալ ենթահարցերը։ Մատթեոսը չորս ավետարանիչներից միակն է, ով նշում է Բեթղեհեմյան աստղի և մոգերի մասին։ Ներկայումս ամենահինը համարվող Մարկոսի կտակարանում[24] Բեթղեհեմի ծննդյան պատմության մասին ոչ մի խոսք չի գնում[25]։ Հովհաննեսի կտակարանում հերոսներից մեկը պնդում է, որ Հիսուսը Գաղիայից է և ոչ Բեթղեհեմից։ Հետազոտողները ենթադրում են, որ Հիսուսը ծնվել է Նազարեթում, իսկ Բեթղեհեմյան պատմությունը հորինվել է, մարգարեության իրականացումը ապացուցելու նպատակով[26]։ Մատթեոսի կտակարանի պատմությունը հակասում է Ղուկասի կտակարանի գրվածի հետ, թե Հիսուսի արդեն Նազարեթում ապրող ընտանիքը գնում է Բեթղեհեմ մարդահամարին մասնակցելու համար և համարյա անմիջապես վերադառնում[27]։

Մարգարեության իրականացում խմբագրել

Հին ժամանակներում հավատում էին, որ Բեթղեհեմյան աստղի ֆենոմենը կապված է տիեզերական երևույթների հետ։ Կարևոր մարդկանց ծնունդի, այդ թվում՝ հրեա պատրիարքների, հունական և հռոմեական հերոսների հետ կապված այսպիսի հրաշքներին հավատալը սովորական էր[28]։

Բեթղեհեմյան աստղը սովորաբար կապվում է Թվեր գրքի Մարգարեության աստղի հետ՝

Ես ցոյց եմ տալու նրան, բայց ոչ հիմա,
երանելի եմ դարձնելու նրան, բայց ոչ մօտ ժամանակում։
Ծագելու է Յակոբի աստղը,
մի մարդ է բարձրանալու իսրայէլացիներից
եւ կոտորելու է Մովաբի իշխաններին,
գերեվարելու է Սէթի բոլոր յետնորդներին[29]։

Չնայած այս հատվածը վերաբերում է ավելի վաղ տեղի ունեցած պատմությանը, քանի որ Մովաբների թագավորությունը Նոր կտակարանի ստեղծման ժամանակ վաղուց արդեն գոյություն չուներ, այն համարվում է Մեսիայի հայտնության հղում[4]։ Այն մեջբերել է օրինակ Հովսեփոս Փլավիուսը, ով հավատում էր, թե այն վերաբերում է Վեսպասիանոս կայսեր ծննդին[30]։ Ամենավաղ ազդեցիկ քրիստոնյա աստվածաբաններից՝ Որոգինեսը, այս մարգարեությունը կապում է Բեթղեհեմյան աստղի հետ։

Որոգինեսը ենթադրում է, որ մոգերը որոշեցին գալ Երուսաղեմ, երբ հասկացան, որ այն մարդը, ում հայտնությունը նախանշված էր աստղի հետ, աշխարհ է եկել[31]։ Մոգերը հաճախ անվանվում են «թագավորներ», քանի որ հավատում էին, թե մոգերի ուղևորությունը Երուսաղեմ Եսայի մարգարեի և Սաղմոսներում գրված հեթանոս թագավորներին է վերաբերվում[32]։ Եսային նշել է ոսկի և խունկ ընծաները[33]։ Հին կտակարանի հունարեն թարգմանության մեջ, որից երևի թե օգտվել է Մատթեոսը, ընծաները ոսկին և կնդրուկն են[34], որը համապատասխանում է Մատթեոսի ավետարանում նշված՝ ոսկուն, կնդրուկին և զմուռսին[16]։ Ըստ Որոգինեսի՝ զմուռսը խորհրդանշում է մահկանացու լինելը[31]։

Որոգինեսը փնտրում է աստղի բնագիտական բացատրություն, այն դեպքում, երբ Հովհան Ոսկեբերանը աստղի հայտնվելը հրաշք է համարում[35]։

Աստղագիտական օբյեկտ խմբագրել

Չնայած մոգեր բառը (հունարեն՝ μαγοι) սովորաբար թարգմանվում է «իմաստուն մարդ», այս ենթատեքստում այն հնարավոր է նշանակում է «աստղաբան» կամ «աստղագետ»[36]։ Հիսուսի ծննդյան մեջ աստղաբանների առկայությունը խնդրահարույց էր վաղ եկեղեցու համար, քանի որ աստղաբանությունը համարվում էր սատանայական զբաղմունք։ Ամենատարածված բացատրությունը Տերտուղիանոսինն էր, ով ենթադրեց, որ աստղաբանությունը թույլատրելի է եղել «միայն մինչև ավետարանների ժամանակաշրջանը»[37]։

