Արասխ

Արասխ
Երկիր	Մեծ Հայք
Կարգավիճակ	գավառ
Մտնում է	Պարսկահայք
Վարչկենտրոն	Օշնավիե
Հիմնական լեզու	ասորերեն, պահլավերեն, մարերեն
Ազգային կազմ	ասորիներ, մարեր
Կրոնական կազմ	զրադաշտականություն, ասորական ուղղափառ եկեղեցի

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արասխ (այլ կիրառումներ)

Արասխ, գավառ Մեծ Հայքի Պարսկահայք նահանգի կազմում՝ ըստ Աշխարհացույցի^[1]։ Վարչական կենտրոնը եղել է Շնավհ բնակավայրը, որը համապատասխանում է ժամանակակից Իրանի տարածքում գտնվող Օշնավիե քաղաքին, այլ բնակավայրերի մասին տեղեկություններ չեն պահպանվել^[2]։

Անվանում

Արասխ անվան ստուգաբանությունը հայտնի չէ․ այդ անունն է կրում նաև Ուրմիո (Կապուտան) լիճ թափվող գետը։ Գավառը հայտնի էր եղել նաև «Ովեա» անվամբ։

Աշխարհագրություն

Արասխը եղել է Պարսկահայքի ինը գավառներից մեկը, միակ սահմանային վարչական միավորը^[3]։ Հյուսիսում սահմանակցել է Մարի գավառին, իսկ հյուսիս-արևելքում Ուրմիո (Կապուտան) լիճն էր։ Լինելով սահմանային ծայրագավառ՝ հարավում և հարավ-արևելքում՝ Արասխ գետից այն կողմ, սահմանակցել է Ատրպատականին, իսկ արևմուտքում՝ Կոտուր-Վասպուրականի լեռներից այն կողմ՝ Ադիաբենեին (Նիխորական գավառ)։ Հելլենիստական շրջանում երկուսն էլ պատկանում էին Պարթևստանին, ապա՝ դրա իրավահաջորդ Սասանյան Պարսկաստանին։

Ունի լեռնային ռելիեֆ, նպաստավոր երկրագործության և այգեգործության համար։ Ամենաբարձր կետը Զարասպ լեռն է 3497 մ, որն այժմ կոչվում է «Սիահ Քուհ»^[4] (պարս.՝ سیاه کوه՝ սև լեռ)։ Այստեղ էր գտնվում Զարասպ լեռնանցքը, որով Մարաստանը և Հյուսիսային Միջագետքը կապվում էին իրար։

Գավառի տարածքը համապատասխանում է ներկայիս Իրանի Արևմտյան Ադրբեջան նահանգի Օսնավիեի (պարս.՝ شهرستان اشنویه) և Նաղադեի (պարս.՝ شهرستان نقده) շրջաններին։

Պատմություն

Գավառը Պարսկահայք նահանգի կազմում եղել է Մեծ Հայքի թագավորության մեջ՝ Արտաշես Ա Բարեպաշտի (մ․թ․ա․ 189 - մ․թ․ա․ 160)՝ հայկական հողերի միավորման արդյունքում, մինչև Հայաստանի առաջին բաժանումը (387)՝ ավելի քան կես հազարամյակ։ Ավատատիրության հաստատման շրջանում՝ 4-րդ դարի ընթացքում, երբ Մեծ Հայքում ձևավորվում էին բդեշխություններ, Պարսկահայքի կենտրոնական և հարավային գավառները, այդ թվում Արասխը, ինչպես նաև Հյուսիսային Միջագետքի երեք գավառներ (Նիխորական, Դասն և Մահկերտ տուն), կարճ ժամանակով անցել են Արշակունիների հպատակության Նոր Շիրականի բդեշխության կազմ^[5]։ Տարածքը, Պարսկահայքի մի շարք գավառների և ամբողջ Փայտակարանի հետ միասին, հաշվի առնելով այդ գավառներում հայ բնակչության սակավությունը կամ բացակայությունը, անցել է Ատրպատականին (Սասանյան Պարսկաստան)։

Ինչպես գավառը, այնպես էլ Պարսկահայք նահանգի կենտրոնական և հարավային բոլոր այլ գավառները, հայկական պետության մեջ չեն մտել՝ դրանում հայկական իշխանության կամ վարչական այլ միավորի բացակայության պատճառով։ Դրանում բնակվող զրադաշտականություն դավանող մարերը և մյուս բնակիչները 7-րդ դարի կեսերին արաբական նվաճումների արդյունքում ընդունել են իսլամ, իսկ ասորիները մնացել են քրիստոնյա, ապա և դարձել Ատրպատականում ձևավորվող տարբեր պետական կազմավորումների բնակիչներ։ Դրան զուգահեռ, տեղի է ունեցել քրդերի և ազարիների ներհոսք։

Ծանոթագրություններ

↑ «Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
↑ Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսություն, Ատրպատական, Հասկ, պաշտոնական ամսագիր, հ. 5 (Անթիլիասի կաթողիկոսարան), Անթիլիաս, Լիբանան, 1969, էջ 184-192 — 208 էջ։
↑ Բաբկեն Հարությունյան Մեծ Հայքի Պարսկահայք աշխարհն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի (հայերեն) // Պատմա-բանասիրական հանդես. — № 2. — Էջ 26-39. — ISSN 0135-0536.
↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 275 — 992 էջ։
↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 2 [Դ-Կ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 37 — 992 էջ։

Գրականություն

Розалия Габриелян Армения и Атропатена / М.Э. Авакян. — Ереван: Издательство Российской-Армянского (Славянского) университета, 2002. — С. 318. — ISBN 99930-928-3-6
Ինճիճյան Ղ., Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց, Վնտ., 1822
Հարությունյան Բ., Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ “Աշխարհացոյց”-ի
Երեմյան Ս., Հայաստանը ըստ “Աշխարհացոյց”-ի, Երևան, 1963
Арутюнян, Б. Система политико-административного деления Великой Армении = Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ Աշխարհացույցի. — Ереван, 1998.

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[1] «Մեծ Հայքի վարչական բաժանումը». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 2-ին.

[2] Մեծի Տանն Կիլիկիո կաթողիկոսություն, Ատրպատական, Հասկ, պաշտոնական ամսագիր, հ. 5 (Անթիլիասի կաթողիկոսարան), Անթիլիաս, Լիբանան, 1969, էջ 184-192 — 208 էջ։

[3] Բաբկեն Հարությունյան Մեծ Հայքի Պարսկահայք աշխարհն ըստ «Աշխարհացոյց»-ի (հայերեն) // Պատմա-բանասիրական հանդես. — № 2. — Էջ 26-39. — ISSN 0135-0536.

[4] Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 275 — 992 էջ։

[5] Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 2 [Դ-Կ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 37 — 992 էջ։

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]