Վիքիպեդիա

Աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում

Վիքիմեդիայի նախագծի ցանկ

Աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում տեղի է ունեցել պարբերաբար 1913 թվականից մինչև այժմ Թուրքական կառավարության կողմից։ Թուրքացման քաղաքականության արդյունքում հազարավոր անվանումները Թուրքիայի Հանրապետությունում կամ Օսմանյան կայսրությունում կորցրել են իրենց տարածված կամ պատմական տարբերակները՝ տեղի զիջելով թուրքերեն անվանումներին։ Կառավարությունը պնդում է, որ այսպիսի անվանումները օտար են և պառակտում են թուրքական միասնությունը։ Հիմնականում փոխվել են հայերեն, հունարեն, լազերեն, վրացերեն, բուլղարերեն, քրդերեն, ասորերեն և արաբերեն ծագմամբ անվանումները։

Եվրոպական միությանը միանալու Թուրքիայի ջանքերը նվազեցրել են այս փոփոխությունների քանակը։ Որոշ դեպքերում օրենսդրությունը վերականգնել է գյուղերի նախկին անվանումը (հիմնականում քրդաբնակ գյուղերում)։ Նախկինում փոխված տեղանունները հաճախ կրել են տեղական բարբառների կամ լեզուների ազդեցությունը։

Քաղաքականությունը սկսվել է Օսմանյան կայսրության վերջին տարիներին և շարունակվել է Թուրքիայի Հանրապետությունում։ Քեմալական կառավարության ներքո ստեղծվել են հատուկ կառավարական հանձնաժողովներ՝ անվանումների փոփոխության համար։ Մոտավորապես 28,000 տեղագրական անվանումներ փոխվել են, որը ներառում է՝ 12,211՝ գյուղ և քաղաք, 4,000՝ լեռ, գետ և այլ տեղագրական անվանում։ Փոփոխությունների մեծ մասը կատարվել է արևելյան մարզերում, որտեղ ազգային փոքրամասնությունները բնակչության մեծամասնություն են կազմում։ Քաղաքականությունը երբեմն ներառում էր օտար անվան օգտագործման արգելում, երբ այդ անվանումը համարվում էր պառակտիչ և անհամապատասխան։

Պատմություն խմբագրել

Օսմանյան կայսրություն խմբագրել

 
Էնվեր փաշա, ով 1916 թվականին հրաման արձակեց, որ բոլոր ոչ մուսուլմանական ծագման անվանումները պետք է փոխել

Միություն և առաջադիմություն կուսակցությունը 1913 թվականին պետական հեղաշրջման արդյունքում եկավ իշխանության[1]։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի թեժ պահին և Օսմանյան կայսրության վերջին տարիներին, երբ ընթանում էր ոչ մուսուլման հույների, հայերի և ասորիների էթնիկ զտում, Էնվեր փաշան 1916 թվականի հոկտեմբերի 6-ին հրաման (ferman) արձակեց, հայտարարելով[2][3][4][5][6]՝

  Որոշվել է, որ վիլայեթները, գավառները, քաղաքները, գյուղերը, լեռները և գետերը, որոնք ունեն ոչ մուսուլման ազգերի լեզուներով ծագում, ինչպես օրինակ՝ հայերը, հույները կամ բուլղարացիները, կանվանափոխվեն թուրքերեն անվամբ։ Որպիսի օգտվենք այս հարմար պահից, այս նպատակը պետք է իրականացնենք ժամանակին։

Թուրքիայի Հանրապետության պետական արխիվների գլխավոր վարչություն, İstanbul Vilayet Mektupçuluğu, no. 000955, 23 Kânunuevvel 1331 (հոկտեմբերի 6, 1916) Էնվեր փաշայի հրամանագիր

 

Էնվեր փաշան չփոխեց մուսուլման փոքրամասնություններին (օրինակ՝ արաբներ և քրդեր) պատկանող աշխարհագրական անվանումները՝ որպես խալիֆայություն օսմանյան կառավարության օրենքի պատճառով[7]։ Այս հրամանագրին աջակցել են բազմաթիվ թուրք մտավորականներ։ Նրանցից մեկն էր Հուսեյն Ավնի Ալփարսլանը (1877–1921)՝ թուրք զինվորական և թուրքական մշակույթի, թուրքերենի մասին գրքերի հեղինակ, ով ոգեշնչված Էնվեր փաշայի ջանքերից՝ իր Trabzon İli Lâz mı? Türk mü? գրքում (Տրապիզոնը թուրքական է թե՞ լազական) գրում է[8]՝

