Այնու լեզու
Այնու լեզու (այնու՝ アイヌ・イタㇰ Aynu=itak, մարդիկ; ճապոներեն՝ アイヌ語 Ainu-go), Ճապոնիայի Հոկայդո կղզում, մասամբ նաև շրջակա վայրերում ապրող այնու ժողովրդի լեզուն[3]։ Որևէ լեզվաընտանիքի մեջ չի մտնում։ Հաշվի առնելով կամ աշխարհագրական դիրքը, կամ առանձին հատկանիշները՝ հատկացնում են հիպերբորյան (պալեո-ասիական), որոշները նաև՝ մալայա-պոլինեզյան լեզուների շարքին։
 アイヌ・イタㇰ Aynu=itak | |
|---|---|
| Տեսակ | լեզու և կենդանի լեզու |
| Ենթադաս | Ainu? |
| Երկրներ | Ճապոնիա |
| Շրջաններ | Հոկայդո |
| Խոսողների քանակ | 10 մարդ (2007)[1] |
| Լեզվակիրների թիվը | 10[2] |
| ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ | ոչնչացման եզրին |
| Դասակարգում | Պալոսիրբերյան լեզուներ
|
| Գրերի համակարգ | Կատականա, լատինական գիր |
| IETF | ain |
| ISO 639-2 | ain |
| ISO 639-3 | ain |
Մինչև 20-րդ դարը այնու լեզուն տարածված էր նաև հարավային Սախալինում և Կուրիլյան կղզիներում։ Գոյություն ունեին առնվազն այնու լեզվի 19 բարբառներ, որից պահպանվել է միայն Հոկայդոյի տարբերակը։ Սախալինի խոսողներից վերջինները մահացել են 1994 թ.-ին։ Հոկայդոյի այնու լեզուն վտանգված է, փորձեր են արվում այն վերակենդանացնելու համար։
Խոսողներ խմբագրել
Ըստ լեզուների դասակարգման համակարգի՝ այնուն համարվում է վտանգված կամ կրիտիկական վիճակում գտնվող լեզու։ 2016 թվականին Ethnologue-ը դասակարգել է այնուն 8բ կատեգորիայի տակ՝ «համարյա մեռած»[4]։ Այն վտանգված էր դեռ 60-ականներից առաջ։ Ճապոնիայում ապրող մոտ 15000 էթնիկ այնու ժողովուրդը խոսում է միայն ճապոներեն։ 1980-ականներին Նիբուտանի քաղաքում դեռ ապրում էին այս լեզվի մոտ 100 լեզվակիրներ, որոնցից միայն 50-ն էին օգտագործում այն առօրյա խոսքում։
Այսօր, այնուի լեզվակիրների թիվը մոտ 10 է, որոնց տարիքը առնվազն 80 է։ Խոսողների մեծ մասն ապրում է հարավարևմտյան Հոկայդոյում[5]։
Վերակենդանացում խմբագրել
Հիմնականում Հոկայդոյում գոյություն ունի այնու լեզուն վերականգնելու ակտիվ շարժում։ Այնուի բանավոր գրականությունը գրի է առնվել մյուս սերունդների, ինչպես նաև հետագայում լեզուն ուսուցանելու համար[5]։ 1987 թվականից սկսած, Հոկայդոյի այնուի միությունը սկսել է այնուի լեզվի դասեր տալ՝ օգտագործելով ուսուցման նյութեր, այդ թվում և դասագիրք[5]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 2022. — ISSN 1946-9675
- ↑ D. Bradley, "Languages of Mainland South-East Asia," in O. Miyaoka, O. Sakiyama, and M. E. Krauss (eds), The vanishing languages of the Pacific Rim, Oxford: Oxford University Press (2007), pp. 301–336. .
- ↑ Հ. Զ. Պետրոսյան, Ս. Ա. Գալստյան, Թ. Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան (խմբ. Էդ. Բ. Աղայան), Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի հրատարակչություն», 1975, էջ 11։
- ↑ Lewis, M. Paul, Gary F. Simons, and Charles D. Fennig (eds.). 2016. Ethnologue: Languages of the World, Nineteenth edition. Dallas, Texas: SIL International. Online version: http://www.ethnologue.com.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Vanishing Languages of the Pacific Rim. Oxford, GB: OUP Oxford. 2007 թ․ հունվարի 1. էջեր 377–382. ISBN 9780191532894.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 348)։ 
|