Վիքիպեդիա

Արցախի քաղաքական կարգավիճակ

Արցախի քաղաքական կարգավիճակը մնում է չլուծված 1991 թվականին Ադրբեջանի անկախ պետության ճանաչումից ի վեր։ Խորհրդային Միության ժամանակ այն Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության էթնիկական հայկական ինքնավար մարզն էր, սակայն ԽՍՀՄ փլուզումն ուղեկցվել է Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանին միացնելու ձգտող տեղի հայերի և դրան դեմ հանդիսացող ադրբեջանցիների միջև հակամարտությամբ։ Հակամարտությունը շուտով վերածվել է Արցախյան ազատամարտի, որի արդյունքում Ղարաբաղը, ինչպես նաև 7 հարակից շրջանները անցել են Հայաստանի դե ֆակտո երկրորդ պետությանը՝ Արցախի Հանրապետությանը։ Բանակցությունները տեղի են ունեցել էպիզոդիկորեն հետագա տասնամյակների ընթացքում, որոնց ընթացքում Հայաստանի / Արցախի և Ադրբեջանի միջև ընդհանուր առմամբ գերակշռում էր հրադադարը (թեև առանց խաղաղապահ ուժերի մասնակցության)։ Թուրքիան և Ադրբեջանը փակել են Հայաստանի և Արցախի հետ իրենց սահմանները և այլ դիվանագիտական քայլեր են ձեռնարկել նրանց մեկուսացնելու համար։ Մինչդեռ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը, ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը և այլ մարմիններ հանդես են եկել տարբեր հայտարարություններով և առաջարկել են երկխոսության նախաձեռնություններ, սակայն դրանցից ոչ մեկը հաջողությամբ չի պսակվել։ 2020 թվականի Հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում ադրբեջանական զորքերը Թուրքիայի աջակցությամբ մտել են Արցախի կողմից գրավված տարածքներ և գրավել տարածաշրջանի հարավային կեսը, ներառյալ Շուշին։ Հայաստանը (բանակցություններ վարելով նաև Արցախի անունից) ստիպված է եղել զիջել լրացուցիչ տարածքներ, որպեսզի պահպաներ Ստեփանակերտը և բուն Արցախի հյուսիսային կեսը տեղական հայկական վերահսկողության ներքո (և ռուս խաղաղապահների պաշտպանության ներքո)։ Այս կրճատ տարածաշրջանի քաղաքական կարգավիճակը չի որոշվել համաձայնագրում և մնում է չլուծված։

Հայաստանի, Ադրբեջանի և Արցախի սահմանները խորհրդային ժամանակաշրջանում
     Արցախի Հանրապետության տարածքները 1994-2020 թվականներին     Արցախի Հանրապետության կողմից հայտարարված, բայց Ադրբեջանի կողմից վերահսկվող
2020 թվականի Հայ-ադրբեջանական պատերազմի հետևանքներ     Ադրբեջանի կողմից գրավված շրջանները, որոնք պետք է մնան նրա վերահսկողության տակ      Աղդամի շրջան․ պետք է տարհանվի Հայաստանի կողմից մինչև նոյեմբերի 20-ը      Քարվաճառի շրջան․ պետք է տարհանվի Հայաստանի կողմից մինչև նոյեմբերի 25-ը      Լաչինի շրջան․ պետք է տարհանվի Հայաստանի կողմից մինչև դեկտեմբերի 1-ը      Արցախի տարածքը, որը նախատեսված չէ զիջել Ադրբեջանին      Լաչինի միջանցք՝ ռուս խաղապահներով                      Երկու հասանելի ճանապարհները դեպի Արցախ                      Ադրբեջանական նոր տրանսպորտային միջանցք, որը կստեղծվի Հայաստանի տարածքով                      Շփման գիծը մինչև 2020 թվականին տեղի ունեցած պատերազմը                      Այլ գոտիներ, որոնց հավակնում է Արցախը։

Անկախության ճանաչումԽմբագրել

ՄԱԿ-ի անդամ չհանդիսացող պետություններԽմբագրել

Պետություն Ճանաչման ամսաթիվ Նշումներ
  Աբխազիա Նոյեմբերի 17, 2006 Փոխադարձ ճանաչում
  Հարավային Օսիա Նոյեմբերի 17, 2006 Փոխադարձ ճանաչում
  Մերձդնեստր Հուլիսի 4, 2001 կամ մինչ այդ[1] Փոխադարձ ճանաչում

