Արշակ Չոպանյան
Արշակ Հովհաննեսի Չոպանյան (հուլիսի 15, 1872[1], Բեշիքթաշ, Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն - հունիսի 8, 1954[2], Փարիզի 4-րդ շրջան, Փարիզ[3]), հայ գրող, քննադատ, բանասեր, լրագրող և հասարակական գործիչ է։
.png)
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Կենսագրություն Խմբագրել
Արշակ Չոպանյանը ծնվել է 1872 թ. հուլիսի 15-ին Կ. Պոլսում։ Սովորել է Կոստանդնուպոլսի Մաքրուհյան դպրոցում, ապա՝ Կեդրոնական վարժարանում։ Աշխատակցել է «Արևելք», «Մասիս», «Հայրենիք» պարբերականներին։ 1895 թվականին սկսել է «Ծաղիկ» հանդեսի հրատարակությունը, լույս է ընծայել մի քանի համար և ահաբեկված համիդյան բռնություններից՝ նույն տարում փախչելով՝ հաստատվել է Փարիզում, ուր և անցկացրել է իր հետագա ամբողջ կյանքը։ Մահացել է 1954 թ. հունիսի 8-ին Փարիզում։
Ստեղծագործական աշխատանք Խմբագրել
1898-1911 և 1929-1949 թթ. հրատարակել է հայտնի «Անահիտ» հանդեսը[11]։ Հասարակական, լրագրական-հրատարակչական աշխատանքներին զուգընթաց զբաղվել է արվեստի, բանասիրության, գրականագիտության և գրաքննադատության հարցերով, հրապարակախոսությամբ, գրել է արձակ ու չափածո գեղարվեստական գործեր, կատարել է թարգմանություններ։
Առանձնակի նշանակություն ունի Չոպանյանի քննադատական և գիտական բանասիրական գործունեությունը։ Նա նորովի է մեկնաբանել հայ գրականության շատ երևույթներ։ Հրատարակել է «Նահապետ Քուչակի դիւանը» 1902 թվականին, «Նաղաշ Հովնաթան աշուղը և Հովնաթան Հովնաթանյան նկարիչը» 1910 թվականին, «Հայ էջեր» 1912 թվականին, «Հայրեններու բուրաստանը» 1940 թվականին և այլ ուսուսմնասիրություններ։ Կազմել և լույս է ընծայել Պ. Դուրյանի (1894) և Մ. Պեշիկթաշլյանի (1907) երկերը, որոնց նվիրել է նաև ուսումնասիրություններ։ Առաջինն է Գրիգոր Նարեկացու ժառանգությունը վերլուծել որպես գեղարվեստական ստեղծագործություն և նրան դրել համաշխարհային գրականության հսկաների կողքին։ Անդրադարձել է գրական նոր երևույթներին՝ հաճախ առաջինը տալով դրանց հեղինակների (Վ. Թեքեյան, Սիամանթո, Դ. Վարուժան, Ե. Չարենց, Մ. Զարիֆյան և ուրիշներ) ստեղծագործական ինքնատիպության բնութագիրը։ Հոդվածներ է նվիրել նաև արևմտաեվրոպական և ռուս գրողներին։
Չոպանյանը մեծ աշխատանք է կատարել հայ գրականությունը Եվրոպայում ներկայացնելու և Հայ դատը պաշտպանելու ուղղությամբ։ Թարգմանել ու ֆրանսերեն հրատարակել է հին և նոր շրջանի հայ բանաստեղծների գործերից, որոնք ամփոփվել են «Վարդենիք Հայաստանի» (հ. 1-3, 1918-29) ժողովածուում։
Երկերի մատենագիտություն Խմբագրել
- Արշալոյսի ձայներ, Կ. Պոլիս, 1891, 217 էջ։
- Թուղթի փառք (վիպակ), Կ. Պոլիս, 1892, 136 էջ։
- Պետրոս Դուրեան, Թիֆլիս, 1894, 196 էջ։
- Մկրտիչ Պէշիկթաշլեանի կեանքն ու գործը, Փարիզ, 1907, 256 էջ։
- Քերթուածներ, Փարիզ, 1908, 144 էջ։
- Տղու հոգիներ, Փարիզ, 1923, 81 էջ։
- Դէմքեր, Փարիզ, 1924, 168 էջ։
