Ալ-Ակսայի ապստամբություն
Ալ-Ակսայի ապստամբություն (նաև՝ Ալ-Ակսայի ինտիֆադա, արաբ․՝ انتفاضة الأقصى; եբրայերեն՝ אינתיפאדת אל-אקצה), պաղեստինցինցի արաբների զինված ապստամբություն ընդդեմ իսրայելական իշխանությունների Հորդանան գետի արևմտյան ափին և Գազայի հատվածում։ Հայտնի է նաև «Պաղեստինյան երկրորդ ինտիֆադա» անվանումով որպես առաջին ինտիֆադայի շարունակություն, որը սկսվել էր 1987 թվականին և ավարտվել 1993 թվականի օգոստոսին Օսլոյի համաձայնագրի կնքումով ու 1994 թվականին Պաղեստինյան ինքնավարության ստեղծումով։
| Ալ-Ակսայի ապստամբություն Ալ-Ակսայի ինտիֆադա | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Արաբա-իսրայելական հակամարտություն | |||||||||||
 | |||||||||||
| |||||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||||
 Իսրայել
|
 ՊԱԿ
| ||||||||||
Ապստամբությունը սկսվել է 2000 թվականի սեպտեմբերի 27-ին և արտահայտվել Արաբա-իսրայելական հակամարտությամբ։ «Ինտիֆադա» բառը արաբերենից բառացի թարգմանած նշանակում է «ցնցում»։ «Ալ-Ակսա» արտահայտությունը 13-րդ դարում Երուսաղեմի Տաճարի լեռան վրա կառուցված հայտնի մզկիթի անվանումն է։ Այդ տարածքը սրբազան է համարվում հուդայականությունում և սրբությամբ երրորդը իսլամում։
Պատմական ակնարկ խմբագրել
1993 թվականին Իսրայելի և Պաղեստինի ազատության կազմակերպության միջև Նորվեգիայի մայրաքաղաք Օսլոյում կնքվեց խաղաղության համաձայնագիր, որի արդյունքում Հորդանան գետի արևմտյան ափին և Գազայի հատվածում ձևավորվեց Պաղեստինյան ազգային վարչություն (ՊԱՎ)։ Համաձայնագրով պարտականություններ ստանձնեց նաև ՊԱՎ-ն, համաձայն որի՝ վերջինս պետք է միջոցներ ձեռնարկեր Իսրայելի դեմ զինված հարձակումները կանխելու ուղղությամբ[2][3]
Համաձայնագրի կնքումը պետք է վերջակետ դներ առաջին ինտիֆադային։ Ըստ համաձայնագրի պայմանների՝ ենթադրվում էր, որ հաջորդ 5 տարում պետք է վերջնականապես լուծվի Արաբա-իսրայելական հակամարտությունը։ Սակայն պայմանագիրը այդպես էլ իրականություն չդարձավ[3]։
Քեմփ Դեյվիդի գագաթնաժողով խմբագրել
2000 թվականի հուլիսին ԱՄՆ նախագահի Քեմփ Դեյվիդ ամառանոցում ԱՄՆ նախագահ Բիլ Քլինթոնի, Իսրայելի վարչապետ Էհուդ Բարաքի և Պաղեստինյան ազգային վարչության ներկայացուցիչ Յասեր Արաֆաթի միջև տեղի ունեցան բանակցություններ։ Հանդիպման նպատակն էր անկախ Պաղեստին պետության ստեղծման և արաբա-իսրայելական հակամարտության վերջնական լուծման վերաբերյալ համաձայնագրի կնքումը։
Բանակցությունների ընթացքում հակամարտող կողմերը չկարողացան հաղթահարել Արևելյան Երուսաղեմի իրավական կարգավիճակի, պաղեստինցի գաղթականների և մի շարք այլ հարցերի շուրջ հակասությունները։ Վերջնական համաձայնագիրը այդպես էլ չկընքվեց։ Բանակցությունների ձախողման համար կողմերը՝ Իսրայելն ու ԱՄՆ-ն մի կողմից, ՊԱՎ-ը մյուս կողմից մեղադրեցին միմյանց։