Անդրհորդանան

Անդրհորդանան կամ Արևելյան ափ ( անգլ՝. Transjordan, East Bank , եբրայերեն՝ עבר הירדן ) - Հորդանան գետից արևելք ընկած տարածաշրջանը, որի զգալի մասն ընդգրկված է Հորդանանի Թագավորության կազմում

Եբրայական եզրույթը՝ עבר הירדן նշանակում է «Հորդանանի միջով», կիրառված է, օրինակ, Աստվածաշնչի Հին Կտակարանի Հեսու Նավեի գրքում։ Գործածել են Հորդանան գետի ձախ ափին բնակվողները, այդ թվում՝ Աստվածաշունչը գրողները։

Աշխարհագրություն

Թեև Անդրհորդանան անվանումը նշանակում է Հորդանան գետից արևելք ընկած տարածաշրջանը, այն չի ներառում Յարմուք գետից հյուսիս գտնվող տարածքները, Գալիլիա ծովը և Գոլանի բարձունքները, որոնք այսօր պատկանում են Իսրայելին։

Հորդանանի Հաշեմիթյան թագավորության պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ Անդրհորդանան կոչվող տարածաշրջանը զբաղեցնում է շուրջ 72,5 հազար քառակուսի կիլոմետր տափաստանային և անապատային հողեր մինչև Իրաքի հետ սահմանն ընկած լայն գոտում, որը Սաուդյան Արաբիան բաժանում է Սիրիայից։ Սակայն նախկինում այդ եզրույթը վերաբերել է նաև ավելի հարավ՝ մինչև Կարմիր ծով և Ակապուն ծովածոց ընկած ողջ տարածքին։

Տարածաշրջանով հոսում են մի քանի ոչ մեծ գետեր՝ Յարմուքը, Յաբոկան (Զորկան) և Արնոնան (Ուադի Մուձիբը), որոնք թափվում են Հորդանան գետն ու Մեռյալ ծովը։

Պատմություն

Դարերի ընթացքում այս տարածաշրջանը նվաճվել է զանազան ցեղերի ու ժողովուրդների կողմից։ Ըստ Աստվածաշնչի՝ Քրիստոսից առաջ 1900-1050 թվականներին այստեղ ապրել են Zuzimi , Emi , Horei հնագույն բիբլիական ցեղերը՝ Ham, Moab , Edom , Gad, Amon անվանումները կրող թագավորություններում։

Այդ ժամանակաշրջանի եգիպտական արձանագրություններում հիշատակվում են Հորդանան գետի հովտում գտնվող Պելա, Զաֆոն քաղաքները։ Ռամզես Երկրորդ փարավոնի՝ մեր թվականությունից առաջ 13-րդ դարով թվագրվող արձանագրություններում հիշատակվում է Մոաբի թագավորության Դիբոն քաղաքը։

Ասորեստանի թագավոր Թիգլաթպալասար Երրորդը մ. թ. ա. 732 թվականին նվաճել է այս տարածաշրջանի զգալի մասը։

Քրիստոսից առաջ 3-րդ և 2-րդ դարերում պտղոմեոսյան արքայատոհմի առաջին ներկայացուցիչներն են իշխել այստեղ, իսկ այնուհետև տարածաշրջանը ենթարկվել է սելևկյանների հարձակումներին։

Պտղոմեոս XII Աուլետը մ. թ. ա. 63 թվականին իր տիրապետությունն է հաստատել այստեղ՝ միայն Փերուն թողնելով հրեաների իշխանության ներքո։ Մեր թվականության 68 թվականին՝ հրեա-հռոմեական առաջին պատերազմի արդյունքում Փերուն նույնպես հայտնվել է հռոմեացիների տիրապետության տակ։

106 թվականին, երբ կայսր Տրայանոսը նվաճեց Նաբաթեան և միացրեց Հռոմին, Անդրհորդանանում հնագույն վերջին թագավորություն էլ վերացավ։

Բյուզանդական տիրապետության շրջանում այստեղ լայնորեն տարածվեց քրիստոնեությունը։ 629 թվականին ներկայիս Քարաք քաղաքի մերձակայքում տեղի ունեցավ առաջին ճակատամարտը բյուզանդացիների և արաբների միջև, որը պատմության մեջ է մտել Մութահայի ճակատամարտ անվանումով։ Երեք տարի անց տեղի ունեցավ ևս մեկ ճակատամարտ, որի պատճառը Մուհամեդ մարգարեի սպանությունն էր;

Յարմուքի 636 թվականի ճակատամարտում արաբների տարած հաղթանակից հետո նրանց գերիշխանությունը տարածաշրջանում վճշորոշ դարձավ։

