Վիքիպեդիա

Ալան Թյուրինգ

անգլիացի մաթեմատիկոս, տրամաբան, ծածկագրող

Ալան Մաթիսոն Թյուրինգ (անգլ.՝ Alan Mathison Turing, հունիսի 23, 1912(1912-06-23)[1][2][3][…], Մեյդա Վեյլ, Վեստմինստեր, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[4] - հունիսի 7, 1954(1954-06-07)[1][2][3][…], Ուիլմսլոու, Արևելյան Չեշիր, Չեշիր, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[1]), անգլիացի մաթեմատիկոս, տրամաբան, գաղտնավերլուծող և ինֆորմատիկայի մասնագետ, Բրիտանական կայսրության շքանշանակիր, Թագավորական միության անդամ։ Նշանակալից դեր է խաղացել ինֆորմատիկայի զարգացման մեջ, ձևակերպել է «ալգորիթմ» և «հաշվարկ» հասկացությունները՝ հիմնվելով «Թյուրինգի մեքենայի» գաղափարի վրա, ինչը կարելի է համարել ժամանակակից համակարգիչների մոդել։ Թյուրինգին հաճախ համարում են ինֆորմատիկայի և արհեստական բանականության հայր[11]։

Ալան Թյուրինգ
անգլ.՝ Alan Turing
Ալան Թյուրինգը 16 տարեկան հասակում
Ծնվել էհունիսի 23, 1912(1912-06-23)[1][2][3][…]
Մեյդա Վեյլ, Վեստմինստեր, Մեծ Լոնդոն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[4]
Մահացել էհունիսի 7, 1954(1954-06-07)[1][2][3][…] (41 տարեկան)
Ուիլմսլոու, Արևելյան Չեշիր, Չեշիր, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն[1]
ինքնասպանություն[1]
ԳերեզմանWoking Crematorium[5]
Բնակության վայր(եր)Մեյդա Վեյլ և Գիլֆորդ
Քաղաքացիություն Միացյալ Թագավորություն
Դավանանքաթեիզմ[6]
Մասնագիտությունհամակարգչային գիտնական և գաղտնագիր
Հաստատություն(ներ)Մանչեսթերի Վիկտորիայի համալսարան[1], Կառավարական կապի կենտրոն[1], Քեմբրիջի համալսարան[7] և Մեծ Բրիտանիայի ֆիզիկայի ազգային լաբորատորիա
Գործունեության ոլորտծածկագրության վերլուծություն, ինֆորմատիկա, մաթեմատիկա, տրամաբանություն և գաղտնագրություն
ԱնդամակցությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն
Ալմա մատերԹագավորական քոլեջ, Քեմբրիջ (1934)[1], Փրինսթոնի համալսարան (1938), Շերբորն դպրոց (1931)[1] և Hazlehurst Community Primary School? (1926)[7]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[3][8]
Գիտական ղեկավարԱլոնզո Չյորչ
Եղել է գիտական ղեկավարՌոբին Գենդի և Beatrice Helen Worsley?[9]
Հայտնի աշակերտներՌոբին Գենդի
Ինչով է հայտնիԱվարտի խնդիր
Թյուրինգի մեքենա
Էնիգմայի գաղտնագրի վերծանում
ԷյՍիԻ ԷՀՄ (ACE Automatic Computing Engine)
Թյուրինգի մրցանակ
Թյուրինգի փորձ
Թյուրինգի օրինակ (Turing patterns)
Ազդվել էMax Newman?
Պարգևներ
ՀայրՀուլիոս Մետիսոն Թյուրինգ[1]
ՄայրԷթել Սառա Սթոնի[1]
Կայքturingarchive.org​(անգլ.)
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Alan Turing Վիքիպահեստում

Ինֆորմատիկայի բնագավառում ամենախոշոր մրցանակն անվանվել է ի պատիվ Ալան Թյուրինգի. Թյուրինգի մրցանակ[12][13]։

Կենսագրություն

խմբագրել

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Թյուրինգը աշխատում էր Բրիտանիայի գաղտնազերծման կենտրոնում՝ Բլեթչլի Պարկում գտնվող Կոդի և ծածկագրի պետական դպրոցում (անգլ.՝ Government Code and Cypher School (GCCS)), որտեղ կենտրոնացած էր Առանցքի ուժերի ծածկագրերի և կոդերի վերծանման աշխատանքները։ Որոշ ժամանակ նա ղեկավարում էր գերմանական նավատորմի հաղորդագրության գաղտնազերծմամբ զբաղվող «Հաթ 8» բաժինը. այդ ընթացքում հայտնաբերել է գերմանական գաղտնագրերը, այդ թվում՝ Էնիգմայի գաղտնագրերը վերծանելու մի շարք եղանակներ։

Պատերազմից հետո աշխատել է Միացյալ Թագավորության Ֆիզիկայի ազգային լաբորատորիայում, որտեղ ստեղծել է պահպանվող ծրագրով համակարգչի (ԷյՍիԻ անգլ.՝ Automatic Computing Engine, ACE) առաջին նախագծերից մեկը։ 1948 թվականին Թյուրինգը միացել է Մաքս Նյումանի Մանչեսթերի համալսարանի համակարգչային լաբորատորիային, որտեղ մասնակցել է Մանչեսթերյան համակարգիչների ստեծմանը[14] և հետաքրքրվել մաթեմատիկական կենսաբանությամբ։ Նա հոդված է գրել մորֆոգենեզի քիմիական հիմունքների վերաբերյալ[15] և կանխատեսել տատանողական քիմիական ռեակցիաներ, ինչպիսին էր Բելոուսով–Ժաբոտինսկու ռեակցիան, որն առաջին անգամ դիտվեց 1960–ական թվականներին։

1952 թվականին Թյուրինգը համաասեռականությսն համար քրեական հետապնդման ենթարկվեց. այդ ժամանակ համասեռականությունը դեռևս օրինականացված չէր Մեծ Բրիտանիայում։ Թյուրինգին առաջարկվեց ընտրություն կատարել ազատազրկման և լիբիդոն ճնշելու հորմոնալ թերապևտիկ միջամտության միջև։ Ազատազրկումից խուսափելու համար նա համաձայնեց վիրահատության ենթարկվել։ Թյուրինգը մահացավ 1954 թվականին՝ իր 42–ամյակից երկու շաբաթ առաջ, ցիանիդի թունավորումից։ Նրա մայրը և որոշ այլ մտերիմներ կարծում էին, որ դա դժբախտ պատահար էր եղել։ Քննության եզրակացության համաձայն նա ինքնասպան էր եղել։ Ալան Թյուրինգը ճանաչվել է «Մեծ Բրիտանիայում հոմոֆոբիայի ամենամեծ զոհը»[16]։ 2009 թվականի սեպտեմբերի 10-ին համացանցային արշավից հետո Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Գորդոն Բրաունը բրիտանական կառավարության անունից պաշտոնապես ներողություն խնդրեց պատերազմից հետո Ալան Թյուրինգի հանդեպ ցուցաբերած վերաբերմունքի համար։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 24-ին Բրիտանիայի թագուհին հետմահու ներում շնորհեց նրան[17][18]։

