Արա Մարկոս
Արա Մարկոսի Մինեգյոզյան (բուլղար․՝ Ара Маргос Минегьозян, հայտնի է որպես Արա Մարկոս, հունիսի 28, 1924[1], Վառնա, Բուլղարիա - դեկտեմբերի 2, 1990[1]), բուլղարահայ հնագետ, պատմաբան։ Նրա հետազոտությունները վերաբերում են հյուսիսարևելյան Բուլղարիայում հին քարի դարի և միջին քարի դարի մշակույթներին և աշխատանքային գործիքներին։ Պոբիտի Կամանիի տարածքում Արա Մարկոսը հավաքել և նկարագրել է ավելի քան 12000 միջինքարիդարյան գործիքներ և բեկորներ, որոնք վկայում են մ.թ.ա. 10-8-րդ հազարամյակների կյանքի մասին[2]։ Երկար տարիներ Արա Մարկոսը եղել է հնագետ Դևնյայում՝ գործուղված Վառնայի հնագիտական թանգարանից։
Արա Մարկոս | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունիսի 28, 1924[1] Վառնա, Բուլղարիա |
| Մահացել է | դեկտեմբերի 2, 1990[1] (66 տարեկան) |
| Քաղաքացիություն |  Բուլղարիա |
| Մասնագիտություն | հնագետ և պատմաբան |
| Ալմա մատեր | Վելիկո Տիռնովոյի համալսարան |
Կենսագրություն
խմբագրելԱրա Մինեգյոզյանը ծնվել է 1934 թվականին, Վառնայում։ Բարձրագույն տնտեսագիտական կրթություն է ստացել 1950 թվականին Վառնայի համալսարանում և մեկնել է աշխատելու որպես գյուղական ուսուցիչ։ Այդ ժամանակից մինչև կյանքի վերջը, թեև ծագումով Վառնայից էր, Արա Մարկոսն ապրել է շրջակա գյուղերում[3]։
Ուսուցչական գործունեության ընթացքում ազատ ժամանակ ունենալիս Արա Մարկոսը զբաղվել է հնագիտությամբ և ազգագրությամբ։ Դասերից հետո և դպրոցական երկար արձակուրդների ընթացքում նա տեղեկություններ է հավաքել տեղի բնակչության կենցաղի և անցյալի մասին։ Շրջել է հին բնակավայրերով, եկեղեցիներով և բերդերով։ Այդպես նա հայտնաբերել է մի շարք նախապատմական բնակավայրեր, որոնց թվում էր Լևսկի գյուղի մոտ գտնվող բնակավայրը, մի քանի վաղմիջնադարյան գերեզմանատներ (որոնք հետագում պեղել են Վառնայի թանգարանի աշխատակիցները), գտել է բազմաթիվ տարբեր առարկաներ, որոնք տրամադրել է Վառնայի թանգարանին։ Լիովին հեղինակավոր լինելու և իր գործին նվիրվելու համար նա ավարտել է Վելիկո Տիռնովոյի համալսարանը երկու մասնագիտություններով՝ հնագիտության և պատմության[3]։
Գիտական գործունեություն
խմբագրելԱրա Մարկոսի գործունեությունը բազմաբնույթ է, հետաքրքրությունները՝ բազմակողմանի։ Նա աշխատել է հնագիտության, պատմության տարբեր ոլորտներում, էպիգրաֆիկայում, պատմական աշխարհագրությունում, դրամագիտությունում, օնոմաստիկայում, հասցրել է անդրադառնալ նաև ազգագրությանը։ Հեղինակ է ավելի քան 30 գիտական հրապարակումների բուլղարական և արտասահմանյան մասնագիտական հրատարակություններում[3]։
Արա Մարկոսի ամենահայտնի հայտնագործությունը մեզոլիթյան սիլիկոնե սալիկներն են, որոնք առաջինն են Բուլղարիայում և գտնվել են Պոբիտի Կամանի շրջանում՝ Վառնա քաղաքի մոտ։ Մոտ քսան տարի այդ հսկայական տարածքը պեղելու ընթացքում նա 1957 թվականից սկսած հավաքել է ավելի քան 15000 իր։ Իրականում, սա ամենամեծ մեզոլիթյան հավաքածուն է Արևելյան Եվրոպայում։ Միայն այս հավաքածուի շնորհիվ կարելի է պնդել, որ որպես գիտնական Արա Մարկոսը լուրջ ներդրում է ունեցել բուլղարական ժամանակակից հնագիտության մեջ[3]։
1960-ական թվականներին «Հնագիտություն» ամսագրում տպագրվել է հոդված այն մասին, որ Սևլիևսկում հայտնաբերվել է թրակիական արքայի թողած տարօրինակ գրությամբ գավաթ։ Այդ տարածաշրջանում հաճախ են հանդիպում թրակիական բլուրներ, սակայն այդ գրությունը անծանոթ լեզվով էր։ Գիտնականները դիմել եմ Արա Մարկոսին, որպես գրությունների գիտակի, և նա պարզել է, որ այդ գավաթը հայկական է և նրա վրա հայերեն փորագրված է հայկական անուն[3]։
Որպես գիտնական, Արա Մարկոսը ակտիվորեն ուսումնասիրել է Բուլղարիայի Պրովադիա քաղաքի անհետացած հայկական համայնքի ճակատագիրը։ Նա հաստատել է, որ առաջին հայերն այնտեղ եկել են 1605 թվականին՝ Կաֆայից (այժմ՝ Թեոդոսիա)։ 17-րդ դարի առաջին կեսում հայերի քանակն այնտեղ աճել է։ Նրանք զբաղվել են արհեստով և առևտրով։ Կառուցել են Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին, որի պեղումների ժամանակ Արա Մարկոսը հայտնաբերել է 18 մարդու գերեզմաններ։ Ըստ գիտնականների՝ եկեղեցին թվագրվում է 17-րդ դարի առաջին կեսով և գոյություն է ունեցել մինչև ռուս-թուրքական պատերազմը, երբ հայ համայնքը վերջնականապես քայքայվել է։ Հայերի մի մասը ռուսական բանակի և բուլղարների հետ գնացել է հյուսիս՝ Վալախիա և Ռուսաստան, մյուս մասը՝ Շումեն, իսկ մնացածը՝ Ռոդոսթո[3]։
Գիտնական Արա Մարկոսը վախճանվել է 1990 թվականի դեկտեմբերի 2-ին[3]։
Աշխատություններ
խմբագրելԱրա Մարկոսի աշխատությունների մեծ մասը հրապարակվել է «Վառնայի ազգային թանգարանի լրաբերում»[4]։ Նա նաև հետևյալ գրքերի հեղինակ է.
- Чудната каменна гора, стр. 35, Държавно издателство, Варна 1960;
- Хората от наколните жилища, съавтор Стойчо Савов, Изд. Народна просвета, 1969;
- Провадия, стр. 54, Изд. Медицина и физкултура 1981;
- Варненските езера, стр. 54, Изд. Медицина и физкултура 1987;
- Побитите камъни, Изд. Славена, стр. 24, Варна, ISBN 9545791543.