1119-1191 թթ. Երուսաղեմի թագավորության օրոք Վատիկանն այստեղ հիմնել էր Անդրհորդանան պետությունը։ Խաչակիրների և արաբների ու սելջուկների միջև կռիվներն այստեղ բռնկվել ու հանդարտվել են մինչև տասնչորսերորդ դարի սկիզբները;

15-րդ դարում տարածաշրջանն ընկել է Օտտոմանյան կայսրության տիրապետության տակ և այդպես մնացել մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիները՝ մտնելով Սիրիայի վիլայեթի կազմի մեջ։ 1900-1908 թթ. թուրքերը կառուցել են Դամասկոս-Մադինա 1200 կիլոմետրանոց ճանապարհը, որի մեծ մասն անցնում էր Անդրհորդանանով։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին արաբները ապստամբել են թուրքերի դեմ և բրիտանական զինվորականների օգնությամբ ազատագրվելով՝ Հուսեին բին Ալիին ու վերջինիս որդուն բերել իշխանության, սակայն իրական իշխանությունը բրիտանացիների ձեռքում էր կենտրոնացված։

Կահիրեի 1921 թվականի խորհրդաժողովը, որի նպատակն էր լուծել Սայքս-Պիկոյի համաձայնությունից հետո ծայր առած քաղաքական կոնֆլիկտներն ու վեճերը, Ուինսթոն Չերչիլի գլխավորությամբ որոշեց Անդրհորդանանի էմիրությունում հաստատել բրիտանական պրոտեկտորատ՝ Հուսեին բին Ալիի երկրորդ որդու՝ Աբդուլլա իբն ալ-Հուսեինի գլխավորությամբ։ Ձևականորեն՝ այն անկախություն ստացավ 1923 թվականի մայիսի 15-ին։

1946 թվականի մարտին էմիրությունը հռչակվեց անկախ պետություն՝ Տրանսիլվանիայի հաշեմիթյան թագավորություն անվամբ։ Անվանումը 1948 թվականի մարտի 1-ին փոխվեց՝ ստանալով ներկայիս ձևակերպումը՝ Հորդանանի հաշեմիթյան թագավորություն։

Քարտեզներ

• 

  Նոր թագավորությունը Ք. ա. 15-րդ դարում

• 
• 
• 

  Մերձավոր արևելքը մ. թ. ա. 1300 թ.

• 

  Assignment of Transjordan to the tribes; Reuben, Gad, and the half-tribe of Manasseh, per the Book of Joshua.

• 

  Մերձավոր արևելքը մ. թ. ա. 1000 թ.

• 

  Անդրհորդանանի թագավորությունները Երկաթե դարում՝ մ. թ. ա. 830 թ.

• 
• 
• 

• CE

• 

  Բրիտանական մանդատը Պաղոեստինում /Անդրհորդանանի էմիրությունը դարչնագույնով է նշված

• 

  Հորդանանը 1948-1967 թթ.

• 

  Countries pictured are (clockwise from top right) Syria, Iraq, Saudi Arabia, Egypt (across the Gulf of Aqaba), Israel, the disputed West Bank Territory, and Lebanon. In the center is Jordan.

• Առևտրական ճանապարհները

• 

  Լևանտի առևտրական ճանապարհները մ. թ. ա. 1300 թ.

• 
• 

• Եգիպտական թագավորությունը

• 
• 
• 

  Միտանին և Եգիպտոսը

• 
• 
• 

  Մերձավոր Արևելքը Ամարնայի ժամանակաշրջանում

• 
• 
• 

• Անդրհորդանանի թագավորությունը մ. թ. ա. 830 թ.

• 
• 

  Անդրհորդանանի թագավորությունները մ. թ. ա. 830 թ՛

• 

• Պարսից աքեմենյան թագավորության օրոք

• 
• 
• 

• Հելլենիստական դարաշրջանում

• 
• 
• 

• Հռոմեական արևելքը

• 
• 
• 
• 

• Հռոմեական կայսրությունը

• 
• 

  Հռոմեական ճանապարհները Ադրիանի իշխանության օրոք

• 
• 

Գրականություն

• The Anchor Bible Dictionary|auteur=Henry O. Thompson|auteur ouvrage=David Noel Freedman (dir.)|volume=6|année=1992}}
• Oxford Encyclopaedia of Archaeology in the Near East|volume=5| auteurs ouvrage=Eric M. Meyers (dir.)| lieu = Oxford et New York| éditeur= Oxford University Press|année =1997|isbn =0-19-506512-3}}

Արտաքին հղումներ

• http://www.britannica.com/EBchecked/topic/306128/Jordan/23330/Transjordan-the-Hashimite-Kingdom-and-the-Palestine-war
• http://www.kinghussein.gov.jo/his_transjordan.html
• http://www.palestinefacts.org/pf_mandate_transjordan.php Archived 2017-06-02 at the Wayback Machine.
• http://www.britishempire.co.uk/maproom/transjordan.htm