Վիքիպեդիա

Արհեստական լեզուներով պարբերական

Արհեստական լեզուներով պարբերական, պարբերական հրատարակություններ (սովորական տպագիր), որոնք դուրս են գալիս արհեստական լեզուներով հայտարարված պարբերականությամբ։ Որպես կանոն, հետապնդվող խնդիրների (առաջնահերթության տարբեր աստիճաններ) մեջ են մտնում տվյալ լեզվի կամ լեզվանախագծի մասսայականացումը, դրա աջակցության շարժման մասին տեղեկատվությունը (այդ թվում՝ տարածաշրջանային և թեմատիկ ուղղություններով, որոնք կազմում են տվյալ հրատարակության յուրահատկությունը) և ընթերցողների լեզվական պրակտիկայի կատարելագործումը։

Պատմություն խմբագրել

Առաջին թերթն արհեստական լեզվով լույս է տեսել վոլափյուքի վրա 1881 թվականին։ Այդ ժամանակից ի վեր սկսում է պարբերաբար լույս տեսնել «Weltspracheblatt — Volapükabled» երկլեզու թերթը (Վոլափյուք թերթ)՝ վոլափյուքի շարժման կենտրոնական մարմինը։ 1889 թվականից թերթը լույս է տեսնում միայն մեկ լեզվով՝ վոլափյուքով (գոյատևել է մինչև 1908 թվականը)։ Պետք է նշել, որ 1889 թվականին լույս է տեսել 26 ամսագիր այդ կոնլանգում (լույս է տեսել ավելի քան 30 պարբերական հրատարակություն)։ Այդ ժամանակ վոլափյուքի հասարակությունների 30-ից ավելի պարբերականներ կային։ Օրինակ, հայտնի Volapükabled talik (վոլափյուք իտալական թերթիկ) և Volapükabled Zenodik։

1979-ին հարցերով հանձնակատար Շտեֆան ֆյուլեի հետ Մաուլեման հիմնադրել է «Մոնատո» ամսագիրը[1][2] էսպերանտո լեզվով։ Առաջին համարը դուրս է եկել հունվարի 15-ին, 1980 թվական, քանի որ այն հրատարակվել է, ընդհանուր առմամբ, ամիսը մեկ անգամ։ «Մոնատոյի» նախորդը «Սեմայնո» («Semajno», էսպերանտո «շաբաթ») ամսագիրն էր, սակայն այն թողարկվեց ընդամենը մեկ անգամ՝ 1978 թվականի սեպտեմբերի 1-ին։

1992-2000 թվականներին լույս է տեսել Քլինգոնի HolQeD գիտական հանդեսը[3]։ Ընդամենը լույս է տեսել 33 համար[4]։ 2004 թվականին բացվել է լեզվի բաժինը Վիքիպեդիայում կլինգոն լեզվով[5], սակայն հետագայում այն տեղափոխվել է klingon.wikia.com (պարունակում է 169 հոդվածներ)։ Google-ի որոնողական համակարգը էջ ունի կլինգոնի վրա[6]։ Բացի այդ, այս լեզվով էջը լույս է տեսել գերմանական Deutsche Welle պարբերականում[7]։

1971-2009 թվականներին լույս է տեսել Parma Eldalamberon («Էլֆայի լեզուների գիրք», The Book of Elven-tongues) կեղծ լեզվով ինտերնետ-հանդեսը, իսկ 1988-ից մինչև 2007 թվականներին թողարկվել է Vinyar Tengwar համանման հրատարակությունը[8][9] («Նոր նամակներ», News Letters, լույս է տեսել 49 համար)։

1980-ական թվականներին արհեստական լեզվով լույս է տեսել լոգլան՝ ««Lognet» (1989-2000)[10] և «La Logli»։ Նրանք դադարել են հրատարակվել 2000 թվականին լոգլանի ստեղծողի մահից հետո, Լոգլանի ինստիտուտի գործունեությունը գործնականում դադարեցվել է։

Արդիականություն խմբագրել

Ներկայումս բոլոր արհեստական լեզուներից «կենդանի» պարբերականությունը, որը կապված չէ բնական լեզուներով տպագիր հրատարակությունների հետ, առկա է միայն չորս լեզուներով՝ էսպերանտո («Մոնատո», «Կոնտակտո», «Sennaciulo» հասարակական-քաղաքական ամսագրերը և Beletra almanako, Literatura Foiro և այլն), ինտերլիգվերեն («Panorama» ամսագիր), օքցիդենտալե («Cosmoglotta» ամսագիր), կլինգոնե (Qo’noS QonoS «Քրոնոսի քրոնիկները» և այլն)[11]։

Կան օրինակներ, երբ ամսագիրը վրա կոնուլանգ են տրվում PR-ի կամ առևտրային նպատակներով։ Այսպես, 2008 թվականի օգոստոսից լույս տեսնող էսպերանտո պատկերազարդ «Fenestro» (Պատուհան)[12] գրական հանդեսը վորդովյան ֆայլեր է, որոնք հեղինակները, ովքեր վճարել են հրապարակված լինելու իրավունքը, կարող են իրենք տպել։