Վաղ տարիներ

խմբագրել

Թյուրինգը ծնվել էր Մեյդա Վեյլում, Լոնդոն, երբ նրա հայրը՝ Յուլիուս Մաթիսոնը (1873–1947), գտնվում էր Բրիտանական Հնդկաստանի, Օրիսա նահանգի, Չաթրափուր բնակավայրում[19][20]։ Թյուրինգի հայրը Նիդեռլանդներում հաստատված Շոտլանդական առևտրականների ընտանիքի բարոնետի կարգավիճակով Ջոն Ռոբերտ Թյուրինգը հոգևորականի որդի էր։ Թյուրինգի մայրը՝ Յուլիուսի կինը Էթել Սառան (Սթոնի; 1881–1976), Մադրասի երկաթուղու գլխավոր ինժեների դուստրն էր։ Սթոնիները բողոքականներ էին Տիպերերի և Լոնգֆորդ կոմսություններից[21]։

Յուլիուսի աշխատանքը հնդկական քաղաքացիական ծառայությունում, նրա ընտանիքին բերեց Բրիտանական Հնդկաստան, որտեղ նրա պապիկը Բենգալյան բանակի գեներալ էր։ Սակայն Յուլիուսն ու Էթելը ուզում էին, որ իրենց երեխաները Բրիտանիայում կրթվեին, ուստի նրանք տեղափոխվեցին Մեյդա Վեյլ[22], Լոնդոն, որտեղ 1912 թվականի հունիսի 23-ին ծնվեց Ալան Թյուրինգը, ինչպես տեղեկացնում է տան պատին փակցված կապույտ հուշատախտակը[23][24], հետագայում Կոլոնեյդ հյուրանոց[19][25]։ Թյուրիգը ավագ եղբայր ուներ՝ Ջոնը (Սր Ջոն Դերմոտ Թյուրինգի հայրը՝ Թյուրինգ բարոնետներից տասներկուերորդը)[26]։

Թյուրինգի հայրը շարունակում էր քաղաքացիական ծառայության մեջ մնալ և Թյուրինգի մանկության տարիների ընթացքում նրա ծնողները ստիպված էին հաճախ ճամփորդել Հասթինգսի (Անգլիա)[27] և Հնդկաստանի միջև, իրենց երկու որդիներին թողնելով բրիտանական բանակի զորացրված թոշակառու զույգի խնամակալությանը։ Հասթինգսում, Թյուրինգի ապրած տան պատին կապույտ հուշատախտակ է փակցված[28]։ Հուշատախտակն ամրացվել էր 2012 թվականի հունիսի 23-ին Թյուրինգի ծննդյան հարյուրամյակի կապակցությամբ[29]։

Դեռևս կյանքի շատ վաղ տարիներին, Թյուրինգը հանճարի նշաններ էր դրսևորում, որոնք հետագայում ավելի վառ դրսևորվեցին[30]։ 1927 թվականին նրա ծնողները Գիլֆորդում տուն գնեցին, որտեղ Թյուրինգն ապրում էր դպրոցական արձակուրդների ժամանակ, որին նույնպես կապույտ հուշատախտակ է փակցված[31]։

Կրթություն

խմբագրել

Դպրոց

խմբագրել

Թյուրինգի ծնողները վեց տարեկանում նրան ընդունեցին Սուրբ Մայքլի դպրոց։ Տնօրենը, ինչպես նաև հետագա ուսուցիչներից շատերը անմիջապես նկատեցին նրա տաղանդը։

1922 թվականից մինչև 1926 թվականը Թյուրինգը կրթություն է ստացել Արևելյան Սասիքսի Ֆրանտ գյուղի գիշերօթիկ նախապատրաստական դպրոցում[32]։ 1926 թվականին՝ 13 տարեկանում, նա հաճախում է Շերբորնի գիշերօթիկ դպրոց։ Դպրոց հաճախելու առաջին օրը համընկել էր 1926 թվականին տեղի ունեցած Միացյալ Թագավորության գեներալների գործադուլին, բայց նա այնքան էր տրամադրված դպրոց հաճախելուն, որ հեծանվով միայնակ կտրեց Սաութհեմփթոն Շերբորն 97 կմ հեռավորությունը՝ մեկ գիշեր մնալով հյուրանոցում[33]։

Մաթեմատիկայի և գիտության նկատմամբ Թյուրինգի բնական հակումները չգնահատվեցին Շերբորնի որոշ ուսուցիչների կողմից, որոնց պատկերացումները կրթության վերաբերյալ ավելի դասական էին։ Դպրոցի տնօրենը գրել էր նրա ծնողներին․ «Հուսով եմ նա երկու աթոռից չի ընկնի։ Եթե նա ուզում է մնալ հանրակրթական դպրոցում, նա կրթված դառնալու նպատակ պետք է ունենա։ Եթե նա միայն Գիտության մասնագետ պետք է լինի, ապա նա հանրային դպրոցում իզուր ժամանակ է վատնում»[34]։ Չնայած դրան, Թյուրինգը շարունակում էր հիանալի ունակություններ ցուցաբերել իր սիրելի հետազոտություններում՝ լուծելով խնդիրներ նույնիսկ առանց տարրական հաշիվ սովորելու։ 1928 թվականին 16 տարեկանում բացահայտեց Ալբերտ Այնշտայնի աշխատանքը, որը նա ոչ միայն հասկացել էր, նաև հնարավոր է ինքնուրույն հանգել էր Նյուտոնի շարժման օրենքների Այնշտայնի հարցադրմանը[35]։

Քրիստոֆեր Մորքոմ

խմբագրել

Շերբորնում Թյուրինգը կարևոր ընկերություն ձևավորեց մեկ այլ աշակերտի՝ Քրիստոֆեր Մորքոմի հետ, որը նկարագրվում էր որպես Թյուրինգի «առաջին սեր»։ Նրանց հարաբերությունները Թյուրինգին ոգևորել են հետագա անելիքներում, սակայն շուտով ընդհատվում են Մորքոմի` թոքաբորբից մահվան պատճառով, որը մի քանի տարի առաջ վարակված կաթ խմելու հետևանք էր[36][37][38]։

Այդ դեպքը մեծ տխրություն պատճառեց Թյուրինգին։ Նա իր ցավը հաղթահարեց աշխատելով գիտության և մաթեմատիկայի ավելի դժվար թեմաների վրա, որոնցով նա կիսվում էր Մորքոմի հետ։ Մորքոմի մորն ուղղված նամակում Թյուրինգը գրել էր․

  Ես համոզված եմ, որ չէի կարող գտնել որևէ այլ ուղեկից այնքան փայլուն և այնքան հմայիչ։ Իմ աշխատանքին, ինչպիսին աստղագիտությունն է (որի հետ նա ծանոթացրեց), ես վերաբերվում եմ և ես գիտեմ, որ նա մի փոքր նման էր ինձ․․․ Ես գիտեմ, որ պետք է այնքան ջանք դնեմ այդ գործում, որ կարծես նա կենդանի է, քանի որ նա ուզում էր, որ դա ես շարունակեմ[39]։  

Ոմանք ենթադրեցին, որ Մորքոմի մահը Թյուրինգի աթեիզմի և մատերիալիզմի պատճառով էր[40]։ Գուցե և կյանքի այդ հատվածում նա դեռևս հավատում էր այնպիսի հասկացությունների, ինչպիսին հոգին է և մահից հետո նրա անկախ գոյատևումը։ Մորքոմի մորը գրած մեկ այլ նամակում Թյուրինգն ասում էր․

