Վիքիպեդիա

Բարեգործական վինետկա

Բարեգործական վինետկա կամ բարեգործական նամականիշ, ոչ փոստային նամականիշների տեսակ, վինետկա[1][2][3], որ պատկանում է կամավոր տուրքերի նշանների խմբին և ունենու հուշի, գովազդային կամ ագիտացիոն նշանակություն։ Վինետկաների վաճառքից ստացված շահույթը սովորաբար ուղղվում է բարեգործական նպատակների[3]՝ սոցիալական օգնություն որբերին, հաշմանդամներին, կույրերին և խուլերին, գործազուրկներին, տարերային աղետներից տուժածներին, ներառյալ սովյալներին, զանգվածային հիվանդությունների որոշ տեսակների դեմ պայքարելուն (ինչպիսիք են տուբերկուլյոզը, մալարիան) և այլն։

Միացյալ Նահանգներում թողարկված Զատկի վինետկա՝ նվիրված հաշմանդամ երեխաներին (1930-1940-ական թվականներ)

Բարեգործական նամականիշերը պատկանում են երրորդ խմբի կնիքներին և չեն ծառայում վճարման համար փոստային նամակագրություններ, չնայած բաժանվում էին փոստային բաժանմունքների միջոցով[3]։

Տերմինաբանություն խմբագրել

Սովորաբար «բարեգործական վինետկա» և «բարեգործական նամականիշ» տերմիններն օգտագործվում են որպես հոմանիշներ՝ նշանակելու համար ոչ փոստային նամականիշների տեսակներից մեկը (կամ «Սինդերլլա-նամականիշ», անգլ.՝ Cinderella stamp)[2]։ Սակայն ոչ փոստային նամականիշների հավաքորդ և դրանց կատալոգների կազմող Յուրի Տուրչինսկին[4] որը եղել է «Ոչ փոստային նամականիշների ուղեցույց-կատալոգի» (ռուս.՝ «Каталога-справочника непочтовых марок», հրատարակվել է «Ֆիլատելիա» ամսագրում 1996 թվականից) հեղինակներից մեկը, տարբերակել բարեգործական վինետկան և բարեգործական նամականիշը՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ի տարբերություն վինետկայի, բարեգործական նամականիշի վրա առկա է տեղեկություն դրա վաճառքի կամ հաշվառման արժեքի մասին (ինչը նրան ավելի է նմանեցնում փոստային նամականիշին)[5]։

Նկարագրություն խմբագրել

Արտաքին տեսքով բարեգործական վինետկաները սովորաբար նման են փոստային նամականիշի (ատամնաձև կտրտված եզրեր, հակառակ կողմում սոսնձի առկայություն)։ Բարեգործական վինետկաների վրա սովորաբար նշված չէ արժեք, և այն թողարկվում է համապատասխան նպատակներով գումար հավաքելու համար ամբողջ տպաքանակի վաճառքի շնորհիվ, և սովորաբար այն թողարկվում է բարեգործական կազմակերպության կողմից։

 
Հարավսլավիայի Կարմիր խաչի վինետկա «Պայքար ընդդեմ տուբերկուլոզի» (1940-ական թվականներ)

Նման վինետկաները հաճախ վաճառվում են փոստային բաժանմունքներում, որոնք նախատեսված են փոստային առաքումների վրա սոսնձման համար, բայց դրանց արժեքը ներառված չէ փոստային ծառայությունների համար վճարման գումարի մեջ[1]։ Դրանց միջոցով ուղարկողը ցույց է տալիս իր աջակցությունը տվյալ բարեգործական կազմակերպության նպատակներին։

Չնայած այն հանգամանքին, որ բարեգործական վինետկաների նկարը հիշեցնում է փոստային նամականիշներ, դրանց վրա հազվադեպ է նշվում անվանական գինը, և գրեթե երբեք չի նշվում երկրի անվանումը։ Երբեմն ոչ փոստային բարեգործական նամականիշներ թողարկում են նաև պետական կամ հասարակական կազմակերպությունները, որպես կանոն՝ այդպիսի նամականիշների վրա նշված նպատակի համար մեկանգամյա կամ պարբերաբար ոչ պարտադիր գանձումների համար[1]։

Բարեգործական վինետկաներից, որոնք հետ են ֆիլատելիայի տեսակետից վերաբերում են ոչ փոստային նամականիշների թվին, պետք է տարբերակել փոստային-բարեգործական նամականիշները, որոնք փոստային վճարման նշաններ են[1]։

Կիրառություն խմբագրել

 
Հարավսլավիայի Կարմիր խաչի բարեգործական նամականիշ «Համերաշխության շաբաթ» (1989, նշված է անվանական արժեքը՝ 400 դինար)

Բարեգործական նամականիշների վաճառքից հավաքված գումարն օգտագործվում է բարեգործական նպատակներով՝ սատարելու պետական փոխատվական դրամարկղներին (Ֆրանսիա, 1927), օգնելու փոստային աշխատողներին, տուբերկուլոզով հիվանդներին (Հունաստան, 1940) և այլն[3]։

Բարեգործական վինետկաների երկու ամենահայտնի տեսակներն են Սուրբ ծննդյան (առաջին անգամ թողարկվել են Դանիայում 1904 թվականին) և Զատկի վինետկաները, չնայած բազմաթիվ այլ տեսակներ։

Առաջին բարեգործական նամականիշները, որ թողարկվել են Դանիայում 1904 թվականին, նախատեսված են եղել տուբերկուլոզի դեմ պայքարի ֆոնդի համար գումար հավաքելու համար։ Նամականիշները վաճառքի են հանվել Սուրբ ծննդից առաջ, այդ պատճառով էլ կոչվել են դան․՝ «Julmarken» («սուրբծննդյան նամականիշներ»։ Հետագայում այդպիսի նամականիշները սկսել են թողարկվել նաև այլ երկրներում և կոչվել են «Seals», «Christmas seals»[3]։

Նմանատիկ բարեգործական նամականիշների օրինակ են Միացյալ Նահանգներում թողարկված սուրբծննդյան վինետկաները, որ նվիրված են եղել տուբերկուլոզի դեմ պայքարին, որը տարածվել է 1907 թվականից սկսած։ Նամականիշները տպագրվել են ստվար թղթի վրա և հակառակ կողմից ունեցել են սոսնձի շերք։ Վաղ թողարկումների ատամնավոր եզրերով նամականիշներից բացի հանդիպում են նաև օրինակներ առանց պերֆորացիայի կամ դրա բացակայությամբ[6]։

Բարեգործական նամականիշներ գնելը եղել է կամավոր, բայց մի շարք երկրներում (սովորաբար ինչ-որ ժամանակահատվածի ընթացքում) այդպիսի նամականիշները տարածվել են պարտադիր վաճառքով։ Պարտադիր գնման համար նախատեսված առաջին բարեգործական նամականիշները թողարկվել են Պորտուգալյում 1911 թվականին աղքատների օգնության ֆոնդի համար[3]։

Անցյալում բարեգործական նամականիշները սոսնձել են նամակի վրա փոստային նամականիշների հետ միասին, և արդյունքում դրանք ևս կարող էին մարել փոստային կնիքով, ինչը երբեմն շփոթություն է առաջացնում ոչ փորձառու ֆիլատելիստների շրջանում, որոնք կարող են բարեգործական նամականիշները շփոթել փոստայինների հետ[3]։

 
Առաջին համաշխարհային պատերազմի զոհերի օգտին թողարկված բարեգործական նամականիշ, Ֆելլին, Ռուսական կայսրություն (ներկայում՝ Էստոնիա, 1916, նշված է անվանական արժեքը՝ 10 կոպեկ)

Ռուսական կայսրությունում տպագրվել են զգալի թվով բարեգործական նամականիշներ։ Դրանցից հազվագյուտ է համարվում Ֆրանսիայում և Շվեյցարիայումների մի խումբ ռուս քաղաքական արտագաղթյալ սոցիալ-դեմոկրատների կողմից 1912 թվականին պատրաստված բարեգործական նամականիշը, որի վրա պատկերված է գիտական կոմունիզմի հիմնադիր Կարլ Մարքսի դիմանկարը, և դրա վաճառքից ստացված հասույթն ուղղղվել է Չորրորդ Պետդումայի նախընտրական արշավին։ Նամականիշի գույնը բաց մանուշակագույն է, չափը՝ 4 × 5 սմ, պերֆորացիան՝ 11½ (կողմերից մեկի վրա բացակայում է՝ վերևից, ներքևից կամ ձախից)։ Նամականիշի հետևի մասում առկա է սոսնձի շերտ։ Նամականիշի կենտրոնում Կ. Մարքսի պատկերն է վինետետներով զարդարված օվալի կենտրոնում, որի տակ գոթական տառերով գրված է «Կարլ Մարքս»։ Նամականիշի յուրաքանչյուր անկյունում գրված էր «10» թիվը մի շրջանի մեջ։ Նամականիշի վերևում գրված է ռուսերեն «ՌՍԴԱԿ չորրորդ դումայի նախընտրական քարոզչության համար» (ռուս.՝ «РСДРП на избирательную кампанию в IV Думу»), իսկ կողքերից և ներքևում՝ մակագրություններ գերմաներեն և ֆրանսերեն. «Ռուսաստանի սոցիալ-դեմոկրատական աշխատավորական կուսակցություն» և «Չորրորդ դումայի նախընտրական քարոզչության համար»[2][3]։

