Ամոնիումի նիտրատ

Ամոնիումի նիտրատ (ամոնիումային սելիտրա), քիմիական բանաձևն է NH₄NO₃, ազոտական թթվի աղերից է։ Առաջին անգամ ստացել են Գլաուբերում, 1659 թվականին։

Ամոնիումի նիտրատ
Քիմիական բանաձև	H₄N₂O₃, NH₄NO₃
Ֆիզիկական հատկություններ
Մոլային զանգված	1,3E−25 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	1,725 (4-րդ մոդիֆիկացիա) գ/սմ³
Հալման ջերմաստիճան	169,6 °C °C
Կազմալուծման ջերմաստիճան	մոտ 210 °C
Եռման ջերմաստիճան	235 °C °C
Քիմիական հատկություններ
Լուծելիությունը ջրում	20 °C -190 գ/100 մլ
Դասակարգում
CAS համար	6484-52-2
PubChem	22985
EINECS համար	229-347-8
SMILES	[NH4+].[N+](=O)([O-])[O-]
ЕС	229-347-8
RTECS	BR9050000
ChEBI	21511
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Պինդ ամոնիումի նիտրատ

Ֆիզիկական հատկություններ

Սպիտակ բյուրեղային նյութ է։ Հալվում է 169,6 °C ջերմաստիճանում, այս ջերմաստիճանից ավելի բարձր տաքացնելիս, սկսվում է նյութի անընդհատ քայքայում, իսկ 210 °C ջերմաստիճանում ընդհանում է ամբողջական քայքայում ։ Եռման ջերմաստիճանը 235 °C է։ Մոլեկուլային զանգվածը 80,04 զ.ա.մ. է։

Լուծելիություն

Լուծելիությունը ջրում.

Ջերմաստիճան, °C	Լուծելիություն, գ/100 մլ
0	119
10	150
25	212
50	346
80	599
100	1024

Լուծվելիս նկատվում է ջերմության մեծ կլանում, ինչը զգալիորեն դանդաղեցնում է լուծման ընթացքը։ Այդ իսկ պատճառով, հագեցած լուծույթ պատրաստելու համար օգտագործում են մեծ քանակի ջերմություն։ Ամոնիումի նիտրատը նաև լուծվում է ամոնիակում, պիրիդինում, մեթանոլում և էթանոլում։

Բաղադրություն

Տարրերի պարունակությունը և զանգվածային բաժինները ամոնիումի նիտրատում.

• O - 60 %,
• N - 35 %,
• H - 5 %:

Ստացումը

Հիմնական մեթոդ

Ամոնիումի նիտրատ հիմնականում ստանում են ազոտական թթվի և անջուր ամոնիակի փոխազդեցությունից։

• $~{\mathsf {NH_{3}+HNO_{3}\rightarrow \ NH_{4}NO_{3}+Q}}$

Ռեակցիան ընթանում է շատ բուռն կերպով, ջերմության կլանմամբ։ Ամոնիումի նիտրատը քիմիայում օգտագործելիս հիմնականում ջրազրկում է, քանի որ այն շատ հիգրոսկոպիկ նյութ է և նրա մեջ ջրի տոկոսային պարունակությունը որոշելը գործնականում անհնար է։

Հաբերի մեթոդ

Հաբերի մեթոդով ջրածնից և ազոտից ստանում ենք ամոնիակ, որի մի մասը օքսիդանում է մինչև ազոտական թթու, որը փոխազդում է մնացած ամոնիակի հետ, որի արդյունքում ստանում ենք ամոնիումի նիտրատ։

• $~{\mathsf {3H_{2}+N_{2}\longrightarrow \ 2NH_{3}}}$ կատալիզատոր, ճնշում և ջերմաստիճան
• $~{\mathsf {NH_{3}+2O_{2}\longrightarrow \ HNO_{3}+H_{2}O}}$
• $~{\mathsf {HNO_{3}+NH_{3}\longrightarrow \ NH_{4}NO_{3}}}$:

Նիտրոֆոսֆատային մեթոդ

Այս մեթոդը ավելի հայտնի է, որպես Օդդի մեթոդ, ի պատիվ նորվեգական քաղաքի, որտեղ կատարվել է այդ պրոցեսը։ Այն օգտագործվում է ազոտային և ազոտաֆոսֆորային պարարտանյութերի ստացման համար։

1. Կալցիումի ֆոսֆատը լուծում են ջրում։
   • $~{\mathsf {Ca_{3}(PO_{4})_{2}+6HNO_{3}+12H_{2}O\longrightarrow \ 2H_{3}PO_{4}+3Ca(NO_{3})_{2}+12H_{2}O}}$.
2. ստացված խառնուրդը սառեցնում են մինչև 0 °C, արդյունքում կալցիումի ֆոսֆատը բյուրեղանում է տետրահիդրատի ձևով — Ca(NO₃)₂·4H₂O, և այն առանձնացնում են ֆոսֆորական թթվից։
3. Ստացված կալցիումի նիտրատը և չհեռացված ֆոսֆորական թթուն փոխազդում են ամոնիակի հետ, արդյունքում ստացվում է ամոնիումի նիտրատ։
   • $~{\mathsf {Ca(NO_{3})_{2}+4H_{3}PO_{4}+8NH_{3}\longrightarrow \ CaHPO_{4}\downarrow \ +2NH_{4}NO_{3}+3(NH_{4})_{2}HPO_{4}}}$:

Քիմիական հատկություններ

Քայքայման ռեակցիաներ

Ամոնիումի նիտրատի ջերմային քայքայումը կարող է ընթանալ տարբեր կերպ, կախված ջերմաստիճանից։ Ջերմաստիճանը ցածր է 270

1. • $~{\mathsf {NH_{4}NO_{3}\longrightarrow \ N_{2}O\uparrow \ +2H_{2}O}}$.
2. Ջերմաստրճանը բարձր է 270 °C-ից։
   • $~{\mathsf {2NH_{4}NO_{3}\longrightarrow \ 2N_{2}+O_{2}+4H_{2}O}}$.

Գրականություն

• Технология аммиачной селитры, под ред. В. М. Олевского, М., 1978.
• Соли азотной кислоты, Миниович М. А., М., 1964.
• Олевский В. М., Ферд М. Л., «Ж. Всес. хим. о-ва им. Д. И. Менделеева», 1983, т. 28, № 4, с. 27—39:

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 326)։