Ամոնիումի նիտրատ

Ամոնիումի նիտրատ
Քիմիական բանաձև	H₄N₂O₃, NH₄NO₃
Ֆիզիկական հատկություններ
Մոլային զանգված	1,3E−25 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	1,725 (4-րդ մոդիֆիկացիա) գ/սմ³
Հալման ջերմաստիճան	169,6 °C և 169,7 °C °C
Կազմալուծման ջերմաստիճան	230 ± 30 °C
Գոյացան էնթալպիա	−365,6 կՋ/մոլ կՋ/մոլ
Քիմիական հատկություններ
Լուծելիությունը ջրում	20 °C -190 գ/100 մլ
Դասակարգում
CAS համար	6484-52-2
PubChem	22985
EINECS համար	229-347-8
SMILES	[NH4+].[N+](=O)([O-])[O-]
ЕС	229-347-8
RTECS	BR9050000
ChEBI	21511
	Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Ամոնիումի նիտրատ (ամոնիումային սելիտրա), քիմիական բանաձևն է NH₄NO₃, ազոտական թթվի աղերից է^[5]։ Առաջին անգամ ստացել են Գլաուբերում, 1659 թվականին^[6]։

Ֆիզիկական հատկություններ խմբագրել

Սպիտակ բյուրեղային նյութ է^[7]։ Հալվում է 169,6 °C ջերմաստիճանում, այս ջերմաստիճանից ավելի բարձր տաքացնելիս, սկսվում է նյութի անընդհատ քայքայում, իսկ 210 °C ջերմաստիճանում ընդհանում է ամբողջական քայքայում^[8] ։ Եռման ջերմաստիճանը 235 °C է։ Մոլեկուլային զանգվածը 80,04 զ.ա.մ. է^[9]^[10]։

Լուծելիություն խմբագրել

Լուծելիությունը ջրում.

Ջերմաստիճան, °C	Լուծելիություն, գ/100 մլ
0	119
10	150
25	212
50	346
80	599
100	1024

Լուծվելիս նկատվում է ջերմության մեծ կլանում, ինչը զգալիորեն դանդաղեցնում է լուծման ընթացքը^[11]^[12]։ Այդ իսկ պատճառով, հագեցած լուծույթ պատրաստելու համար օգտագործում են մեծ քանակի ջերմություն^[13]^[14]։ Ամոնիումի նիտրատը նաև լուծվում է ամոնիակում, պիրիդինում, մեթանոլում և էթանոլում։

Բաղադրություն խմբագրել

Տարրերի պարունակությունը և զանգվածային բաժինները ամոնիումի նիտրատում^[15].

O - 60 %,
N - 35 %,
H - 5 %:

Ստացումը խմբագրել

Հիմնական մեթոդ խմբագրել

Ամոնիումի նիտրատ հիմնականում ստանում են ազոտական թթվի և անջուր ամոնիակի փոխազդեցությունից^[16]։

$~{\mathsf {NH_{3}+HNO_{3}\rightarrow \ NH_{4}NO_{3}+Q}}$

Ռեակցիան ընթանում է շատ բուռն կերպով, ջերմության կլանմամբ^[17]։ Ամոնիումի նիտրատը քիմիայում օգտագործելիս հիմնականում ջրազրկում է, քանի որ այն շատ հիգրոսկոպիկ նյութ է և նրա մեջ ջրի տոկոսային պարունակությունը որոշելը գործնականում անհնար է^[18]։

Հաբերի մեթոդ խմբագրել

Հաբերի մեթոդով ջրածնից և ազոտից ստանում ենք ամոնիակ, որի մի մասը օքսիդանում է մինչև ազոտական թթու, որը փոխազդում է մնացած ամոնիակի հետ, որի արդյունքում ստանում ենք ամոնիումի նիտրատ^[19]։