ՌԽՖՍՀ-ում նման ապրանքանիշերի գնումը եղել է կամավոր[3]։ 1920-ականներին և 1930-ականների սկզբին ԽՍՀՄ-ում թողարկվել են բազմաթիվ բարեգործական նամականիշեր՝ միջոցներ հավաքելու կարևոր հասարակական-քաղաքական արշավների համար[1] (Կարմիր բանակի հաշմանդամների և վիրավորների օժանդակության կոմիտեի հիմնադրամի, «ՄՕՊՌ»-ի աջակցության համար և այլն)։

Սովետական վերջին բարեգործական թողարկումներից են երկու նամականիշները, որոնք տարածվել են ազգային անկախության և ազատագրման պայքարում, Երիտասարդության և ուսանողության համերաշխության համաշխարհային ֆորումի հիմնադրամի համար միջոցներ հավաքելու համար, որն անցկացվել է Մոսկվայում 1964 թվականին[1][2]։

Հավաքածուներ խմբագրել

Քանի որ բարեգործական նամականիշերը չեն վերաբերում ֆիլատելիական նյութերին և առհասարակ փոստային ծառայությանը, դրանք չեն ներկայացնում ֆիլատելիական հետաքրքրություն և արժեք[1][2]։ Այնուամենայնիվ, այս նիշերը կարող են հանդես գալ որպես հատուկ հավաքածուներ[2]։

Բարեգործական վինետետների և նամականիշների հավաքագրման հետաքրքրությունը վաղուց արդեն մոտ է եղել, և երկրպագուների համար ստեղծվել են հասարակություններ։ Օրինակ, ԱՄՆ-ում 1931 թվականից ի վեր կա Սուրբ Ծննդյան և բարեգործական վինետե կոլեկցիոներների հասարակություն[en][7][8]։ 1969-ին ԱՄՆ-ում ստեղծվեց ևս մեկ ասոցիացիա՝ Սուրբ Ծննդյան ֆիլատելիական ակումբ (Christmas Philatelic Club), նվիրված Սուրբ Ծննդյան թեմայով թե՛ փոստային, և թե՛ ոչ փոստային փոստային ցուցանակներն ու նյութերը հավաքելը, ներառյալ Սուրբ Ծննդյան վինետետները[9]։

Նախապատերազմյան ժամանակաշրջանում ուշադրություն էր դարձվում նաև Խորհրդային Միությունում հավաքածուի այս տեսակին, Տպագրվեցին հոդվածներ[10], հավաքածուները ցուցադրվում էին։  1924 թ. – ին, Ֆիլիլե և Բոն համամիութենական առաջին ցուցահանդեսում, Մոսկվայում փոքր ոսկե մեդալով պարգևատրվեց Մ. Բ. Նարկևիչի «Բարեգործական նամականիշներ» ցուցահանդեսին, և Վ. Պյացենցիայի ցուցահանդեսը «Ռուսաստանի բարեգործական նամականիշները» նվաճեցին բրոնզե մեդալ[11].