  Անձամբ ես հավատում եմ, որ հոգին իսկապես կապված է մարմնի հետ, բայց ոչ նույն մարմնի․․․ ինչ վերաբերվում է հոգու և մարմնի փաստացի կապին, ես կարծում եմ, որ մարմինը հոգին պահում է քանի դեռ այն կենդանի է և արթուն։ Երբ մարմինը մահանում է, մարմնի հոգին պահող մեխանիզմը լքում է այն և հոգին վաղ թե ուշ, հնարավոր է անմիջապես, գտնում է նոր մարմին[41]։  

Համալսարան և Հաշվարկելիության աշխատանք

խմբագրել

Շերբորնից հետո, 1931 թվականից մինչև 1934 թվականը Թյուրինգը որպես բակալավր սովորել է Քեմբրիջի արքայական քոլեջում, որտեղ ստացել մաթեմատիկայի գծով առաջին կարգի գերազանցության դիպլոմ։ 1935 թվականին, 22 տարեկանում, նրա ատենախոսությունը, որում նա ապացուցում էր Կենտրոնական սահմանային թեորեմը, ընտրվել է Քինգի թեկնածու[42]։ Հանձնաժողովը տեղյակ չէր, որ 1922 թվականին Յարլ Վալդեմար Լինդեբերգը թեորեմն արդեն ապացուցել էր[43]։

1936 թվականին Թյուրինգը հրապարակել է «Հաշվարկելի թվեր» իր աշխատությունը[44]։ Աշխատությունում Թյուրինգը Գյոդելի 1931 թվականի արդյունքները՝ ունիվերսալ թվաբանական լեզուն վերաձևակերպեց ֆորմալ և պարզ հիպոթեթիկ սարքերի ֆորմալ լեզվի, որոնք հայտնի դարձան Թյուրինգի մեքենաներ անվանմամբ։ Խնդիրն առաջադրվել էր դեռևս գերմանացի մաթեմատիկոս Դավիթ Հիլբերտի կողմից, 1928 թվականին։ Թյուրինգն ապացուցեց, որ իր ունիվերսալ հաշվիչ մեքենան կարող է կատարել ցանկացած մաթեմատիկական հաշվարկներ, եթե դրանք հնարավոր լինի ներկայացնել որպես ալգորիթմ։ Նա առաջ գնաց և ապացուցեց, որ լուծելիության խնդիրը լուծում չունի՝ առաջինը ցույց տալով, որ դադարի խնդիրը Թյուրինգի մեքենաների համար անորոշ է։ Ալգորիթմով անհնար է որոշել Թյուրինգի մեքենան երբևէ կանգ կառնի, թե՝ ոչ։

 
Քեմբրիջի Թագավորական քոլեջ, որտեղ 1931 թվականին սովորել է Թյուրինգը և 1935 թվականին դարձել գիտաշխատող։ Համակարգչային սենյակը կրում է նրա անունը

Չնայած Թյուրինգի ապացույցը հրապարակվեց Ալոնզո Չյորչը՝ իր Լյամբդայի հաշիվը օգտագործող, համարժեք ապացույցից կարճ ժամանակ անց[45], Թյուրինգի մոտեցումը զգալիորեն ավելի մատչելի էր և ինտուիտիվ, քան Չյորչինը[46]։ Այն ներառում է նաև 'Ունիվերսալ մեքենա' գաղափարը (այժմ հայտնի որպես Թյուրինգի ունիվերսալ մեքենա), այն իմաստով, որ նման մեքենաները կարող են կատարել ցանկացած այլ հաշվիչ մեքենայի խնդիրները (ինչպես Չյորչի Լյամբդայի հաշիվը)։ Ըստ Չյորչ-Թյուրինգ թեզիս, Թյուրինգի մեքենաները և Լյամբդայի հաշիվը կարող են հաշվարկել այն ամենը, ինչ հաշվարկելի է։ Ջոն ֆոն Նոյմանը հաստատել է, որ ժամանակակից կոմպյուտերի կենտրոնական կոնցեպցիան պայմանավորված է Թյուրինգի հոդվածով[47]։ Մինչ օրս Թյուրինգի մեքենաները Ալգորիթմների տեսության ուսումնառության կենտրոնական օբյեկտն են։

1936 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1938 թվականի հուլիսը Թյուրինգը իր ողջ ժամանակն անց էր կացնում Փրինսթոնի համալսարանում, երկրորդ տարում որպես այցելող գիտաշխատող։ Բացի մաքուր մաթեմատիկական աշխատանքների նա ուսումնասիրում էր կրիպտոլոգիա և կառուցեց էլեկտրոմեխանիկական բինար բազմապատկիչներից չորս փուլերից երեքը[48]։ In June 1938 թվականի հունիսին, նա պաշտպանեց թեկնածուական թեզը;[49] Ջոն Ֆոն Նյումանը ցանկացավ Թյուրինգին վերցնելորպես դոկտորանտ, սակայն Թյուրինգը վերադարձավ Անգլիա[50]։

Կարիերա և հետազոտություններ

խմբագրել

Քեմբրիջ վերադառնալուն պես Թյուրինգը հաճախեց 1939 թվականի Լյուդվիգ Վիտգենշթայնի Մաթեմատիկայի հիմունքներ դասախոսություններին[51]։ Դասախոսությունները վերականգնվել են Թյուրինգի և այլ ուսանողների բանավոր խոսքից և նշումներից[52]։ Թյուրինգը և Վիտգենշթայնը Թյուրինգի Մաթեմատիկական ֆորմալիզմի հետ կապված անհամաձայնություններ ունեին[53]։

Կրիպտոանալիզ

խմբագրել

Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Թյուրինգը Բլետչլի Պարկում գերմանական կոդերի կոտրման ուղղությամբ տարվող աշխատանքների առաջատար մասնակից էր։ Պատմաբան և կոդեր կոտրող Ասա Բրիգսը ասել էր, "Բլետչլիում դու բացառիկ տաղանդի ու հանճարի կարիք ունեիր և այդ հանճարը Թյուրինգն էր։"[54] 1938 թվականի սեպտեմբերից Թյուրինգը կես աշխատանքային օր աշխատում էր Բրիտանական կոդ կոտրող կազմակերպությունում։ Նա ավագ ծրագրավորող Դիլլի Կնոքսի հետ կենտրոնացել էր Էնիգմայի կրիպտոանալիզի վրա[55] 1939 թվականի հուլիսից անմիջապես հետո Վարշավայի ժողովում Լեհաստանի կոդերի բյուրոն բրիտանացիներին և ֆրանսիացիներին տրամադրեց Էնիգմայի կոդերի գրանցման և Էնիգմա հաղորդագրության վերծանման իրենց մեթոդի մանրամասները։ Թյուրինգը և Կնոքսը սկսեցին խնդրի վրա աշխատել ավելի կոշտ մոտեցմամբ[56]։ Լեհական մեթոդը վստահելի չէր, քանի որ գերմանացիները կարող էին փոխել կոդավորումը, որը և նրանք կատարեցին 1940 թվականի մայիսին։ Թյուրինգի մոտեցումը ավելի ընդհանուր էր[57]։

 
Բլետչլի պարկի երկու քոթեջներ. Թյուրինգն այստեղ աշխատում էր 1939 և 1940 թվականներին։

1939 թվականի սեպտեմբերի 4-ին, Մեծ Բրիտանիան պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային, Թյուրինգը վերադարձավ Բլետչլիի Պարկ, որտեղ գտնվում էր կառավարական կապի կենտրոնը[58]։ Հարկ է նշել, որ բոմբի մշակումը պատերազմի ընթացքում Թյուրինգի կատարած հինգ հիմնական հնարքներից առաջինն էր։ Թյուրինգը կոդերի կոտրման գործընթացում նորարական մոտեցում կիրառեց՝ տարբեր հնարավորությունների փորձարկման օպտիմիզացման համար, օգտագործելով վիճակագրական հնարքներ։ Նա Հավանականության կիրառումը կրիպտոգրաֆիայում և Կրկնությունների վիճակագրություն, վերնագրերով երկու հոդված գրեց, որոնցում քննարկում էր մաթեմատիկական մոտեցումները կրիպտոգրաֆիայում[59][60]։ Այդ հոդվածներն այնպիսի արժեք ունեին, որ մինչև 2012 թվականի ապրիլը՝ Թյուրինգի ծննդյան հարյուրամյակից մի փոքր առաջ, Ազգային արխիվի կողմից դրանք չէին հրապարակվել[61]։

Բլետչլի Պարկում Թյուրինգը էքսցենտրիկի համբավ էր ձեռք բերել։ Նա իր կոլեգաներին հայտնի էր որպես 'Պրոֆ' և նրա Էնիգմա թեզը հայտնի էր որպես 'Պրոֆի գիրք'[62]։ Կրիպտոնալիստ Ջեկ Գուդը, ով աշխատում էր նրա հետ, Թյուրինգի մասին ասել էր․

  Ամեն տարի հունիսի առաջին շաբաթը նա խոտի տենդ էր ունենում և նա փոշուց պաշտպանվելու նպատակով աշխատանքի էր գալիս գազի դիմակով։ Նրա հեծանիվը խափանվել էր՝ շղթան պարբերաբար դուրս էր ընկնում։ Անսարքությունն ուղղելու փոխարեն, նա հաշվում էր քանի անգամ էին պեդալները դուրս եկել, որպեսզի ժամանակին իջնի հեծանիվից և ձեռքով շղթան ուղղի։ Նրա մեկ այլ տարօրինակ վարքն այն էր, որ նա իր գավաթը կապում էր ռադիատորի խողովակներին, որպեսզի այն չգողանան[63]։  

Բլետչլիում աշխատելու ընթացքում Թյուրինգը, ով երկար հեռավորության տաղանդավոր վազորդ էր, ժամանակ առ ժամանակ Լոնդոն էր վազում (64կմ) բարձր մակարդակի հանդիպումներին մասնակցելու[64], և նա ի վիճակի էր համաշխարհային չափանիշների մարաթոների մասնակցելու[65][66]։ Թյուրինգը փորձեց 1948 թվականին ընդգրկվել Բրիտանական Օլիմպիական թիմի կազմում, սակայն վնասվածքի պատճառով դուրս մնաց։ Նրա մարաթոնին մասնակցելու փորձը միայն 11 րոպեով էր զիջում բրիտանացի արծաթե մեդալակիր Թոմաս Ռիչարդսի 2 ժամ 35 րոպե արդյունքին։ Նա "Walton Athletic Club" ակումբի լավագույն վազորդն էր, փաստ, որը բացահայտվեց, երբ նա միայնակ վազելով անցավ խմբին[67][68][69]։

1946 թվականին Թյուրինգը պատերազմի ընթացքում իր ծառայությունների համար Ջորջ VI թագավորի կողմից Բրիտանական կայսրության սպայի կոչում ստացավ, սակայն նրա կատարած աշխատանքը բազում տարիներ գաղտնի մնաց[70][71]։

Ռումբ

խմբագրել

Բլետչլի Պարկ գալու առաջին շաբաթում[58], Թյուրինգը ցուցադրել է էլեկտրամեխանիկական մեքենա, որը կարող էր կոտրել Էնիգման ավելի արդյունավետ, քան լեհական բոմբ մեքենան, որից և անվանումը վերցրել էր։ Մաթեմատիկոս Գորդոն Վելցմանի առաջարկած կատարելագործումից հետո բոմբը դարձավ Էնիգմայով կոդավորված հաղորդագրությունների ավտոմատ վերծանման առաջնային գործիք։

Ջեկ Գուդը կարծիք է հայտնել

  Ես կարծում եմ Թյուրինգի կարևորագույն ավանդը ռումբի նախագծման մասն է՝ կրիպտոանալիտիկ մեքենան։ Նա իդեա ուներ՝ օգտագործել տրամաբանության թեորեմը, որը խամ ականջի համար անհեթեթ է հնչում՝ հակասությունից հետևում է ամեն ինչ։[72]  
 
Բոմբ համակարգի գործող կրկնօրինակ Բլետչլի պարկում։

1941 թվականի աշնանը Թյուրինգը և նրա կոլեգաներ Գորդոն Վելչմանը, Հյու Ալեքսանդրը և Ստյուարտ Միլլեր-Բարրին հիասթափություն ապրեցին։ Լեհերի աշխատանքի վրա հիմնվելով նրանք ստեղծեցին մեքենա, որը ունակ էր հաջողությամբ ջարդել Էնիգմայի հաղորդագրությունները, բայց նրանք մեքենաների և մարդկանց պակաս ունեին և նրանք չէին հասցնում բոլոր հաղորդագրությունները վերծանել։ Ամռանը նրանք համեմատական հաջողություն ունեցան, Կոդերի վերծանման շնորհիվ, գերմանական սուզանավերի գործողություններից բեռների ամսական կորուստը 100,000 տոննայով կրճատվել էր։ Նրանց խմբին շատ ռեսուրս էր հարկավոր դիմագրավելու գերմանացիների նոր հնարքներիՆ։ Նրանք փորձեցին համապատասխան խողովակներով ավելի շատ մարդ ներգրավել և շատ բոմբ ունենալ, սակայն ոչինչ չստացվեց։ Ի վերջո, բոլոր կանոնները խախտելով հոկտեմբերի 28-ին, նրանք ուղղակիորեն նամակ գրեցին Չերչիլին։ Թյուրինգը և ընկերները նամակում նշել էին, որ սպասված արդյունքների համեմատ իրենց պահանջները չնչին էին[73]։ Էնդրյու Հոջսը՝ Թյուրինգի կենսագիրը հետագայում գրեց, "Այս նամակը էլեկտրական ազդեցություն ունեցավ։"[74] Չերչիլը Առաջին բարոն Իսմեյին գրություն ուղարկեց։ "ԿԱՏԱՐԵԼ ԱՅՍՕՐ։ Համոզվեք, որ նրանք ամեն ինչ ունեն էքստրիմ առաջնահերթությամբ և ինձ զեկուցեք, որ ամեն ինչ արվել է։" Նոյեմբերի 18-ին, գաղտնի ծառայության պետը զեկուցել էր, որ բոլոր հնարավոր միջոցները ձեռք են առնվում[74] Բլետչլի Պարկի գաղտնազերծողները վարչապետի պատասխանի մասին ոչինչ չգիտեին, սակայն Միլներ-Բարին հետագայում հիշեցրեց․ "Ամենը, ինչ մենք նկատեցինք, այդ օրվանից սկսած բոլոր դժվարությունները հրաշքով հարթվեցին։"[75]։ Պատերազմի ավարտին գործում էին ավելի քան երկու հարյուր բոմբ[76]։