  Եթե մենք ուզում ենք մեր երկրի տերը լինել, որեմն մենք պետք է նույնիսկ ամենափոքր գյուղի անվանումը փոխենք թուրքերեն և չթողնենք դրա հայերեն, հունարեն, արաբերեն տարբերակները։ Միայն այս ճանապարհով մենք կարող ենք մեր երկիրը իր գույներով ներկել։  

Հայտնի չէ, թե որոշման արդյունքում քանի աշխարհագրական անվանում է փոխվել։ Սրա հետևում կանգնած ամբողջական նպատակը ձախողվեց՝ Օսմանյան կառավարության կործանման և եվրոպական ու օսմանյան դատարանների առջև՝ ազգային փոքրամասնությունների տեղահանությունն ու ցեղասպանությունը կազմակերպած դրա ղեկավար գործիչների դատավարության պատճառով[5][9]։

Թուրքիայի Հանրապետությունում մշակութային ռեպրեսիաները համեմատաբար նվազել են, սակայն ոչ թյուրքական ծագմամբ անվանուները պաշտոնապես փոխվեն են[4][7]։

Թուրքիայի Հանրապետություն խմբագրել

Թուրքական ազգայանականությունն ու աշխարհականությունը Թուրքիայի Հանրապետության վեց հիմնարար սկզբունքներից են[10]։ Հանրապետության առաջին տասնամյակների առաջնորդ Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրքը ձգտում էր Օսմանյան կայսրության մնացորձնրից ստեղծել ազգային երկիր (թուրքերեն՝ Ulus)։ Հանրապետության առաջին երեք տասնամյակներում աշխարհագրական անվանումների թուրքացումը կրել է պարբերական բնույթ[5][7][11][12][13][14][15]։ Պատմական շրջաններին, ինչպես օրինակ՝ Հայաստան, Քուրդիստան կամ Լեզիստան (Ռիզե նահանգի պաշտոնական անվանումը մինչև 1921 թվականը), հղում ունեցող ներմուծված քարտեզներն արգելվել են (օրինակ՝ Լայպցիգում հրատարակված Der Grosse Weltatlas քարտեզը)[16]։

Լրագրող և գրող Այշե Հուրը նշել է, որ Աթաթուրքի մահից հետո և Թուրքիայի Հանրապետության ժողովրդավարական շրջանում՝ 1940-1950-ականներում, «Տգեղ, նվաստացուցիչ և վիրավորական անվանումները ենթարկվել են փոփոխության՝ նույնիսկ թուրքականները։ Կարմիր (kizil), զանգ (çan), եկեղեցի (kilise) նշանակությամբ բաղադրիչներով բոլոր գյուղերի անվանումները փոխվել են։ «Անջատողական գաղափարների» վերջը տալու համար արաբական, պարսկական, հայկական, քրդական, վրացական, թաթարական, չերքեզական և լազական գյուղերի անվանումները նույնպես փոխվել են»[17]։

Անվանափոխման համար հատուկ հանձնաժողովը (թուրքերեն՝ Ad Degistirme Ihtisas Komisyonu) ստեղծվել է ներքին գործերի նախարարության վերահսկողության ներքո։ Այն պաշտոնական անվանումների փոփոխության համար համախմբել է պրոֆեսորների, լեզվաբանների, քաղաքական գործիչների, գեներալների և ակադեմիկոսների[11][18][19][20]։ Նախագիծը հաջողվեց. մոտավորապես 28,000 տեղագրական անվանումներ անվանափոխվեցին, ներառյալ 12,211 գյուղ և քաղաք, 4,000 լեռ, գետ և այլ տեղագրական անվանումներ[21][22][23][24][25]։ Ցուցանիշը ներառում է նաև փողոցների, հուշարձանների, թաղամասերի և այլ անվանումներ[12][21][26]։ 1927 թվականի դրությամբ թուրքական ծագում չունեցող Ստամբուլի բոլոր փողոցների և հրապարակների անվանումները փոխվել են[26][27]։ Արշավը շարունակվեց մինչև 1978 թվական և վերասկսվեց 1981-1983 թվականներին՝ 1980 թվականի ռազմական հեղաշրջումից հետո[18]։ Քուրդ ապստամբների և թուրքական կառավարության լարվածության ընթացքում աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը 1980-ականներին կենտրոնացած էր քրդական գյուղերի, քաղաքների, գետերի և այլ աշխարհագրական անվանումների վրա[11][28]։ Քաղաքականության արդյունքում ոչ թուրքական ծագում ունեցող աշխարհագրական կամ տեղագրական անվանում չմնաց[14]։ Որոշ նոր անվանումներ նման են նախկինին, բայց ստացել են թուրքերեն լրացուցիչ իմաստ։

