Անձնային զարգացում
Անձնային զարգացումը կամ ինքնազարգացումը ներառում է այնպիսի գործողություններ, որոնք զարգացնում են մարդու կարողությունները և ներուժը, բարելավում են կյանքի որակը և նպաստում են երազանքների և ձգտումների իրականացմանը[1]։ Անձնային զարգացումը կարող է տեղի ունենալ մարդու ամբողջ կյանքի ընթացքում և չի սահմանափակվում միայն կյանքի որևէ փուլով։ Այն կարող է ներառել նաև այլ մարդկանց զարգացումը՝ ուսուցչի, առաջնորդի, խորհրդատուի, մենեջերի, մարզչի կամ մենթորի միջոցով, և չի սահմանափակվում միայն ինքնազարգացմամբ։ Երբ անձնային զարգացումը տեղի է ունենում հաստատությունների համատեքստում, այն վերաբերում է այն մեթոդներին, ծրագրերին, գործիքներին, տեխնիկաներին և գնահատման համակարգերին, որոնք առաջարկվում են աջակցել կազմակերպություններում անհատի մակարդակով մեծահասակների դրական ուղղվածությամբ զարգացմանը[2]:
Ընդհանուր ակնարկ
խմբագրելՍելիգմանը գրել է․
«Մենք հայտնաբերել ենք մարդկային ուժերի մի շարք, որոնք ամենայն հավանականությամբ հոգեկան հիվանդությունների դեմ լավագույն պաշտպաններն են՝ խիզախություն, լավատեսություն, միջանձնային հմտություններ, աշխատանքի էթիկա, հույս, ազնվություն և համառություն։ Կանխարգելման հիմնական խնդիրն է ստեղծել մարդկային ուժերի գիտություն, որի առաքելությունը կլինի երիտասարդների մեջ այս առաքինությունները զարգացնելը»[3]։
Անձնային զարգացումը կարող է ներառել հետևյալ գործողությունները[4][5][6].
- Սոցիալական ձեռնարկատիրություն կամ քաղաքացիական մասնակցություն
- Փառատոնների, կոնֆերանսների կամ կոնվենցիաների մասնակցություն
- Ինքնագիտակցության բարելավում
- Ինքնաճանաչման բարելավում
- Հմտությունների կատարելագործում և/կամ նորերի ուսուցում
- Ինքնության / ինքնագնահատականի ձևավորում կամ թարմացում
- Ուժեղ կողմերի կամ տաղանդների զարգացում
- Կարիերայի բարելավում
- Ներուժի բացահայտում կամ բարելավում
- Աշխատունակության կամ (այլընտրանքով) մարդկային կապիտալի զարգացում
- Ապրելակերպի և/կամ կյանքի որակի և ժամանակի կառավարման բարելավում ` ներդրված ժամանակի վերադարձի հաշվարկով
- Առողջության բարելավում
- Հարստության կամ սոցիալական կարգավիճակի բարելավում
- Նպատակների իրականացում
- Կյանքի կարևոր նախաձեռնության մեկնարկ
- Անձնային զարգացման պլանների (PDPs) սահմանում և իրականացում
- Սոցիալական հարաբերությունների կամ հուզական ինտելեկտի բարելավում
- Հոգևոր ինքնության զարգացում և ճանաչում
Անձնային զարգացումը և անձնային աճը տարբեր երևույթներ են: Անձնային զարգացումը շեշտադրում է այն, թե ինչն է զարգանում («ինչը»), մինչդեռ անձնային աճը ընդգրկում է ավելի լայն տեսլական՝ ներառելով նաև բարոյականության և արժեքների զարգացումը[7]։
Անձնային զարգացումը կարող է ներառել նաև այլ մարդկանց հմտությունների և անձնային որակների զարգացումը[8]: Սա կարող է տեղի ունենալ, օրինակ, ուսուցչի կամ մենթորի դերում, ինչպես նաև՝ թե՛ անձնական կարողությունների (օրինակ՝ որոշ մենեջերների կարողությունը աշխատակիցների ներուժը բացահայտելու), թե՛ մասնագիտական ծառայությունների (ուսուցում, գնահատում կամ մարզում տրամադրելու) միջոցով[8]։
Ինքնազարգացումից և այլ անձանց զարգացումից բացի, «անձնային զարգացում» եզրույթը նաև պրակտիկայի և հետազոտության ոլորտ է ներկայացնում։
- Որպես պրակտիկայի ոլորտ՝ անձնային զարգացումը ներառում է անհատական զարգացման մեթոդներ, ուսուցման ծրագրեր, գնահատման համակարգեր, գործիքներ և տեխնիկաներ:
- Որպես հետազոտության ոլորտ՝ անձնային զարգացման թեմաները հանդիպում են հոգեբանության ամսագրերում, կրթության հետազոտություններում, կառավարման ամսագրերում և գրքերում, ինչպես նաև մարդկային զարգացման տնտեսագիտության ոլորտում։
Ցանկացած տեսակի զարգացում՝ լինի տնտեսական, քաղաքական, կենսաբանական, կազմակերպչական կամ անձնական, պահանջում է որոշակի շրջանակ, եթե ցանկություն կա հասկանալու՝ արդյոք իրական փոփոխություն տեղի է ունեցել[9]: Անձնային զարգացման դեպքում անհատը հաճախ գործում է որպես հիմնական գնահատող՝ որոշելու համար՝ արդյոք առաջընթա՞ց է գրանցվել, թե՞ հետընթաց։ Սակայն, օբյեկտիվ առաջընթացի հաստատումը պահանջում է գնահատում՝ կիրառելով ստանդարտ չափորոշիչներ։
Անձնային զարգացման չափորոշիչները կարող են ներառել.