Հիսուսի ծննդյան տարին խմբագրել

Եթե աստղի հայտնվելը նկարագրում է իրական պատմական դեպքեր, ապա հնարավոր է պարզել, թե Հիսուսը երբ է ծնվել։ Մատթեոսի կտակարանը նկարագրում է, թե Հիսուսի ծնունդը տեղի է ունեցել Հերովդես արքայի օրոք[38]։ Ըստ Հովսեփոսի՝ Հերովդեսը մահացել է լուսնի խավարումից հետո[39], որը սովորաբար համարվում է մ․թ․ա․ 4 թվականի մարտի 13-ին տեղի ունեցած խավարումը[40]։ Պատմությունը հուշում է, որ Հիսուսը պետք է ծնված լիներ աստղի հայտնվելու և մոգերի՝ Հերովդեսի պալատ այցելելու միջև։ Քանի որ Հերովդեսը հրամայեց սպանել բոլոր 2 տարեկան և ավելի երիտասարդ տղաներին, ապա աստղը հայտնվել է նախկին 2 տարիների ընթացքում։ Ժամանակակից հետազոտողները Հիսուսի ծնունդը համարում են մ․թ․ա․ 6-4 թվականները[41]։

Ղուկասի կտակարանը մյուս կողմից ասում է, թե Հիսուսը ծնվել է Սիրիայում Քվիրինիուսի կողմից իրականացված մարդահամարի տարիներին[42], որը տեղի է ունեցել մ․թ․ 6 թվականին՝ Հերովդեսի մահից 9 տարի անց։ Ղուկասը նաև նշում է, որ Հիսուսի ծննդից կարճ ժամանակ անց ընտանիքը լքում է Բեթղեհեմը[43]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ A Christmas Star for SOHO, NASA, Արխիվացված օրիգինալից 2004-12-24-ին, Վերցված է 2008-07-04-ին
  2. ↑ Մտ. 2:1–2
  3. ↑ Մտ. 2:11–12
  4. ↑ 4,0 4,1 Freed, Edwin D. (2001), The Stories of Jesus' Birth: A Critical Introduction, Continuum International, էջ 93, ISBN 0-567-08046-3
  5. ↑ Freed, Edwin D. (2001), The Stories of Jesus' Birth: A Critical Introduction, Continuum International, էջ 93, ISBN 0-567-08046-3
  6. ↑ "Star of Bethlehem."
  7. ↑ Telegraph (2008-12-09), «Jesus was born in June», The Daily Telegraph, London, Վերցված է 2011-12-14-ին
  8. ↑ For example, Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in Chronos, Kairos, Christos II, Mercer University Press (1998), 171; Geza Vermes, The Nativity: History and Legend, London, Penguin, 2006, p22; E. P. Sanders, The Historical Figure of Jesus, 1993, p.85; Aaron Michael Adair, "Science, Scholarship and Bethlehem's Starry Night", Sky and Telescope, Dec. 2007, pp. 26–29 (reviewing astronomical theories).
  9. ↑ John, Mosley. «Common Errors in 'Star of Bethlehem' Planetarium Shows». Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 5-ին.
  10. ↑ «Տոներ | Qahana.am». www.qahana.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  11. ↑ Brown, Raymond Edward (1988). An Adult Christ at Christmas: Essays on the Three Biblical Christmas Stories, Liturgical Press, p. 11 ISBN 0-8028-3931-2; Eerdmans Dictionary of the Bible, Eerdmans (2000), p. 844.
  12. ↑ 12,0 12,1 «Մատթեոս 2:1-4». www.armenianchurchlibrary.com. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  13. ↑ Thomas G. Long, Matthew (Westminster John Knox Press, 1997), page 18.
  14. ↑ Matthew 2:4 NKJV.
  15. ↑ Matthew 2:8 NKJV.
  16. ↑ 16,0 16,1 Matthew 2:11 NKJV
  17. ↑ Matthew 2:12 NKJV.
  18. ↑ Matthew 2:13–14 NKJV
  19. ↑ "An Exodus motif prevails in the entire chapter." (Kennedy, Joel (2008), Recapitulation of Israel, Mohr Siebeck, էջ 132, ISBN 978-3-16-149825-1, Վերցված է 2009-07-04-ին)
  20. ↑ Matthew 2:10–21 NKJV
  21. ↑ Matthew 2:23 NKJV
  22. ↑ Brown, Raymond E. (1993), The Birth of the Messiah, Anchor Bible Reference Library, էջ 188
  23. ↑ Markus Bockmuehl, This Jesus (Continuum International, 2004), page 28; Vermes, Géza (2006-11-02), The Nativity: History and Legend, Penguin Books Ltd, էջ 22, ISBN 0-14-102446-1; Sanders, Ed Parish (1993), The Historical Figure of Jesus, London: Allen Lane, էջ 85, ISBN 0-7139-9059-7; Believable Christianity: A lecture in the annual October series on Radical Christian Faith at Carrs Lane URC Church, Birmingham, October 5, 2006
