Ամազոնի խոնավ անտառ, խոնավ արևադարձային մշտադալար լայնատերև անտառների հսկայական տարածք, աշխարհի խոշորագույն արևադարձային անտառը։ Տեղակայված է Ամազո գետի գրեթե ողջ ջրավազանն ընդգրկող հսկայական հարթավայրում։ Անտառը զբաղեցնում է 5,5 միլիոն քառակուսի կիլոմետր տարածք, ինչը հավասար է մոլորակի մյուս արևադարձային անտառների ընդհանուր մակերեսի կեսին։ Անտառն ընկած է ինը երկրների տարածքում (Բրազիլիա, Պերու, Կոլումբիա, Վենեսուելա, Էկվադոր, Բոլիվիա, Գայանա, Սուրինամ, Ֆրանսիական Գվիանա

Ամազոնի խոնավ անտառներ
ՏեսակԽոնավ անտառներ, մասնագիտություն և հետազոտության թեմա
Մասն էՀարավային Ամերիկա
ԵրկիրՀարավային Ամերիկա
ՏեղագրությունAmazonia?
Մակերես6 700 000 կմ²[1]
Ամազոնի խոնավ անտառները գտնվում է Հարավային Ամերիկաում
Ամազոնի խոնավ անտառներ
Ամազոնի խոնավ անտառները գտնվում է Երկիրում
Ամազոնի խոնավ անտառներ
Ամազոն գետի ջրավազանի քարտեզ

Կենսաբազմազանություն

խմբագրել

Հարավային Ամերիկայի խոնավ արևադարձային անտառները (Սելվա) առանձնանում են ամենամեծ կենսաբազմազանությամբ։ Կենդանիների և բույսերի բազմազանությունը այնտեղ շատ ավելին է, քան Աֆրիկայի և Ասիայի արևադարձային անտառներում։ Նկարագրված յուրաքանչյուր տասներորդ կենդանական կամ բուսական տեսակը տարածված է Ամազոնյան ջունգլիներում։ Այստեղ նկարագրված են առնվազն 40 000 բույսերի տեսակներ, 3000 տեսակ ձուկ, 1 294 տեսակ թռչուններ, 427 տեսակ կաթնասուններ, 428 տեսակի երկկենցաղներ, 378 տեսակի սողուններ և 96 660-ից մինչև 128 843 տեսակի տարբեր անողնաշարավորներ։

Երկրի վրա հենց Ամազոնի խոնավ անտառներում է բուսատեսակների ամենամեծ բազմազանությունը, որը ներառում է 16 հազար ծառատեսակներ[2].

Կենդանական աշխարհ

խմբագրել

Ամազոնի ջունգլիներում կան բազմաթիվ կենդանիներ, որոնք կարող են լուրջ վտանգ ներկայացնել մարդու համար։ Մեծ գիշատիչներից այստեղ հանդիպում են յագուարն ու կայմանը։ Այստեղ բնակվում են անակոնդա օձը և թունավոր շուշույան ու ժարակարան, ինչպես նաև «շագանակագույն սարդ» Loxosceles- ը։ Գետերում կա էլեկտրական կատվաձկներ, որոնք կարող են առաջացնել էլեկտրական լիցք, որը կարող է մարդուն սպանել, պիրանիաններ, որոնք իրենց խայթոցով կարող են լուրջ վերք առաջացնել, կանդիրու ձուկ, որը կարող է ներթափանցել մարդու և կենդանիների միզուղիներ, ինչպես նաև քաղցրահամ ջրերի դելֆին։

 

Ծառերի վրա ապրում են զանազան տեսակների երկկենցաղներ՝ ծառամագլցողների ընտանիքից, որոնց մաշկն արտադրում է ուժեղ լիպոֆիլային թույն՝ բատրախոտոքսինի շնորհիվ։ Այստեղ բնակվում են նաև տարբեր մակաբույծներ և վարակիչ հիվանդությունների տարածողներ։ Մասնավորապես, չղջիկների որոշ տեսակներ կատաղության վիրուսի բնական կրող են, իսկ մլակները՝ լեշմանիոզի կրողներ։ Խոնավ տաք միջավայրը բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում մալարիայի, արևադարձային տապի և այլ վարակիչ հիվանդությունների տարածման համար։ Տորնիլիո (tornillo) միջատը ձու է դնում թաց հագուստի վրա, և մարդու մաշկի հետ շփվելիս փորում է և ձու դնում դրա մեջ։

Խոնավ անտառում հասարակական միջատները կազմում են սապրոֆագների առաջատար խումբը։ Նրանց բազմաթիվ ներկայացուցիչներն են մրջյունները և տերմիտները։ Վերջիններիս թիվը կարող է հասնել շատ մեծ ցուցանիշների. Ամազոնի ջրավազանի խոնավ անտառներում տերմիտների բները հանդիպում են 1 հա-ի վրա մինչև 800-1000 հատ, իսկ ընդհանուր առմամբ 1 մ² վրա առկա է 500-ից 10 հազար տերմիտ։ Ծառերի շերտում առկա է ֆիտոֆագերի բազմազանություն՝ բզեզներ, թիթեռներ, ցիկադներ, որոնք ծծում են տերևի հյութը և այլն։