- Նպատակներ կամ ցուցանիշներ, որոնք սահմանում են վերջնագծերը
- Նպատակներին հասնելու ռազմավարություններ կամ ծրագրեր
- Առաջընթացի, մակարդակների կամ փուլերի չափում և գնահատում, որոնք սահմանում են զարգացման ճանապարհի ուղենիշները
- Հետադարձ կապի համակարգ՝ փոփոխությունների վերաբերյալ տեղեկատվություն տրամադրելու համար [10]
Որպես արդյունաբերություն
խմբագրելԱնձնային զարգացումը, որպես արդյունաբերություն[11], գործում է մի քանի բիզնես-հարաբերությունների ձևաչափերով: Հիմնական ուղիներն են ՝ բիզնեսից սպառող և բիզնեսից բիզնես [12]: Այնուամենայնիվ, վերջերս ի հայտ են եկել երկու նոր ուղիներ՝ սպառողից բիզնես և սպառողից սպառող [13]: 2019 թվականին անձնային զարգացման շուկայի գլոբալ չափը կազմել է 38.28 միլիարդ դոլար[14]։
Բիզնեսից սպառող շուկա
խմբագրելՍպառողների համար հասանելի է անձնային զարգացման համար նախատեսված ապրանքների լայն ընտրանի։ Դրանց օրինակներն են ինքնազարգացման գրքերը, կրթական տեխնոլոգիաները, նեյրոբարելավումը և փորձառական ուսուցումը (ուսուցիչների կողմից անցկացվող դասընթացներ, մոտիվացիոն ելույթներ, սեմինարներ, սոցիալական կամ հոգևոր միջավայրեր):
- Ոլորտներ
- Բարձրագույն կրթություն, ճանաչողական ուսուցում
- Անձնական ֆինանսներ
- Քաշի կորուստ, ֆիզիկական պատրաստվածություն, սննդակարգ և գեղեցկության բարելավում
- Մեծ խմբերի իրազեկում
- Զգայությունների նվազեցում
- Ժամանակի կառավարում
- Յոգա
- Մարտարվեստ
- Ներգրավման արարողություններ
- Մեդիտացիա
- Ասկետիզմ
- Անձնային զարգացման ընդհանուր մեթոդներ․
- Կյանքի ուսուցում կամ խորհրդատվություն
- Առաջարկման համակարգեր
- Նեյրոտրոպային միջոցներ, օրինակ՝ կոֆեին պարունակող ըմպելիքներ
- Ուղեղ-համակարգիչ ինտերֆեյս
- Վիրտուալ օգնական
Բիզնեսից բիզնես շուկա
խմբագրելՈրոշ խորհրդատվական ընկերություններ, ինչպիսիք են DDI-ն և FranklinCovey-ը, մասնագիտանում են անձնային զարգացման մեջ, սակայն 2009 թվականից սկսած ընդհանուր պրոֆիլի ընկերությունները, որոնք գործում են մարդկային ռեսուրսների, հավաքագրման և կազմակերպչական ռազմավարության ոլորտներում, օրինակ՝ Hewitt, Watson Wyatt Worldwide, Hay Group, McKinsey, Boston Consulting Group և Korn/Ferry, նույնպես մուտք են գործել այս աճող շուկա։ Չի կարելի չնշել նաև փոքր ընկերություններն ու անկախ մասնագետներին, որոնք տրամադրում են խորհրդատվություն և ուսուցում։
Ծագում
խմբագրելՀիմնական կրոնները՝ այդ թվում հնագույն Աբրահամյան և Հնդկական կրոնները, ինչպես նաև 20-րդ դարի «Նոր դարաշրջանի» (անգլ.՝ New Age ) փիլիսոփայությունները, տարբեր կերպ կիրառել են այնպիսի պրակտիկաներ, ինչպիսիք են աղոթքը, երաժշտությունը, պարը, երգեցողությունը, մանտրաները (մրմնջյուններ), պոեզիան, գրելը, սպորտը և մարտարվեստները։
Միշել Ֆուկոն իր «Ինքդ քեզ խնամելը» (Care of the Self) աշխատությունում նկարագրում է էպիմելիայի տեխնիկաներ, որոնք կիրառվում էին Հին Հունաստանում և Հռոմում։ Դրանք ներառում էին դիետա, ֆիզիկական վարժություններ, սեռական ժուժկալություն, մտորումներ, աղոթք և ապաշխարություն։ Այս պրակտիկաներից մի քանիսը հետագայում դարձան քրիստոնեության տարբեր ուղղությունների բաղկացուցիչ մաս։
Ուշուն և թայ-ճին կիրառում են ավանդական չինական տեխնիկաներ, որոնք ներառում են շնչառական և Ցի վարժություններ, մեդիտացիա, մարտարվեստներ, ինչպես նաև չինական ավանդական բժշկությանը կապված պրակտիկաներ, ներառյալ դիետա, մերսում և ասեղնաբուժություն:
Հին փիլիսոփայական երկու առանձին ավանդույթներ՝ Արիստոտելի (արևմտյան ավանդույթ) և Կոնֆուցիոսի (արևելյան ավանդույթներ)[15] նպաստել են 21-րդ դարում «անձնային զարգացման» համաշխարհային տեսակետի ձևավորմանը։ Այդուհանդերձ, կան նաև հայտնի և ոչ հայտնի շատ հիմնադիրներ, որոնք ստեղծել են ինքնազարգացման դպրոցներ, վերջիններս տարածված են տարբեր տարածաշրջաններում՝ մասնավորապես Հնդկաստանի թերակղզում[16][17][18][19]։
Հարավային Ասիայի ավանդույթներ
խմբագրելԴարեր առաջ դեռևս շատ հնդիկներ ձգտում էին «բարեկեցության, իմաստության և երջանկության»[20]:
Փոլ Օլիվերը ենթադրում է, որ հնդկական ավանդույթների հանրաճանաչությունը անձնային զարգացման համար կարող է պայմանավորված լինել դրանցում կանոնակարգող դոկտրինայի համեմատական բացակայությամբ[21]։
Իսլամական անձնային զարգացում
խմբագրելԽուրրամ Մուրադը նկարագրում է, որ իսլամում անձնային զարգացումը Ջաննաթում (դրախտում) հավերժական կյանքին հասնելու համար է։ Դրախտ տանող ճանապարհին կան բազմաթիվ ուղիներ, որոնցից են Ղուրանի և Սուննայի օրենքների կիրարկումը, ինչպես նաև սեփական անձին և մյուսներին ծառայելու կատարելագործումը։ Ալլահին անկեղծ երկրպագությունը հիմք է ինքնաբացահայտման և ինքնազարգացման համար[22]։
Ալլահը տրամադրել է ուղիներ, այդ թվում՝ աշխարհիկ բաներից հեռու մնալը, որոնք օգնում են ձգտողներին հասնել հավերժական կյանքին։ Աշխարհիկ բաները կարող են շեղել մարդուն դրախտ տանող ճանապարհից։ Դա չի նշանակում, որ աշխարհիկ հաջողությունը բնույթով խաթարող է, սակայն այն կարող է այդպիսին դառնալ, եթե հոգևոր հավատալիքները չեն համապատասխանում Սուննային։ Վերջիվերջո, դրախտը հանգստություն կբերի այն մարդկանց, որոնք աշխատել են իրենց անձնական զարգացման վրա, քանի որ նրանց հաջողությունը բխում է Ալլահից[23]։
Արիստոտելը և Արևմտյան ավանդույթը
խմբագրելՀույն փիլիսոփա Արիստոտելը (մ.թ.ա.384–322 ) գրել է «Նիկոմաքյան բարոյագիտություն» աշխատությունը, որտեղ նա անձնային զարգացումը սահմանում է որպես ֆրոնեզի՝ գործնական իմաստության մի կատեգորիա։ Ըստ Արիստոտելի, առաքինությունների (արետե) կիրառումը նպաստում է եվդայմոնիային, որը հաճախ թարգմանվում է որպես «երջանկություն», սակայն ավելի ճշգրիտ մեկնաբանվում է որպես «մարդկային բարգավաճում» կամ «լավ ապրել»[24]։
Արիստոտելի ուսմունքը մինչ օրս շարունակում է ազդեցություն ունենալ Արևմտյան անձնային զարգացման գաղափարախոսության վրա, մասնավորապես մարդու զարգացման տնտեսագիտության[25] և պոզիտիվ հոգեբանության ոլորտներում[26][27]։
Կոնֆուցիուս և Արևելյան Ասիայի ավանդույթները
