Արքայախնձոր (տեսակ)
| Արքայախնձոր | |
| |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ինֆրաթագավորություն | Streptophyta |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Հացածաղկավորներ (Poales) |
| Ընտանիք | Բրոմելազգիներ (Bromeliaceae) |
| Ցեղ | Արքայախնձոր (Ananas) Mill., 1754 |
Արքայախնձոր, հայտնի է նաև որպես անանաս (լատին․՝ Ananas)՝ խոտաբույսերի ցեղ։ Հայրենիքը հարավային Ամերիկայի հյուսիս-արևելքն է։ Այս տեսակը՝ արքայախնձոր (Ananas comosus) կարևոր պտուղ է, լայնորեն տարածված է արևադարձային երկրներում։
Կենսաբանական նկարագիր խմբագրել
Բազմաթիվ կողմնակի արմատները մշակելիս անմիջապես տերևը կլանում, խոնավություն է հավաքում այնտեղ։ Դարձնում է մսոտ հյութալի (վերապահելով խոնավության), եզրերը փշոտ ատամնավոր, երկարությունը մինչև 80 սմ է, ծածկված հաստ հյուսվածքներով։ Համաձայն խորին բջջային շերտի մեծ բջիջների գտնվող հյուսվածքի՝ պտուղը անձրևոտ սեզոնին խոնավություն է կուտակում։ Ձևավորված է վարդագույն տերևներով, բարձրությունը հասնում է մինչև 60 սմ, խիտ ծածկված է երկսեռ ծաղիկներով։
Ծաղկումը տևում է 15-20 օր, և արդյունքն այն է, միանվագ ոսկեգույն-դեղին է, որը հանդիսանում է խթան, ծաղկակիցը (լուսաբանող տերևներ, ծաղիկներ) և առանցքը ծաղկավոր։ Վերևում միշտ զարգանում է, վեգետատիվ թողնում - «կատարը»։
Տարածվածություն խմբագրել
Հայտնի է 8-9 տեսակ, տարածված է արևադարձային երկրներում, Բրազիլիայում, Գվինեայում, Պարագվայում։ Բրազիլիայում դեռևս աճում է արքայախնձորի վայրի տեսակը, իսկ Հոլանդիայում այն սովորել են աճեցնել ջերմոցում։
Նշանակություն ու օգտագործում խմբագրել
Արքայախնձորը արժեքավոր սննդի տեսակ է։ Զարմանալի բուժական հատկությունները պայմանավորված են միջուկում պարունակվող սննդարար նյութերով։ Նրա մեջ պարունակվող ամենաօգտակար նյութը համարվում է բրոմելիայինը։
Շնորհիվ կենսաբանորեն ակտիվ նյութերի արքայախնձորն ունի օգտակար հատկություններ։ Այս ֆերմենտը կարգավորում է սպիտակուցների յուրացումը, սա էլ իր հերթին նպաստում է ստամոքսին, խթանում է մարսողությունը, մաքրում է աղիները, նվազեցնում է արյան մածուցիկությունը, մաքրում է արյունը բարձրացնում դիմադրողականությունը։ Սակայն, պետք է նաև հիշել, որ արքայախնձորը ունի մի սուր արտադրանք, որը ստամոքսային հիվանդությունների ժամանակ օգտագործել խորհուրդ չի տրվում։
Տերևների մեջ կան բազմաթիվ ամուր մանրաթելեր, որի շնորհիվ արքայախնձորը մշակում են նրանից թել ստանալու նպատակով[1]։
Արտադրություն խմբագրել
Անանասի առաջատար արտադրողը 2012 թվականին Միացյալ Նահանգներն էր (12.3%), Թաիլանդը (11.4%) և Ֆիլիպինները (10,9%)։
Տեսակներ խմբագրել
Ըստ բազայի գործարանի տվյալների ցանկը ներառում է 9 տեսակներ։
Պատկերասրահ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 156)։ 
|
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արքայախնձոր (տեսակ)» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արքայախնձոր (տեսակ)» հոդվածին։ |