Ամորտիզացիա
Ամորտիզացիա (մաշվածքամարում), հիմնական կապիտալի արժեքի աստիճանաբար փոխանցում ստացվող արդյունքին։ Այն․
- իրական ակտիվի (օրինակ՝ հիմնական արտադրական ֆոնդերի) արժեքի մասի ամենամյա դուրսգրումը, մարումը, մեքենաների, սարքավորման, շենքերի արժեքի փոխանցումը պատրաստի արտադրանքի վրա, վաղաժամկետ դուրսգրումը (մաշվածքից ավելի արագ) հնարավորություն է տալիս արագորեն թարմացնել, նորացնել հիմնական ֆոնդերը,
- վարկի փուլային մարումն է որոշակի գրաֆիկին համաձայն։
Հիմնական ֆոնդերի արժեքի մաս առ մաս փոխանցումը (մաշվելու համեմատ) դրանց միջոցով արտադրվող արդյունքին և այդ արժեքի օգտագործումը՝ աշխատանքի միջոցների մաշվածքը փոխհատուցելու համար։ Հիմնական ֆոնդերի ամորտիզացիան աշխատանքի միջոցների այն մասն Է, որը մաշվելուն համեմատ նրանցից անջատվում Է, փոխանցվում արդյունքի մեջ՝ նախապես գոյություն ունենալով որպես անավարտ արտադրության, այնուհետև՝ պատրաստի ապրանքային արտադրանքի արժեքի մաս, իսկ վերջինիս իրացումից հետո դրամական գումար՝ նախատեսված մաշումը փոխհատուցելու համար։
Հիմնական արտադրական ֆոնդերի ամորտիզացիա անհրաժեշտությունը բխում է վերարտադրության պրոցեսում հիմնական ֆոնդերի մասնակցության առանձնահատկություններից հիմնական ֆոնդերը գործում են արտադրության մի շարք պարբերաշրջանների ընթացքում՝ պահպանելով իրենց բնաիրային ձևը։ Արդյունքի յուրաքանչյուր միավորի արժեքը պարունակում է հիմնական արտադրական ֆոնդերի ամորտիզացիա, սւյսինքն՝ հիմնական ֆոնդերի սկզբնական (եթե կատարվել է վերագնահատում, ապա վերականգնման) արժեքի մի մասը։ Համապատասխանաբար, որոշակի մեծության հիմնական արտադրական ֆոնդերի ամորտիզացիա է պարունակում և ձեռնարկության տարեկան հասույթը։ Հիմնական ֆոնդերի օգտագործման ժամկետը լրանալուց հետո նրանց յուրաքանչյուր տարրի արժեքն ամբողջությամբ վերադառնում է դրամական ձևով, այսինքն՝ ավարտում է իր պտույտը, և հիմնական ֆոնդերը փոխհատուցվում են արժեքային արտահայտությամբ։ Բնաիրային ձևով հիմնական ֆոնդերը վերարտադրվում են մասնակիորեն (կապիտալ նորոգում) և ամբողջովին (նորացում)։ Հիմնական ֆոնդերի արժեքային մաշվածքին զուգընթաց գոյանում է փոխհատուցման ֆոնդ, որը կոչվում է ամորտիզացիոն ֆոնդ։ Այդ ֆոնդը ստեղծվում է ամենամսյա ամորտիզացիոն մասհանումների միջոցով՝ պետության սահմանած նորմաներով։ Գիտականորեն հիմնավորված ամորտիզացիոն նորմաների սահմանումը ենթադրում է հիմնական ֆոնդերի ամորտիզացիոն ժամանակ աշրջանի (ծառայության ժամկետի) որոշումը՝ հաշվի առնելով ինչպես դրանց ֆիզիկական, այնպես էլ բարոյական մաշումը։ Գործող նորմաների կարևորագույն առանձնահատկությունն այն Է, որ գրեթե լրիվ հաշվի են առնում սարքավորումների բարոյական մաշումը, ինչպես նաև միջին նորոգման ծախսերը, որ տարեկան կատարվում են մեկ անգամից ոչ ավելի և իրենց տնտեսական բնույթով չեն տարբերվում կապիտալ նորոգումից։ Ամորտիզացիոն մասհանումները մտնում են արտադրանքի ինքնարժեքի մեջ՝ բաժանվելով երկու մասի՝ հիմնական ֆոնդերի լրիվ փոխհատուցման և դրանց մասնակի նորոգման համար։ Ընդ որում, առաջանցիկ տեմպերով աճում են հիմնական ֆոնդերի նորացման մասհանումները։
Հաշվապահական հաշվառման մեջ մաշվածությունը վերաբերում է նույն հայեցակարգի երկու ասպեկտներին. առաջինը՝ ակտիվի իրական արժեքի փաստացի նվազումը, ինչպես օրինակ՝ գործարանային սարքավորումների արժեքի նվազումը ամեն տարի, երբ այն օգտագործվում և մաշվում է, և երկրորդ՝ տեղաբաշխումը հաշվապահական հաշվառման մեջ։ ակտիվների սկզբնական արժեքի մասին հաշվետվություններ այն ժամանակաշրջանների համար, որոնցում օգտագործվում են ակտիվները[1]։
Այսպիսով, մաշվածությունը ակտիվների արժեքի նվազումն է և այն մեթոդը, որն օգտագործվում է նյութական ակտիվի (օրինակ՝ սարքավորումների) արժեքը վերաբաշխելու կամ «գրելու» համար դրա օգտակար ծառայության ժամկետի ընթացքում։ Ձեռնարկությունները ամորտիզացնում են երկարաժամկետ ակտիվները ինչպես հաշվապահական, այնպես էլ հարկային նպատակներով։ Ակտիվների արժեքի նվազումը ազդում է ձեռնարկության կամ կազմակերպության հաշվեկշռի վրա, իսկ ակտիվի մաշվածության մեթոդը, հաշվապահական առումով, ազդում է զուտ եկամտի և, հետևաբար, եկամուտների մասին հաշվետվությունների վրա, որոնք նրանք ներկայացնում են։ Սովորաբար, արժեքը բաշխվում է որպես ամորտիզացիոն ծախս այն ժամանակաշրջանների միջև, որոնցում ակնկալվում է, որ ակտիվը կօգտագործվի։