խմբագրելՉինական ավանդույթի համաձայն՝ Կոնֆուցիոսը (մոտ մ.թ.ա 551 – 479 մ.թ.ա.) հիմնել է հարատև փիլիսոփայություն, որը մինչ օրս ազդում է ընտանիքի արժեքների, կրթության և անձնակազմի կառավարման վրա Չինաստանում և Արևելյան Ասիայում։ Իր «Մեծ ուսմունք» աշխատության մեջ Կոնֆուցիոսը գրել է․
«Առաջներում մարդիկ, որոնք ցանկանում էին լուսավոր առաքինությունը տարածել ողջ թագավորությունում, նախ և առաջ կարգի էին բերում իրենց պետությունները։ Իրենց պետությունները կարգի բերելու համար՝ նրանք նախ կարգավորում էին իրենց ընտանիքները։ Իրենց ընտանիքները կարգավորելու համար՝ նրանք նախ կերտում էին իրենց անձերը։ Իրենց անձերը կերտելու համար՝ նրանք նախ ուղղում էին իրենց սրտերը։ Իրենց սրտերն ուղղելու համար՝ նրանք նախ ձգտում էին անկեղծություն մտքերում։ Մտքերում անկեղծություն գտնելու համար նրանք նախ ընդլայնում էին իրենց գիտելիքները։ Գիտելիքների այդ ընդլայնումը բխում էր իրերի ուսումնասիրությունից»[28]։
Ժամանակակից Չինաստանում անձնային զարգացումը մնում է սոցիալական կյանքում առաջնահերթություն և ձևավորվում է տարբեր ավանդույթներով, ներառյալ կոնֆուցիականությունը, դաոիզմը և բուդդիզմը, ինչպես նաև ժամանակակից գաղափարախոսություններով, ինչպիսիք են քաղաքացիության մասին կոմունիստական գաղափարները և մարդկային կապիտալի կապիտալիստական պատկերացումները:
Հատկապես երիտասարդ չափահասները ստիպված են կողմնորոշվել տարբեր սոցիալական դերերի և արժեքների միջև, երբ նրանք ձգտում են դառնալ սոցիալ-տնտեսական առումով գրագետ քաղաքացիներ։
Համատեքստեր
խմբագրելՀոգեբանություն
խմբագրելՀոգեբանությունը կապվել է անձնային զարգացմանը 20-րդ դարի սկզբին՝ սկսած Ալֆրեդ Ադլերի (1870–1937) և Կարլ Գուստավ Յունգի (1875–1961) հետազոտական ջանքերից։
Ադլերը մերժել է հոգեբանությունը միայն վերլուծությամբ սահմանափակելը։ Նրա կարծիքով՝ ձգտումները ուղղված են ապագային և չեն սահմանափակվում միայն ենթագիտակցական մղումներով կամ մանկության փորձառություններով։ Ադլերն առաջին անգամ ներկայացրել է «կենսակերպ» հասկացությունը (1929)՝ բնութագրելով այն որպես մարդու հատուկ մոտեցում կյանքին՝ խնդիրների առջև կանգնելու դեպքում, ինչպես նաև «ինքնապատկեր» հասկացությունը, որը հետագայում կիրառվել է կառավարման ոլորտում՝ աշխատանք-կյանք հավասարակշռության գաղափարի ներքո։ Սա վերաբերում է մարդու կարիերայի և անձնական կյանքի հավասարակշռությանը[29]։
Կարլ Գուստավ Յունգը նույնպես կարևոր ներդրումներ է ունեցել անձնային զարգացման մեջ՝ իր «անձնավորման» (individuation) գաղափարի միջոցով, որը նա տեսնում էր որպես անձի մղում՝ հասնելու սեփական ամբողջականությանն ու հավասարակշռությանը։
Դանիել Լևինսոնը (1920–1994) զարգացրել է Յունգի «կյանքի փուլերի» գաղափարը և ներառել է սոցիոլոգիական տեսանկյուն։ Լևինսոնը ենթադրում էր, որ կյանքի ընթացքում անձնային զարգացումը գտնվում է ձգտումների ազդեցության տակ, որոնք նա անվանում էր «Երազանք».
Նպատակներին հասնելու հաջողության վերաբերյալ Ալբերտ Բանդուրայի (1925–2021) կողմից իրականացված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ «ինքնաարդյունավետությունը» լավագույնս բացատրում է, թե ինչու նույն գիտելիքների և հմտությունների մակարդակ ունեցող մարդիկ ունեն շատ տարբեր արդյունքներ։ Ըստ Բանդուրայի՝ ինքնավստահությունը հաջողության հզոր կանխատեսիչ է, քանի որ այն․
- Ձեզ ստիպում է ակնկալել հաջողություն։
- Թույլ է տալիս ռիսկի դիմել և սահմանել դժվար նպատակներ։
- Օգնում է շարունակել փորձել, եթե սկզբից չի հաջողվում։
- Օգնում է կառավարել զգացմունքները և վախերը, երբ կյանքն ավելի դժվար մարտահրավերներ է նետում։
1998 թվականին Մարտին Սելիգմանը ընտրվել է Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի նախագահ մեկամյա ժամկետով։ Նա առաջարկել է ուշադրությունը կենտրոնացնել առողջ անհատների վրա, այլ ոչ թե միայն հոգեբանական պաթոլոգիաների։ Այս մոտեցումը հիմք է դրել «պոզիտիվ հոգեբանության» ուղղությանը[30][31]։
Կարլ Ռոջերսն առաջարկել է մի տեսություն հումանիստական հոգեբանության մասին, որը կոչվում է «Ինքնաընկալում»: Այս հայեցակարգը բաղկացած է ես-ի երկու գաղափարներից. Առաջին գաղափարը իդեալական ես-ն է, որը նկարագրում է այն անձը, որը մենք ցանկանում ենք լինել: Երկրորդը իրական ես-ն է, որը օբյեկտիվ հայացք է այն մասին, թե ով ենք մենք իրականում: Ռոջերսն ընդգծել է, որ առողջ զարգացումն այն է, երբ իրական եսը և իդեալական եսը համապատասխան են: Անհամապատասխանություն առաջանում է, երբ այս երկու ես-երը չեն համընկնում։ Իդեալական «ես»-ը չի նսեմացվում իրական «ես»-ը փոխհատուցելու համար, այլ իրական «ես»-ը բարձրացնում է իդեալական «ես»-ը՝ առողջ զարգացման հասնելու համար[32]:
Վիկտոր Ֆրանկլը նշել է, որ իրական և տևական անձնային զարգացումը հնարավոր է միայն իմաստալից և տևական ձեռքբերումների միջոցով։ Նա ասել է․
«Իրական և տևական բարեկեցությունը արդյունք է «լավ ապրած կյանքի»։
Հոդվածներից մեկում Ուղուր Հ.-ն, Կոնստանտինեսկու Պ.Մ.-ն և Սթիվենս Մ.Ջ.-ն (2015) ցույց են տվել, որ հասարակությունը մեզ սովորեցրել է ստեղծել դրական պատրանքներ, որոնք միայն կարճաժամկետ ազդեցություն ունեն։ Բացի այդ, նրանք տալիս են անձնային զարգացման երկու օրինակ: Առաջինը հեդոնիկ բարեկեցությունն է, որը հաճելի փորձառությունների ձգտումն է, ինչը հանգեցնում է անձնական երջանկությանը: Երկրորդը եվդայմոնիկ բարեկեցությունն է, որը կյանքն ապրելն է՝ ընտրություն կատարելով, որոնք համահունչ են իսկական էությանը:
Սոցիալական հոգեբանություն
խմբագրելՍոցիալական հոգեբանությունը մեծ ուշադրություն է դարձնում մարդու վարքագծին և այն հարցին, թե ինչպես են մարդիկ փոխազդում այլոց հետ հասարակությունում[33][34]։ Մանկական տարիքում երեխաները սոցիալապես զարգանում են՝ ստեղծելով վստահելի և փոխկախյալ հարաբերություններ այլոց՝ առաջին հերթին ծնողների հետ։ Նրանք սովորում են, թե ինչպես վարվել և վերաբերվել մյուսներին՝ հետևելով ծնողների և իրենց շրջապատի մեծահասակների օրինակներին[35]։