ԱՄՆ նահանգներԽմբագրել

 
ԱՄՆ նահանգների կողմից Արցախի ճանաչումը
Ընդունվել է Արցախի ճանաչման մասին օրինագիծը Մերժել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչման մասին օրինագիծը Մերժել է Արցախի ճանաչման մասին օրինագիծը Ընդունել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչման մասին օրինագիծը
  Կալիֆոռնիա (Մայիս, 2014)[2][3]  Ջորջիա (Մարտ, 2016)[4]

  Հավայի (Մարտ, 2016)[5]  Լուիզիանա (Մայիս, 2013)[6]

  Մեն (Ապրիլ, 2013)[7]  Մասաչուսեթս (Օգոստոս, 2012)

  Միչիգան (Սեպտեմբեր, 2017)[8]  Ռոդ Այլենդ (Մայիս, 2012)[9]

  Կոլորադո (Ապրիլ, 2019)[10]  Մինեսոտա (Մայիս, 2020)[11]

   Կենտուկի (Մարտ, 2016)[12]  Միսսիսիպի (Ապրիլ, 2014)[13]

  Հարավային Դակոտա (Փետրվար, 2014)[14]  Թենեսի (Մարտ, 2014)[14]

Վայոմինգ (Փետրվար, 2014)[14]

 Վերմոնտ (Ապրիլ, 2014)[15]   Արիզոնա (Հունվար, 2014)[16]  Նյու Մեքսիկո (Փետրվար, 2014)[17]

Մինչ Կալիֆորնիան ճանաչել է Լեռնային Ղարաբաղը 2014 թվականի մայիսին, նահանգում երեք տեղ այն արդեն ճանաչվել էր․

Քույր քաղաքներ են Հայլենդը և Բերձորը, ինչպես նաև Մոնթեբելլոն և Ստեփանակերտը[22]։

2016 թվականի ապրիլի 20-ին Հավայի նահանգի Հոնոլուլու քաղաքը ճանաչել է Արցախը[23]։ 2016 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Կոլորադո նահանգի Դենվեր քաղաքը ճանաչել է Արցախի անկախությունը[24]։

2020 թվականի դրությամբ Արցախի Հանրապետությունը ճանաչվել է նաև․

ԱվստրալիաԽմբագրել

2012 թվականի հոկտեմբերին Ավստրալիայի Նոր Հարավային Ուելս նահանգը ճանաչել է Լեռնային Ղարաբաղը[32], սակայն 2015 թվականի նոյեմբերին Ավստրալիայի արտաքին գործերի նախարարը հաստատել է, որ Ավստրալիայի դաշնային կառավարությունը չի ճանաչում այն և պաշտպանում է Ադրբեջանի հավակնություններն այդ տարածքի նկատմամբ[33]։ 2017 թվականին Ավստրալիայի կանաչների կուսակցությունը հայտարարել է, որ ճանաչում է Արցախի Հանրապետությունը[34][35]։

2020 թվականի նոյեմբերի 9-ին Ուիլոուբի քաղաքը ճանաչել է Արցախի անկախությունը[36]։

ԿանադաԽմբագրել

2020 թվականի սեպտեմբերին Հայ-ադրբեջանական պատերազմի բռնկումից հետո սենատոր Լեո Հաուսակոսը կոչ է արել Կանադային ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղը որպես անկախ պետություն[37]։

2020 թվականի նոյեմբերի 5-ին Կանադայի Քվեբեկ նահանգի Լավալ քաղաքը ճանաչել է Արցախի անկախությունը[38]։

ՖրանսիաԽմբագրել

Արցախի անկախությունը ճանաչում են Ալֆորվիլլ[39], Լիմոնեստ[40] և Վիեն[41] քաղաքները։ Արցախի Հանրապետությունը ճանաչելու մասին օրինագիծը Ֆրանսիայի Ազգային ժողով է ներկայացվել 2020 թվականի հոկտեմբերի 14-ին[42]։

2020 թվականի նոյեմբերի 18-ին Փարիզի խորհուրդը՝ քաղաքի օրենսդիր մարմինը, ճանաչել է Արցախի անկախությունը և կոչ է արել ֆրանսիական կառավարությանը հետևել իր օրինակին[43]։

2020 թվականի նոյեմբերի 21-ին Սենտ Էտիենի քաղաքային խորհուրդը ճանաչել է Արցախի անկախությունը[44]։ 2020 թվականի նոյեմբերի 24-ին Դեսին Շարպ քաղաքը կոչ է արել Ֆրանսիայի կառավարությանը ճանաչել Արցախը[45]։