Ամորտիզացիայի մեթոդներ խմբագրել
Արժեզրկման հաշվարկման մեթոդները և այն ժամանակաշրջանները, որոնց ընթացքում ակտիվները մաշվում են, կարող են տարբեր լինել նույն բիզնեսի ակտիվների տեսակների միջև և կարող են տարբեր լինել հարկային նպատակներով։ Դրանք կարող են սահմանվել օրենքով կամ հաշվապահական հաշվառման ստանդարտներով, որոնք կարող են տարբեր լինել ըստ երկրների:Ժամանակակից պայմաններում առավել տարածված են ամորտիզացիայի հետևյալ մեթոդները․
Գծային ամորտիզացիայի մեթոդը նշանակում է հիմնական կապիտալի տարրերի արժեքի դուրս գրում պատրաստի ապրանքի արժեքին` տարբեր մասերով օգտագործման ամբողջ ժամանակաշրջանի ընթացքում։ Դրա շնորհիվ ձեռնարկությունները հնարավորություն են ստանում նվազագույնի հասցնել ծախսերը և մեծացնել շահույթը` միայն շրջանառու կապիտալի ծախսերի կրճատման հաշվին։ Մաշվածքի գումարը, ըստ օգտակար շահագործման տարիների, բաշխվում է հավասար մասերով և արտահայտվում է կայուն չափերով` ըստ ամբողջ ժամանակաշրջանի։ Ամորտիզացիոն հատկացումների գումարը որոշելու համար պահանջվում է ունենալ համապատասխան ակտիվի սկզբնական արժեքը, նրա օգտակար շահագործման տևողությունը` արտահայտված տարիներով և, անհրաժեշտության դեպքում, նաև մնացորդային արժեքի գնահատականը։
Ամորտիզացիայի նվազող մնացորդի մեթոդը բնութագրվում է հիմնական կապիտալի արժեքի արագացված դուրս գրմամբ` թողարկվող արտադրանքին։ Այս դեպքում հիմք է ընդունվում հաշվեկշռային արժեքը տվյալ պահին։ Սովորաբար ամորտիզացիայի նորման բարձրացվում է արագացման գործակցով։ Արդյունքում ակտիվի շահագործման առաջին տարիներին ամորտիզացիան կատարվում է մեծ չափերով, որ այնուհետև տարեց տարի նվազում է։ Ամորտիզացիայի նվազող մնացորդի մեթոդը հիմնված ակտիվ հիմնական միջոցների արտադրողականության վրա, որը հնարավորություն է տալիս ձևավորել արտադրության հավասարաչափ ծախսեր արտադրանքի միավորի հաշվով, հետևաբար, չի հանգեցնում գների բարձրացմանը, պահանջարկի ու իրացման ծավալների կրճատմանը։
Վերագնահատման մեթոդով մաշվածքի հաշվարկումը կառուցված է ըստ ակտիվների վերագնահատված արժեքի։ Վերագնահատումից հետո ոչ ընթացիկ ակտիվների մաշվածքի գումարը պետք է հաշվարկվի նոր արժեքից ելնելով։ Մաշվածքի հաշվարկման ժամանակ ոչ գծային մեթոդների կիրառման փորձը նախատեսում է պակասեցվող մնացորդի որոշման բազմակիություն։
Ընդհանրապես ամորտիզացիայի նորմաները սահմանվում են կազմակերպությունների կողմից, պայմանավորված օգտակար ծառայության ժամկետներով։
Հաշվապահական հաշվառման հայեցակարգ խմբագրել
Գործունեությունից զուտ եկամուտը (շահույթը) որոշելիս գործունեությունից ստացված եկամուտները պետք է կրճատվեն համապատասխան ծախսերով։ Այդպիսի ծախսերից մեկն այն ակտիվների արժեքն է, որն օգտագործվում է, բայց անմիջապես չի սպառվում գործունեության ընթացքում[2]։ Տվյալ ժամանակաշրջանում բաշխված նման ծախսումները հավասար են ակտիվի վրա դրված արժեքի նվազմանը, որն ի սկզբանե հավասար է ակտիվի համար վճարված գումարին և հետագայում կարող է կամ չկապված լինել այն գումարի հետ, որն ակնկալվում է ստանալ դրա օտարումից։ Մաշվածությունը նման զուտ արժեքի բաշխման ցանկացած մեթոդ է այն ժամանակաշրջաններին, որոնցում ակնկալվում է, որ կազմակերպությունը կշահի ակտիվի օգտագործումից։ Մաշվածությունը ակտիվի արժեքի նվազեցման գործընթաց է դրա օգտակար ծառայության ընթացքում[3]։ Ակտիվները դասավորված են տարբեր դասերի և յուրաքանչյուրն ունի իր օգտակար ծառայության ժամկետը։ Ակտիվը նշվում է որպես մաշվող ակտիվ։ Մաշվածությունը տեխնիկապես բաշխման մեթոդ է, այլ ոչ թե գնահատում[4], թեև այն որոշում է հաշվեկշռում ակտիվի վրա դրված արժեքը։
Շոշափելի ակտիվներ օգտագործող ցանկացած ձեռնարկատիրական կամ եկամտաբեր գործունեություն[5] կարող է առաջանալ այդ ակտիվների հետ կապված ծախսեր։ Եթե ակնկալվում է, որ ակտիվը օգուտ կբերի ապագա ժամանակաշրջաններում, այդ ծախսերից որոշները պետք է հետաձգվեն, այլ ոչ թե դիտարկվեն որպես ընթացիկ ծախսեր։ Այնուհետև ձեռնարկությունը գրանցում է ամորտիզացիոն ծախսերը իր ֆինանսական հաշվետվություններում որպես ընթացիկ ժամանակաշրջանի նման ծախսերի բաշխում։ Սա սովորաբար արվում է ռացիոնալ և համակարգված ձևով։ Ընդհանուր առմամբ, սա ներառում է չորս չափանիշներ.