Փոքր երեխաները հետագայում զարգացնում են իրենց սոցիալական հմտությունները՝ միաժամանակ ձևավորելով ինքնավարության ձգտում և ավելի անկախ դառնալու ցանկություն։ Սոցիալական ներգրավվածության և ինքնավարության միջև հավասարակշռությունը տարբեր է մարդկանց մոտ, բայց սովորաբար ինքնավար վարքագիծն ավելանում է տարիքի հետ։ Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ եսակենտրոնությունը սկսում է նվազել, իսկ սոցիալական վարքագծերը՝ աճել, մոտ վեցից տասներկու տարեկան երեխաների շրջանում։
Մեծահասակության տարիները նույնպես համարվում են զարգացման շրջան, որը ներառում է ինքնաիրացում, հարաբերությունների և մասնագիտական զարգացում, կորուստների հաղթահարում և այլ հմտությունների ձևավորում։ Այս գործընթացները մեծապես ազդում են շրջապատող մարդկանց՝ ծնողների, գործընկերների, ռոմանտիկ զուգընկերների և երեխաների ազդեցությամբ[36]։ Սոցիալական հոգեբանությունը հիմնվում է հոգեբանության շատ տեսությունների և սկզբունքների վրա, սակայն դրանք դիտարկում է սոցիալական փոխազդեցությունների համատեքստում։
Պսիխոդինամիկ հոգեբանություն
խմբագրելԱնձնային զարգացման վերաբերյալ պսիխոդինամիկ մոտեցումը տարբերվում է այլ մոտեցումներից: Մասնավորապես, այն պնդում է, որ մեր հատկությունները, անհատականությունն ու մտածողության ձևերը հիմնականում ենթագիտակցական են[37]։ Պսիխոդինամիկ տեսությունը ենթադրում է, որ այդ ենթագիտակցական փոփոխությունները, որոնք դրսևորվում են որպես արտաքին գործողություններ, ձևավորվում են ճնշված սեռական և ագրեսիվ մղումներից, ինչպես նաև այլ ներքին կոնֆլիկտներից[38]։ Զիգմունդ Ֆրոյդն ու այլ հայտնի պսիխոդինամիկ տեսաբաններ պնդում են, որ այս ճնշված հիշողություններն ու մտածողությունները ձևավորվում են մանկության և դեռահասության ընթացքում։ Գիտակցական զարգացումն այդուհետ նշանակում է այս ճնշված հիշողությունների և զգացմունքների "բացահայտումը": Երբ ճնշված հիշողություններն ու զգացմունքները բացահայտվում են, անհատը կարող է վերլուծել դրանք և ստանալ առողջ «փակման» հնարավորություն[39]: Գիտակից զարգացման մեծ մասը, եթե ոչ ամբողջը, տեղի է ունենում վերապատրաստված պսիխոդինամիկ թերապևտի օգնությամբ:
Կոգնիտիվ-վարքային հոգեբանություն
խմբագրելԱնձի զարգացման վերաբերյալ կոգնիտիվ-վարքային հայացքները հետևում են անձնային զարգացման ավանդական օրինաչափություններին. վարքագծի փոփոխումը, կոգնիտիվ վերակառուցումը և հաջորդական մոտեցումը առավել նշանավոր մեթոդներից են[40]: Անհատը համարվում է իր գործողությունները և մտքերը վերահսկող, թեև պահանջվում է նաև ինքնատիրապետում: Վարքագծի փոփոխման դեպքում մարդը զարգացնում է իր անձնական հմտություններն ու գծերը՝ փոխելով իր վարքը՝ անկախ զգացմունքներից[40]: Օրինակ՝ նա կարող է ուժեղ զայրույթ զգալ, բայց այնուամենայնիվ դրական վարքագիծ դրսևորի։ Մարդը կարողանում է ճնշել իր զգացմունքները և գործել սոցիալապես ավելի ընդունելի ձևով։ Այս ջանքերի շնորհիվ տվյալ անձը ավելի համբերատար է դառնում: Կոգնիտիվ վերակառուցումը նշանակալից դեր է խաղում անձի զարգացման մեջ: Կոգնիտիվ-վարքագծային հոգեբանները կարծում են, որ այն, թե ինչպես ենք մենք դիտարկում իրադարձությունները, ավելի կարևոր է, քան բուն իրադարձությունը: Այսպիսով, եթե կարելի է բացասական իրադարձությունները դիտել բարենպաստ տեսանկյունից, դրանք կարող են հանգեցնել ավելի պակաս բացասական հետևանքների[41]: Հաջորդական մոտեցումը կամ ձևավորումը առավել սերտորեն համապատասխանում է անձնային զարգացմանը: Հաջորդական մոտեցումն այն է, երբ մարդը ցանկանում է վերջնական արդյունք ունենալ, բայց աստիճանական քայլեր է ձեռնարկում արդյունքի հասնելու համար: Սովորաբար, յուրաքանչյուր հաջող քայլ դեպի վերջնական նպատակը պարգևատրվում է նախքան բուն նպատակին հասնելը: Անձնային զարգացումը, երկարատև լինելու դեպքում, ձեռք է բերվում աստիճանաբար[40]:
Մանկավարժական հոգեբանություն
խմբագրելՄանկավարժական հոգեբանությունը կենտրոնանում է մարդու ուսուցման փորձի վրա (սովորելու և դասավանդման մեթոդներ, ընդունակությունների թեստավորում և այլն)[42]: Մանկավարժական հոգեբանությունը ձգտում է զարգացնել անհատականությունը՝ մեծացնելով սովորելու, տեղեկատվություն մտապահելու և գիտելիքները իրական կյանքում կիրառելու կարողությունը: Եթե որևէ մեկն ի վիճակի է մեծացնել արդյունավետ ուսուցումը, նա ավելի լավ է պատրաստված անձնային զարգացման համար:
Վաղ կրթություն
խմբագրելԿրթությունը երեխաներին հնարավորություն է տալիս անձնային զարգացում սկսել երիտասարդ տարիքից: Դպրոցում ուսուցանվող ուսումնական ծրագիրը պետք է մանրակրկիտ պլանավորվի և կառավարվի, որպեսզի հաջողությամբ նպաստի անձնային զարգացմանը[43]: Երեխաների համար որակյալ սոցիալական հարաբերություններ կերտելու և հստակ նպատակներ սահմանելու միջավայր ստեղծելով ապահովվում է նրանց անձնային զարգացումը: Եթե վաղ կրթությունը չհամապատասխանի այս որակավորումներին, դա կարող է մեծապես խանգարել երեխաների զարգացմանը՝ խոչընդոտելով նրանց հաջողությանը կրթության, ինչպես նաև հասարակության մեջ: Նրանք կարող են հետ մնալ՝ համեմատած նույն տարիքային խմբի հասակակիցների հետ:
Բարձրագույն կրթություն
խմբագրել1960-ականներին ամերիկյան համալսարաններում ուսանողների թվի մեծ աճը [44] հանգեցրել է բակալավրիատի ուսանողների անհատական զարգացման կարիքների վերաբերյալ հետազոտությունների: Արթուր Չիկերինգը երիտասարդների համար սահմանել է բակալավրիատի տարիներին անձնային զարգացման յոթ ուղղություն .
- Հմտությունների զարգացում
- Հույզերի կառավարում
- Ինքնավարության և փոխկախվածության ձեռքբերում
- Հասուն միջանձնային հարաբերությունների զարգացում
- Անհատական ինքնության ստեղծում
- նպատակի զարգացում
- Բարեվարքության զարգացում
1997 թվականին Մեծ Բրիտանիայում անձնային զարգացումը կենտրոնական տեղ է գրավել համալսարանական քաղաքականության մեջ, երբ Dearing Report- ը [45][46] հայտարարել է, որ համալսարանները պետք է դուրս գան ակադեմիական դասավանդման սահմաններից՝ ուսանողներին անձնային զարգացում ապահովելու համար[47]: 2001 թվականին Միացյալ Թագավորության համալսարանների Որակի գնահատման գործակալությունը մշակել է ուղեցույցներ համալսարանների համար՝ բարելավելու անձնային զարգացումը որպես[48].
