Ապակառուցողական պաշտամունք
Ապակառուցողական պաշտամունք, ապակառուցողական աղանդ (անգլ.՝ destructive cult)[1], սոցիոլոգների, հոգեբանների, քրեագետների, հրապարակախոսների, աստվածաբանների կողմից կրոնական, ոչ կրոնական և այլ խմբերի և կազմակերպությունների նկատմամբ օգտագործվող տերմին, որը վերաբերում է հասարակությանը կամ իր անդամներին (նյութական, հոգեբանական, բարոյական, ֆիզիկական), ինչպես նաև այդպիսի վնաս պատճառելու պոտենցիալ վտանգի մեջ կասկածվողներին[2][3]։ «Թերրա» մեծ հանրագիտարանը տվյալ հասկացությունը դիտարկում է որպես տոտալիտար աղանդի ծայրահեղ ձև, երբ նման աղանդները մեղադրվում են մարդկանց ինքնասպանությունների և սպանությունների մեջ[1]։
Հասկացության պատմություն խմբագրել
Ֆրանսերենում secte destructive տերմինը տարածվել է XIX դարի սկզբից[4]։
Անգլերեն լեզվում (անգլ.՝ destructive cult) տերմինը լայն տարածում է գտել XX դարի երկրորդ կեսին[5][6]։
Ապակառուցողական պաշտամունքի նշաններ խմբագրել
Հակամշակութային շարժման մեջ ընդունված որոշման համաձայն, ապակառուցողական պաշտամունքը խումբ կամ շարժում է, որը ցույց է տալիս զգալի, խորը կամ չափից ավելի նվիրվածություն կամ խանդավառություն կոնկրետ անձի, գաղափարի կամ այլ բաների նկատմամբ և օգտագործում է համոզմունքի և կառավարման ոչ էթիկական մանիպուլյատիվ մեթոդներ (օրինակ՝ մեկուսացում նախկին ընկերներից և ընտանիքից, մարմնի հյուծում, հատուկ մեթոդների կիրառում, որոնք մշակվել են ներշնչման և կույր հնազանդության ուժեղացման նպատակով, հզոր խմբակային ճնշում, տեղեկատվության կառավարում, անհատականության ժամանակավոր անջատում կամ կրիտիկական) խմբի անդամների, նրանց ընտանիքների կամ հասարակության համար փաստացի կամ հնարավոր վնասով խմբի ղեկավարների նպատակների իրականացմանը նպաստելու համար[7]։
Հակամշակութային գրականության համաձայն, քայքայիչ աղանդները կրոնական և ոչ կրոնական միավորումներ են, որոնք կատարում են իրենց հետևորդների «ուղեղի լվացում» և «գիտակցության կառավարում», նրանց անդամները մեղադրվում են ինքնասպանությունների և այլ մարդկանց սպանությունների մեջ։ Մեկ այլ՝ հակամշակութային ուղղության հեղինակների մի մասը նշում է, որ որոշ քայքայիչ պաշտամունքներ դավանելու համար բնորոշ է աշխարհի մոտալուտ վերջի և վերջին դատարանի ապոկալիպտիկ սպասումը, ինչը երբեմն դրդում է սպանությունների և ինքնասպանությունների։ Հոգևորականների կարծիքով՝ ապոկալիպտիկ տրամադրություններ կարող են առաջանալ նաև ավանդական քրիստոնեական հոսանքներում, օրինակ՝ ուղղափառներում[8]։
Իրենց աշխատություններում պաշտամունքի քննադատները նշում են, որ ապակառուցողական պաշտամունքի ղեկավարները հաճախ հանդիսանում են հոգեբանական անձ, որը հակված է գերիշխանության և հոգեբանական բռնության։ Քննադատների մեծամասնության կարծիքով՝ պաշտամունքի առաջնորդները նյութական կամ քաղաքական շահագրգռվածություն ունեն մեծ թվով մարդկանց ենթարկվելու հարցում և օգտագործում են իրենց հետևորդների վրա ազդեցության այնպիսի մեթոդներ, ինչպիսիք են «ուղեղի լվացումը», թմրանյութերը, սեքսը, խմբակային «հրճվանքները», ազատ ժամանակից զրկելը, արտաքին շփումների սահմանափակումը և այլն։
Որպես դեստրուկտիվ աղանդների ընդհանուր նշան նշվում է ավանդական կրոնական հայացքների ու դավանանքների և եկեղեցիների ու աղանդների հետ նրանց առճակատումը։
Քննադատների շրջանում դեռևս միասնական տեսակետ չկա, թե արդյոք ահաբեկչական և ռազմականացված կազմակերպությունները համարվում են ապակառուցողական խմբավորումներ, թե ոչ։
Տերմիրնի կիրառում խմբագրել
1996 թվականին Եվրոպական խորհրդարանը որոշում է կայացրել, որ կրոնի ազատությունը չպետք է խախտի մարդու իրավունքները։ Նրանց հանձնարարական է տրվել Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետությունների ղեկավարներին չտրամադրել և որոշ դեպքերում հետ կանչել ոչ ավանդական աղանդների ապակառուցողական ուղղվածության «կրոնական միավորում» կարգավիճակից[9]։