- Ակտիվների արժեքը
- Սպասվող փրկության արժեքը, որը նաև հայտնի է որպես ակտիվների մնացորդային արժեք
- Ակտիվների գնահատված օգտակար կյանքը
- Նման կյանքի վրա ծախսերի բաշխման մեթոդ[6]։
Ամորտիզացիոն հիմք
Ինքնարժեքը, ընդհանուր առմամբ, ակտիվի համար վճարվող գումարն է՝ ներառյալ ակտիվի ձեռքբերման և օգտագործման հետ կապված բոլոր ծախսերը։ Որոշ երկրներում կամ որոշ նպատակներով փրկարարական արժեքը կարող է անտեսվել։ Որոշ երկրների կանոնները սահմանում են ակտիվների որոշակի տեսակների համար կիրառվող կյանքը և մեթոդները։ Այնուամենայնիվ, շատ երկրներում կյանքը հիմնված է բիզնեսի փորձի վրա, և մեթոդը կարող է ընտրվել մի քանի ընդունելի մեթոդներից մեկում։
Արժեզրկում
Հաշվապահական հաշվառման կանոնները նաև պահանջում են, որ արժեզրկման վճարը կամ ծախսը ճանաչվի, եթե ակտիվների արժեքը անսպասելիորեն նվազում է[7]։ Նման վճարները սովորաբար չեն կրկնվում և կարող են վերաբերել ցանկացած տեսակի ակտիվի։ Շատ ընկերություններ դիտարկում են իրենց որոշ երկարաժամկետ ակտիվների դուրսգրում, քանի որ որոշ հիմնական միջոցներ և սարքավորումներ մասնակի հնացել են։ Հաշվապահները նվազեցնում են ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը դրա իրական արժեքով։ Օրինակ, եթե ընկերությունը շարունակում է վնասներ կրել, քանի որ որոշակի ապրանքի կամ ծառայության գները ավելի բարձր են, քան գործառնական ծախսերը, ընկերությունները դիտարկում են տվյալ ակտիվի դուրսգրումը։ Այս դուրսգրումները կոչվում են արժեզրկում։ Կան իրադարձություններ, երբ հանգամանքների փոփոխությունները կարող են հանգեցնել արժեզրկման։ Որոշ օրինակներ են.
- Ակտիվների իրական արժեքի զգալի նվազում
- Ակտիվների օգտագործման եղանակի փոփոխություն
- Ծախսերի կուտակում, որոնք ի սկզբանե չեն ակնկալվում ձեռք բերել կամ կառուցել ակտիվ
- Որոշակի ակտիվի հետ կապված կրելու կորուստների կանխատեսում։
Իրադարձությունները կամ հանգամանքների փոփոխությունները ցույց են տալիս, որ ընկերությունը կարող է չկարողանալ վերականգնել ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը։ Այդ դեպքում ընկերությունները օգտագործում են փոխհատուցելիության թեստը՝ որոշելու, թե արդյոք տեղի է ունեցել արժեզրկում։ Որոշելու քայլերն են. 1. Գնահատել ակտիվի դրամական միջոցների ապագա հոսքը (ակտիվի օգտագործումից մինչև օտարում) 2. Եթե դրամական միջոցների ակնկալվող հոսքերի գումարը փոքր է ակտիվի հաշվեկշռային արժեքից, ապա ակտիվը համարվում է արժեզրկված։
Սպառում և ամորտիզացիա
Սպառումը և ամորտիզացիան համապատասխանաբար բնական պաշարների (ներառյալ նավթ) և ոչ նյութական ակտիվների համար նման հասկացություններ են։
Ազդեցություն կանխիկի վրա
Արժեզրկման ծախսերը չեն պահանջում դրամական միջոցների ընթացիկ ծախսեր։ Այնուամենայնիվ, քանի որ ամորտիզացիան հաշվի ծախս է, պայմանով, որ ձեռնարկությունն աշխատում է այնպես, որ ծածկում է իր ծախսերը (օրինակ՝ շահույթով), մաշվածությունը դրամական միջոցների աղբյուր է դրամական միջոցների հոսքերի մասին հաշվետվությունում, որը սովորաբար փոխհատուցում է դրամական ծախսերը։ նոր ակտիվներ ձեռք բերելու համար, որոնք անհրաժեշտ են գործունեությունը շարունակելու համար, երբ առկա ակտիվները հասնում են իրենց օգտակար ծառայության ժամկետի ավարտին։
Կուտակված մաշվածություն
Թեև ամորտիզացիոն ծախսերը գրանցվում են ձեռնարկության ֆինանսական արդյունքների մասին հաշվետվությունում, դրա ազդեցությունը սովորաբար գրանցվում է առանձին հաշվում և բացահայտվում է հաշվեկշռում` որպես հիմնական միջոցների տակ կուտակված, հաշվապահական հաշվառման շատ սկզբունքների համաձայն։ Կուտակված մաշվածությունը հայտնի է որպես հակահաշիվ, քանի որ այն առանձին ցույց է տալիս բացասական գումար, որն ուղղակիորեն կապված է հաշվեկշռում կուտակված մաշվածության հաշվի հետ։ Մաշվածության ծախսերը սովորաբար ուղղակիորեն գանձվում են համապատասխան ակտիվի դեմ։ Հաշվեկշռում նշված հիմնական միջոցների արժեքները կնվազեն, նույնիսկ եթե ձեռնարկությունը ներդրումներ չի կատարել կամ չի օտարել որևէ ակտիվ։ Տեսականորեն, գումարները մոտավորապես կհամապատասխանեն իրական արժեքին։ Հակառակ դեպքում մաշվածության ծախսերը գանձվում են կուտակված մաշվածությունից։ Հաշվեկշռում կուտակված մաշվածության առանձին ցուցադրումն ազդում է հաշվեկշռում ակտիվների պատմական արժեքի պահպանման վրա։ Եթե տարվա ընթացքում հիմնական միջոցներում ներդրումներ կամ օտարումներ չեն եղել, ապա ակտիվների արժեքները կլինեն նույնը ընթացիկ և նախորդ տարվա հաշվեկշռում։
Արժեզրկման մեթոդներ խմբագրել
Գոյություն ունեն մաշվածության հաշվարկման մի քանի մեթոդներ, որոնք հիմնականում հիմնված են ակտիվի ժամանակի կամ գործունեության (կամ օգտագործման) մակարդակի վրա։
Ուղիղ գծով արժեզրկում
Ուղղակի ամորտիզացիան ամենապարզ և ամենահաճախ օգտագործվող մեթոդն է։ Ուղիղ գծով մաշվածությունը հաշվարկվում է ակտիվների արժեքի և դրա ակնկալվող փրկարար արժեքի տարբերությունը բաժանելով դրա ակնկալվող օգտակար ծառայության տարիների թվի վրա։ (Փրկման արժեքը կարող է լինել զրո կամ նույնիսկ բացասական՝ հաշվի առնելով այն ծախսերը, որոնք պահանջվում են այն հանելու համար։ Այնուամենայնիվ, մաշվածության նպատակներով փրկված արժեքը սովորաբար չի հաշվարկվում զրոյից ցածր)։ Այնուհետև ընկերությունը յուրաքանչյուր տարի այդ ժամանակահատվածում կգանձի նույն գումարը մաշվածության համար։, մինչև ակտիվի համար ցուցադրված արժեքը սկզբնական արժեքից նվազի մինչև փրկարարական արժեք։
Ուղիղ գծի մեթոդ.
- Տարեկան մաշվածության ծախսեր = Հիմնական միջոցների ինքնարժեք - մնացորդային արժեք / ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետ (տարի)։
Օրինակ, 5 տարվա ընթացքում արժեզրկված փոխադրամիջոցը ձեռք է բերվում $17000-ով և կունենա $2000 փրկարար արժեք։ Այնուհետև այս մեքենան կարժեզրկվի տարեկան $3000-ով, այսինքն՝ (17-2)/5 = 3: Այս աղյուսակը ցույց է տալիս արժեզրկման ուղիղ գծային մեթոդը։ Մաշվածության առաջին տարվա սկզբի հաշվեկշռային արժեքը ակտիվի սկզբնական արժեքն է։ Ցանկացած ժամանակ հաշվեկշռային արժեքը հավասար է սկզբնական արժեքին՝ հանած կուտակված մաշվածությունը։
Հաշվեկշռային արժեք = սկզբնական արժեք − կուտակված մաշվածություն
Հաշվարկային արժեքը տարեվերջին դառնում է հաշվեկշռային արժեքը հաջորդ տարվա սկզբին։ Ակտիվը մաշվում է այնքան ժամանակ, մինչև հաշվեկշռային արժեքը հավասարվի ջարդոնի արժեքին։
| Արժեզրկում
ծախս |
Կուտակված մաշվածություն
տարեվերջին |
Գրքային արժեքը
տարեվերջին |
|---|---|---|
| (սկզբնական արժեքը) $17,000 | ||
| $3,000 | $3,000 | $14,000 |
| 3,000 | 6,000 | 11,000 |
| 3,000 | 9,000 | 8,000 |
| 3,000 | 12,000 | 5,000 |
| 3,000 | 15,000 | (գրության արժեքը) 2,000 |
Եթե մեքենան պետք է վաճառվեր, և վաճառքի գինը գերազանցեր մաշված արժեքը (զուտ հաշվեկշռային արժեքը), ապա ավելցուկը կհամարվի շահույթ և ենթակա կլինի մաշվածության վերադարձի։ Բացի այդ, արժեզրկված արժեքից բարձր այս շահույթը հարկային ծառայության կողմից կճանաչվի որպես սովորական եկամուտ։ Եթե վաճառքի գինը երբևէ պակաս է հաշվեկշռային արժեքից, արդյունքում առաջացող կապիտալի կորուստը ենթակա է հարկային նվազեցման։ Եթե վաճառքի գինը երբևէ ավելի է եղել, քան սկզբնական հաշվեկշռային արժեքը, ապա սկզբնական հաշվեկշռային արժեքից բարձր շահույթը ճանաչվում է որպես կապիտալ շահույթ։ Եթե ընկերությունն ընտրում է ակտիվի մաշվածությունը հարկային ծառայության կողմից օգտագործվող այլ դրույքաչափով, ապա դա առաջացնում է ժամանակային տարբերություն եկամտի մասին հաշվետվությունում, որը պայմանավորված է հարկային ստորաբաժանման և ընկերության շահույթի տեսակետի տարբերությամբ (ժամանակի մի կետում)։ .
Նվազող գործակցի մեթոդ խմբագրել
| Արժեզրկում
տոկոսադրույքը |
Արժեզրկում
ծախս |
Կուտակված
արժեզրկումը |
Գրքային արժեքը՝ ժամը
տարեվերջ |
|---|---|---|---|
| սկզբնական արժեքը $1,000.00 | |||
| 40% | 400.00 | 400.00 | 600.00 |
| 40% | 240.00 | 640.00 | 360.00 |
| 40% | 144.00 | 784.00 | 216.00 |
| 40% | 86.40 | 870.40 | 129.60 |
| 129.60 - 100.00 | 29.60 | 900.00 | գրության արժեքը 100.00 |
Կրկնակի նվազող մնացորդի մեթոդը օգտագործվում է ակտիվների մաշվածության արագացված տոկոսադրույքը հաշվարկելու համար ակտիվների օգտակար ծառայության ավելի վաղ տարիների ընթացքում դրա չամորտիզացված մնացորդի նկատմամբ։ Կրկնակի նվազող մնացորդի մեթոդի կիրառման ժամանակ տարեկան մաշվածությունը որոշելիս հաշվի չի առնվում փրկարարական արժեքը, սակայն մաշվող ակտիվի հաշվեկշռային արժեքը երբեք չի իջեցվում դրա պահպանման արժեքից՝ անկախ կիրառվող մեթոդից։ Արժեզրկումը դադարում է, երբ հասնում է ակտիվի պահպանման արժեքը կամ ավարտին։
Քանի որ կրկնակի նվազող մնացորդի ամորտիզացիան միշտ չէ, որ ամբողջությամբ մաշում է ակտիվը մինչև դրա գործողության ավարտը, որոշ մեթոդներ նաև ամեն տարի հաշվարկում են ուղիղ գծով մաշվածություն և կիրառում երկուսից ավելի մեծը։ Սա նվազող մնացորդի մաշվածությունից ուղիղ գծով մաշվածության վերածելու ազդեցությունն է ունենում ակտիվի կյանքի միջին կետում։ Կրկնակի նվազող մնացորդի մեթոդը նաև ավելի լավ է ներկայացնում, թե ինչպես են տրանսպորտային միջոցները մաշվում և կարող են ավելի ճշգրիտ կերպով համապատասխանեցնել ծախսերը ակտիվների օգտագործման օգուտների հետ։ Ապագայում ընկերությունը կարող է ցանկանալ հատկացնել հնարավորինս քիչ մաշվածության ծախսեր՝ լրացուցիչ ծախսերի համար։
Անուիտետի մաշվածություն խմբագրել
Անուիտետի մաշվածության մեթոդները հիմնված են ոչ թե ժամանակի, այլ Անուիտետի մակարդակի վրա։ Սա կարող է լինել մեքենա վարած մղոններ կամ մեքենայի համար ցիկլի հաշվարկ։ Երբ ակտիվը ձեռք է բերվում, նրա կյանքը գնահատվում է գործունեության այս մակարդակով։ Ենթադրենք, որ վերը նշված մեքենան իր կյանքի ընթացքում պետք է անցնի 50,000 մղոն։ Մեկ մղոնի մաշվածության տոկոսադրույքը հաշվարկվում է հետևյալ կերպ. Ամեն տարի ամորտիզացիոն ծախսերը այնուհետև հաշվարկվում են՝ բազմապատկելով անցած մղոնների քանակը մեկ մղոնի մաշվածության տոկոսադրույքով։
Տարիների հանրագումարի մեթոդ խմբագրել
Տարիների հանրագումար-նիշերը շենտ մաշվածության մեթոդ է, որը հանգեցնում է ավելի արագացված դուրսգրման, քան ուղիղ գծի մեթոդը, և, որպես կանոն, նաև ավելի արագացված, քան նվազող մնացորդի մեթոդը։ Այս մեթոդի համաձայն, տարեկան մաշվածությունը որոշվում է ամորտիզացիոն արժեքը կոտորակների ժամանակացույցով բազմապատկելով։
Արժեզրկման տարիների թվանշանների գումարի մեթոդը արագացված մաշվածության մեթոդներից մեկն է, որը հիմնված է այն ենթադրության վրա, որ ակտիվներն ընդհանուր առմամբ ավելի արդյունավետ են, երբ դրանք նոր են, և դրանց արտադրողականությունը նվազում է, քանի որ դրանք դառնում են հին։ SYD մեթոդով մաշվածությունը հաշվարկելու բանաձևը հետևյալն է.
SYD մաշվածություն = մաշվող հիմք x (մնացյալ օգտակար ծառայության ժամկետը/տարիների թվանշանների գումարը)
մաշվող հիմք = ծախս − փրկարար արժեք
Օրինակ. Եթե ակտիվի սկզբնական արժեքը կազմում է $1000, օգտակար ծառայության ժամկետը 5 տարի է և 100 $ փրկարար արժեքը, հաշվարկեք դրա մաշվածության ժամանակացույցը։
Նախ, որոշեք տարիների թվերը։ Քանի որ ակտիվի օգտակար ծառայության ժամկետը 5 տարի է, տարիների թվերն են՝ 5, 4, 3, 2 և 1։
Հաջորդիվ հաշվարկեք թվանշանների գումարը՝ 5+4+3+2+1=15
Թվանշանների գումարը կարող է որոշվել նաև օգտագործելով (n2+n)/2 բանաձևը, որտեղ n-ը հավասար է ակտիվի օգտակար ծառայությանը տարիներով։ Օրինակը կցուցադրվի որպես (52+5)/2=15
Արժեզրկման դրույքաչափերը հետևյալն են.
1-ին կուրսին՝ 5/15, 2-րդ կուրսին՝ 4/15, 3-րդ կուրսին՝ 3/15, 4-րդ կուրսին՝ 2/15, 5-րդ տարին՝ 1/15:
| մաշվող
բազան |
Արժեզրկում
տոկոսադրույքը |
Արժեզրկում
ծախս |
Կուտակված
արժեզրկումը |
Գրքային արժեքը՝
տարեվերջին |
|---|---|---|---|---|
| $1,000 (սկզբնական արժեքը) | ||||
| 900 | 5/15 | 300 =(900 x 5/15) | 300 | 700 |
| 900 | 4/15 | 240 =(900 x 4/15) | 540 | 460 |
| 900 | 3/15 | 180 =(900 x 3/15) | 720 | 280 |
| 900 | 2/15 | 120 =(900 x 2/15) | 840 | 160 |
| 900 | 1/15 | 60 =(900 x 1/15) | 900 | 100 (գրության արժեքը) |
Արտադրության միավորների մաշվածության մեթոդ խմբագրել
Ենթադրենք, ակտիվն ունի սկզբնական արժեքը $70,000, փրկված արժեքը $10,000, և նախատեսվում է արտադրել 6,000 միավոր։
Մաշվածություն մեկ միավորի համար = ($70,000−10,000) / 6000 = $10
10 × փաստացի արտադրությունը կտա ընթացիկ տարվա մաշվածության արժեքը։
Ստորև բերված աղյուսակը ցույց է տալիս ակտիվի արտադրության միավորների մաշվածության ժամանակացույցը։
| Միավոր
արտադրություն |
Արժեզրկման
արժեքը մեկ միավորի համար |
Արժեզրկում
ծախս |
Կուտակված
արժեզրկումը |
Գրքային արժեքը՝
տարեվերջին |
|---|---|---|---|---|
| $70,000 (սկզբնական արժեքը) | ||||
| 1,000 | 10 | 10,000 | 10,000 | 60,000 |
| 1,100 | 10 | 11,000 | 21,000 | 49,000 |
| 1,200 | 10 | 12,000 | 33,000 | 37,000 |
| 1,300 | 10 | 13,000 | 46,000 | 24,000 |
| 1,400 | 10 | 14,000 | 60,000 | 10,000 (գրության արժեքը) |
Մաշվածությունը դադարում է, երբ հաշվեկշռային արժեքը հավասար է ակտիվի ջարդոնի արժեքին։ Ի վերջո, կուտակված մաշվածության և ջարդոնի արժեքի գումարը հավասար է սկզբնական արժեքին։
Խմբային մաշվածության մեթոդ խմբագրել
Խմբային մաշվածության մեթոդը օգտագործվում է մի քանի ակտիվների հաշիվների մաշվածության համար՝ օգտագործելով մաշվածության համանման մեթոդ։ Ակտիվները պետք է բնույթով նման լինեն և ունենան մոտավորապես նույն օգտակար ծառայության ժամկետը։
Կոմպոզիտային մաշվածության մեթոդ խմբագրել
Կոմպոզիտային մեթոդը կիրառվում է ակտիվների հավաքածուի նկատմամբ, որոնք նման չեն և ունեն ծառայության տարբեր ժամկետներ։ Օրինակ, համակարգիչները և տպիչները նման չեն, բայց երկուսն էլ գրասենյակային սարքավորումների մաս են կազմում։ Բոլոր ակտիվների մաշվածությունը որոշվում է գծային ամորտիզացիոն մեթոդի կիրառմամբ։
| Ակտիվ | Պատմական
արժեքը |
Փրկության
արժեքը |
Ամորտիզացիոն արժեքը | Գոյատևումը | Արժեզրկում
տարում |
|---|---|---|---|---|---|
| Համակարգիչներ | $5,500 | $500 | $5,000 | 5 | $1,000 |
| Տպիչներ | $1,000 | $100 | $900 | 3 | $300 |
| Ընդամենը | $6,500 | $600 | $5,900 | 4.5 | $1,300 |
Կոմպոզիտային ժամկետը հավասար է ընդհանուր ամորտիզացիոն արժեքը բաժանված տարեկան ընդհանուր մաշվածության վրա։ $5,900 / $1,300 = 4,5 տարի։
Համակցված մաշվածության տոկոսադրույքը հավասար է տարեկան մաշվածությանը՝ բաժանված ընդհանուր պատմական արժեքի վրա։ $1300 / $6500 = 0.20 = 20%
Արժեզրկման ծախսերը հավասար են ակտիվների հաշվում մնացորդի մնացորդի (պատմական ծախսերի) բաղադրյալ մաշվածության տոկոսադրույքին։ (0,20 * 6500 դոլար) 1300 դոլար. Դեբետային ամորտիզացիոն ծախս և վարկային կուտակված մաշվածություն։
Երբ ակտիվը վաճառվում է, դեբետագրեք կանխիկ դրամը ստացված գումարի դիմաց և ակտիվի հաշվին գրեք դրա սկզբնական արժեքը։ Երկուսի միջև եղած տարբերությունը դեբետագրեք կուտակված մաշվածության մեջ։ Համակցված մեթոդի համաձայն ակտիվի վաճառքից օգուտ կամ վնաս չի ճանաչվում։ Տեսականորեն սա իմաստ ունի, քանի որ բաղադրյալ կյանքից առաջ և հետո վաճառված ակտիվներից օգուտներն ու վնասները միջինացված կլինեն։
Համակցված մաշվածության տոկոսադրույքը հաշվարկելու համար տարեկան մաշվածությունը բաժանեք ընդհանուր պատմական արժեքի վրա։ Արժեզրկման ծախսերը հաշվարկելու համար արդյունքը բազմապատկեք նույն ընդհանուր պատմական արժեքով։ Արդյունքը, զարմանալի չէ, որ կրկին կհավասարվի տարեկան ընդհանուր արժեզրկմանը։
