Անուշ (օպերա)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Անուշ (այլ կիրառումներ)

Անուշ, հայ ժողովրդական երաժշտական լեզվով գրված առաջին լիավարտ օպերան, որ ազգային օպերային գրականության մեջ ստեղծեց նոր ոճական ուղղություն։ Երաժշտությունը և լիբրետոն Արմեն Տիգրանյանի (ըստ Հովհաննես Թումանյանի համանուն պոեմի)։ «Անուշ» օպերան գրվել է 1908-1912 թվականների ընթացքում, բայց հետագա 30 տարիների ընթացքում կոմպոզիտորը բազմաթիվ ուղղումներ և լրացումներ է կատարել տեքստի մեջ: Արմեն Տիգրանյանը հիմնականում աշխատում էր իր հայրենի Ալեքսանդրապոլում: Դեռ ամենասկզբում, 1908 թվականին առանձին հատվածներ ներկայացվել են Թիֆլիսում՝ Ներսիսյան դպրոցի սաների ուժերով:

Անուշ Անուշ
Սոպրանո երգչուհի Անահիտ Մխիթարյանը Ա. Տիգրանյանի «Անուշ» օպերայի գլխավոր դերում
Տեսակ	օպերա
Կոմպոզիտոր	Արմեն Տիգրանյան
Լիբրետտոյի հեղինակ	Արմեն Տիգրանյան
Սյուժեի աղբյուր	Անուշ
Գործողությունների քանակ	5 (7 նկար)
Գործողության տեղ	Տաշիր (գավառ)
Գործողության ժամանակ	19-րդ դար
Ստեղծման տարեթիվ	1912
Առաջնախաղի տարեթիվ	օգոստոսի 4 (17), 1912
Առաջնախաղի վայր	Ալեքսանդրապոլ
Հրատարակման տարեթիվ	20-րդ դար

Անուշ օպերայի երկրորդ ներկայացումը Երեւանում

Պրեմիերան կայացավ 1912 թվականի օգոստոսի 4-ին: Սարոյի դերակատարն էր Շարա Տալյանը, իսկ Անուշին մարմնավորում էր Աստղիկ Մարիկյանը: Քաղաքի համերգային դահլիճը լեփլեցուն էր: Նրանք, ում չէր հաջողվել դահլիճ մտնել, օպերան լսում էին բաց պատուհանների մոտ կանգնած: Այդ տարիներին գրեթե միջոցներ չկային պատշաճ բեմադրություն ստեղծելու համար: Վատն էր ակուստիկան, 12 երաժշտից բաղկացած փոքրիկ նվագախումբ էր, հագուստն ու դեկորացիան խիստ համեստ էին: Նվագախումբի երաժիշտները շատ երիտասարդ էին, որոնք թեկուզ լավ էին կատարում, բայց չունեին համապատասխան մասնագիտական հմտություններ: Եվ չնայած այս բոլոր բացթողումներին, հանդիսատեսը կարողացավ զգալ օպերայի ուժն ու շքեղությունը:

Ներկայացումից հետո մարդկանց բազմությունը ջահերով դուրս եկավ փողոց: Նրանք օպերայից հատվածներ էին երգում և այնքան սրտանց էին կատարում, որ արտացոլվում էր Թումանյանի հերոսների բնավորությունն ու Լոռվա բնությունը: Հենց այդ ժամանակ պարզ դարձավ, որ «Անուշ» օպերան մեծ ապագա կունենա: Ալեքսանդրապոլում օպերան բեմադրվեց ևս մի քանի անգամ, իսկ հետո սկսվեց նրա հաղթական արշավն այլ քաղաքներով: Շուտով Արմեն Տիգրանյանն՝ իր փոքրիկ թատերախմբի հետ միասին, շրջագայեց Հայաստանի, Ռուսաստանի և Անդրկովկասի քաղաքներում: Օպերան հիացմունքով ընդունվեց Երևանում, Մոսկվայում, Թբիլիսիում ու Բաքվում:

Իսկ արդեն նվագախմբի լրիվ կազմով, պրոֆեսիոնալ կատարողներով «Անուշ»-ը ներկայացվել է Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան 50-ամյակի առթիվ 1919 թվականին՝ Թիֆլիսի Արտիստական թատրոնում և Արմեն Տիգրանյանի ղեկավարությամբ: Դրանից հետո օպերան ներկայացվեց նաև արտասահմանի բազմաթիվ հայաշատ բնակավայրերում՝ թափանցելով ժողովրդի կենցաղի մեջ: 1970-ական թվականներին «Անուշը» դիտեցին նաև Փարիզում և Մարսելում:

Մի առիթով Տիգրանյանն ասել է. «Մի բան պարզ էր՝ հայկական օպերան չպետք է կրկներ եվրոպականը: Նա պետք է լիներ յուրօրինակ, ազգային և մոտ ժողովուրդին»:

Օպերան մշտապես ընդգրկված է Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի խաղացանկում: Գլխավոր դերում՝ Մերի Մովսիսյան:

• Անուշ օպերայի առաջին ներկայացումների պաստառները
• 

  1912 թվականի օգոստոսի 4-ի Ալեքսանդրապոլի Քաղաքային ժողովրդական տանը կայանալիք Անուշ օպերայի առաջին ներկայացման պաստառը։

• 

  1912 թվականի օգոստոսի 12-ի Ալեքսանդրապոլի Քաղաքային ժողովրդական տանը կայանալիք Անուշ օպերայի երկրորդ ներկայացման պաստառը։

• 

  1913 թվականի ապրիլի 29-ի Բաքվի Մայիլյան եղբայրների օպերային մեծ թատրոնում կայանալիք Անուշ օպերայի ներկայացման պաստառը։

• 

  1913 թվականի մայիսի 3-ի Բաքվի Մայիլյան եղբայրների օպերային մեծ թատրոնում կայանալիք Անուշ օպերայի ներկայացման պաստառը։

Բեմականացումներ

• 1908 - առանձին հատվածներ աշակերտների ուժերով ներկայացվել են Թիֆլիսում։
• 1912 - առաջին բեմադրությունը Ալեքսանդրապոլում, սիրողական դերակատարներով։
• 1913 - Առաջին բեմադրությունը Երևանում, Երեւանի Ջանփօլադեան թատրոնում, Արմէն Տիգրանեանի բեմադրութեամբ եւ ղեկավարութեամբ[2]:
• 1919 - Թիֆլիսի Արտիստական թատրոնում, ներկայացվել է Հ. Թումանյանի 50-ամյակին։
• 1920- Երկրորդ եւ երրորդ բեմադրությունը Երևանում, Երեւանի Ջանփօլադեան թատրոնում, 25 եւ 28 յունիսին, Արմէն Տիգրանեանի բեմադրութեամբ եւ ղեկավարութեամբ [3]:
• 1935 -Չորրորդ բեմադրությունը Երևանում։ Հետագայում ներկայացվել է 1000-ից ավել անգամ։
• 1939 - Վերաբեմադրվել է Երևանում։
• 1939 - Երևանյան ներկայացումը Մոսկվայում։
• 1941 - Ադրբեջանի օպերայի և բալետի թատրոնում։
• 1956 - Վերաբեմադրվել է Երևանում։
• 1956 - Երևանյան ներկայացումը Մոսկվայում։
• 1956 - Ադրբեջանի օպերայի և բալետի թատրոնում։
• 1959,1962 - Երևանյան ներկայացումը Բաքվում
• 1963,1979,1987 - Երևանյան ներկայացումը Թբիլիսիում
• 1969 - Երևանյան ներկայացումը Մոսկվայում։
• 1970 - Մարսելում,
• 1971 - Երևանյան ներկայացումը Սոչիում
• 1972 - Փարիզում։
• 1976 - Երևանյան ներկայացումը Մոսկվայում
• 1978 - Երևանյան ներկայացումը Կիևում
• 1978 - Երևանյան ներկայացումը Ռոստով-Դոնում
• 1979 - Երևանյան ներկայացումը Լենինգրադում
• 1989 - Երևանյան ներկայացումը ԱՄՆ-ում

Ծանոթագրություններ

2. Եսայի Ջանփոլադյան

3. «Յառաջ», Բ. տարի, թիւ 131, 24 յունիս 1920, Երեւան, էջ 1: