Ամերիկա-բրիտանական հարաբերություններ
Ամերիկա-բրիտանական հարաբերություններ, երկկողմ հարաբերություններ Ամերիկայի Միացյալ նահանգների և Մեծ Բրիտանիայի միջև։ Երկու երկրների փոխադարձ սերտ համագործակցությունը բոլոր ոլորտներում 20-րդ դարի կեսերից ընդունված է բնութագրել որպես «հատուկ հարաբերություններ» (անգլ.՝ specialrelationship)[1][2]։
 | |
 ԱՄՆ |
 Միացյալ Թագավորություն |
ԱՄՆ-ն և Մեծ Բրիտանիան լինելով գործընկերներ 20-րդ դարի սկզբից մշտապես աջակցել են միմյանց դիվանագիտական և ռազմական հարցերում։ Մեծ Բրիտանիան համարվում է Ամերիկայի ռազմական տեսանկյունից ամենաուժեղը դաշնակիցը[3][4][5] (վերջին տարիներին Մեծ Բրիտանիայի ռազմական ծախսերը կազմում են ԱՄՆ ռազմական ծախսերի մոտավորապես մեկ տասներորդ մասը[6])։
1956 թվականի Սուեզի ճգնաժամից հետո, որը Մեծ Բրիտանիայի համար դարձել է աշխարհաքաղաքական աղետ[7], Բրիտանիան վերջնականապես դադարել է ինքնուրույն դեր խաղալ միջազգային հարաբերություններում որպես մեծ տերություն[8][9] և անշեղորեն հետևում Է ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքական ուղուն[10]։ Բրիտանացի մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնյաների, մասնավորապես Միացյալ հետախուզական կոմիտեի ղեկավար Ռոդրիկ Բրեյթվեյտի (1992-1993) և արտաքին գործերի նախարար Ռոբին Կուկի (1997-2001) կարծիքով, Բրիտանիան դե ֆակտո զրկվել է իր ինքնիշխանությունից և լիովին ենթակա և ԱՄՆ-ից կախյալ դեր ունի այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են ազգային պաշտպանությունը, անվտանգությունը, լրտեսությունը, ինչպես նաև իր քաղաքացիների արտահանձնման հարցերը[11]։
XX դար խմբագրել
Դարասկզբին նկատվում է ամերիկա-բրիտանական մերձեցման գործընթաց։ ԱՄՆ-ի արտաքին քաղաքականության դոկտրինի վերակողմնորոշման գործընթացը մեկուսացվածության կուրսից դեպի համաշխարհային գործերին մասնակցելու գործընթացը, նախևառաջ, արտացոլվել է ամերիկա-բրիտանական հարաբերություններում։ Հայեցակարգային դրույթները, որոնք հիմնավորում են այդ մերձեցումը, ձևակերպվել են XIX դարի վերջին և XX դարի սկզբին, իսկ իրական քաղաքական քայլերն այդ ուղղությամբ ձեռնարկվել են Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում (Լամոնտան արտաքին քաղաքական խնդիրների գծով մասնագետների խումբ էր կազմակերպել «հետազոտություն» պայմանական անվանումով (en:The Inquiry), նրա խնդիրը խաղաղ խորհրդաժողովում ԱՄՆ-ի դիրքորոշման մշակումն էր, որը պետք է ամփոփեր Առաջին համաշխարհային պատերազմը՝ պատրաստելով աշխարհի ամերիկյան պայմանները, խումբը սերտորեն համագործակցում էր անգլիական կոնտրագենտների հետ[12])։ 20-րդ դարի 20-ական թվականներին Բրիտանական կայսրությունն ու Միացյալ Նահանգները ներկայացնում էին աշխարհի երկու ուժեղագույն տերությունները։ Նրանց համագործակցությունը 20-30-ական թվականներին ժամանակի ընթացքում վերածվել է երկու պետությունների սերտ դաշինքի։
Հետաքրքիր է, որ Ռիխարդ Զորգեն, աշխատելով 1930-ական թվականների սկզբին Չինաստանում, եկել է այն եզրակացության, որ միջազգային գործերում Միացյալ Նահանգների դերն ուժեղացել է. «ինձ պարզ է դարձել, որ ապագայում ԱՄՆ-ը կզբաղեցնի Մեծ Բրիտանիայի տեղը՝ որպես Խաղաղ օվկիանոսում գերիշխող տերություն[13]»-ասել է նա։
Պարագվայի (որը կրում էր Անգլիայի աջակցությունը) և Բոլիվիայի (ԱՄՆ-ի աջակցությամբ) միջև պատերազմը նավթային դաշտերի համար, ավարտվեց Պարագվայի հաղթանակով[14]։
Միջպատերազմյան շրջանում հստակ որոշվել են այդ երկրների փոխհարաբերությունների երկու հիմնական գծերը՝ հակամարտություն և համագործակցություն, որոնք նկատելի են ընդհուպ մինչև 1939 թվականը։
Բրիտանական արտաքին քաղաքականության անկյունաքարն առաջին հերթին ԱՄՆ-ի հետ ինտիմ, բարեկամական հարաբերությունների պահպանումն է։Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)Keystone of British foreign policy is, above all, to remain on intimate, friendly terms with the U. S.