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Марки благотворительные // Большой филателистический словарь / Н. И. Владинец, Л. И. Ильичёв, И. Я. Левитас, П. Ф. Мазур, И. Н. Меркулов, И. А. Моросанов, Ю. К. Мякота, С. А. Панасян, Ю. М. Рудников, М. Б. Слуцкий, В. А. Якобс; под общ. ред. Н. И. Владинца и В. А. Якобса. — М.: Радио и связь, 1988. — 320 с. — 40 000 экз. — ISBN 5-256-00175-2 (Ստուգված է 6 հունվարի 2010)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Виньетки // Большой филателистический словарь / Н. И. Владинец, Л. И. Ильичёв, И. Я. Левитас, П. Ф. Мазур, И. Н. Меркулов, И. А. Моросанов, Ю. К. Мякота, С. А. Панасян, Ю. М. Рудников, М. Б. Слуцкий, В. А. Якобс; под общ. ред. Н. И. Владинца и В. А. Якобса. — М.: Радио и связь, 1988. — 320 с. — 40 000 экз. — ISBN 5-256-00175-2 (Ստուգված է 6 հունվարի 2010)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Кисин Б. Марки разного назначения Արխիվացված 2016-04-15 Wayback Machine // Филателия СССР. — 1976. — № 2. — С. 57—58. — (Рубрики: Мир увлечений; Школа начинающего коллекционера).(Ստուգված է 20 Մարտի 2016) «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 20-ին.
  4. ↑ «Новости сайта: 16.04.05». Коллекционирование непочтовых марок. Непочтовые марки; Юрий Кочетков. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 6-ին.
  5. ↑ Турчинский Ю. «Терра инкогнита». Вне почты! // Филателия. — 1992. — № 5. — С. 48—51.
  6. ↑ Denune J., Jr. Emily Bissell and the First US Christmas Seal // The American Philatelist. — 2007. — No. 12. — P. 1110.(անգլ.)(Ստուգված է 6 հունվարի 2011) Error in Webarchive template: Empty url.
  7. ↑ «Home» (անգլերեն). The Christmas Seal & Charity Stamp Society[en]. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 6-ին.
  8. ↑ «Home» (անգլերեն). Christmas Seal & Charity Stamp Society; MySiteBuilder.com — Сайт Общества коллекционеров рождественских и благотворительных виньеток, который поддерживался до 2009 года. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 6-ին.
  9. ↑ «Home Page» (անգլերեն). Christmas Philatelic Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 6-ին.
  10. ↑ Маркевич М. Коллекционирование благотворительных марок // Советский филателист. — 1924. — № 11—12.
  11. ↑ Кулаков В. Филателия в Москве: первые итоги — новые задачи (1924—1925 годы) // Филателия. — 1992. — № 1. — С. 48—50.

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

  • «Благотворительные марки». Русско-английский толковый словарь филателистических терминов — А. Юный филателист. Белпочта. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  • Кочетков, Юрий. «Классификация непочтовых марок». Информация. Непочтовые марки; Юрий Кочетков. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
  • «Christmas Seals® — A Lifesaving Holiday Tradition». About Us. Our Impact. Top Stories (անգլերեն). անգլ.՝ American Lung Association — История рождественских виньеток на сайте Американской ассоциации лёгочных заболеваний, предлагающий рождественские благотворительные виньетки. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
  • «American Lung Association® Christmas Seals®» (անգլերեն). The American Lung Association — Сайт Американской ассоциации лёгочных заболеваний, предлагающий рождественские благотворительные виньетки. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
  • «Home». Collect Christmas Seals (անգլերեն). John Denune's Christmas Seals — Сайт Джона Денуна (США), посвящённый рождественским благотворительным виньеткам. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
    • «Home». Collect Christmas Seals (անգլերեն). John Denune's Christmas Seals — Зеркало сайта Джона Денуна (США), посвящённого рождественским благотворительным виньеткам. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
  • «Support Christmas Seals». Get involved (անգլերեն). Canadian Lung Association — Թոքերի հիվանդությունների կանադական ասոցիացիայի կայք, որում ներկայացված է տեսանյութ կանադական սուրբծննդյան վինետկաների պատմության վերաբերյալ. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
    • «History». Support Christmas Seals. Get involved (անգլերեն). Canadian Lung Association — Կանադական սուրբծննդյան վինետկաների պատմություն. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
    • «Gallery». Support Christmas Seals. Get involved (անգլերեն). Canadian Lung Association — 1927 թվականից ի վեր ստեղծված կանադական սուրբծննդյան վինետկաներ. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
  • «Home» (անգլերեն). Easter Seals Inc — Easter Seals բարեգործական կազմակերպության կայքը (ԱՄՆ), որը տարածում է Զատկի վինետկաներ. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
  • «Home» (անգլերեն). easterseals.ca; Easter Seals Canada — Easter Seals Canada բարեգործական կազմակերպության կայքը (Կանադա), որը տարածում է Զատկի վինետկաներ. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 7-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Բարեգործական_վինետկա&oldid=9455186» էջից