- անհատի կողմից ձեռնարկվող կառուցվածքային և աջակցվող գործընթաց, որի նպատակն է հետևել սեփական ուսմնական և այլ նվաճումներին և պլանավորել անձնական, կրթական և կարիերայի զարգացումը.
- ուղղակիորեն ուսանողների զարգացման համար սահմանվող նպատակներ, որպեսզի նրանք հասկանան թե ինչ և ինչպես են իրենք սովորում, և վերանայեն, պլանավորեն ու պատասխանատվություն ստանձնեն իրենց ուսման համար
1990-ականներին բիզնես դպրոցները սկսել են ստեղծել առաջնորդության և կարիերայի կողմնորոշման հատուկ անհատական զարգացման ծրագրեր, իսկ 1998-ին Կառավարման զարգացման եվրոպական հիմնադրամը ստեղծել է EQUIS հավատարմագրման համակարգը, ըստ որի, անհատական զարգացումը պետք է կազմի ուսուցման գործընթացի, թիմային նախագծերի վրա աշխատելու, արտերկիր աշխատանքի կամ փոխանակման ծրագրերի համար մեկնելու մի մասը [49]:
Բիզնես դպրոցն ավարտելու համար պահանջվող անձնային զարգացման առաջին հավաստագիրը տրվել է 2002 թվականին՝ որպես Metizo-ի՝ անձնային զարգացման խորհրդատվական ընկերության և Մարսելի Euromed Management School համագործակցության խորհրդանիշ. ուսանողները ոչ միայն պետք է կատարեն առաջադրանքները, այլև դրսևորեն ինքնագիտակցություն և անձնային զարգացման հմտություններ[50][51]։
Որպես ակադեմիական բաժին, անձնային զարգացումը հաճախ կապվում է բիզնես դպրոցների հետ[52]: Որպես հետազոտության ոլորտ, այն հիմնված է այլ ակադեմիական առարկաների հետ կապերի վրա.
- Ուսուցում՝ դասավանդման և գնահատման հարցերի համար
- Հոգեբանություն՝ մոտիվացիայի և անհատականության համար
- Սոցիոլոգիա՝ ինքնության և սոցիալական կապերի համար
- Տնտեսագիտություն՝ մարդկային կապիտալի և տնտեսական արժեքի համար
- Փիլիսոփայություն՝ էթիկայի և ինքնաքննադատության համար
Զարգացման գործունեություն
խմբագրելԱնձնային զարգացումը կարող է ներառել կյանքի ընթացքի մասին ինքնագիտակցում ձեռք բերելը: Այն կարելի է տարբեր կերպ սահմանել, բայց չպետք է շփոթել անձի մասին գիտելիքի հետ: Ինքնագիտակցությունը ավելի խորն է և ուսումնասիրում է մեր գիտակցական և անգիտակցական կողմերը: Մենք կարողանում ենք ինքնագիտակցություն ձեռք բերել սոցիալականացման և հաղորդակցվելու միջոցով՝ ըստ սոցիալական վարքագծային տեսակետի: Ինքնագիտակցությունը կարող է լինել նաև դրական ներանձնային փորձ, որում մարդը կարող է մտորել տվյալ արարքի շուջ դրա կատարման ընթացում կամ ավելի ուշ: Ավելի ինքնագիտակից դառնալը կարող է օգնել մեզ բարձրացնել մեր հուզական ինտելեկտը, առաջնորդության հմտությունները և կատարողականությունը[53]:
Աշխատավայր
խմբագրելԱբրահամ Մասլոուն (1908–1970), առաջարկել է պահանջմունքների բուրգ ՝ վերևում նշելով ինքնաակտուալացումը, որը սահմանվում է որպես «սեփական անձի ամենալավ տարբերակը դառնալը»: Քանի որ Մասլոուն ինքը կարծում էր, որ մարդկանց միայն փոքր մասն է ինքնաատուալացվում (ըստ նրա՝ մեկ տոկոսը), նրա պահանջմունքների բուրգը հանգեցրեց նրան, որ կազմակերպությունները սկսեցին ինքնաակտուալացումը կամ անձնային զարգացումը համարել կազմակերպչական բուրգի անհասանելի վերնամաս, և կարծում էին, որ աշխատավայրում բացությունն ու աշխատանքի անվտանգությունը միանգամայն բավարար են աշխատակիցների համար[54][55]։ Քանի որ կազմակերպությունները և աշխատաշուկաները դարձել են ավելի գլոբալ, զարգացման պատասխանատվությունը ընկերությունից տեղափոխվել է անհատի վրա: 1999 թվականին կառավարման փիլիսոփա Փիթեր Դրաքերը Harvard Business Review- ում գրել է.
«Մենք ապրում ենք աննախադեպ հնարավորությունների դարաշրջանում. եթե ունես հավակնություն և խելք, ապա կարող ես բարձրանալ քո ընտրած մասնագիտության գագաթնակետին՝ անկախ նրանից, թե որտեղից ես սկսել: Բայց հնարավորության հետ գալիս է նաև պատասխանատվություն: Այսօր ընկերությունները չեն կառավարում իրենց աշխատակիցների կարիերան. վերջիններս պետք է, ըստ էության, լինեն իրենց գլխավոր գործադիր տնօրենները: Ձեզնից է կախված ձեր տեղը որոշելը, իմանալը, թե երբ եք փոխելու ընթացքը և ձեզ ներգրավված և արդյունավետ դրսևոչելու աշխատանքային կյանքի ընթացքում, որը կարող է տևել մոտ 50 տարի[56]»։
Կառավարման պրոֆեսորներ Սումանտրա Գոշալը Լոնդոնի բիզնես դպրոցից և Քրիստոֆեր Բարթլետը Հարվարդի բիզնես դպրոցից 1997 թվականին գրել են, որ ընկերությունները պետք է անհատապես կառավարեն մարդկանց և հաստատեն նոր աշխատանքային պայմանագիր: Մի կողմից, ընկերությունը պետք է ընդունի, որ անձնային զարգացումը ստեղծում է տնտեսական արժեք. «շուկայական արդյունքները բխում են ոչ թե թոփ մենեջերների ամենակարող իմաստությունից, այլ բոլոր աշխատակիցների նախաձեռնությունից, ստեղծագործական ունակություններից և հմտություններից»[57]: Մյուս կողմից, աշխատակիցները պետք է գիտակցեն, որ իրենց աշխատանքը ներառում է անձնային զարգացում և «ընդունեն շարունակական ուսուցման և անձնային զարգացման կենսական ուժը»[58]:
1997 թվականին Գոշալի և Բարտլետի Individualized Corporation աշխատության հրատարակումը համընկել է կարիերայի զարգացման ոլորտում փոփոխության հետ՝ անցում կատարելով ընկերությունների կողմից նախապես սահմանված ուղիներից դեպի այնպիսի ռազմավարություն, որը ձևավորվում է անհատի կողմից և համադրվում է կազմակերպությունների պահանջներին բաց հնարավորությունների դաշտում[59]։ Կարիերայի զարգացման ուսումնասիրությանը մեծ ներդրում է ունեցել նաև այն, որ ճանաչվել են կանանց կարիերայի յուրահատուկ անձնական կարիքները և զարգացման ուղիները, որոնք տարբերվում են տղամարդկանցից։ Սիլվիա Էն Հյուելթի 2007 թվականի ուսումնասիրությունը, որը ներկայացված էր Off-Ramps and On-Ramps աշխատության մեջ, զգալի ազդեցություն է ունեցել ընկերությունների՝ կարիերան դիտարկելու եղանակի վրա[60][61]։ Հերմինիա Իբառայի Working Identity աշխատությունը, որը ուսումնասիրում է կարիերայի փոփոխության և ինքնության փոփոխության միջև կապը, ցույց է տվել, որ աշխատանքի և կյանքի առաջնահերթությունները մշտապես զարգանում են կյանքի ընթացքում[62]։
Ընկերություններում անհատական զարգացման ծրագրերը բաժանվում են երկու կատեգորիայի՝ աշխատակիցների նպաստների տրամադրում և զարգացման ռազմավարությունների խթանում:
Աշխատակցային հարցումներն օգնում են կազմակերպություններին բացահայտել անձնային զարգացման կարիքները, նախընտրություններն ու խնդիրները՝ դրանց արդյունքներով ձևավորելով առավել նպատակային ծրագրեր[63]։ Այս ծրագրերը սովորաբար ներառում են[63]՝
- Աշխատանքի և անձնական կյանքի հավասարակշռություն
- Ժամանակի կառավարում
- Սթրեսի կառավարում
- Առողջապահական ծրագրեր
- Խորհրդատվություն
