Ախուրյանի շրջան (մինչև 1945 թվականը՝ Դուզքենդի շրջան), Հայկական ԽՍՀ, ապա՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային միավոր այժմյան Շիրակի մարզի հյուսիսում։ Գտնվում էր ՀԽՍՀ հյուսիս-արևմուտքում՝ սահմանակցելով Թուրքիային։ Կազմավորվել է 1937 թվականի դեկտեմբերի 31-ին։ Տարածությունը 576 քառ. կմ էր, բնակչությունը՝ 39 500 մարդ (1987), խտությունը՝ 68,5 մարդ։

Ախուրյանի շրջան
ԵրկիրՀայաստան Հայաստան
ԿարգավիճակՇրջան
Մտնում էՀայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն Հայկական ԽՍՀ
Հայաստան Հայաստան
ՎարչկենտրոնԱխուրյան
Հիմնական լեզուՀայերեն
Բնակչություն (1987)39 500
Խտություն68,5
Ազգային կազմՀայեր, ադրբեջանցիներ
Տարածք576
(2 %)
Հիմնադրված է1937-1995 թ.
Պատմական շրջան(ներ)Այրարատ

Բնակավայրեր խմբագրել

Ախուրյանի շրջանի վարչական կենտրոնն էր Ախուրյան գյուղը։ Ուներ 3 ավանային, 19 գյուղական խորհուրդ։ Բնակավայրերն են՝

Տարածքում էր ՀԽՍՀ երկրորդ խոշոր քաղաքը՝ Լենինականը։

Պատմություն խմբագրել

Ախուրյանի շրջանի տարածքը դեռ հնադարում եղել է Հայաստանի կազմում՝ Երվանդունիների (մ.թ.ա. 570-201) և Արտաշեսյանների (մ.թ.ա. 189-1) թագավորության ժամանակ։ Ավելի ուշ Ախուրյանի շրջանի տարածքը կազմել է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Աշոցք գավառի մեջ։ 9-րդ դարի վերջից մտել է Բագրատունյաց թագավորության, ապա՝ Զաքարյան իշխանապետության մեջ։ 14-16-րդ դարերում այն մտել է մոնղոլական, ապա՝ կարակոյունլու և ակկոյունլու թուրքմենական պետությունների մեջ։

Պարսկական տիրապետության ժամանակ Ախուրյանի շրջանը Երևանի կուսակալության, ապա Շորագյալի սուլթանության մի մասն էր։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո, այն մտել է Կարսի մարզի Հայաստանում խորհրդային կարգեր հաստատվելուց հետո կազմել է Լենինականի գավառի Ադբաբայի գավառամասը։

Շրջանի տարածքում կան կիկլոպյան ամրոցի մնացորդներ (Ցողամարգ) և 3000-ամյա բնակավայրի հետքեր (Լեռնագյուղ)։ Շրջանային կուսակցական կազմակերպությունը ստեղծվել է 1937 թվականին։ 1987 թվականին կար 105 սկգբնական կուսակցական, 127 կոմերիտական կազմակերպություն։ Լույս է տեսնում «Շիրակ» շրջանային թերթը։

Պատմական հուշարձաններից նշանավոր են Վահրամաբերդի ուրարտական ամրոցը, Կառնուտի բազիլիկ եկեղեցին (4-5-րդ դարեր), Ջրառատի եկեղեցին (7-րդ դար), Մարմաշենի վանքը (10-13-րդ դարեր)։

Ռելիեֆ և կլիմա խմբագրել

Ախուրյանի շրջանը գտնվում է Շիրակի դաշտի կենտրոնական մասում, հյուսիսում Շիրակի, արևելքում Փամբակի լեռնաշղթան է։ Բարձրությունը 1500-2256 մ է (Եզնասար լ․)։ Մակերևույթը հարթ է, անտառազուրկ։ Գերակշռում է լեռնատափաստանային լանդշաֆտը։ Հարուստ է հանքային շինանյութերով, կա նաև գորշ ածուխ։

Կլիման բարեխառն է, հունվարի միշին ջերմաստիճանը՝ -8 °C-ից մինչև 10 °C, հուլիսինը՝ 12-20 °C, տարեկան տեղումները՝ 450-550 մմ, վեգետացիայի շրջանը՝ 140-170 օր։ Արևմուտքով հոսում է սահմանային Ախուրյան գետը։ Գործում են Ախուրյանի աջափնյա, Շիրակի, Կապսի ջրանցքները, Կառնուտի և Զաջուռի ջրամբարները։ Ախուրյան գետի վրա գործում են Լենինականի հէկը, ջրհան կայաններ։

Տնտեսություն խմբագրել

Տնտեսության առաջատար ճյուղերն են թեթև, շինանյութերի և սննդի արդյունաբերությունը, դաշտավարությունն ու անասնապահությունը։ Կային 11 արդյունաբերական ձեռնարկություն։ Արտադրանքի ծավալով առաջնակարգ են Ախուրյանի կարի ֆաբրիկան, կաթի, երկաթբետոնե կոնստրուկցիաների, Զաջուռի կրի, Մուսայելյանի յուղի-պանրի գործարանները, Լենինականում գտնվող շինարարական կոմբինատը։

Գյուղատնտեսության առաջատար ճյուղերն են՝ հացահատիկի, շաքարի ճակնդեղի մշակումը և տավարաբուծությունը։ Կային 17 կոլեկտիվ, 1 խորհրդային տնտեսություն։ Երկաթուղիների երկարությունը 55 կմ է, ավտոխճուղիներինը՝ 202 կմ։ Գործում է 1 կապի հանգույց՝ 20 բաժանմունքով։

1986-87 ուսումնական տարում կային 21 միջնակարգ, 3 ութամյա, 2 երաժշտական, 1 մարզական, 1 գեղարվեստի դպրոց, 1 պրոֆտեխնիկական ուսումնարան։ 1987 թվականին գործում էր գրադարանների կենտրոնացված համակարգ՝ 39 մասնաճյուղով, 22 մշակույթի տուն, 13 ակումբ, 2 կինոթատրոն, 1 պիոներ տուն, 1 հիվանդանոց, 6 բուժկայան, 5 ամբուլատորիա։ Ջաջուռում է Մինաս Ավետիսյանի տուն-թանգարանը։

Պատկերասրահ խմբագրել

Տես նաև խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 205  
Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։