Ողջամտությունը պահանջում է, որ ամորտիզացիոն ծախսերը հավասար լինեն տարեկան ընդհանուր մաշվածությանը՝ առանց նախ բաժանելու և այնուհետև տարեկան ընդհանուր մաշվածությունը նույն թվով բազմապատկելու։
Հարկային մաշվածություն խմբագրել
Եկամտահարկի համակարգերից շատերը թույլ են տալիս հարկային նվազեցում ձեռնարկությունում օգտագործվող ակտիվների արժեքը կամ եկամուտ ստանալու համար։ Նման նվազեցումները թույլատրվում են ֆիզիկական և ընկերությունների համար։ Այն դեպքում, երբ ակտիվները ներկայումս սպառվում են, արժեքը կարող է ներկայումս հանվել որպես ծախս կամ դիտարկվել որպես վաճառված ապրանքների ինքնարժեքի մաս։ Ներկայումս չսպառվող ակտիվների արժեքը սովորաբար պետք է հետաձգվի և վերականգնվի ժամանակի ընթացքում, օրինակ՝ մաշվածության միջոցով։ Որոշ համակարգեր թույլ են տալիս ամբողջությամբ նվազեցնել ծախսերը, գոնե մասամբ, ակտիվների ձեռքբերման տարում։ Այլ համակարգեր թույլ են տալիս մաշվածության ծախսեր որոշակի կյանքի ընթացքում՝ օգտագործելով մաշվածության որոշակի մեթոդ կամ տոկոս։ Կանոնները խիստ տարբերվում են ըստ երկրի և կարող են տարբեր լինել երկրի ներսում՝ կախված ակտիվի կամ հարկ վճարողի տեսակից։ Շատ համակարգեր, որոնք սահմանում են մաշվածության ժամկետները և ֆինանսական հաշվետվությունների մեթոդները, պահանջում են նույն ժամկետներն ու մեթոդները օգտագործել հարկային նպատակներով։ Հարկային համակարգերի մեծ մասը տարբեր կանոններ է սահմանում անշարժ գույքի (շենքեր և այլն) և անձնական գույքի (սարքավորումների և այլն) համար։
Կապիտալ նպաստներ խմբագրել
Ընդհանուր համակարգն այն է, որ թույլ է տալիս ամեն տարի հանել մաշվող ակտիվների արժեքի ֆիքսված տոկոսը։ Սա հաճախ կոչվում է որպես կապիտալի նպաստ, ինչպես կոչվում է Միացյալ Թագավորությունում։ Պահումները թույլատրվում են ֆիզիկական անձանց և ձեռնարկություններին` հիմնվելով գնահատման տարվա ընթացքում կամ դրանից առաջ ծառայության մեջ դրված ակտիվների վրա։ Կանադայի կապիտալ ծախսերի նպաստը ակտիվների ֆիքսված տոկոսներն են ակտիվների դասի կամ տեսակի մեջ։ Ֆիքսված տոկոսադրույքները սահմանվում են ըստ ակտիվի տեսակի։ Ֆիքսված տոկոսը բազմապատկվում է ծառայության մեջ գտնվող ակտիվների հարկային հիմքով՝ կապիտալի նպաստի նվազեցումը որոշելու համար։ Երկրի հարկային օրենքը կամ կանոնակարգերը սահմանում են այդ տոկոսները։ Կապիտալ նպաստների հաշվարկները կարող են հիմնված լինել ակտիվների ընդհանուր հավաքածուի վրա, հավաքածուների կամ լողավազանների վրա ըստ տարիների (վինտաժ լողավազաններ) կամ լողավազաններն ըստ ակտիվների դասերի։ Արժեզրկումը ունի միայն երեք մեթոդ։
Հարկային կյանքը և մեթոդները խմբագրել
Որոշ համակարգեր սահմանում են կյանքը՝ հիմնվելով հարկային մարմնի կողմից սահմանված գույքի դասերի վրա։ Կանադայի եկամուտների գործակալությունը սահմանում է բազմաթիվ դասեր՝ հիմնվելով գույքի տեսակի և դրա օգտագործման վրա։ Միացյալ Նահանգների մաշվածության համակարգի համաձայն՝ Ներքին եկամուտների ծառայությունը հրապարակում է մանրամասն ուղեցույց, որը ներառում է ակտիվների ժամկետների աղյուսակ և կիրառելի կոնվենցիաներ։ Աղյուսակը նաև ներառում է որոշակի ժամկետներ որոշ սովորաբար օգտագործվող ակտիվների համար (օրինակ՝ գրասենյակային կահույք, համակարգիչներ, ավտոմեքենաներ), որոնք գերակայում են բիզնեսի օգտագործման կյանքը։ ԱՄՆ-ի հարկային մաշվածությունը հաշվարկվում է կրկնակի նվազող մնացորդի մեթոդով՝ անցնելով ուղիղ կամ ուղիղ գծի մեթոդով՝ հարկ վճարողի ընտրությամբ[8]։ IRS-ի աղյուսակները նշում են ակտիվի հիմքի վրա կիրառելու տոկոսները յուրաքանչյուր տարվա համար, երբ այն գտնվում է ծառայության մեջ։ Մաշվածությունը սկզբում դառնում է նվազեցվող, երբ ակտիվը դրվում է շահագործման։
Լրացուցիչ ամորտիզացիա խմբագրել