Տնակ 8 և Էնիգմա նավատորմ

խմբագրել

Թյուրինգը որոշեց զբաղվել Գերմանական նավատորմի կրիպտոանալիզ հատկապես դժվար խնդրով, իր խոսքերով "քանի որ ոչ ոք չէր զբաղվում դրանով և ես կարող եմ այն պահել ինձ"[77]։ 1939 թվականի դեկտեմբերին Էնիգմա համակարգի զգալի մասը Թյուրինգը բացահայտեց, որն ավելի բարդ էր, քան ուրիշ ծառայությունների կողմից օգտագործվող ինդիկատորային համակարգերը[77][78]։

Նույն գիշերը նրա մոտ նավատորմի էնիգման կոտրելու Banburismus՝ հաջորդական վիճակագրական տեխնիկայի գաղափարը ծնվեց, (ինչը Աբրահամ Վալտը հետագայում անվանեց հաջորդական անալիզ), "չնայած ես համոզված չէի որ դա իրականում կաշխատի, փաստորեն չէի հավատում, մինչև մի քանի օր անց իրականում կոտրվեց։"[77] Դրա համար նա ինֆորմացիայի չափման նոր (10 հիմքով) լոգարիթմական միավոր (ban) մտցրեց։ Banburismus-ը կարող էր Էնիգմայի ռոտորների որոշակի հաջորդականություններ բացառել, ինչը նշանակալիորեն նվազեցնում էր ռումբի պարամետրերի փորձարկման համար անհրաժեշտ ժամանակը։

1942 թվականի նոյեմբերին Թյուրինգը մեկնեց Միացյալ Նահանգներ[79] և ԱՄՆ նավատորմի կրիպտոանալիտիկների հետ Վաշինգտոնում աշխատեց Էնիգմա նավատորմի և բոմբի կառուցման վրա; նա նաև այցելեց ԱՄՆ հաշվողական մեքենաների լաբորատորիա, Դեյթոն, Օհայո։

Բոմբի նախագծման նկատմամբ Թյուրինգի վերաբերմունքը խիստ հեռու էր ոգևորված լինելուց․

  Ամերիկյան ծրագիրը նախատեսում էր 336 բոմբ արտադրել, մեկական յուրաքանչյուր պատվիրված անիվի համար։ Ես ներքուստ քմծիծաղով էի մոտենում այդ ծրագրին, կարծելով, որ այն որևէ կոնկրետ ծրագրի չի կարող ծառայել, որ մենք չենք իրականում կարող դրանք այդ ձևով օգտագործել։  

Իր ուղևորության ընթացքում նա Բելլ լաբին աջակցեց խոսքի անվտանգության սարքերի մշակման գործում[80]։ 1943 թվականի մարտին նա վերադարձավ Բլետչլի Պարկ։ Նրա բացակայության ընթացքում Հյու Ալեքսանդրը զբաղեցրել էր Տնակ 8-ի ղեկավարի պաշտոնը, չնայած Ալեքսանդրը դրանից առաջ էլ փաստացի սեկտորի ղեկավարն էր (Թյուրինգը առանձնապես հետաքրքրված չէր սեկցիայի ամենօրյա գործընթացով)։ Այնուհետ Թյուրինգը դարձավ Կրիպտոանալիզի ուղղությամբ Բլետչլի Պարկի գլխավոր խորհրդատուն։

Ալեքսանդրը Թյուրինգի ներդրման մասին գրել է․

  Կասկած չի կարող լինել, որ Թյուրինգի աշխատանքը Տնակ 8-ի հաջողության մեծագույն գործոնն էր։ Առաջին օրերին նա միակ կրիպտոգրաֆն էր, ով կարծում էր, որ պրոբլեմն արժի լուծել և ոչ միայն տնակի գլխավոր տեսական աշխատանքների պատասխանատուն էր, բայց նաև Վելցմանին և Կինին տրամադրեց բոմբի հետագա հայտնագործման իր գլխավոր մշակումները։ Դժվար է ասել, որ որևէ մեկը 'բացարձակապես անփոխարինելի' է, բայց եթե մեկը կար, որ անհրաժեշտ էր Տնակ 8-ին, դա Թյուրինգն էր։ Պիոներների աշխատանքը մշտապես մոռացության մատնվելու հակվածություն ունի, երբ փորձից և կրկնությունից ամեն ինչ թվում է հեշտ և Տնակ 8-ում մեզնից շատերն այնպիասի զգացողություն ունեինք, որ Թյուրինգի ներդրման մասշտաբը արտաքին աշխարհի կողմից երբեք լիարժեք չի գիտակցվի[81]։  

Թյուրինգություն

խմբագրել

1942 թվականի հուլիսին Թյուրինգը մշակեց Թյուրինգություն (կամ կատակով Turingismus) տեխնիկան[82] օգտագործելու գերմանական նոր Geheimschreiber (գաղտնի գրող) մեքենայի Լորենցի կոդ հաղորդագրությունների վերծանման համար։ Դա տելեթայփ ռոտոր մեքենա էր, որը Բլետչլի Պարկում կոդավորված էր Tunny անվանմամբ։ Թյուրինգությունը անիվի խախտման մեթոդ էր, այսինքն, Tunny-ի անիվների կարգավորումը մշակող պրոցեդուրա[83]։ Նա նաև Tunny թիմը ներկայացրեց Թոմի Ֆլաուերսին՝ ով Մաքս Նյումանի ղեկավարությամբ սկսեց կառուցել աշխարհում առաջին ծրագրավորվող էլեկտրոնային «Կոլոսուս» կոչվող էլեկտրոնային համակարգիչը (10 կտոր չափով), որը փոխարինեց ավելի պարզ նախորդ մեքենան Heath Robinson (codebreaking machine) և որի գերազանց արագությունը թույլ տվեց վիճակագրական գաղտնազերծման տեխնիկան հաջողությամբ կիրառել հաղորդագրությունների համար[84]։ Ոմանք սխալմամբ ասում են, որ Թյուրինգը Colossus computer-ի նախագծման մեջ վճռորոշ գործիչ էր։ Թյուրինգությունը և Banburismus-ի վիճակագրական մոտեցումը անկասկած ուղղորդել են Լորենցի կրիպտոանալիզի գաղափարին[85][86], սակայն նա անմիջականորեն ներգրավված չի եղել Colossus-ի մշակման մեջ[87]։

Խոսքի կոդավորում (Delilah)

խմբագրել

Բելլ լաբորատորիայում աշխատանքից հետո[88], Թյուրինգը տարվել էր հեռախոսային համակարգում խոսքի էլեկտրոնային կոդավորման գաղափարով և պատերազմի վերջին հատվածում նա տեղափոխվեց հետախուզության ռադիոկապի ծառայություն։ Այստեղ նա ինժեներ Դոնալդ Բեյլի օգնությամբ իր գիտելիքները էլեկտրոնիկայի բնագավառում ավելի զարգացրեց։ Նրանք միասին ձեռնամուխ եղան Delilah անվտանգ ձայն դյուրակիր կապի մեքենայի նախագծմանն ու ստեղծմանը[89]։ Այն նախատեսված էր տարբեր կիրառումների համար, հեռավոր ռադիո հաղորդումների համար օգտագործման հնարավորություն չուներ, ամեն դեպքում, պատերազմի ընթացքում օգտագործվելու համար սարքն ուշացել էր։ Չնայած Չերչիլի ձայնագրված խոսքի կոդավորումը և գաղտնազերծումը պաշտոնյաներին ցուցադրելիս համակարգը լիարժեքորեն աշխատում էր, սակայն այն օգտագործման համար չընդունվեց[90]։ Թյուրինգը նաև խորհրդակցում էր Բելլ լաբի հետ SIGSALY-ի՝ անվտանգ ձայնային համակարգ, որը օգտագործվեց պատերազմի վերջին տարիներին։