Որպես ներդրում, անձնային զարգացման ծրագրերի նպատակն է բարելավել մարդկային կապիտալը, բարձրացնել արտադրողականությունը, նորարարությունը և որակը։ Դրանք դիտվում են ոչ թե որպես ծախս, այլ որպես ներդրում, որի արդյունքները կապված են կազմակերպության ռազմավարական զարգացման նպատակների հետ[64]։ Աշխատակիցներն օգտվում են այս ներդրումային ծրագրերից՝ ընտրվելով իրենց արժեքի և հետագա ներուժի հիման վրա, ինչը հաճախ սահմանվում է տաղանդների կառավարման շրջանակում՝ ներառելով նոր ընդունված աշխատակիցներին, բարձր ներուժ ունեցողներին, մշտական աշխատակիցներին, վաճառքի և հետազոտական թիմերին, ինչպես նաև ապագա ղեկավարներին[63]։
Բացի այդ, կազմակերպությունները կարող են առաջարկել այլ ծրագրեր, որոնք նախատեսված են ավելի լայն շրջանակի կամ նույնիսկ ամբողջ անձնակազմի համար։ Անձնային զարգացումը կարող է դառնալ կառավարման գործիքների մաս, ինչպիսիք են անձնային զարգացման պլանավորումը, հմտությունների մակարդակի գնահատումը կոմպետենցիայի ցանցի միջոցով կամ 360-աստիճանանոց հարցումների անցկացումը՝ տարբեր մակարդակներում գործընկերների կողմից[63]։
Անձնային զարգացման ծրագրերը շատերը քննադատելով համարում են ձևական[65]։ Այդ պատճառով բազմաթիվ կազմակերպություններ որոշել են փոխարինել դրանք SMART (Specific, Measurable, Achievable, Relevant, Time-bound) անձնային զարգացման նպատակներով, որոնք պարբերաբար վերանայվում և թարմացվում են։ Անձնային զարգացման նպատակները օգնում են աշխատակիցներին հասնել կարիերայի նպատակներին և բարելավել ընդհանուր աշխատանքային արդյունավետությունը։
Քննադատություն
խմբագրելՇատ գիտնականների կարծիքով ինքնօգնության պնդումները ապակողմնորոշիչ և սխալ են: 2005 թվականին Սթիվ Սալերնոն սկսել է ամերիկյան ինքնօգնության շարժումը. այն կոչվել է «SHAM»՝ «Ինքնօգնության և ակտուալացման շարժում»(անգլ.՝ Self-Help and Actualization Movement)։ Ըստ Սալենոնի՝ այս ամենը ոչ միայն անարդյունավետ է նպատակներին հասնելու համար, այլև սոցիալապես վնասակար է, և մարդիկ շարունակում են ավելի շատ գումարներ ներդնել տարատեսակ ծառայություններից օգտվելու համար՝ անկախ դրանց արդյունավետությունից[66]: Մյուսները նմանապես նշում են, որ ինքնօգնության գրքերով «առաջարկը մեծացնում է պահանջարկը... Որքան շատ մարդիկ կարդում են դրանք, այնքան ավելի շատ են մտածում, որ դրանք անհրաժեշտություն են... այս ամենն ավելի շատ նման է կախվածության, քան օգուտի»[67]։
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ «Personal Development | definition in the Cambridge English Dictionary». dictionary.cambridge.org (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017-06-25-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ Bob Aubrey (2010), Managing Your Aspirations: Developing Personal Enterprise in the Global Workplace. McGraw-Hill, 978-0071311786, p. 9.
- ↑ Martin Seligman, "Building Human Strength: Psychology's Forgotten Mission", Vol. 29, No. 1, January 1998
- ↑ Clegg, Sue; Bradley, Sally (2013). «Models of Personal Development Planning: practice and processes». British Educational Research Journal. 32 (1): 57–76. doi:10.1080/01411920500402003. ISSN 0141-1926.
- ↑ Gough, David; Kiwan, Dina; Suttcliffe, Katy; Simpson, Donald; Houghton, Nicholas (2006). «A systematic map and synthesis review of the effectiveness of personal development planning for improving student learning» (English). EPPI-Centre. Արխիվացված օրիգինալից 2022-11-01-ին. Վերցված է 2022-03-13-ին.
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Anderson, Brittney K.; Meyer, John P.; Vaters, Chelsea; Espinoza, Jose A. (2020-08-01). «Measuring Personal Growth and Development in Context: Evidence of Validity in Educational and Work Settings». Journal of Happiness Studies (անգլերեն). 21 (6): 2141–2167. doi:10.1007/s10902-019-00176-w. ISSN 1573-7780. S2CID 203449127.
{{cite journal}}
:|hdl-access=
requires|hdl=
(օգնություն) - ↑ Irving, J. A.; Williams, D. I. (1999). «Personal growth and personal development: concepts clarified». British Journal of Guidance & Counselling (անգլերեն). 27 (4): 517–526. doi:10.1080/03069889900760431. ISSN 0306-9885 – via ProQuest.
- ↑ 8,0 8,1 Phenix, Philip H. (1982). «Promoting Personal Development through Teaching». Teachers College Record: The Voice of Scholarship in Education. 84 (2): 301–316. doi:10.1177/016146818208400206. ISSN 0161-4681. S2CID 140791247. Արխիվացված օրիգինալից 2022-11-01-ին. Վերցված է 2022-03-13-ին.
- ↑ Bob Aubrey, Measure of Man: leading human development McGraw-Hill 2016 978-9814660648, p. 15
- ↑ Obadara, Olabanji E.; Abatan, O. Luke (2014-03-01). «Indigenous Occupational Practices and Apprenticeship: Implications for Personal Development of Youths in South-West Nigeria». Academic Journal of Interdisciplinary Studies. doi:10.5901/ajis.2014.v3n1p393.
- ↑ Some sources recognize personal development as an "industry": see, for example: Cullen, John G. (2009). «How to sell your soul and still get into Heaven: Steven Covey's epiphany-inducing technology of effective selfhood» (PDF). Human Relations. Sage Publications. 62 (8): 1231–1254. doi:10.1177/0018726709334493. ISSN 0018-7267. S2CID 145181366. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017-08-12-ին. Վերցված է 2019-12-08-ին. «The growth of the personal development industry and its gurus continues to be resisted across a number of genres.» And: Grant, Anthony M.; Blythe O'Hara (November 2006). «The self-presentation of commercial Australian life coaching schools: Cause for concern?» (PDF). International Coaching Psychology Review. Leicester: The British Psychological Society. 1 (2): 21–33 [29]. doi:10.53841/bpsicpr.2006.1.2.21. ISSN 1750-2764. S2CID 79131666. Վերցված է 2010-04-28-ին. «... much of the commercial life coaching and personal development industry is grounded more on hyperbole and rhetoric than solid behavioural science (Grant, 2001) ...» And: Grant, Anthony M.; Michael J. Cavanagh (December 2007). «Evidence-based coaching: Flourishing or languishing?». Australian Psychologist. Australian Psychological Society. 42 (4): 239–254. doi:10.1080/00050060701648175. ISSN 1742-9544. «To flourish, coaching psychology needs to remain clearly differentiated from the frequently sensationalistic and pseudoscientific facets of the personal development industry while at the same time engaging in the development of the wider coaching industry.»