$~{\mathsf {3H_{2}+N_{2}\longrightarrow \ 2NH_{3}}}$ կատալիզատոր, ճնշում և ջերմաստիճան
$~{\mathsf {NH_{3}+2O_{2}\longrightarrow \ HNO_{3}+H_{2}O}}$
$~{\mathsf {HNO_{3}+NH_{3}\longrightarrow \ NH_{4}NO_{3}}}$ :

Նիտրոֆոսֆատային մեթոդ խմբագրել

Այս մեթոդը ավելի հայտնի է, որպես Օդդի մեթոդ, ի պատիվ նորվեգական քաղաքի, որտեղ կատարվել է այդ պրոցեսը։ Այն օգտագործվում է ազոտային և ազոտաֆոսֆորային պարարտանյութերի ստացման համար^[20]^[21]^[22]։

Կալցիումի ֆոսֆատը լուծում են ջրում։
- $~{\mathsf {Ca_{3}(PO_{4})_{2}+6HNO_{3}+12H_{2}O\longrightarrow \ 2H_{3}PO_{4}+3Ca(NO_{3})_{2}+12H_{2}O}}$ .
ստացված խառնուրդը սառեցնում են մինչև 0 °C, արդյունքում կալցիումի ֆոսֆատը բյուրեղանում է տետրահիդրատի ձևով — Ca(NO₃)₂·4H₂O, և այն առանձնացնում են ֆոսֆորական թթվից։
Ստացված կալցիումի նիտրատը և չհեռացված ֆոսֆորական թթուն փոխազդում են ամոնիակի հետ, արդյունքում ստացվում է ամոնիումի նիտրատ։
- $~{\mathsf {Ca(NO_{3})_{2}+4H_{3}PO_{4}+8NH_{3}\longrightarrow \ CaHPO_{4}\downarrow \ +2NH_{4}NO_{3}+3(NH_{4})_{2}HPO_{4}}}$ :

Քիմիական հատկություններ խմբագրել

Քայքայման ռեակցիաներ խմբագրել

Ամոնիումի նիտրատի ջերմային քայքայումը կարող է ընթանալ տարբեր կերպ, կախված ջերմաստիճանից^[23]^[24]։ Ջերմաստիճանը ցածր է 270

- $~{\mathsf {NH_{4}NO_{3}\longrightarrow \ N_{2}O\uparrow \ +2H_{2}O}}$ .
Ջերմաստրճանը բարձր է 270 °C-ից։
- $~{\mathsf {2NH_{4}NO_{3}\longrightarrow \ 2N_{2}+O_{2}+4H_{2}O}}$ .

Գրականություն խմբագրել

Технология аммиачной селитры, под ред. В. М. Олевского, М., 1978.
Соли азотной кислоты, Миниович М. А., М., 1964.
Олевский В. М., Ферд М. Л., «Ж. Всес. хим. о-ва им. Д. И. Менделеева», 1983, т. 28, № 4, с. 27—39:

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 6484-52-2
↑ ^2,0 ^2,1 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 4—47. — ISBN 978-1-4987-5428-6
↑ ^4,0 ^4,1 CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 5—4. — ISBN 978-1-4987-5428-6
↑ «Ammonium nitrate MSDS». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.
↑ Karl-Heinz Zapp "Ammonium Compounds" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry 2012, Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a02_243
↑ «Nutrient Content of Fertilizer Materials» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.
↑ Chemical Advisory: Safe Storage, Handling, and Management of Ammonium Nitrate United States Environmental Protection Agency
↑ [1](չաշխատող հղում)
↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.
↑ http://www.dallasnews.com/news/west-explosion/headlines/20130506-investigators-blame-ammonium-nitrate-in-massive-west-explosion.ece Investigators blame ammonium nitrate in massive West explosion
↑ Cook, Melvin A. (1974). The Science of Industrial Explosives. IRECO Chemicals. էջ 1. ASIN B0000EGDJT.
↑ Pothole pond
↑ Progressive Farmer Magazine
↑ Fertilizers Europe (2006). «Guidance for Compatibility of Fertilizer Blending Materials» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հունիսի 8-ին.
↑ Dangerous Goods (HCDG) Regulations
↑ https://www.google.com/patents/pdf/Process_of_producing_concentrated_soluti.pdf?id=XronAAAAEBAJ&output=pdf&sig=ACfU3U0iYFRDUxltKLaVind-3wwP_JYPxg
↑ Ammonium Nitrate-Regulating its use, Balancing Access & Protection from «Worksafe Victoria». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.
↑ Choi, C. S.; Prask, H. J. (1983). «The structure of ND₄NO₃ phase V by neutron powder diffraction». Acta Crystallographica B. 39 (4): 414–420. doi:10.1107/S0108768183002669.
↑ CF Industries. «Ammonium nitrate MSDS» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մարտի 27-ին.
↑ «Chemicalland21 – Ammonium Nitrate». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.
↑ «Ammonium Nitrate». Paton Fertilizers Pty Ltd. 2005.
↑ «Material Safety Data Sheet, Ammonium nitrate MSDS». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.
↑ Martel, B.; Cassidy, K. (2004). Chemical Risk Analysis: A Practical Handbook. Butterworth–Heinemann. ISBN 1-903996-65-1.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամոնիումի նիտրատ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 326)։

[_3eed3e4a187ff144-1] 1,0 ^1,1 6484-52-2

[_6c7a0c00002e3c70-2] 2,0 ^2,1 David R. Lide, Jr. Basic laboratory and industrial chemicals: A CRC quick reference handbook — CRC Press, 1993. — ISBN 978-0-8493-4498-5

[_bf1004c5c55491a7-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 4—47. — ISBN 978-1-4987-5428-6

[_5eb57b2cc7747c91-4] 4,0 ^4,1 CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 5—4. — ISBN 978-1-4987-5428-6

[5] «Ammonium nitrate MSDS». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.

[Ullmann-6] Karl-Heinz Zapp "Ammonium Compounds" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry 2012, Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a02_243

[7] «Nutrient Content of Fertilizer Materials» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.

[8] Chemical Advisory: Safe Storage, Handling, and Management of Ammonium Nitrate United States Environmental Protection Agency

[9] [1](չաշխատող հղում)

[10] «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.

[11] ttp://www.dallasnews.com/news/west-explosion/headlines/20130506-investigators-blame-ammonium-nitrate-in-massive-west-explosion.ece Investigators blame ammonium nitrate in massive West explosion

[Cook-12] Cook, Melvin A. (1974). The Science of Industrial Explosives. IRECO Chemicals. էջ 1. ASIN B0000EGDJT.

[13] Pothole pond

[14] Progressive Farmer Magazine

[15] Fertilizers Europe (2006). «Guidance for Compatibility of Fertilizer Blending Materials» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հունիսի 8-ին.

[16] Dangerous Goods (HCDG) Regulations

[17] ttps://www.google.com/patents/pdf/Process_of_producing_concentrated_soluti.pdf?id=XronAAAAEBAJ&output=pdf&sig=ACfU3U0iYFRDUxltKLaVind-3wwP_JYPxg

[18] Ammonium Nitrate-Regulating its use, Balancing Access & Protection from «Worksafe Victoria». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.

[19] Choi, C. S.; Prask, H. J. (1983). «The structure of ND₄NO₃ phase V by neutron powder diffraction». Acta Crystallographica B. 39 (4): 414–420. doi:10.1107/S0108768183002669.

[20] CF Industries. «Ammonium nitrate MSDS» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մարտի 27-ին.

[21] «Chemicalland21 – Ammonium Nitrate». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.

[22] «Ammonium Nitrate». Paton Fertilizers Pty Ltd. 2005.

[23] «Material Safety Data Sheet, Ammonium nitrate MSDS». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 7-ին.

[24] Martel, B.; Cassidy, K. (2004). Chemical Risk Analysis: A Practical Handbook. Butterworth–Heinemann. ISBN 1-903996-65-1.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[5]

[6]

[1]

[2]

[3]

[4]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]