Վաղ համակարգիչներն և Թյուրինգի թեստը

խմբագրել
 
Հուշատախտակ, 78 Գլխավոր փողոց, Հեմփթոն

1945-ից 1947 թվականներին Հեմփթոնում, Միացյալ Թագավորության Ֆրիզիկայի Ազգային ինստիտուտում Թյուրինգը աշխատում էր Ավտոմատ հաշվիչ սարքի մշակման վրա[91]։ 1946 թվականի փետրվարի 19-ին նա ներկայացրեց հոդված, որում առաջին անգամ մանրամասն նկարագրում էր հիշողության մեջ պահվող ծրագրով կոմփյուտերը[92]Ֆոն Նոյմանի անավարտ EDVAC-ի հաշվետվության առաջին սևագրությունը նախորդել էր Թյուրինգի հոդվածըը, սակայն այն քիչ մանրամասն էր, համաձայն Ֆիզիկայի Ազգային լաբորատորիայի մաթեմատիկական բաժանմունքի ղեկավար Ջոն Վոուրսմլիի, այն "պարունակում էր Թյուրինգին պատկանող մի շարք գաղափարներ".[93]։ Չնայած ACE-ն իրականանալի նախագիծ էր, սակայն պատերազմական ժամանակին հատուկ, Բլետչլի Պարկում տիրող գաղտնիության մթնոլորտը հանգեցրեց նախագծի հետաձգմանը, ինչը և հիասթափեցրեց Թյուրինգին։ 1947 թվականի ավարտին նա հերթական արձակուրդին վերադարձավ Քեմբրիջ, որտեղ նա ստեղծեց Խելացի մեքենաներ աշխատությունը, որը միայն հրապարակվեց հետմահու[94]։ Մինչ նա Քեմբրիջում էր, պիլոտ ACE-ն կառուցվեց նրա բացակայության ժամանակ։ Այն իր առաջին ծրագիրը կատարեց 1950 թվականի մայիսի 10-ին, և հետագայում մի շարք կոմփյուտերներ շատ բան էին վերցրել դրանից։ Թյուրինգի ACE-ի ամբողջական տարբերակը կառուցվեց միայն նրա մահից հետո[95]։

Համաձայն գերմանացի կոփյուտերային ռահվիրան Հեյնց Բիլլինգի Մաքս Պլանկի Ֆիզիկայի ինստիտուտից, Ալան Թյուրինգն ու Կոնրադ Զյուսեն հանդիպում են ունեցել[96]։ Այն տեղի է ունեցել Գյոթինգենում 1947 թվականին։ Հանդիպումին, որ կրել է կոլոկվիումի ձևաչափ, մասնակցել են Վոմերսլին, Թյուրինգը, Պորթերը Անգլիայից և հետազոտողներ Գերմանիայից՝ Զյուսեն, Վալտերը և և Բիլլինգը։

1948 թվականին Թյուրինգը Մանչեսթերի Վիկտորա համալսարանի մաթեմատիկական բաժանմունքի պրոֆեսորի (Անգլիայում Reader (academic rank)) կոչում է ստանում։ 1949 թվականին, աշխատելով Նյումանի կոմպյուտերների մաթեմատիկական ապահովման վրա, նա դարձավ Հաշվիչ մեքենաների լաբորատորիայի փոխտնօրեն։ Այդ ընթացքում նա շարունակում էր աշխատել աբստրակտ մաթեմատիկայի բնագավառում։[97] և "Հաշվողական տեխնիկա և բանականություն" (Mind ամսագիր, հոկտեմբեր 1950), Թյուրինգը անդրադարձավ արհեստական բանականության խնդրին և փորձարկում առաջարկեց՝ մեքենան, "խելացի" համարելու չափանիշ սահմանել, որը հայտնի դարձավ Թյուրինգի թեստ անվանմամբ[98]։ Կոմփյուտերը կաչելի է ասել "մտածում է", եթե շփման ժամանակ հնարավոր չէ տարբերել մարդուց[98]։ Թյուրինգի թեստի հակադարձը լայնորեն օգտագործվում է համացանցում՝ CAPTCHA, որոշելու օգտվողը մարդ է, թե կոմփյուտեր։

Թյուրինգի թեստը նշանակալի ներդրում էր, սադրիչ բնութագրով և երկարատև արհեստական բանականության վերաբերյալ բանավեճին, որը շարունակվում է կես դարից ավելի[99] 1948 թվականին նա նաև հայտնագործեց մատրիցային հավասարումների լուծման մեթոդը[97], որն օգտագործվում է մին այսօր[100]։

Ձևի գոյացում և մաթեմատիկական կենսաբանություն

խմբագրել

1951 թվականին, երբ Թյուրինգը 39 բոլորեց, նա թեքվեց դեպի Մաթեմատիկական կենսաբանություն, արդյունքում, 1952 թվականի հունվարին հրապաակեց իր գլուխգործոցը՝ "Մորֆոգենեզի քիմիական հիմքը"։ Նա հետաքրքրվում էր մորֆոգենեզով՝ կենսաբնական օրգանիզմներում ձևերի և ուրվագծերի զարգացմամբ։ Այլ բաների թվում նա փորձում էր հասկանալ Ֆիբոնաչիի ֆիլոտաքսիսը, բույսերի կառուցվածքում Ֆիբոնաչիի թվերի գոյությունը[101] Նա ենթադրում էր, որ միմյանց հետ ռեակցիայի մեջ մտնող և տարածության մեջ ներթափանցող քիմիական նյութերի համակարգը՝ ռեակցիա-դիֆուզիոն համակարգ, կարող է բացատրել "մորֆոգենեզի հիմնական դրույթները"[102]։ Կատալիտիկ քիմիական ռեակցիաները մոդելավորելու համար նա օգտագործում էր մասնակի ածանցյալներով դիֆերենցիալ հավասարումները։ Օրինակ, եթե որոշակի քիմիական ռեակցիայի համար անհրաժեշտ է A կատալիզատորը, և դիցուք այդ ռեակցիան ավելի շատ A կատալիզատոր է արտադրում, ապա այդ ռեակցիան անվանում ենք ինքնակատալիզի ռեակցիա, որը կարելի է մոդելավորել ոչ գծային դիֆերենցիալ հավասարումների օգնությամբ։ Թյուրինգը հայտնաբերեց, որ շաբլոն կարող է ստեղծվել, եթե քիմիական ռեակցիան արտադրում է ոչ միայն A կատալիզատոր, այլ նաև B արգելիչ, որը դանդաղեցնում է A-ի արտադրությունը։ Եթե A-ն և B-ն տարբեր արագությամբ են տարածվում կոնտեյներում, ապա այդ դեպքում կարող ենք ունենալ շրջաններ, որտեղ A-ն է գերակշռում և որոշներում՝ B-ն։ Դրա ծավալը հաշվելու համար Թյուրինգին հզոր կոմպյուտեր էր անհրաժեշտ, 1951 թվականին այն ազատ հասանելի չէր, ուստի հավասարումները լուծելու համար նա ստիպված թղթի վրա հաշվարկում էր գծային մոտարկումները։ Բարեբախտաբար այդ հաշվարկները ճշգրիտ որակական արդյունքներ տվեցին, օրինակ, համասեռ խառնուրդում տարօրինակ ձևով հավասարաչափ էին բաշխաված կարմիր կետերը։ Ռուս կենսաքիմիկոս Բորիս Բելաուսովը նմանատիպ արդյունքներով փորձեր էր կատարել, բայց այդ ժամանակի նախապաշարմունքների պատճառով, որ այն խախտում է թերմոդինամիկայի երկրորդ օրենքը, չկարողացավ դրանք հրապարակել։ Դժբախտաբար Բելաուսովը տեղյակ չէր Թագավորական հասարակության փիլիսոփայական գրառումներում Թյուրինգի հոդվածի մասին[103]։ Չնայած հոդվածը հրապարակվել էր մինչ ԴՆԹ-ի կառուցվածքը և դերը հասկանալը, Թյուրինգի մորֆոգենեզին նվիրված աշխատանքը այսօր էլ արդիական է և մաթեմատիկական կենսաբանության կարևոր մաս է համարվում[104]։ Թյուրինգի աշխատանքի վաղ կիրառումներից է Ջեյմս Մուրեյի աշխատությունը, որը բացատրում է կատվի մորթու վրա մեծ ու փոքր բծերի և շերտերի առկայությունը[105][106][107] Այդ բնագավառում հետագա հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ Թյուրինգի աշխատանքը մասնակիորեն կարող է բացատրել ֆոլեկուլների, թոքերի ճյուղերի առկայությունը և նույնիսկ ձախ-աջ ասիմետրիան, որ սիրտը դնում է մարմնի ձախ մասում։"[108] Թյուրինգի հետագա աշխատանքները հասանելի չէին, մինչև 1992 թվականի Թյուրինգի աշխատանքների ամբողջական հավաքածուի տպագրությունը[109]։

Շախմատային ալգորիթմ

խմբագրել

Ալան Թյուրինգին են վերագրում նաև առաջին շախմատային ծրագրի մշակումը 1953 թվականին։ Թյուրինգը ալգորիթմի վրա սկսեց աշխատել 1948 թվականին։ Ծրագիրը կոմփյուտերի վրա բաց չի թողնվել; Թյուրինգը "աշխատացնում էր" ծրագիրը՝ թերթելով ալգորիթմի էջերը և ցուցումները շախմատային տախտակի վրա կատարելով։ Գարի Կասպարովի խոսքերով Թյուրինգի ծրագիրը, "խաղացել էր շախմատի ճանաչելի խաղ։"[110]

Անձնական կյանք

խմբագրել

1941 թվականին Թյուրինգը ամուսնության առաջարկ արեց Տնակ 8-ի իր գործընկեր երիտասարդ մաթեմատիկոս և կրիպտոանալիստ Ջոան Կլարկին, սակայն նրանց նշանադրությունը կարճ տևեց։ Նշանածին իր միասեռական լինելու մասին պատմելուց հետո, ով անվրդով էր բացահայտումից, Թյուրինգը որոշեց, որ ինքը չի կարող ամուսնության միջով անցնել[111]։

Անբարոյականության դատապարտում

խմբագրել

1952 թվականին Թյուրինգը 39 տարեկան, կապ է հաստատում Առնոլդ Մուրեյի՝ 19 տարեկան գործազուրկ երիտասարդի հետ։ Թյուրինգը Մուրեյին հանդիպել էր Սուրբ ծնունդի նախօրեին, Մանչեսթերով քայլելիս, և հրավիրել էր ճաշի։ Հունվարի 23-ին Թյուրինգի տուն գող էր մտել։ Մուրեյը պատմել էր Թյուրինգին, որ գողը իր ծանոթն է, և Թյուրինգը դեպքի մասին ոստիկանություն էր հայտնել։ Հետախուզության ընթացքում Թյուրինգը խոստովանել էր Մուրեյի հետ սեռական հարաբերությունների մասին։ Միասեռական հարաբերությունները Միացյալ Թագավորությունում քրեական հանցագործություն էին այն ժամանակ[112], և երկու տղամարդն էլ դատապարտվեցին խիստ անբարոյական լինելու մեջ[113]։

Հետագայում, համոզվելով իր եղբոր և դատապաշտպանի խորհրդով նա ընդունեց իր մեղքը[114]։ 1952 թվականի մարտի 31-ին Regina v. Թյուրինգ և Մուրեյ, գործի դատավարությունը սկսվեց[115]։ Թյուրինգը դատապարտվեց և նրան բանտարկության և փորձաշրջանի, որը պայմանավորված էր նրա հորմոնալ բուժման համաձայնությամբ, միջև ընտրություն տրվեց։ Նա բուժման համաձայնություն տվեց։ Բուժումը մեկ տարի տևեց, որի արդյունքում Թյուրինգը դարձավ իմպոտենտ[116]։

Թյուրինգի դատապարտվածությունը հանգեցրեց նրա վստահության կորստին և Բրիտանական Կառավարության կրիպտոանալիստ խորհրդատուի աշխատանքից հեռացմանը, սակայն նա պահպանեց իր ակադեմիական աշխատանքը։ 1952 թվականի դատավճռից հետո նրան արգելվեց ԱՄՆ մուտքը, սակայն նա ազատ կարող էր այցելել այլ Եվրոպական երկրներ։ Թյուրինգը լրտեսության մեջ երբեք չի մեղադրվել, սակայն Բլետչլի Պարկում աշխատողներին արգելվում էր խոսել պատերազմի ընթացքում նրանց կատարած աշխատանքի մասին[117]։

Մահ

խմբագրել

1954 թվականի հունիսի 8-ին Թյուրինգի տան կառավարիչը նրան մահացած էր գտել։ Նա մահացել էր նախորդ օրը։ Դիահերձման փորձաքննությամբ հաստատվել էր, որ մահվան պատճառը ցիանիդ թունավորումն էր[118]։ Նրա մարմինը հայտնաբերելիս, մահճակալի կողքին գտնվել էր կես կերած խնձոր և չնայած խնձորում ցիանիդի առկայությունը չի ստուգվել[119], սակայն հայտարարվել էր որ թունավորման պատճառը ցիանիդի ճակատագրական չափաբաժինն է եղել։ Հետաքննությունը հայտարարեց, որ նա ինքնասպանություն է գործել և 1954 թվականի հունիսի 12-ին նրա մարմինը այրեցին[120]։ Թյուրինգի մոխիրը շաղ տրվեց Քրմատորիումում, ինչպես և նրա հոր փոշին։ Թյուրինգի կենսագիրներ Էնդրյու Հոջսը և Դեվիդ Լեավիտը, երկուսն էլ ենթադրում էին, որ նա վերարտադրել է Ուոլթ Դիսնեյի Սպիտակաձյունիկը և յոթ թզուկները ֆիլմի՝ իր սիրելի հեքիաթի սցենարը(1937)[121]։ Ավելի ուշ հետազոտությունները կասկածի տակ առան ինքնասպանության վարկածը։ Թյուրինգի մասնագետ Ջեկ Կոպելանդը դիահերձման արդյունքների մանրակրկիտ ուսումնասիրությունից հետո եզրակացրեց թունավորումը առաջացել է գալվանական ոսկեջրման ապարատից արտաբերվող ցիանական թթվի գոլորշիները շնչելուց։ Ինչպես նաև Թյուրինգը քնից առաջ սովորաբար խնձոր էր ուտում, արտասովոր ոչինչ չկա, որ նա կիսատ էր թողել այն[122]։.Թյուրինգը հումորով էր մոտենում հորմոնալ թերապիային և տխրության նշաններ չէր ցուցաբերում, հակառակը, նա կազմել էր խնդիրների ցանկ, որոնցով պետք է զբաղվեր հանգստյան օրերից հետո[122]։ Նրա մայրը համարում էր, որ որդու մահը պատահականություն էր, քիմիական նյութերը խնամքով չպահելու պատճառով, սակայն Հոջեսը կարծում էր, որ Թյուրինգը այդպես է դասավորել, որպեսզի նրան չվշտացնի։