Շատ համակարգեր թույլ են տալիս լրացուցիչ նվազեցում կատարել ընթացիկ հարկային տարում ձեռք բերված մաշվող ակտիվների արժեքի մի մասի համար։ Մեծ Բրիտանիայի համակարգը տրամադրում է 50,000 ֆունտ ստեռլինգ առաջին տարվա կապիտալի նպաստ։ Միացյալ Նահանգներում կան երկու նման նվազեցումներ։ Մինչև 2013 թվականը թույլատրվում է ամորտիզացվող նյութական գույքի ամբողջական արժեքի նվազեցումը մինչև 500,000 ԱՄՆ դոլար։ Այս նվազեցումն ամբողջությամբ հանվում է տարվա ընթացքում 2,000,000 ԱՄՆ դոլարից ավելի նման գույք ձեռք բերող ձեռնարկությունների համար։ Ի լրումն, որպես նվազեցում թույլատրվում է լրացուցիչ առաջին տարվա մաշվածությունը 50% այլ մաշվող նյութական անձնական գույքի արժեքի չափով։ Որոշ այլ համակարգեր ունեն նմանատիպ առաջին տարվա կամ արագացված նպաստներ։
Անշարժ գույք խմբագրել
Շատ հարկային համակարգեր սահմանում են շենքերի և հողատարածքների բարեկարգման համար ավելի երկար ամորտիզացիոն կյանք։ Նման կյանքերը կարող են տարբեր լինել՝ կախված օգտագործման տեսակից։ Շատ նման համակարգեր, ներառյալ Միացյալ Նահանգները և Կանադան, թույլ են տալիս անշարժ գույքի ամորտիզացիա՝ օգտագործելով միայն ուղիղ գծի մեթոդը կամ արժեքի փոքր ֆիքսված տոկոսը։ Ընդհանրապես, մերկ հողի համար ամորտիզացիոն հարկի նվազեցում չի թույլատրվում։ Միացյալ Նահանգներում բնակելի վարձակալության շենքերը մաշվում են 27,5 կամ 40 տարի ժամկետով, այլ շենքերը՝ 39 կամ 40 տարի ժամկետով, իսկ հողատարածքների բարելավումը 15 կամ 20 տարի ժամկետով, բոլորը՝ օգտագործելով ուղիղ մեթոդը[9]։
Միջին կոնվենցիաներ խմբագրել
Արժեզրկման հաշվարկները պահանջում են մեծ հաշվառում, եթե այն կատարվում է ձեռնարկությանը պատկանող յուրաքանչյուր ակտիվի համար, հատկապես, եթե ակտիվները ավելացվում են դրանց ձեռքբերումից կամ մասնակի օտարումից հետո։ Այնուամենայնիվ, շատ հարկային համակարգեր թույլ են տալիս նույն տարում ձեռք բերված նմանատիպ տեսակի բոլոր ակտիվները միավորել «լողավազանում»։ Այնուհետև մաշվածությունը հաշվարկվում է լողավազանի բոլոր ակտիվների համար որպես մեկ հաշվարկ։ Այս հաշվարկները պետք է ենթադրություններ կատարեն ձեռքբերման ամսաթվի վերաբերյալ։ Միացյալ Նահանգների համակարգը թույլ է տալիս հարկ վճարողին օգտագործել անձնական գույքի համար կես տարվա կոնվենցիա կամ անշարժ գույքի համար նախատեսված կես տարվա պայմանագիր[10]։ Նման կոնվենցիայի համաձայն՝ որոշակի տեսակի ողջ գույքը համարվում է ձեռք բերված ձեռքբերման ժամանակաշրջանի կեսին։ Ամբողջ ժամանակաշրջանի մաշվածության կեսը թույլատրվում է ձեռքբերման ժամանակաշրջանում (և նաև վերջնական մաշվածության ժամանակաշրջանում, եթե ակտիվների կյանքի ժամկետը տարիներ է)։ Միացյալ Նահանգների կանոնները պահանջում են մեկ անշարժ գույքի համար եռամսյակի միջին կոնվենցիա, եթե տարվա ձեռքբերումների ավելի քան 40%-ը վերջին եռամսյակում է։
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- ↑ Raymond H. Peterson, Accounting for Fixed Assets, John Wiley and Sons, Inc., 2002
- ↑ Costs of assets consumed in producing goods are treated as cost of goods sold. Other costs of assets consumed in providing services or conducting business are an expense reducing income in the period of consumption under the matching principle.
- ↑ «What is Depreciation? And How do You Calculate It? | Bench Accounting».
- ↑ ASC 360-10-35-4.
- ↑ Under most systems, a business or income-producing activity may be conducted by individuals or companies.
- ↑ Kiesco, et al, p. 521. See also Walther, Larry, Principles of Accounting Chapter 10 Արխիվացված 2010-07-29 Wayback Machine.
- ↑ An allocation of costs may be required where multiple assets are acquired in a single transaction. Purchase price allocation may be required where assets are acquired as part of a business acquisition or combination.
- ↑ 26 USC 168(c).
- ↑ 26 USC 168(c) and (e).
- ↑ 26 USC 168(d).
Աղբյուրներ խմբագրել
- Մ Չոբանյան «Բիզնեսի համառոտ բառարան», 1992 թ
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամորտիզացիա» հոդվածին։ |