2006 թվականին աստվածաբանության թեկնածու, փիլիսոփայական գիտությունների թեկնածու, աստվածաշնչագիտության ամբիոնի դոցենտ, աստվածաբանության խորհրդի դասական համալսարանական կրթության պատասխանատու քարտուղար Տ. Հ. Լեհսկովն ընդգծել է, որ այն դեպքում, եթե պետությունն ինքնամեկուսանում է «ավանդական դավանաբանական ուսուցման ադեկվատ համակարգի ստեղծմանը մասնակցելուց» և հրաժարվում է «պետական բուհերում աստվածաբանական կրթության հնարավորությունից», ապա դա հանգեցնում է երիտասարդության բարոյական դաստիարակության գործում գործուն լծակների կորստի, «ծայրահեղ կրոնական ֆունդամենտալիզմի դրսևորումներին, տոտալիտար աղանդներին, դիվային և այլ ապակառուցողական պաշտամունքներին դիմակայելու պետության անպատրաստության»[10]։
2006 թվականին մանկավարժական գիտությունների թեկնածու, Սանկտ Պետերբուրգի արհմիությունների հումանիտար համալսարանի սոցիալական հոգեբանության ամբիոնի դոցենտ Ն. Ա. Լևանկովան նշում էր, որ 1990-ական թվականներին տեղի ունեցած բուռն սոցիալական բարեփոխման ժամանակ «տեղի է ունեցել հասարակության սրընթաց անջատում այն հոգևոր պատմական արմատներից, որոնցով այն պահվել և սնվել է», ինչը հանգեցրել է «անտաղանդության և անզորության» առաջացման[11]։
2008 թվականին կրոնագետ, փիլիսոփա, մշակութաբան և իրավագետ Ի. Ա. Արզումանովը նշում էր, որ կրոնական պայմանավորված հանդուրժողականության սպառնալիքների հասկացական սահամնումը, որպես կանոն, սահմանափակվում է «աղանդ», «ապակառուցողական պաշտամունք», «տոտալիտար կրոնական աղանդ» տերմիններով, որոնք կապվում են նաև կրոնական ծայրահեղականության խնդրի հետ[12]։
2009 թվականին Սոցիոլոգիական գիտությունների թեկնածու, քաղաքական գիտությունների դոկտոր, Վորոնեժի պետական համալսարանի Ստարոոլսկի մասնաճյուղի հումանիտար և սոցիալական առարկաներից ամբիոնի պրոֆեսոր, Բելգորոդի մարզի կառավարության կրթության, մշակույթի և երիտասարդական քաղաքականության վարչության պետի տեղակալ Բեսպալենկոն ընդգծել է, որ բոլոր տոտալիտար աղանդների համար նպատակը «ոչ միայն չկասկածող քաղաքացիներին հավաքագրելն է, այլև իշխանության վրա ազդեցություն ունենալը»։ Հետազոտողները նշում են, որ տոտալիտար աղանդները չեն ձգտում անհապաղ շահույթի. նրանք միջոցներ են ներդնում երկրների տնտեսության մեջ, զգալի բարեգործական նպաստ են տալիս պետական պաշտոնյաների արտարժույթով և մեծացնում են իրենց ազդեցությունը ԶԼՄ-ներում։ Դա դիտվում է որպես կրոնական գործոն Արևմուտքի հոգևոր պատերազմում Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և նախկին ԽՍՀՄ այլ երկրների դեմ, որն օգտագործվում է հոգևոր և բարոյական հիմքերը խարխլելու համար[13]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 БЭ, 2006, Крайней формой тоталитарной секты являются деструктивные секты или деструктивные культы, иначе называемые секты убийцы. Эти секты обвиняются в самоубийствах и убийствах других людей. Имеются свыше десяти сект, случаи самоубийства и убийств и убийств членами которых хорошо задокументированы и, как правило не оспариваются; среди них такие как «Аум синрикё», «Ветвь Давидова», Армия сопротивления Господа и др., էջ 435
- ↑ Кантеров И. Я. «Деструктивные», «тоталитарные»… и далее везде (возникновение новых религиозных организаций) // Религия и право. Информационно-аналитический журнал. — М., 2002, № 1. — С. 27-29
- ↑ Clark J. G., Langone M. D., Schechter R. E., Daly R.C.B. Destructive Cult Conversion: Theory, Research and Practice. — Weston, Massachusetts: American Family Foundation, 1981.
- ↑ См. [1] (1804), [2] (1812)
- ↑ John Painter Jr. Scientology termed 'destructive cult'. The Oregonian. 27 июля 1979.
- ↑ Una McManus, John Charles Cooper. Dealing with destructive cults. Zondervan Pub. House, 1984.
- ↑ Термин определён Нейропсихиатрическим институтом Университета Калифорнии (Лос-Анджелес), Американским семейным фондом и Фондом Джонсона. Опубликован: Singer M.T., Temerlin M. & Langone M.D. Psychotherapy Cults // Cultic Studies Journal. 7(2). 1990. P. 102. Перевод дан на странице 51 сборника «ИСЦЕЛЕНИЕ от РАЯ»: реабилитация и самопомощь при социальной зависимости / Под науч. ред. Е. Н. Волкова. — СПб.: Речь, 2008. —392 с.
- ↑ Священнослужители об апокалиптических настроениях Արխիվացված 2007-12-01 Wayback Machine//ИА «REGIONS.RU/Новости Федерации», 28.11.2007 г.
- ↑ Курачев, 2009, էջ 119
- ↑ Польсков, 2006, էջ 22
- ↑ Леванькова, 2006, էջ 113
- ↑ Арзуманов, 2008, էջ 112
- ↑ Беспаленко, Римский, 2009, էջ 9—10