Խոնավ անտառի առանձնահատկությունը ծառի տերևներից կառուցված մրջնաբներն են, որոնք հանդիպում են ոչ միայն բնական անտառում, այլև ցիտրուսի, հևեայի, սուրճի պլանտացիաներում[3]։

Պահպանություն և վտանգներ

խմբագրել
Անտառահատում

1991 թվականից մինչև 2004 թվականը Ամազոնյան անտառի կորուստը կազմել է 415 հազար կմ²։ Ամազոնում անտառահատման հիմնական պատճառը բնակավայրերի և գյուղատնտեսության համար հողերի մաքրումն է։ Նոր ժամանակներում անտառների մշտական անտառահատման հիմնական պատճառը եղել է այն, որ ֆերմերները չեն վերականգնել քայքայված հողերը, իսկ անտառից ազատված հողերը բերրիությունը պահպանել են ընդամենը մի քանի տարի[4]։ Այնուամենայնիվ, մաքրված տարածքի մեծ մասը հատկացվել է անասունների արոտավարերի համար[5]։ Արոտավայրերն զբաղեցնում են նախկին անտառային տարածքների շուրջ 70 %-ը, և 1970-2007 թվականների՝ ավելի քան 90% -ը[6][7]։ Այնուամենայնիվ, 2011 թվականից ի վեր անտառահատումը դանդաղել է։

Բնության պահպանվող տարածքներ

2005 թվականից մինչև 2016 թվականը պահպանվող տարածքների տարածքն աճել է 3,07 միլիոն կմ²-ից մինչև 3,62 միլիոն կմ²2[8]։

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. http://wwf.panda.org/?270437/Living-Amazon-Report-2016
  2. «Field Museum scientists estimate 16,000 tree species in the Amazon». Field Museum. 2013 թ․ հոկտեմբերի 17. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  3. Г. М. Абдурахманов и др. «Биогеография». evolution.powernet.ru (ռուսերեն). Академия. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին.
  4. Watkins and Griffiths, J. (2000). Forest Destruction and Sustainable Agriculture in the Brazilian Amazon: a Literature Review (Doctoral dissertation, The University of Reading, 2000). Dissertation Abstracts International, 15-17
  5. Centre for International Forestry Research (CIFOR) (2004)
  6. Steinfeld, Henning; Gerber, Pierre; Wassenaar, T. D.; Castel, Vincent Livestock's Long Shadow: Environmental Issues and Options. — Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2006. — ISBN 92-5-105571-8
  7. Margulis, Sergio Causes of Deforestation of the Brazilian Amazon. — World Bank Working Paper No. 22. — Washington D.C.: The World Bank, 2004. — ISBN 0-8213-5691-7
  8. UNEP-WCMC and IUCN. Protected Planet Report 2016 : [անգլ.]. — Cambridge UK and Gland, Switzerland : UNEP-WCMC and IUCN, 2016. — С. 54. — ISBN 978-92-807-3587-1.

Գրականութուն

խմբագրել

Ժամանակակից գրականություն

խմբագրել
  • Бейтс Генри. Натуралист на реке Амазонке. Рассказ о тропических картинах природы, о нравах животных, о жизни бразильцев и индейцев и о путевых приключениях автора во время его одиннадцатилетних странствий / Пер. с англ. И. М. Шенброта. — М.: Географгиз, 1958. — 430 с.: ил.
  • Биокка Этторе. Яноама / Пер. Л. А. Вершинина. — М.: Мысль, 1972. — 206 с.: ил. — Серия «Путешествия. Приключения. Поиск».
  • Гэппи Николас. В стране Ваи-Ваи. Через леса к северу от Амазонки / Пер. с англ. Л. Л. Жданова. — М.: Географгиз, 1961. — 344 с.: ил. — Серия «Рассказы о природе».
  • Кауэлл Адриан. В сердце леса / Пер. с англ. Н. Высоцкой и В. Эпштейна. — М.: Мысль, 1964. — 230 с.: ил. — Серия «Рассказы о природе».
  • Кучиньский Мачей. Сельва / Пер. с польск. Д. С. Гальпериной. — М.: Мысль, 1977. — 144 с.: ил.
  • Рондьер Пьер. От Копакабаны до Амазонки (Бразилия сегодня) / Пер. с франц. М. И. Беленького. — М.: Мысль, 1967. — 276 с.: ил. — Серия «Путешествия. Приключения. Поиск».
  • Смит Антони. Мату-Гросу. Последняя девственная земля / Пер. с англ. В. В. Новикова. — М.: Мысль, 1977. — 174 с.: ил.
  • Фесуненко И. С. Пост Леонардо. — М.: Молодая гвардия, 1975. — 224 с.: ил. — Серия «Бригантина».
  • Фидлер Аркадий. Рыбы поют в Укаяли. — М.: Географгиз, 1963. — 240 с.: ил. — Серия «Рассказы о природе».
  • Фосетт Перси. Неоконченное путешествие. В поисках древних цивилизаций / Пер. с англ. С. С. Серпинского. — СПб.: Амфора, 2014. — 448 с.: ил. — Серия «Тайны истории».

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամազոնի խոնավ անտառներ» հոդվածին։