Ամբողջ աշխարհում էսպերանտո լեզվով դուրս եկած մոտ 250 թերթերի և ամսագրերի[13] շատ նախկինում թողարկված համարները կարելի է անվճար ներբեռնել մասնագիտացված Gazetejo.org կայքում[14]։ Ռուսաստանում լույս է տեսել «Rusia Esperanto-Gazeto» (ռուսական էսպերանտո-թերթ), «La Ondo de Esperanto» (Էսպերանտո ալիք) ամսաթերթը, «Scienco kaj Kulturo» (Գիտություն և մշակույթ) միջազգային ամսագիրը և մի շարք պակաս նշանակալի հրատարակություններ։

Վոլափյուքի վրա լույս է տեսնում «Volapop» ինտերնետ-ամսագիրը[15]։

Գործում է «Izviestija.info» կայքը[16], որի վրա 2011-ից պարբերաբար հայտնվում են նորություններ միջսլավյան (սլովերեն/նովոսլովեներեն) լեզվով։ 2017 թվականից լույս է տեսնում նաև միջսլավյան գիտական հանդեսը, Slovjani.info»[17]։ Մինչև 2011 թվականը պարբերաբար լուրեր են թարգմանվել նաև «Slovianska Gazeta» ինտերնետ-թերթի կայքում՝ կոնլանգա սլովյանսկուն։ «Zvestia»-ի կայքում[18] մինչև 2010 թվականը լուրեր են հայտնվել, որոնք թարգմանվել են Սլովենիայի արհեստական լեզվով։

1990-ական թվականների վերջին չեխ էնտուզիաստների ջանքերով վերածնվել է 1922 թվականից մինչև 1980-ական թվականներին հրատարակված «Cosmoglotta» հանդեսը՝ օկցիդենտալ լեզվով[19], ISSN 0010-9533 (2018 թվականին լույս է տեսել 323 համար)[20]։

2009 թվականի դեկտեմբերից Կրասնոդարում պոլիսինթետիկ կոնլանգ[21] արախաուում ռուսերենին զուգահեռ թարգմանությամբ լույս է տեսել «Asa»( «Գիտելիք») գրական ամսագիրը[22]։ 2017-ին լույս է տեսել 20 համար[23][24]։ 2015 թվականի մայիսից Կալինինգրադում Արախաու լեզվով հրատարակվում է «Ապոկրիֆ» («Golor»)[25], 2014 թվականի ապրիլից նույն ամսագիրը («toki insa») թողարկվում է Տոկիպոնի լեզվով[26], 2016 թվականի հունիսին թողարկվել է գինգվայի պիկտոգրաֆիկ լեզվով փորձնական համար[27]։ 2014 թվականի կեսերից սկսել է լույս ընծայել «Jiva» («Կյանք») հանդեսը լիդեպլի կոնլանգում[28]։ 2014 թվականին լույս է տեսել չորս համար (ամիսը մեկ անգամ հաճախականությամբ), 2015 թվականի սկզբից փոխվել է թողարկման հաճախականությունը։ 2018 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ թողարկվել է 11 համար։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Журнал «Монато»». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  2. ↑ en:Monato
  3. ↑ The Klingon Language Institute
  4. ↑ HolQeD: The Journal of the Klingon Language Institute. Results of periodical search by ISSN
  5. ↑ m:History of the Klingon Wikipedia (անգլ.)
  6. ↑ Google на клингонском языке
  7. ↑ DW-QO' Արխիվացված 2010-03-16 Wayback Machine
  8. ↑ Vinyar Tengwar
  9. ↑ en:Vinyar Tengwar
  10. ↑ Lognet Archives
  11. ↑ Qo’noS QonoS wa’maH Hut
  12. ↑ Журнал «Fenestro»
  13. ↑ Jukka Pietiläinen. Esperanto-gazetaro: historio, nuntempo kaj perspektivoj
  14. ↑ La Esperanta Gazetejo
  15. ↑ «Volapop. Pads kuliva pöpedik pro Volapükans». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 17-ին.
  16. ↑ «Izviestija.info». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  17. ↑ Slovjani.info
  18. ↑ Slavik News Zvestia
  19. ↑ Архив номеров за 1922—1950 гг.
  20. ↑ «Cosmoglotta. 69-im annu—nró 309, Januar—junio 2010» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 7-ին.
  21. ↑ Cláudio Rinaldi, Arahau // Minihistoria del linguas philosophic: De Aristoteles al Toki Pona, 2011, стр. 34, Le Almanac de Interlingua
  22. ↑ «Е. Братчикова, Краснодарец Иван Карасев изобрел новый разговорный язык // ГТРК «Кубань», 24.01.2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  23. ↑ В Краснодаре пройдет мастер-класс по языку Арахау // Югополис, 5.12.2012
  24. ↑ Каталог журналов «Asa»
  25. ↑ Golor (Апокриф). Aloegoploreicezagolo
  26. ↑ «toki insa».
  27. ↑ «Апокриф | на языке Гингва». gng.apokrif93.com. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 6-ին.
  28. ↑ Каталог журналов «Jiva»
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արհեստական_լեզուներով_պարբերական&oldid=9381827» էջից