2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին Ֆրանսիայի Սենատը Արցախի անկախությունը ճանաչելու կոչով բանաձև է ընդունել[46]։ Սակայն Ֆրանսիայի Սենատի կողմից բանաձևի ընդունումից հետո Ֆրանսիայի ԱԳՆ ներկայացուցիչը հայտարարել է, որ «Ֆրանսիան չի ճանաչում ինքնահռչակ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը»[47]։

ԳվատեմալաԽմբագրել

Գվատեմալայի Սայաշե քաղաքի քաղաքապետարանը պաշտոնապես ճանաչել է արցախահայության ինքնորոշման իրավունքը և սատարել է ազատ և ինքնիշխան պետության ստեղծմանը[48]։

ԻտալիաԽմբագրել

2020 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Իտալիայի Միլան քաղաքը դարձել է առաջին եվրոպական խոշոր քաղաքը, որը ճանաչել է Արցախի Հանրապետությունը[49]։ Պալերմոյի[50], Ազոլոյի[51], Չերկիարա դի Կալաբրիայի[52] և Լոմբարդիայի[53] տարածաշրջանի կողմից ճանաչումը տեղի է ունեցել հաջորդ երկու շաբաթվա ընթացքում։ 2020 թվականի նոյեմբերի 4-ին Կամպոբասո քաղաքը նույնպես ճանաչել է Արցախը[54]։

2020 թվականի նոյեմբերի 18-ին Վիարեջո քաղաքը ճանաչել է Արցախի անկախությունը[55]։ 2020 թվականի նոյեմբերի 19-ին Ապրիլիան և Պիզան ևս ճանաչել են այն։ 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին Սկիո քաղաքը ճանաչել է Արցախը[56]։

2020 թվականի նոյեմբերի 26-ին Սան Ջորջո դի Նոգարոյի քաղաքապետարանը ճանաչել է Արցախի Հանրապետության անկախությունը[57]։

Միացյալ ԹագավորությունԽմբագրել

2020 թվականի նոյեմբերի 25-ին Դերբիի քաղաքային խորհուրդը միաձայն ընդունել է Արցախի Հանրապետության անկախությունը ճանաչող բանաձև։ Այսպիսով, Դերբի քաղաքը դարձել է Միացյալ Թագավորության առաջին քաղաքը, որն ընդունել է նման բանաձև[58]։

ՈւրուգվայԽմբագրել

2020 թվականի նոյեմբերի 13-ին Ուրուգվայի Մոնտեվիդեոյի դեպարտամենտի օրենսդիր ժողովը միաձայն ճանաչել է Արցախի Հանրապետության անկախությունը[59]։

ԻսպանիաԽմբագրել

2014 թվականի սեպտեմբերին Բասկերի խորհրդարանը ընդունել է Լեռնային Ղարաբաղի ինքնորոշման իրավունքի աջակցության առաջարկը[60]։

2020 թվականի հոկտեմբերի 22-ին Կատալոնիայի խորհրդարանն ընդունել է Լեռնային Ղարաբաղում հրադադարի և Արցախի Հանրապետության ճանաչման աջակցության առաջարկը[61]։

Կատալոնիայի Ամպոստա քաղաքը ճանաչել է Արցախի անկախությունը 2020 թվականի հոկտեմբերի 30-ին[62], իսկ Բերգա քաղաքը՝ նոյեմբերի 6-ին[63]։