  24. ↑ Witherington, Ben (2001), The Gospel of Mark: A Socio-Rhetorical Commentary, Eerdmans, էջ 8France, R. T. (2002), The Gospel of Mark: A Commentary on the Greek Text, Eerdmans, էջ 16Head, Peter M. (1997), Christology and the Synoptic Problem: An Argument for Markan priority, Cambridge: Cambridge Univ. Press, ISBN 0-521-58488-4, Արխիվացված է օրիգինալից 2012-05-13-ին, Վերցված է 2009-07-04-ին
  25. ↑ Mark 6:1–4 NKJV
  26. ↑ Nikkos Kokkinos, "The Relative Chronology of the Nativity in Tertullian", in Ray Summers, Jerry Vardaman and others, eds., Chronos, Kairos, Christos II, Mercer University Press (1998), page 125–6. Funk, Robert W. and the Jesus Seminar, The Acts of Jesus: The Search for the Authentic Deeds of Jesus, HarperSanFrancisco, 1999, ISBN 0-06-062979-7. pp. 499, 521, 533. Paul L. Maier, "Herod and the Infants of Bethlehem", in Chronos, Kairos, Christos II, Mercer University Press (1998), 171. For Micah's prophecy, see Micah 5:2 NKJV.
  27. ↑ Bart D. Ehrman, Jesus: apocalyptic prophet of the new millennium, Oxford University Press 1999, page 38.
  28. ↑ Vermes, Geza (December 2006), «The First Christmas», History Today, vol. 56, no. 12, էջեր 23–29, Արխիվացված է օրիգինալից 2007-12-14-ին, Վերցված է 2009-07-04-ին
  29. ↑ Թվեր 24:17 NKJV
  30. ↑ Josephus, Flavius, The Wars of the Jews, Վերցված է 2008-06-07-ին Translated by: William Whiston. Lendering, Jona, Messianic claimants, Արխիվացված է օրիգինալից 2008-05-17-ին, Վերցված է 2008-06-05-ին
  31. ↑ 31,0 31,1 Adamantius, Origen. «Contra Celsum».. Book I, Chapter LX.
  32. ↑ France, R.T., The Gospel according to Matthew: an introduction and commentary, p. 84. See Isaiah 60:1–7 NKJV and Psalms 72:10 NKJV.
  33. ↑ Isaiah 60:6 NKJV
  34. ↑ Isaiah 60:6 Արխիվացված 2018-09-29 Wayback Machine (Septuagint)
  35. ↑ Schaff, Philip (1886), St. Chrysostom: Homilies on the Gospel of Saint Matthew, New York: Christian Literature Publishing Co., էջ 36, Վերցված է 2009-07-04-ին
  36. ↑ Raymond Edward Brown, An Adult Christ at Christmas: Essays on the Three Biblical Christmas Stories, Liturgical Press (1988), p. 11.
  37. ↑ S. J. Tester, A History of Western Astrology, (Boydell & Brewer, 1987), page 111–112.
  38. ↑ Matthew 2:1 NKJVLuke 2:2 NKJV
  39. ↑ Josephus, Antiquities XVII:7:4.
  40. ↑ Timothy David Barnes, “The Date of Herod’s Death,” Journal of Theological Studies ns 19 (1968), 204–19. P. M. Bernegger, “Affirmation of Herod’s Death in 4 B.C.,” Journal of Theological Studies ns 34 (1983), 526–31.
  41. ↑ Jesus Christ. Encyclopædia Britannica. Chicago. 2010.
  42. ↑ Luke 2:2 NKJV.
  43. ↑ Frank J. Tipler (2005). «The Star of Bethlehem: A Type Ia/Ic Supernova in the Andromeda Galaxy?» (PDF). The Observatory. 125: 168–74. Bibcode:2005Obs...125..168T.

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ Matthew 2:16 NKJV This is presented as a fulfillment of a prophecy and echoes the killing of firstborn by pharaoh in Exodus 11:1–12:36 NKJV.
  2. ↑ Judges 13:5–7 NKJV is sometimes identified as the source for Matthew 2:23 NKJV because Septuagint ναζιραιον (Nazirite) resembles Matthew's Ναζωραῖος (Nazorean). But few scholars accept the view that Jesus was a Nazirite.
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բեթղեհեմյան_աստղ&oldid=9467093» էջից