- ↑ «Differences Between B2C & B2B in Business Systems». Small Business - Chron.com. Արխիվացված օրիգինալից 2021-11-20-ին. Վերցված է 2021-11-20-ին.
- ↑ «Marketing Is Everything». Harvard Business Review. 1991-01-01. ISSN 0017-8012. Արխիվացված օրիգինալից 2020-12-19-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ «Personal Development Market Size Report, 2020–2027». www.grandviewresearch.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020-11-28-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ van der Kooij, Jacomijn C.; de Ruyter, Doret J.; Miedema, Siebren (2015-07-03). «The influence of moral education on the personal worldview of students». Journal of Moral Education (անգլերեն). 44 (3): 346–363. doi:10.1080/03057240.2015.1048790. ISSN 0305-7240. S2CID 17075284. Արխիվացված օրիգինալից 2023-09-04-ին. Վերցված է 2021-05-05-ին.
- ↑ For example: Singhvi, L. M. (2003). «Jainism». In Palmer, Martin (ed.). Faith in Conservation: New Approaches to Religions and the Environment. World Bank Directions in Development. Washington, DC: World Bank Publications. էջեր 107–108. ISBN 978-0821355596. Արխիվացված օրիգինալից 6 February 2024-ին. Վերցված է 20 September 2020-ին. «Jains believe that to attain the higher stages of personal development, lay people must adhere to the three jewels (rarna-traya), namely, enlightened worldview, true knowledge, and conduct based on enlightened worldview and true knowledge.»
- ↑ For example: Hershock, Peter D. (2005). «The Buddhist Roots of Chan». Chan Buddhism. Dimensions of Asian spirituality. Vol. 2. Honolulu: University of Hawaii Press. էջ 26. ISBN 978-0824828356. Արխիվացված օրիգինալից 6 February 2024-ին. Վերցված է 20 September 2020-ին. «The Theravada takes the arhat, or 'saint,' to be the ideal of personal development—a Buddhist practitioner who has realized the cessation of all entangling forms of thought and action, and who has stopped making any karma that would continue to spin the wheel of birth and death.»
- ↑ For example: Mansukhani, Gobind Singh (1968). Introduction to Sikhism: 100 Basic Questions and Answers on Sikh Religion and History (2nd ed.). India Book House. էջ 60. Արխիվացված օրիգինալից 6 February 2024-ին. Վերցված է 20 September 2020-ին. «What are the stages in spiritual development, according to Sikhism? Spiritual attainment is a matter of personal development.»
- ↑ For example:Scheid, Daniel P. (2016). «Hindu Traditions: Dharmic Ecology». The Cosmic Common Good: Religious Grounds for Ecological Ethics. New York: Oxford University Press. էջ 128. ISBN 978-0199359431. Արխիվացված օրիգինալից 6 February 2024-ին. Վերցված է 20 September 2020-ին. «Dharma encompasses a theory of virtue and personal development, as well as stipulating detailed ethical rules and the religious obligations one must fulfil.»
- ↑ Ventegodt, Søren; Joav Merrick; Niels Jørgen Andersen (Oct 2003). «Quality of Life Theory III. Maslow Revisited». The Scientific World Journal. Finland: Corpus Alienum Oy. 3 (3): 1050–1057. doi:10.1100/tsw.2003.84. ISSN 1537-744X. PMC 5974881. PMID 14570995. «In ancient India people talked about reaching the level of existence called 'sat-sit-ananda': beingness, wisdom and happiness as one.»
- ↑ Oliver, Paul (2014). «Yoga, mysticism and spiritual consciousness». Hinduism and the 1960s: The Rise of a Counter-Culture. London: Bloomsbury Publishing. էջ 132. ISBN 978-1472530783. Արխիվացված օրիգինալից 6 February 2024-ին. Վերցված է 20 September 2020-ին. «Young people of [the 1960s] ... sought philosophies and world views which emphasized the internal life and the search for personal development. This perhaps explains the attraction of Indian religious experience at the time in the sense that it focused less on adherence to scriptures and formal teachings and more on the personal spiritual search of the individual.»
- ↑ Mahmood, Arshad; Arshad, Mohd Anuar; Ahmed, Adeel; Akhtar, Sohail; Khan, Shahid (2018-06-04). «Spiritual intelligence research within human resource development: a thematic review». Management Research Review. 41 (8): 987–1006. doi:10.1108/mrr-03-2017-0073. ISSN 2040-8269. S2CID 158831200. Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-06-ին. Վերցված է 2023-06-23-ին.
- ↑ Murad, Khurram (2006). Self Development. Pataudi House, Daryagunj, New Delhi: Adam Publishers & Distributors. էջեր 8–10. ISBN 8174354824.
- ↑ Nicomachean Ethics, translated by W.D.Ross, Basic Works of Aristotle, section 1142. Online in "The Internet Classics Archive of MIT": http://classics.mit.edu//Aristotle/nicomachaen.html Արխիվացված 2011-08-05 Wayback Machine
- ↑ Nobel Prize winner Amartya Sen identifies economic development with Aristotle's concepts of individual development in his co-authored book written with Aristotle scholar Nussbaum: Nussbaum, Martha; Sen, Amartya, eds. (1993). The Quality of Life. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0198283959. And in his general book published a year after receiving the Nobel Prize in Economics in 1998: Sen, Amartya (1999). Development as Freedom. Oxford: Oxford University Press.
- ↑ Daniel Seligman explicitly identifies the goals of positive psychology with Aristotle's idea of the "Good Life" and eudaimonia in Seligman, Martin E. P. (2002). Authentic Happiness: Using the New Positive Psychology to Realize Your Potential for Lasting Fulfillment.New York: Free Press. 0743222970 (Paperback ed., Free Press, 2004, 0743222989).
- ↑ Marshall, Chris. Hack your brain: Rapid way to change (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018-05-17-ին. Վերցված է 2018-05-16-ին.
- ↑ Confucius, Great Learning, translated by James Legge. Provided online in The Internet Classics Archive of MIT Արխիվացված 2011-08-05 Wayback Machine.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «0
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
- ↑ Sze, David (17 June 2015). «The Father of Positive Psychology and His Two Theories of Happiness». Արխիվացված օրիգինալից 11 August 2020-ին. Վերցված է 7 December 2019-ին.
- ↑ «Who is Martin Seligman and What Does He Do?». 20 September 2016. Արխիվացված օրիգինալից 12 October 2020-ին. Վերցված է 7 October 2020-ին.
- ↑ «Humanistic Approaches».
- ↑ «APA.org». Արխիվացված օրիգինալից 2021-02-14-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ Parke, Ross D. (2020). «Social Development». Oxford Research Encyclopedia of Psychology. doi:10.1093/acrefore/9780190236557.013.520. ISBN 978-0-19-023655-7. Արխիվացված օրիգինալից 2022-09-26-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ The St. Petersburg – USA Orphanage Research Team (2008). «I. Theoretical, Empirical, and Practical Rationale». Monographs of the Society for Research in Child Development. 73 (3): vii-295. doi:10.1111/j.1540-5834.2008.00483.x. PMC 2702123. PMID 19121007.