Տես նաևԽմբագրել

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ «Protocol on Cooperation and Consultations between the Ministry of Foreign Affairs of the Pridnestrovien Moldavian Republic and the Ministry of Foreign Affairs of the Nagorno-Karabakh Republic»։ Ministry of Foreign Affairs։ 4 July 2001 
  2. ↑ White Jeremy B. (8 May 2014)։ «Capitol Alert: California Assembly calls for Nagorno-Karabakh Republic»։ Fresno Bee։ Արխիվացված է օրիգինալից May 8, 2014-ին 
  3. ↑ Mason Melanie (5 May 2014)։ «Calif. lawmakers to weigh in on dispute between Armenia, Azerbaijan»։ LA Times 
  4. ↑ «Georgia House Recognizes Independence of Nagorno-Karabakh Republic»։ Asbarez։ March 3, 2016։ Վերցված է March 4, 2016 
  5. ↑ «State of Hawaii Recognizes Independence of Nagorno Karabakh Republic»։ Massis Post։ 29 March 2016 
  6. ↑ «OFFICIAL JOURNAL OF THE SENATE OF THE STATE OF LOUISIANA»։ senate.la.gov 
  7. ↑ «JOINT RESOLUTION MEMORIALIZING THE PRESIDENT OF THE UNITED STATES AND THE UNITED STATES CONGRESS TO SUPPORT THE INDEPENDENCE OF THE NAGORNOKARABAKH REPUBLIC»։ www.mainelegislature.org 
  8. ↑ Hairenik (2017-09-28)։ «Michigan Recognizes Artsakh Independence»։ The Armenian Weekly (English)։ Վերցված է 2017-10-06 
  9. ↑ «R.I. Wants Nagorno-Karabakh Recognition»։ RadioFreeEurope/RadioLiberty 
  10. ↑ «Colorado Senate Recognizes Artsakh, Commemorates Armenian Genocide»։ Asbarez.com (en-US)։ 2019-04-24։ Վերցված է 2019-04-24 
  11. ↑ «State of Minnesota Recognizes the Republic of Artsakh | Toronto Hye» (en-US)։ 2020-05-05։ Վերցված է 2020-05-05 (չաշխատող հղում)
  12. ↑ «Kentucky State Senate Withdraws Pro-Azerbaijani Resolution»։ Asbarez։ March 7, 2016։ Վերցված է April 4, 2016 
  13. ↑ «Mississippi Senate rejected pro-Azerbaijani resolution»։ Times.am։ April 10, 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից May 29, 2014-ին։ Վերցված է May 28, 2014 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 «Pro-Azerbaijani forces failed passing anti-Armenian resolution in Tennessee»։ Panorama.am։ March 26, 2014։ Վերցված է May 28, 2014 
  15. ↑ Laura Krantz (April 10, 2014)։ «Vermont Senate bows out of international squabble»։ Brattleboro Reformer։ Արխիվացված է օրիգինալից May 29, 2014-ին։ Վերցված է May 28, 2014 
  16. ↑ «Arizona Legislature supports Azerbaijan’s territorial integrity»։ Consulate General of the Republic of Azerbaijan in Los Angeles։ January 30, 2014։ Վերցված է April 4, 2016 
  17. ↑ Sabina Ahmadova (February 14, 2014)։ «Senate of U.S. State of New Mexico adopts resolution on Azerbaijan»։ Trend News Agency։ Արխիվացված է օրիգինալից December 27, 2019-ին։ Վերցված է April 4, 2016 
  18. ↑ 18,0 18,1 «Azerbaijan Protests California Town’s Recognition of Nagorno-Karabakh»։ RIA Novosti։ December 6, 2013։ Վերցված է February 17, 2014 
  19. ↑ «Archived copy»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2016-12-27-ին։ Վերցված է 2018-04-14 
  20. ↑ «The US City of Highland Recognizes Nagorno-Karabakh - Armenian News»։ Tert.am։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-02-22-ին։ Վերցված է 2017-11-16 
  21. ↑ «Los Angeles city council recognizes the independence of Nagorno-Karabakh Republic»։ ARKA News Agency։ January 29, 2014։ Վերցված է February 17, 2014 
  22. ↑ Wright, Pam. "Montebello's newest Sister City program has come under fire from an ambassador for the Republic of Azerbaijan." Whittier Daily News. November 19, 2005.
  23. ↑ «11 states and many cities of the United States recognized the independence of the Republic of Artsakh (Nagorno-Karabakh)» (en-US)։ Վերցված է 2020-11-21 
  24. ↑ «Denver, Colorado Recognizes Artsakh in Proclamation on Armenian Independence»։ ancawr.org (en-US)։ Վերցված է 2020-11-18 
  25. ↑ «New Jersey’s Borough of Fort Lee recognizes Artsakh’s independence»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  26. ↑ «City of Glendale recognizes the Republic of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  27. ↑ «The US city of Fowler has recognized the independence of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  28. ↑ «Mayor of Englewood Cliffs, New Jersey Recognizes Artsakh»։ Armenianweekly.com (en-US)։ Վերցված է 2020-11-10 
  29. ↑ «Clark County, Nevada, officially recognizes Artsakh»։ Armenianweekly.com (en-US)։ Վերցված է 2020-11-18 