- Թուղթի փառք (վիպակ), Կ. Պոլիս, 1924, 108 էջ։
- Դէմքեր, Փարիզ, 1929, 192 էջ։
- Պատկերներ, Փարիզ, ա. թ., 112 էջ։
- Հայրէններու բուրաստանը, Փարիզ, 1940, 552 էջ։
- Կեանք և երազ, Փարիզ, 1945, 110 էջ։
- Բանաստեղծութիւններ, Փարիզ, 1949, 343 էջ։
- Բամբասանք (թատերախաղ), Փարիզ, 1950, 106 էջ։
- Հրաշքը (թատերգութիւն), Պէյրութ, 1952, 98 էջ։
- Երկեր, Երևան, 1966, 576 էջ։
- Պետրոս Դուրյանի կյանքն ու գործը, Երևան, 1967, 241 էջ։
- Նամականի, Երևան, 1980, 504 էջ։
- Երկեր. Քերթվածներ, Տեսիլներ, Արշալույս, Ծովուն մոտ, Անձկություն, Փշրված սիրո եղերերգը, Խավարին մեջ, Բլուրին վրա, Տղու հոգիներ, Պատկերներ, Զատկական պատկերներ, Կյանք և երազ, Արձակ բանաստեղծություններ, Գրական դեմքեր, Երևան, 1988, 864 էջ։
Թարգմանություններ Խմբագրել
|
Այս հեղինակի կատարած թարգմանությունների ցանկը կարող եք որոնել «Թարգմանչաց արվեստ» շտեմարանի «Թարգմանիչներ» բաժնում |
- Կոմիտաս։ Հայ քնար։ Հաւաքածու գեղջուկ երգերի.- Paris: Editeur de Musique, 1906.- 45 էջ նոտա,հայերեն և ֆրանսերեն։
- Միսթրալ Ֆրետերի։ Միրէյօ։ Փրովանսական քերթուած.- Թիֆլիս։ Տպարան Քութաթելաձէ, 1905.- 32 էջ։
- Վինյի Ալֆրեդ դը։ Քերթուածներ.- Բարիզ։ Տպարան «Անահիտ», [1902].- 36 էջ.- (Մատենադարան «Անահիտ», թիւ 2)։
- Ֆրանս Անատոլ։ Եպիկուրի պարտէզը։ (Հատուածներ).- Բարիզ։ Տպարան «Անահիտ», 1901.- 32 էջ.- (Մատենադարան «Անահիտ, թիւ 1)։
- Ֆրանսիական պոեզիա.- Երևան։ Երևանի համալս. հրատ., 1984.- 480 էջ.- (Ուսանողի գրադարան)։
Ծանոթագրություններ Խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 http://armradioarchive.am/ar/8a9cQiV
- ↑ 2,0 2,1 2,2 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Acte_de_d%C3%A9c%C3%A8s_-_Archag_Tchobanian.jpg
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #102028079 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
- ↑ https://www.geneanet.org/cimetieres/view/3466480
- ↑ 5,0 5,1 http://thisweekinarmenianhistory.blogspot.com/2014/07/birth-of-arshag-tchobanian-july-15-1872.html
- ↑ https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k62493775/f13
- ↑ 7,0 7,1 https://www.academie-francaise.fr/node/16156
- ↑ https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6493055j/f9
- ↑ 9,0 9,1 https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k6550862n/f3
- ↑ https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k4621601k/f4
- ↑ «ԱՆԱՀԻՏ»։ tert.nla.am։ Վերցված է 2021 թ․ մարտի 26 - Անահիտ հանդեսի բոլոր համարները ցանկով սկսած 1898 թվականից մինչև 1949 թվականը
Արտաքին հղումներ Խմբագրել
- Կոմիտասի նամակը Արշակ Չոպանյանին 1912, 25 դեկտեմբերի, Կ. Պոլիս
- «ԱՆԱՀԻՏ»։ tert.nla.am։ Վերցված է 2021 թ․ մարտի 26 - Անահիտ հանդեսի բոլոր համարները ցանկով սկսած 1898 թվականից մինչև 1949 թվականը