Ներկա վիճակ խմբագրել

Չնայած նրան, որ աշխարհագրական անվանումները Թուրքիայում փոխվել են, նրանց բնագիր տարբերակները շարունակում են օգտագործվել տեղական բարբառներում[29]։ Երբեմն թուրք քաղաքական գործիչներն իրենց ելույթների ժամանակ օգտագործում են քաղաքների նաև բնագիր անվանումները։ 2009 թվականին, Գուրոյմակում հավաքված ժողովրդին դիմելիս, նախագահ Աբդուլա Գյուլը օգտագործեց նախկին Նորշեն անվանումը[30]։ Նույն թվականին վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, իր ընտանիքի ծագման մասին խոսելիս, Գունեյսուի փոխարեն օգտագործեց հունական Պոտամյա անվանումը[30]։

Թուրքիան երկրի փոքրամասնության բողոքներին պատասխանելու և Եվրոպական միությանը միանալու համար սկսել է վերականգնել քրդական գյուղերի նախկին անվանումնեը[31]։ 2012 թվականի սեպտեմբերին գյուղերի (հիմնականում քրդական) անվանումները իրենց նախկին տարբերակին փոխելու մասին օրինագիծ է ներկայացվել[32]։ Ըստ օրինագծի՝ Թունջելին պետք է անվանափոխվի Դերսիմ, Գուրոյմակը՝ Նորշեն, Այդինլարը՝ Թիլո[32]։

Համեմատական վերլուծություն խմբագրել

Աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունների մեծ մասը տեղի է ունեցել երկրի արևելյան նահանգներում և Սև ծովի արևելյան ափին, որտեղ հիմնականում ապրում են ազգային փոքրամասնությունները։ Ստուգաբան Սևան Նիշանյանն իր անկախ հետազոտություններում հաշվել է, որ աշխարհագրական անվանումերի փոփոխության արդյունքում փոխվել է՝ 4200 հունական, 4000 քրդական, 3600 հայկական, 760 արաբական, 400 ասորական, 300 վրացական, 200 լեզական և 50 այլ անվանում[4][12][13][14][15]։ Անվանափոխման համար հատուկ հանձնաժողովի (թուրք.՝ Ad Degistirme Ihtisas Komisyonu) պաշտոնական վիճակագրությամբ ընդհանուր առմամբ անվանաբոխվել է 12211 աշխարհագրական անվանում[21][23]։

 
1916 թվականից սկսած Թուրքիայում աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը

Նշանակալի փոփոխություններ խմբագրել

Ասորերեն խմբագրել

Ասորերեն աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունների մեծ մասը տեղի է ունեցել Թուրքիայի հարավ-արևելքում՝ Սիրիայի սահմանի մոտ՝ Թուր Աբդին շրջանում։ Թուր Աբդինը (ասորերեն՝ ܛܘܼܪ ܥܒ݂ܕܝܼܢ) լեռնոտ շրջան է, որն իր մեջ է ներառում Շըրնաքի նահանգն ու Մարդինի նահանգի արևելյան կեսը՝ Տիգրիս գետի արևմուտքում՝ Սիրիայի սահմանին։ «Թուր Աբդին» անվանումը ծագում է ասորերենից և նշանակում է «ծառաների (Աստծո) լեռ»։ Թուր Աբդինը ասորական ուղղափառ եկեղեցու համար եղել է վանական և մշակութային կենտրոն։ Թուր Աբդինի ասորիներն[33][34] իրենց անվանում են «Սուրոյե» և «Սուրյոյե», ավանդաբար խոսում են արևելյան արամերենի Տուրոյո բառբարով[35]։

Ասորիների ցեղասպանությունից հետ տեղի ասորիները կամ տեղահանվեցին, կամ կոտորվեցին։ Ներկա դրությամբ շրջանում ապրում են 5, 000 ասորի[36]։

