Ակնաբերդ

Ակնաբերդ, գյուղական համայնք Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանում։ Տեղաբաշխված է հանրապետության հյուսիսարևելյան հատվածում։ Քարվաճառ շրջկետրոնից գտնվում է 67 կմ հեռավորության վրա, իսկ մայրաքաղաք Ստեփանակերտից՝ 70 կմ հեռավորության վրա։ Նախկին հայտնի է եղել Ականաբերդ, Ումուդլի, Ումութլու, Ումուտլու անուններով։ 1998 թվականին բնակավայրը վերանվանվել է Ակնաբերդ։ Ծովի մակարդակից բարձր է`1100 մետրով։ Գյուղը բաժանված է երկու թաղամասերի` Աջափնյակ և Ձախափնյակ։ Ակնաբերդ անվանումը բառացիրորեն նշանակում է «բերդի ակունք»։ Ամենայն հավանականությամբ այն վերաբերվել է գյուղից ոչ հեռու գտնվող Ակնաբերդ ամրոցին։

Գյուղական համայնք
ադրբ.՝ Umudlu
Երկիր	Արցախ
Շրջան	Շահումյանի շրջան
Մակերես	668,0 կմ²
Բնակչություն	586 մարդ (2015)
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական Եկեղեցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Ակնաբերդ Վիքիպահեստում

Արցախի Հանրապետության քարտեզը, որտեղ մուգ շագանակագույնով պատկերված են Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները, իսկ մարմնագույնով՝ Արցախի վերահսկողության ներքո գտնվող տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ

Պատմություն

Հնում Ակնաբերդ գյուղը Մեծ Հայքի Արցախ նահանգի Վայկունիք գավառում է եղել, իսկ հետո Ելիզավետապոլի նահանգի Ջևանշիր գավառում, հետագայում արդեն Մարտակերտի շրջանում։ 1998 թվականին, ըստ ԼՂՀ օրենքի, հայտնվել է Շահումյանի շրջանի կազմում։ Պատմության մեջ, գյուղը հիշատակվում է 8-9-րդ դարերից։ Գյուղի նախկին թուրքալեզու բնակիչների կողմից գյուղի բոլոր պատմամշակութային հուշարձանները, գերեզմանոցները և խաչքարերը ավերվել են։ Պահպանվել են 9-13-րդ դարերի Ակնաբերդ ամրոցի ավերակներից, որն էլ եղել է Հաթերք իշխանության վարչական կենտրոնը։ Բերդի պարսպի ներսում պահպանվել են եկեղեցու ավերակներ և գերեզմանոցներ։ Նաև պահպանվել է մի ավերակ մատուռ Բալի սարի հյուսիսահայաց լանջին։ 7-14-րդ դարերում կառուցված Ջրաբերդի ամրոցը նույնպես պահպանվել է, այն գտնվում է Թարթառ գետի խոր ձորում, գետի ձախ ափին, Թրղի և Թարթառ գետերի միախառնման վայրում։ 602 թվականին ամրոցը Մովսես Կաղանկատվացին հիշատակում է որպես «հանդիպեցան յամրոցին Չարաբերդոյ»։ Անվանվել է նաև Չարաբերդ կամ Չրաբերդ։ Ամրոցի արևմտյան ստորոտի մասով հոսում է Թրղի կամ Թորաղա գոտակը։ Բազմաթիվ շինությունների ավերակներ են պահպանվել Ջրաբերդի պարիսպների ներսում։ Ամրոցաբնակներին ջրով ապահովելու համար բերդից մինչև Թարթառ գետը գետնուղի է փորված։

Նախկինում գյուղում բնակվել են թուրքալեզու բնակիչներ, 1991-1993 թվականներին նրանք գյուղից հեռացվել են։ 1994 թվականից գյուղում բնակվել են հայկական ընտանիքներ։ Բնակիչների մի մասը Հայաստանի բնակավայրերից էին բռնագաղթվել, իսկ մյուս մասը Չայլու գյուղից։ 1921 թվականին Արցախը բռնակցվել է Ադրբեջանին։ 1993 թվականին գյուղը ազատագրվել է և 1995-1998 թվականներին վերանվանվել Ակնաբերդ։ Դրա հիմքի վրա էլ ստեղծվել է Շահումյանի շրջանը՝ դառնալով նրա վարչական կենտրոնը։

Գյուղատնտեսություն

Գյուղի բնակիչները զբաղվել են` հացահատիկային, բանջարաբոստնային, և կերային կուլտուրաների մշակությամբ, զբաղվել են նաև մեղվապահությամբ։

2013 թվականի հուլիսի մեկի տվյալներով անասնագլխաքանակը գյուղում կազմել է` խոշոր եղջերավորներինը` 146 գլուխ, մանր եղջերավորներինը` 649 գլուխ, խոզերինը` 110 գլուխ իսկ թռչուներինը` 1680 թև։

Կլիմա

Կլիման նախալեռնային է։ Տարեկան տեղումների քանակը` 550-645 մմ։ Ձմեռը մեղմ է, իսկ աշունը արևոտ։

Աշխարհագրություն

Համայնքը լեռնային է, ունի 668,0 հա տարածք։ Ակնաբերդ համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Տրտու գետի վտակը դեպի Սարսանգի ջրամբար։

Բնակչություն

2015 թվականին Ակնաբերդ համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում է 586 մարդ, կա 139 տնտեսություն։

Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը.

Տարի	2008	2009	2010
Բնակիչ	523	518	528

Տնտեսություն

Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ։

Հասարարակական կառույցներ

2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր գյուղապետարան, մշակույթի տուն, հացի փուռ, հինգ առևտրի կետ, բուժաշխատող և միջնակարգ դպրոց, որտեղ սովորում էին 111 աշակերտներ, ուներ 1 մանկապարտեզ՝ «Սոսե» (ՀՕՄ) Հայ օգնության միության, հաճախում էին 28 երեխաներ։

Արտաքին հղումներ

• Հակոբ Ղահրամանյան, ՏԵՂԵԿԱՏՈւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության վարչատարածքային միավորների սոցիալ-տնտեսական բնութագրերի, Երևան, Ճարտարագետ, 2015 թ.