- ↑ «Self-Understanding and Self-Regulation in Middle Childhood». Development During Middle Childhood: The Years From Six to Twelve. National Academies Press (US). 1984. Արխիվացված օրիգինալից 2022-01-20-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ Bargh, J. A.; Morsella, E. (2008). «The Unconscious Mind». Perspectives on Psychological Science. 3 (1): 73–79. doi:10.1111/j.1745-6916.2008.00064.x. PMC 2440575. PMID 18584056.
- ↑ Glen o. Gabbard, M. D. (2014). Psychodynamic Psychiatry in Clinical Practice (5th ed.). American Psychiatric Pub. ISBN 978-1585624430. Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-06-ին. Վերցված է 2021-01-01-ին.
- ↑ «APA PsycNet». psycnet.apa.org. Արխիվացված օրիգինալից 2022-04-07-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ 40,0 40,1 40,2 «What Is Cognitive Behavioral Therapy?». Արխիվացված օրիգինալից 2022-01-13-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ Levy, Hannah C.; Stevens, Kimberly T.; Tolin, David F. (2021-07-23). «Research Review: A meta-analysis of relapse rates in cognitive behavioral therapy for anxiety and related disorders in youth». Journal of Child Psychology and Psychiatry. 63 (3): 252–260. doi:10.1111/jcpp.13486. ISSN 0021-9630. PMID 34296755. S2CID 236198764. Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-06-ին. Վերցված է 2022-03-13-ին.
- ↑ «Educational Psychology Promotes Teaching and Learning». Արխիվացված օրիգինալից 2020-10-30-ին. Վերցված է 2020-12-10-ին.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>
պիտակ՝ «2
» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
- ↑ See for example the figures for Cuba: «Educación Superior». Cuban Statistics and Related Publications. Centro de Estudios de Población y Desarrollo de la Oficina Nacional de Estadísticas. Արխիվացված օրիգինալից 2008-06-24-ին. Վերցված է 2009-07-17-ին.
- ↑ The Dearing Report of 1997: see the Leeds University website: http://www.leeds.ac.uk/educol/ncihe/ Արխիվացված 2010-12-21 Wayback Machine
- ↑ Chalkley, Brian (March 1998). «Arena Symposium: Dearing and Geography». Journal of Geography in Higher Education. 22 (1): 55–60. doi:10.1080/03098269886029. ISSN 0309-8265. Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-07-ին. Վերցված է 2022-03-10-ին.
- ↑ Dearing, Ron. «Higher Education in the Learning Society». Արխիվացված օրիգինալից 21 December 2010-ին. Վերցված է 12 December 2019-ին.
- ↑ These definitions and guidelines appear on the UK Academy of Higher Education website: «Higher Education Academy – Personal development planning (PDP) page». Արխիվացված է օրիգինալից 2008-12-20-ին. Վերցված է 2008-12-20-ին.
- ↑ Hedmo, Sahlin-Andersson & Wedlin, Tina, Kerstin & Linda. «The Emergence of a European Regulatory Field of Management Education – Standardizing Through Accreditation, Ranking and Guidelines». Stockholm Center for Organizational Research: Stockholm University. CiteSeerX 10.1.1.198.3080.
{{cite journal}}
: Cite journal requires|journal=
(օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ The components of Euromed Management School's personal development programs appear on the school's website: «Euromed Management's teaching approach – School of Management». Արխիվացված է օրիգինալից 2009-02-18-ին. Վերցված է 2009-02-18-ին.
- ↑ Hokayem, Jihad El; Kairouz, Akl (2014-03-20). «Euro-med: Public Management and Good Local Governance». Procedia – Social and Behavioral Sciences. Challenges and Innovations in Management and Leadership (անգլերեն). 124: 528–535. doi:10.1016/j.sbspro.2014.02.516. ISSN 1877-0428.
- ↑ Wang, Liz; Calvano, Lisa (2018-07-04). «Understanding how service learning pedagogy impacts student learning objectives». Journal of Education for Business. 93 (5): 204–212. doi:10.1080/08832323.2018.1444574. ISSN 0883-2323. S2CID 196115077. Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-07-ին. Վերցված է 2021-06-20-ին.
- ↑ Carden, Julia; Jones, Rebecca J.; Passmore, Jonathan (2021). «Defining Self-Awareness in the Context of Adult Development: A Systematic Literature Review». Journal of Management Education (published 2022). 46 (1): 140–177. doi:10.1177/1052562921990065. S2CID 233838278 – via Business Source Primer.
- ↑ «Elements of Change: Personal Development» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 23 January 2022-ին. Վերցված է 7 December 2019-ին.
- ↑ Mittelman, Willard (January 1991). «Maslow's Study of Self-Actualization: A Reinterpretation». Journal of Humanistic Psychology (անգլերեն). 31 (1): 114–135. doi:10.1177/0022167891311010. ISSN 0022-1678. S2CID 144849415. Արխիվացված օրիգինալից 2022-10-07-ին. Վերցված է 2022-10-04-ին.
- ↑ Peter F. Drucker, "Managing Oneself", Best of HBR 1999.
- ↑ Maister, David H. (2012), «Creating Value through People», Business Performance Excellence, Bloomsbury Information Ltd, էջեր 209–214, doi:10.5040/9781472920430.0032, ISBN 978-1-4729-2043-0, Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-07-ին, Վերցված է 2022-01-22-ին
- ↑ Pandit, Shrinivas (2005). Exemplary CEOs: Insights on Organisational Transformation. Tata McGraw-Hill. էջ 238. ISBN 0070588120. Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-07-ին. Վերցված է 2021-10-16-ին.
- ↑ Ghosal, Sumantra; Bartlett, Christopher A. (1997). The Individualized Corporation. New York: Harper Business.
- ↑ Quast, Lisa. «Career Off-Ramps are Taking an Increasing Toll on Women's Careers». Forbes. Արխիվացված օրիգինալից 4 March 2020-ին. Վերցված է 7 December 2019-ին.
- ↑ Maister, David H. (2012), «Creating Value through People», Business Performance Excellence, Bloomsbury Information Ltd, էջեր 209–214, doi:10.5040/9781472920430.0032, ISBN 978-1-4729-2043-0, Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-07-ին, Վերցված է 2022-03-27-ին
- ↑ Ibarra, Herminia (2003). «2». Working identity: unconventional strategies for reinventing your career. Boston: Harvard Business School Press. էջեր 199. ISBN 978-1578517787. Ibarra discusses career-change based on a process moving from possible selves to "anchoring" a new professional identity.
- ↑ 63,0 63,1 63,2 63,3 DeBellis, Pete. «Surveying Employee Preferences for Rewards: A Primer» (PDF). Deloitte Consulting LLP. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 9 August 2019-ին. Վերցված է 7 December 2019-ին.
- ↑ Kegan, Robert (2016). An everyone culture becoming a deliberately developmental organization. Harvard Business Review Press. ISBN 978-1625278623. OCLC 941800420. Արխիվացված օրիգինալից 2024-02-07-ին. Վերցված է 2022-03-13-ին.
- ↑ «What Are Personal Development Objectives? | Clear Review». Clear Review (բրիտանական անգլերեն). 2016-12-12. Արխիվացված օրիգինալից 2017-11-10-ին. Վերցված է 2017-11-10-ին.
- ↑ Taha, Alam. «Self Help Industry Have A New Competitor – Introducing Peace Quarters». Online PR Media. Արխիվացված օրիգինալից 12 December 2019-ին. Վերցված է 12 December 2019-ին.
- ↑ Tank, Aytekin (23 July 2019). «Your obsession with self-help books could be hurting your productivity». Fast Company. Արխիվացված օրիգինալից 12 December 2019-ին. Վերցված է 12 December 2019-ին.