Ըստ Նիշանյանի Թուրքիայում անվանափոխվել է 400 ասորերեն աշխարհագրական անվանում[4]։

 
Թուր Աբդին շրջանի գյուղերի ասորերեն անվանումները

Հայերեն խմբագրել

Հայերեն անվանումները առաջին անգամ փոխվել են Աբդուլ Համիդ II-ի ժամանակաշրջանում։ 1880 թվականին «Հայաստան» բառի օգտագործումը մամուլում, դասագրքերևում, կառավարական հիմնարկներում արգելվել է՝ փոխարենը պետք է օգտագործվեր Քուրդիստան կամ Անատոլիա անվանումները[37][38][39][40][41]։ Հայերեն անվանումների փոփոխությունը շարունակվել է մինչև 21-րդ դար։ Սա ներառում էր նաև ազգանունների և կենդանիների անունների թուրքացում[42], հայկական պատմական գործիչների անունների փոփոխություն[43][44] և հայկական պատմական իրադարձությունների փոփոխություն և խեղաթյուրում[45]։

Հայերեն աշխարհագրական անվանումների մեծ մասը գտնվում է Օսմանյան կայսրության արևելյան նահանգներում։ Այն բնակավայրերը, որոնց անվանումներում կան -կերտ (օրինակ՝ Մանազկերտ, Նորակերտ, Տիգրանակերտ, Նոյակերտ), -շեն (օրինակ՝ Արծվաշեն, Պեմզաշեն, Նորաշեն) և -վան (օրինակ՝ Չարենցավան, Նախիջեվան, Դատվան) համարվում են հայերեն անվանում[7]։ Օսմանյան պատմության ընթացքում թուրքական և քրդական ցեղերը բնակեցրել են հայկական գյուղերը և փոխել են տեղական անվանումները։ Հատկապես Հայոց ցեղասպանությունից հետո, երբ արևելյան Թուրքիայի մեծ մասի հայ բնակչությունը դատարկվեց[7]։

Ըստ Սևան Նիշանյանի 3, 600 հայերեն աշխարհագրական անվանում փոխվել է[4]։

 
Հայերեն աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում

Հունարեն խմբագրել

Հունարեն անվանումների մեծ մասը ծագել են Բյուզանդական կայսրության և Տրապիզոնի կայսրության ժամանակաշրջանում։

Օսմանյան կայսրության հիմնադրումից հետո շատ փոխված թուրքերեն անվանումներ շարունակում էին հիշեցնել իրենց հունական ծագումը։ Օրինակ՝ ներկայիս «İzmir» անվանումը առաջացել է նախկին հունարեն Σμύρνη «Սմիրնա» անվանումից՝ «εις Σμύρνην» արտահայտության առաջին երկու վանկերի միջոցով, որը հունարենից թարգմանաբար նշանակում է «դեպի Սմիրնա»։ Այսպես կարելի է ստուգաբանել նաև թուրքական այն քաղաքների անվանումները, որոնք հունական ծագում ունեն. օրինակ՝ Իզնիկ, Իստամբուլ, նույնիսկ հունական Կոս կղզին, որը թուրքերենում կոչվում է «İstanköy»[46]:

Ըստ Նիշանյանի 4,200 հունարեն աշխարհագրական անվանում փոխվել է, որն էթինկ փոքրամասնությունների մեջ ամենամեծն է[4]։

 
Հունարեն աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում

Քրդերեն խմբագրել

Քրդերեն աշխարհագրական անվանումները Օսմանյան կայսրությունում ասատ էին՝ քրդերի իսլամական կրոնական կողմնորոշման պատճառով։ Հանրապետության շրջանում և հատկապես Դեսիմի ջարդերից հետո, Քուրդիստան և քրդեր բառերը արգելվեցին։ Թուրքական կառավարությունը քողարկել է երկրում քուրդ բնակչության վիճակագրությունը՝ ներկայացնելով նրանց որպես լեռնային թուրքեր[47][48]։ 1980 թվականից օգտագործվել է արևելյան թուրք եզրը[49]։

Ըստ Նիշանյանի՝ փոխվել է 4,000 քրդերեն աշխարհագրական անվանում, որը նաև ներառում է զազայերեն անվանումների փոփոխությունը[4]։

 
Քրդերեն աշխարհագրական անվանումների փոփոխությունը Թուրքիայում

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Naimark, Norman M. (2002). Fires of hatred: ethnic cleansing in twentieth-century Europe (1. Harvard Univ. Press paperback ed., 2. print. ed.). Cambridge, Mass. [u.a.]: Harvard Univ. Press. էջ 26. ISBN 978-0-674-00994-3.
  2. ↑ General Directorate of State Archives of the Republic of Turkey, İstanbul Vilayet Mektupçuluğu, no. 000955, 23 Kânunuevvel 1331 (October 6, 1916) Ordinance of Enver Pasha (retrieved from the private archives of Sait Çetinoğlu)
  3. ↑ Ungor; Polatel, Ugur; Mehmet (2011). Confiscation and Destruction: The Young Turk Seizure of Armenian Property. Continuum International Publishing Group. էջ 224. ISBN 978-1-4411-3055-6.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Nisanyan, Sevan (2011). Hayali Coğrafyalar: Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Değiştirilen Yeradları (PDF) (թուրքերեն). Istanbul: TESEV Demokratikleşme Programı. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 12-ին. «Turkish: Memalik-i Osmaniyyede Ermenice, Rumca ve Bulgarca, hasılı İslam olmayan milletler lisanıyla yadedilen vilayet, sancak, kasaba, köy, dağ, nehir, ilah. bilcümle isimlerin Türkçeye tahvili mukarrerdir. Şu müsaid zamanımızdan süratle istifade edilerek bu maksadın fiile konması hususunda himmetinizi rica ederim.»
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Öktem, Kerem (2003). Creating the Turk's Homeland: Modernization, Nationalism and Geography in Southeast Turkey in the late 19th and 20th Centuries (PDF). Harvard: University of Oxford, School of Geography an the Environment, Mansfield Road, Oxford, OX1 3TB, UK. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  6. ↑ Dündar, Fuat (2001). İttihat ve Terakki'nin Müslümanları iskân politikası: (1913–1918) (թուրքերեն) (1. ed.). İstanbul: İletisim. էջ 284. ISBN 978-975-470-911-7. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 12-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Sahakyan, Lusine (2010). Turkification of the Toponyms in the Ottoman Empire and the Republic of Turkey (PDF). Montreal: Arod Books. ISBN 978-0-9699879-7-0.
  8. ↑ Alparslan, Huseyin (1920). Trabzon ili laz mı türk mü? (թուրքերեն). Giresun Matbaası. էջ 17. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  9. ↑ Haigazn Kazarian (trans.). «Verdict ("Kararname") of the Turkish Military Tribunal». Published in theOfficial Gazetteof Turkey(Takvimi Vekayi),no. 3604 (supplement), July 22, 1919. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 12-ին.
  10. ↑ Zürcher, Erik J. (2005). Turkey : a modern history (3, reprint, illustrated, revised ed.). London [u.a.]: Tauris. էջ 181. ISBN 978-1-86064-958-5. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 8-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Öktem, Kerem (2008). «The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey». European Journal of Turkish Studies (7). Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 18-ին.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Nişanyan, Sevan (2010). Adını unutan ülke: Türkiye'de adı değiştirilen yerler sözlüğü (թուրքերեն) (1. ed.). İstanbul: Everest Yayınları. ISBN 978-975-289-730-4.
  13. ↑ 13,0 13,1 Jongerden, edited by Joost; Verheij, Jelle. Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915. Leiden: Brill. էջ 300. ISBN 978-90-04-22518-3. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Simonian, edited by Hovann H. (2007). The Hemshin: history, society and identity in the highlands of northeast Turkey (Repr. ed.). London: Routledge. էջ 161. ISBN 978-0-7007-0656-3. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)
  15. ↑ 15,0 15,1 Jongerden, Joost (2007). The settlement issue in Turkey and the Kurds : an analysis of spatial policies, modernity and war ([Online-Ausg.]. ed.). Leiden, the Netherlands: Brill. էջ 354. ISBN 978-90-04-15557-2. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 12-ին.
  16. ↑ (թուրքերեն) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 030.18.01.02/88.83.20 (31 August 1939): 'Leipzigde basılmış olan Der Grosse Weltatlas adlı haritanın hudutlarımız içinde Ermenistan ve Kürdistanı göstermesi sebebiyle yurda sokulmaması.' [On the ban of importing the map 'Der Grosse Weltatlas' because it shows Armenia and Kurdistan within our borders], Bakanlar Kurulu Kararları Katalogu [Catalogue of the decisions of the Council of Ministers].
  17. ↑ «28 BİN YERİN İSMİ DEĞİŞTİ, HANGİ İSİM HANGİ DİLE AİT?». KentHaber (թուրքերեն). 2009 թ․ օգոստոսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին. «Ayşe Hür, Demokrat Parti döneminde oluşturulan kurul için şöyle diyor: "Bu çalışmalar sırasında anlamları güzel çağrışımlar uyandırmayan, insanları utandıran, gurur incitici yahut alay edilmesine fırsat tanıyan isimler, Türkçe de olsalar değiştirildi. İçinde 'Kızıl', 'Çan', 'Kilise' kelimeleri olan köylerin isimleri ile Arapça, Farsça, Ermenice, Kürtçe, Gürcüce, Tatarca, Çerkezce, Lazca köy isimleri 'bölücülüğe meydan vermemek' amacıyla değiştirildi."»
  18. ↑ 18,0 18,1 İnsel, Ahmet (2007 թ․ սեպտեմբերի 16). «İsmime dokunma». Radikal (թուրքերեն). Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 12-ին.
  19. ↑ Koylu, Murat (2011 թ․ մարտի 21). «Bütün isimlerimizi geri istiyoruz». Yesil Gazete (թուրքերեն). Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 12-ին.
  20. ↑ Sediyani, İbrahim (2009). Adını arayan coğrafya (թուրքերեն). İstanbul: Özedönüş Yayınları. էջ 178. ISBN 978-605-4296-00-2.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 (թուրքերեն) Tunçel H., "Türkiye'de İsmi Değiştirilen Köyler," Sosyal Bilimler Dergisi, Firat Universitesi, 2000, volume 10, number 2.
  22. ↑ Hacısalihoğlu, Mehmet (2008). Doğu Rumeli'de kayıp köyler : İslimye Sancağ'ında 1878'den günümüze göçler, isim değişikleri ve harabeler (թուրքերեն) (1. basım ed.). İstanbul: Bağlam. էջ 150. ISBN 978-975-8803-95-8.
  23. ↑ 23,0 23,1 Eren, editor, Ali Çaksu ; preface, Halit (2006). Proceedings of the second International Symposium on Islamic Civilization in the Balkans, Tirana, Albania, 4-7 December 2003 (թուրքերեն). Istanbul: Research Center for Islamic History, Art and Culture. ISBN 978-92-9063-152-1. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 12-ին. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  24. ↑ (թուրքերեն) T.C. Icisleri Bakanligi (1968): Köylerimiz. 1 Mart 1968 gününe kadar. T.C. Icisleri Bakanligi, Iller Idaresi Genel Müdürlügü. Ankara
  25. ↑ T.C. Icisleri Bakanligi (1977): Yeni Tabii Yer Adlari 1977. Yeni, Eski ve Illere Göre Dizileri. Icisleri Bakanligi, Iller Idaresi Genel Müdürlügü, Besinci Sube Müdürlügü. Ankara
  26. ↑ 26,0 26,1 Okutan, M. Çağatay (2004). Tek parti döneminde azınlık politikaları (թուրքերեն) (1. ed.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniv. Yayınları. էջ 215. ISBN 978-975-6857-77-9. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 8-ին.
  27. ↑ «'Milli' Olmadığı İçin İsmi Değiştirilen İstanbul Sokakları» (Turkish). Ofpof. 2015 թ․ հոկտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 20-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  28. ↑ Boran, Sidar (2009 թ․ օգոստոսի 12). «Norşin ve Kürtçe isimler 99 yıldır yasak». Firatnews (թուրքերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 13-ին.
  29. ↑ Bayrak, Emrullah (2009 թ․ օգոստոսի 14). «Official changes to Turkish place names sometimes a hard sell». Zaman. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 8-ին.
  30. ↑ 30,0 30,1 Cengiz, Orhan Kemal (2011 թ․ հուլիսի 14). «How the names of places have been changed in Turkey». Zaman. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 17-ին.
  31. ↑ Villelabeitia, Ibon (2009 թ․ օգոստոսի 20). «Turkey renames village as part of Kurdish reforms». Reuters. Անկարա. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 10-ին. «Turkey has begun restoring names of Kurdish villages and is considering allowing religious sermons to be made in Kurdish as part of reforms to answer the grievances of the ethnic minority and advance its EU candidacy.»
  32. ↑ 32,0 32,1 «Turkey to restore some Kurdish place names». Zaman. 2012 թ․ սեպտեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 17-ին.