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին խմբագրել
ԱՄՆ-ն առանցքային դեր է խաղացել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում Անգլիայի ներգրավվածության գործում՝ Անգլիայի վրա ճնշում գործադրելով, որ Անգլիայի կողմից Լեհաստանի հանդեպ իր պարտավորությունները կատարելուց հրաժարվելու դեպքում ԱՄՆ-ն Անգլիային այլևս օգնություն չի տրամադրի։ 1938-1940 թվականներին Անգլիայում ԱՄՆ դեսպան Ջոզեֆ Քենեդին ավելի ուշ հիշում էր. «ոչ ֆրանսիացիները, ոչ անգլիացիները Լեհաստանը երբեք պատերազմի պատճառ չէին դարձնի, եթե չլիներ Վաշինգտոնից անընդհատ հրահրումը»[15]։ ԱՄՆ-ի ճնշման ներքո Անգլիան ստիպված եղավ պատերազմ հայտարարել Գերմանիային։
1940 թվականի վերջից Անգլիան և ԱՄՆ-ը սկսեցին տեղեկատվություն փոխանակել ատոմային ռումբի ստեղծման տեսության վերաբերյալ, իսկ 1943 թվականի օգոստոսին Քվեբեկում Ռուզվելտը և Չերչիլը միջուկային էներգետիկայի ոլորտում համատեղ աշխատանքների վերաբերյալ գաղտնի համաձայնագիր են ստորագրել[16]։
Հետպատերազմյան տարիներ խմբագրել
1945 թվականի նոյեմբերի 6-ին Ստալինին տեղեկացվեց Մեծ Բրիտանիայի կայսրության գլխավոր շտաբի միացյալ շտաբների կողմից պատրաստված բրիտանական կայսրության Ֆիլբիի հուշագրի մասին, որում ԽՍՀՄ-ը հայտարարվեց որպես հիմնական սպառնալիք և առաջարկեց ստեղծել Միացյալ Նահանգների հետ հատուկ հարաբերությունների հաստատում, դրանց կապը Արևմտյան Եվրոպայի պաշտպանության, ռազմական ստեղծման մասին[17]։
1946 թվականի երկրորդ կեսից սկսվեցին անգլո-ամերիկյան բանակցությունները, որոնք հիմնականում վերաբերում էին Հունաստանի և Թուրքիայի ճակատագրի վերաբերյալ հարցի քննարկմանը։ Ամերիկացի դիվանագետներն իրենց անգլիացի գործընկերներին համոզում էին, որ իրենց կառավարության համար ամենաբարենպաստ ելքը կլիներ «ժառանգության» այդ մասնաբաժնի փոխանցումը ԱՄՆ-ին ինչպես Անգլիայի ֆինանսական բեռը թեթևացնելու, այնպես էլ այն քննադատությունից հեռանալու համար, որին համատարած ենթարկվել է բրիտանական իմպերիալիզմը Հունաստանում նրա միջամտության համար։ 1947 թվականի փետրվարի 21-ին ԱՄՆ-ի կառավարությունը երկու բրիտանական նոտա է ստացել, որոնցում պաշտոնապես հաղորդվել է, որ Անգլիան համաձայն է Հունաստանին և Թուրքիային «օգնություն» տրամադրել Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին։ Անգլիական կառավարությունը հայտարարել է Հունաստանից իր զորքերը դուրս բերելու մասին[18]։
1949 թվականին ԱՄՆ-ն և Մեծ Բրիտանիան հանդես եկան որես ՆԱՏՕ-ի ստեղծման հիմնական նախաձեռնողներ[19]։
Վարչապետության տարիներին Մեծ Բրիտանիան և Միացյալ Նահանգները վերապրել են իրենց միջև առանձնահատուկ հարաբերությունների ծաղկումը, որոնք ստացել են նույնիսկ «արտակարգ հարաբերություններ» անվանումը։
XXI դար խմբագրել
Թոնի Բլեերի վարչապետության վերջին տարիներին (1997-2007) Մեծ Բրիտանիան փաստացի վարում էր սպասարկող քաղաքականություն ԱՄՆ-ի նկատմամբ[4]։ Լոնդոնն առաջինն է միացել Աֆղանստանում ԱՄՆ-ի ռազմական արշավին 2001 թվականին։ Հատկանշական է ԱՄՆ-ի բրիտանական աջակցությունը 2003 թվականին Իրաք ներխուժելիս[20]։
Ալեքսեյ Պուշկովը 2006 թվականին գրել է[21]. «Թոնի Բլերը, փաստորեն, միակ եվրոպական առաջնորդն էր, որը խաղադրույք էր կատարել Բուշի վարչակազմի անվերապահ և լիակատար աջակցության վրա նրա արտաքին քաղաքականության մեջ»։ Դեյվիդ Մենինգը համարձակություն է ունենում Բլերին նամակ գրել այն մասին, որ, «պարոն Բլեր, ձեր քաղաքականությունը սխալ է, այն արատավոր է, մենք, աջակցելով Ամերիկային, դրա դիմաց հատկանշական ոչինչ չենք ստանում, բայց շատ ու շատ բան ենք կորցնում։ Մեզ արդեն դադարում են դիտարկել որպես ինքնուրույն երկիր»[22]։
2007 թվականի հուլիսին Մեծ Բրիտանիայի ԱԳՆ-ն հաստատել էր, որ ԱՄՆ-ը մնում է Բրիտանիայի կարևորագույն գործընկերը[23]։
2016 թվականի հունիսի վերջին ԱՄՆ-ի նախագահ Բարաք Օբաման հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հարաբերությունների հատուկ բնույթը կպահպանվի՝ չնայած ԵՄ-ից դուրս գալու մասին 2016 թվականի հունիսի 23-ին Մեծ Բրիտանիայի ժողովրդի որոշմանը[24]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Впервые об особых отношениях между Британией и США сказал Уинстон Черчилль в его знаменитой фултонской речи о «железном занавесе» в марте 1946 года, призвав «к созданию ассоциации народов, говорящих на английском языке, для установления „особых отношений“ между Британским содружеством и империей, с одной стороны, и Соединенными Штатами — с другой» [1].
- ↑ В марте 2010 года комитет по иностранным делам Палаты общин британского парламента рекомендовал отказаться от использования термина «особые отношения» для характеристики британо-американских связей.
- ↑ Евросоюз. Армия, полиция
- ↑ 4,0 4,1 Вооруженные силы Великобритании на стратегическом перекрестке: по уровню оборонных расходов в сравнении с ВВП, достигающему 2,3 проц., Великобритания опережает все остальные европейские страны (июнь 2009)
- ↑ госсекретарь США Хиллари Клинтон заявила о том, что Великобритания останется главным партнером Вашингтона в военной сфере (2010, [2])
- ↑ Напр., на 2006 год: военные расходы Великобритании — 52 миллиарда долларов, США — 522 миллиардов долларов; на 2009: 65,3 к 607 (SIPRI [3]); на 2010: 58,3 к 636,3.
- ↑ The Suez Crisis
- ↑ Sylvia Ellis Historical Dictionary of Anglo-American Relations. — Scarecrow Press[en], 2009. — С. 212.
- ↑ 1956: Suez and the end of empire
- ↑ The Suez crisis: An affair to remember The Economist, Jul 27th 2006: «The British were hurt most by Suez. <…> Some talked of a „Suez syndrome“, where, in Margaret Thatcher’s words, Britain’s rulers „went from believing that Britain could do anything to an almost neurotic belief that Britain could do nothing“. Certainly, much of Mrs Thatcher’s prime ministership, particularly the retaking of the Falklands in 1982, was an essay in exorcising the demons of Suez. <…> But never without the Americans' support. The major lesson of Suez for the British was that the country would never be able to act independently of America again. Unlike the French, who have sought to lead Europe, most British politicians have been content to play second fiddle to America.»
- ↑ We are now a client state The Guardian, 17 июля 2003.
- ↑ Овинников Р. С. Уолл-стрит и внешняя политика / Р. С. Овинников. М.: Международные отношения, 1980. (Глава III. Аппарат проведения)
- ↑ «Институт геополитики профессора Дергачева — Цивилизационная геополитика (Геофилософия)». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.
- ↑ Կաղապար:Из
- ↑ The Forrestal Diaries, New York, 1951, p 121−122; цит. по: История Второй мировой войны. 1939—1945. Т. 02. М., 1974. С. 345 [4]
- ↑ Советский атомный проект
- ↑ Михаил Любимов, Юрий Кобаладзе http://svr.gov.ru/smi/2008/argned20080403.htm Արխիվացված 2012-07-10 Wayback Machine
- ↑ 5. Зовнішня політика адміністрації Трумена. «Доктрина Трумена»
- ↑ Ирак прикончил особые отношения | ИноСМИ
- ↑ Кендалл Майерс, «Мост Блэра между Европой и США? Он падает, и Блэр остается ни с чем»
- ↑ Алексей Пушков, http://www.nomad.su/?a=3-200610090106 Արխիվացված 2020-01-14 Wayback Machine (09.10.2006)
- ↑ Здесь интересно отметить, что Дэвид Мэннинг, по некотор. утверждениям «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 26-ին.
{{cite web}}: Invalid|url-status=да(օգնություն), входил в узкий круг лиц, повлиявших на принятие решения об участии Великобритании в Иракской войне. - ↑ Miliband defends UK-US relations
- ↑ Obama: Special relationship remains despite brexit БиБиСи, 24 июня 2016.