Արփիար Արփիարյան

Արփիար Փիլիպպոսի Արփիարյան (դեկտեմբերի 21, 1851(1851-12-21), Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն - փետրվարի 12, 1908(1908-02-12), Կահիրե, Եգիպտոսի խեդիվատ, Օսմանյան կայսրություն), արևմտահայ արձակագիր, հրապարակախոս, գրական քննադատ և խմբագիր։ Խմբագրել է «Արևելք» և «Մասիս» թերթերը, որոնց շուրջ փորձել է համախմբել ռեալիստական ուղղությանը հարող գրողներին։

Արփիար Արփիարյան արմտ. հայ.՝ Արփիար Արփիարեան
Ծնվել է	դեկտեմբերի 21, 1851(1851-12-21)
Ծննդավայր	Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն
Վախճանվել է	փետրվարի 12, 1908(1908-02-12) (56 տարեկան)
Վախճանի վայր	Կահիրե, Եգիպտոսի խեդիվատ, Օսմանյան կայսրություն
Մասնագիտություն	գրող, գրական քննադատ, հրապարակախոս, խմբագիր, բանաստեղծ և լրագրող
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	Օսմանյան կայսրություն
Կրթություն	Սուրբ Ղազար կղզու վանական համալիր
Կուսակցություն	Հնչակյան կուսակցություն
Աշխատավայր	Արևելք
Արփիար Արփիարյան Վիքիքաղվածքում
Արփիար Արփիարյան Վիքիդարանում

Կենսագրություն

Ծնվել է Սամսուն նավահանգստում։ Աշակերտել է Ղևոնդ Ալիշանին։ «Արարատյան ընկերություն հայոցի» և «Արևելք» (Կ.Պոլիս) թերթի հիմնադիրներից։ Խմբագրել է պարբերականներ («Մասիս», «Հայրենիք», «Նոր կյանք», «Հայ հանդես», «Շիրակ») երեք տասնամյակ թղթակցել «Մշակին»։ Հայկական ջարդերի տարիներին, խուսափելով թուրք կառավարության հետապնդումներից, 1896 թվականին մեկնել է արտասահման և այնտեղ շարունակել է ակտիվ գործունեությունը։ Եգիպտոսում, Անգլիայում, Ֆրանսիայում և Շվեյցարիաում հրատարակել է հայերեն լրագրեր, գրել հրապարակախոսական, գրական և քննադատական երկեր։ Արփիարյանը բարձր է գնահատել արևելահայ գրականությունը և ջանքեր է թափել արևելահայ և արևմտահայ հատվածների գրական ուժերին մերձեցնելու համար։

Արփիարյանը գրել է մի շարք նովելներ և վիպակներ («Դատապարտյալը», «Երազի մը գինը», «Ոսկե ապարանջանը», «Մինչև ե՞րբ», «Կարմիր ժամուց»), որոնց մեջ արծարծում է սոցիալական, բարոյական կարևոր հարցեր, արտահայտում աշխատավորության բողոքը անարդար կարգերի դեմ։ Հոդվածներում արծարծել է սոցիալ-քաղաքական և մշակութային հարցեր։ Արփիարյանը արևմտահայ գրականության մեջ ռեալիզմի հետևորդներից է։

Երկերի մատենագիտություն

• Կարմիր ժամուց, Կ. Պոլիս, ա. թ., 45 էջ։
• Կեանքի պատկերներ, Կ. Պոլիս, 1885, 144 էջ։
• Ապուշը (Կեանքի պատկերներ), Կ. Պոլիս, 1886, 108 էջ։
• Կարմիր ժամուց, Վառնա, 1909, 104 էջ։
• Կարմիր ժամուց, ա. տ., 1920, 92 էջ։
• Խնդամոլիկ աղջիկը, Կ. Պոլիս, 1928, 74 էջ։
• Պատմուածքներ եւ վիպակներ, Փարիզ, 1931, 248 էջ։
• Կարմիր ժամուց, Պէյրութ, 1937, 96 էջ։
• Պատմութիւն ԺԹ. դարու Թուրքիո հայոց գրականութեան, Գահիրէ, 1943, 232 էջ։
• Կարմիր ժամուց, Գահիրէ, 1950, 96 էջ։
• Հատընտիր, Պէյրութ, 1950, 420 էջ։
• Ընտիր երկեր, Երևան, 1951, 336 էջ։
• Կարմիր ժամուց, Պէյրութ, 1956, 88 էջ։
• Կարմիր ժամուց, Վենետիկ, 1956, 88 էջ։
• Կարմիր ժամուց, Պէյրութ, 1966, 92 էջ։
• Ամբողջական երկեր, Երուսաղէմ, 1972, 256 էջ։
• Կարմիր ժամուց, Պէյրութ, 1979, 92 էջ։
• Ժամանակակից պատմութեան էջեր, Պոսթըն, 1979, 416 էջ։
• Երկեր. Պատմվածքներ, Կյանքի պատկերներ, Մինչև ե՞րբ, Ոսկի ապրանջան, Կարմիր ժամուց, Գրականագիտական հոդվածներ, Երևան, 1987, 524 էջ։
• Ոսկի ապրանջան, Պէյրութ, 1988, 109 էջ։
• Ոսկի ապրանջան, Պէյրութ, 2011, 109 էջ։

Գրականություն

• Հրանտ Թամրազյան «Հայ Գրականություն», Երևան, «Լույս» հրատարակչություն, էջ 7-8։
• Գառնիկ Ստեփանյան, Արփիար Արփիարյան, Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատ., 1955, 289 էջ։
• Հակոբ Մարգարյան, Արդարության ոգեշունչ մունետիկը, տես Արփ. Արփիարյան, Երկեր, Երևան, 1987, էջ III-XIV:
• Հայ քննադատության պատմություն, հատ. 1, Երևան, 1985։
• Հայ գրական քննադատության քրիստոմատիա, հատ. 2, Երևան, 1984։
• Հայ նոր գրականության պատմություն, հատ. 4, Երևան, 1972, էջ 374-405։

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 155)։