  33. ↑ The Middle East, abstracts and index, Part 1. Library Information and Research Service. Northumberland Press, 2002. Page 491.
  34. ↑ Atabaki, edited by Touraj; Mehendale, Sanjyot (2004). Central Asia and the Caucasus transnationalism and diaspora. London: Routledge. էջ 228. ISBN 978-0-203-49582-7. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 8-ին. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)
  35. ↑ Dalby, Andrew (1998). Dictionary of languages : the definitive reference to more than 400 languages (Rev. ed.). New York: Columbia University Press. էջ 32. ISBN 978-0-231-11568-1. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 8-ին. «An East Aramaic dialect, Turoyo (sometimes called 'modern Assyrian' or 'Neo-Syriac') is spoken by Christian communities of the Syrian Orthodox Church whose traditional homes are on the Tur Abdin plateau in Turkey.»
  36. ↑ «Assyrian Association Building Attacked in Turkey». Assyrian International News Agency. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 17-ին. «Facing persecution and discrimination, Turkey's Assyrian population, once numbering more than 130,000, has been reduced to about 5,000.»
  37. ↑ (ռուս.) Modern History of Armenia in the Works of Foreign Authors [Novaya istoriya Armenii v trudax sovremennix zarubezhnix avtorov], edited by R. Sahakyan, Yerevan, 1993, p. 15
  38. ↑ Blundell, Roger Boar, Nigel (1991). Crooks, crime and corruption. New York: Dorset Press. էջ 232. ISBN 978-0-88029-615-1.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  39. ↑ Balakian, Peter. The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response. HarperCollins. էջ 36. ISBN 978-0-06-186017-1.
  40. ↑ Books, the editors of Time-Life (1989). The World in arms : timeframe AD 1900–1925 (U.S. ed.). Alexandria, Va.: Time-Life Books. էջ 84. ISBN 978-0-8094-6470-8. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)
  41. ↑ K. Al-Rawi, Ahmed (2012). Media Practice in Iraq. Palgrave Macmillan. էջ 9. ISBN 978-0-230-35452-4. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 16-ին.
  42. ↑ «Turkey renames 'divisive' animals». BBC. 2005 թ․ մարտի 8. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 16-ին. «Animal name changes: Red fox known as Vulpes Vulpes Kurdistanica becomes Vulpes Vulpes. Wild sheep called Ovis Armeniana becomes Ovis Orientalis Anatolicus Roe deer known as Capreolus Capreolus Armenus becomes Capreolus Cuprelus Capreolus.»
  43. ↑ «Yiğidi öldürmek ama hakkını da vermek ...». Lraper (թուրքերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 16-ին.
  44. ↑ «Patrik II. Mesrob Hazretleri 6 Agustos 2006 Pazar». Bolsohays News (թուրքերեն). 2006 թ․ օգոստոսի 7. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 16-ին.
  45. ↑ Hovannisian, ed. by Richard G. (1991). The Armenian genocide in perspective (4. pr. ed.). New Brunswick, NJ [u.a.]: Transaction. էջեր 128–130. ISBN 978-0-88738-636-7. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)
  46. ↑ Sevan Nisanyan (2013 թ․ հունվարի 12). «Index Anatolicus» (Map). Türkiye yerleşim birimleriyle evanteri (թուրքերեն). Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 14-ին.
  47. ↑ Metz, Federal Research Division, Library of Congress. Ed. by Helen Chapin (1996). Turkey: a country study (5. ed., 1. print. ed.). Washington, DC: U.S. Government Print. Off. էջ 139. ISBN 978-0-8444-0864-4. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 8-ին. «During the 1930s and 1940s, the government had disguised the presence of the Kurds statistically by categorizing them as "Mountain Turks."»{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  48. ↑ Bartkus, Viva Ona (1999). The dynamic of secession ([Online-Ausg.]. ed.). New York, NY: Cambridge University Press. էջեր 90–91. ISBN 978-0-521-65970-3. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 8-ին.
  49. ↑ «Linguistic and Ethnic Groups in Turkey». Countrystudies.us. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2017 թվականի մայիսի 23-ի օրվա հոդված:
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աշխարհագրական_անվանումների_փոփոխությունը_Թուրքիայում&oldid=9805072» էջից