  30. ↑ «Borough of Ridgefield, New Jersey, recognizes the Republic of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-25 
  31. ↑ «Cliffside Park, New Jersey recognizes Artsakh, condemns Azerbaijani-Turkish attacks»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-27 
  32. ↑ Ավստրալիական նահանգի Օրենսդիր խորհուրդը ճանաչել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության անկախությունը
  33. ↑ «EXP: Question time in federal parliament»։ 9News։ 30 November 2015։ Վերցված է 30 November 2015 
  34. ↑ «Australian Greens recognize the Republic of Artsakh»։ armenpress.am (անգլերեն) 
  35. ↑ «Australian Greens Party Recognizes Artsakh in Party Platform»։ The Armenian Weekly։ 13 December 2017 
  36. ↑ «Australian City of Willoughby Recognizes Artsakh»։ torontohye.ca։ 18 November 2020 
  37. ↑ Sevuntis Leven (October 20, 2020)։ «Senate motion calls on Canada to recognize independence of Nagorno-Karabakh | CBC News»։ CBC։ Վերցված է 10 November 2020 
  38. ↑ «Canada's Laval recognizes independence of Karabakh»։ Վերցված է 10 November 2020 
  39. ↑ «French city of Alfortville favors recognition of Artsakh by France»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  40. ↑ «French city of Limonest recognizes the independence of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  41. ↑ «The Community Council of the French city of Vienne unanimously adopted a resolution recognizing Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  42. ↑ «Bill on recognition of the Artsakh Republic submitted to the French National Assembly»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  43. ↑ «Council of Paris calls for recognition of the Republic of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-18 
  44. ↑ «Saint-Étienne, France, calls for recognition of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-18 
  45. ↑ «French city of Décines-Charpieu calls for recognition of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-27 
  46. ↑ «French Senate adopts resolution calling for recognition of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-25 
  47. ↑ «Karabakh Not Recognized By France»։ azatutyun.am։ Azatutyun։ 27 November 2020 
  48. ↑ «Guatemala’s Sayaxché recognizes right to self-determination of people of Artsakh»։ armenpress.am (անգլերեն)։ Վերցված է 2020-11-04 
  49. ↑ «City of Milan urges Italian authorities to recognize the Republic of Artsakh»։ Public Radio of Armenia։ Վերցված է October 19, 2020 
  50. ↑ «Italian city of Palermo recognizes the independence of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  51. ↑ «Il Comune di Asolo fa un piccolo grande passo verso il riconoscimento della Repubblica armena di Artsakh»։ QDP il Quotidiano del Piave, notizie dell'Alta Marca Trevigiana. (it-it)։ 2020-10-30։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020-11-01-ին։ Վերցված է 2020-11-04 
  52. ↑ «ALBO PRETORIO DIGITALE - Comune di Cerchiara di Calabria»։ www.servizipubblicaamministrazione.it։ Վերցված է 2020-11-04 
  53. ↑ «Italy’s Lombardy recognizes the independence of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-04 
  54. ↑ «Municipal Council of Campobasso recognizes the independence of Artsakh»։ Public Radio of Armenia (en-US)։ Վերցված է 2020-11-21 
  55. ↑ «Municipality of Viareggio, Italy, recognizes the independence of Artsakh»։ armradio.am (en-US) 
  56. ↑ «Italian city of Schio calls on authorities to recognize the Republic of Artsakh»։ armradio.am (en-US) 
  57. ↑ «Municipality of San Giorgio di Nogaro, Italy, recognizes the independence of Artsakh and the Armenian Genocide»։ armradio.am (en-US) 
  58. ↑ «Derby becomes the first city in UK to recognizes the independence of Artsakh»։ armradio.am (en-US) 
  59. ↑ «Montevideo recognizes the independence of Artsakh»։ Վերցված է 13 November 2020 
  60. ↑ «Basque Parliament Supports Artsakh’s Self-Determination»։ Asbarez։ 12 September 2014։ Արխիվացված է օրիգինալից 19 January 2015-ին։ Վերցված է 29 November 2020 
  61. ↑ «Catalan Parliament Supports Artsakh’s Independence»։ Armradio։ 22 October 2020 
  62. ↑ «Catalan city of Amposta recognizes the independence of Artsakh»։ Armradio։ 10 November 2020 
  63. ↑ «Catalonian city of Berga recognizes Artsakh independence»։ Asbarez։ 10 November 2020 

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արցախի_քաղաքական_կարգավիճակ&oldid=8671517» էջից