Կառավարության ներողություն և ներում

խմբագրել

2009 թվականի օգոստոսին Ջոն Գրահամ-Քամինգը ստորագրահավաք դիմում սկսեց, որով կոչ էր անում Բրիտանական կառավարությանը ներողություն խնդրել Թյուրինգի որպես նույնասեռական մեղադրանքի համար։

  Հազարավոր մարդիկ էին հավաքվել Ալան Թյուրինգի համար արդարություն պահանջելու և ճանաչելու նրա նկատմամբ կիրառված բուժման եղանակը։ սարսափելի վերաբերմունքը։ Թյուրինգը դատապարտվել է այն ժամանակվա օրենքով և մենք չենք կարող ժամացույցը հետ շրջել, իհարկե նրա բուժումն կատարելապես անարդարացի էր և ես ուրախ եմ, որ հնարավորություն ունեմ ասելու ես և մենք բոլորս որքան ենք խորապես ցավում այն ամենի համար, ինչ տեղի ունեցել նրա հետ։ Բրիտանական կառավարության և բոլոր նրանց անունից, ովքեր ազատ ապրում են Ալանի աշխատանքների շնորհիվ, ես անչափ հպարտ եմ ասել․ մենք ցավում ենք, դու շատ ավելիին էիր արժանի[123][124]  

Ջոն Լիչը առաջին դեպուտատն էր, որ Թյուրինգին ներում շնորհելու օրինագիծ ներկայացրեց։ Նա ասել էր դա "վերջիվերջո, պարզապես ամոթ է" որ դատապարտումը դեռևս ուժի մեջ է[125]։

2011 թվականի դեկտեմբերին, Վիլյամ Ջոնսը սկսեց ստորագրահավաք[126] Բրիտանական կառավարությունից խնդրելով Թյուրինգից ներողություն խնդրել "մեծ անբարոյականության" մեջ նրան մեղադրելու համար[127]։

  Մենք խնդրում ենք Ն․Գ․ կառավարությունից Ալան Թյուրինգին ներում շնորհել"մեծ անբարոյականության մեջ" նրան դատապարտելու համար։ 1952 թվականին, նա դատապարտվել էր "մեծ անբարոյականության մեջ" և ստիպել են նրան անցնել այսպես կոչված "օրգան-թերապիա"։ Երկու տարի անց, 41 տարեկանում, նա ցիանիդ ընդունելով իքնասպանություն գործեց։ Ալան թյուրինգին հասցրեցին սարսափելի հուսահատության և վաղ մահվան ազգի կողմից, որի փրկության համար այդքան արել էր։ Սա Բրիտանական կառավարության և բրիտանական պատմության ամոթալի էջ է մնում։ Ներողությունը ինչ որ չափով կարող է ամոքել վնասը։ Այն կարող է լինել ներողության գործողություն այլ գեյ տղամարդկանց, ովքեր Ալան Թյուրինգի նման հայտնի չեն[126]։  

Հայցը 37,000 ստորագրություն էր հավաքել[126][128], սակայն խնդրանքը անհույս էր դարձել արդարադատության նախարար Թոմ Մաքնելլիի կողմից, ով հետևյալ կարծիքն էր հայտնել․[129]

  Հետմահու ներումը չէր համապատասխանում իրավիճակին, քանի որ Ալան Թյուրինգը դատապարտվել էր այն բանի համար, ինչն այն ժամանակ քրեական հանցագործություն էր։ Նա գիտեր, որ իր արարքը օրենքով պատժելի հանցագործություն էր։ Ողբերգական է, որ Ալան Թյուրինգը դատապարտվել է հանցագործության համար, որը այժմ դաժան և անհեթեթ է թվում և հատկապես ցավոտ նկատի ունենալով նրա բացառիկ ներդրումը պատերազմի ընթացքում։ Այնուամենայնիվ օրենքն այն ժամանակ պահանջում էր դատական հետաքննություն, և որպես երկարաժամկետ քաղաքականություն ընդունել, որ այդպիսի համոզմունք եղել է և պատմական կոնտեքստը փոխելու փոխարեն, համոզված լինենք, որ մենք երբեք այն ժամանակներին չենք վերադառնա[130]։  

Պատգամավոր Ջոն Լիչը խորհրդարանին մի քանի օրինագիծ էր ներկայացրել[131] Ոիլյամ Ջոնսի հետ միանալով ներման արշավ էր սկսել։ Լիչը համայնքների պալատում գործ կազմեց, որ պատերազմի ընթացքում Թյուրինգի ներդրումը նրան ազգային հերոս է դարձրել և "ի վերջո պարզապես ամոթ է" որ դատավճիռը ցայսօր ուժի մեջ է[125] Լիչը շարունակեց քարոզարշավը և օրինագիծը խորհրդարանով անցկացնելու արշավը մինչև այն չընդունվեց[132]։ 2012 թվականի հուլիսի 26-ին, լորդերի պալատ Թյուրինգին օրինական ներում շնորհելու վերաբերյալ օրինագիծ էր ներկայացվել[133]։ Տարվա վերջում, The Daily Telegraph-ին ուղղված նամակում, ֆիզիկոս Սթիվեն Հոքինգը և այլ 10 ստորագրողներ՝ թագավորական աստղագետ Լորդ Րիսը, Թագավորական ընկերության նախագահ Սըր Պաուլ Նըրս, Լեդի Թրամփինգտոն (ով պատերազմի ընթացքում աշխատում էր Թյուրինգի հետ) և Լորդ Շարկին (օրինագծի հովանավոր) վարչապետ Դեվիդ Քեմերոնին կոչ արեցին ներման խնդրանքը գործի դնել[134]։ Կառավարությունը հաստատեց, որ կաջակցի օրինագծի ընդունմանը[135][136][137], և հոկտեմբերին Լորդերի Պալատը երրորդ ընթերցմամբ այն ընդունեց[138]։

Նախքան Համայնքների պալատում օրինագծի հնարավոր քննարկմանը[139], Կառավարությունը ընտրեց արքայական ներման իրավունքի գերակայության գործընթացը։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 24-ին, Եղիսաբեթ II թագուհին[140] ներում ստորագրեց Թյուրինգին անբարոյականության մեջ մեղադրանքը չեղյալ հայտարարելու վերաբերյալ, որն անմիջապես ուժի մեջ մտավ։ Ներում շնորհելու որոշումը հայտարարելիս, Արդարադատության նախարար Քրիս Գրեյլինգը ասաց, որ արժանի է "հիշարժան և ճանաչված լինել պատերազմի ընթացքում իր ֆանտաստիկ ներդրման համար" այլ ոչ թե հետագա քրեական դատավարության[128][141] The Queen officially pronounced Turing pardoned in August 2014.[142]։ Թագուհու ակցիան Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմից հետո չորրորդ թագավորական ներման շնորհումն էր[143]։ Այս դեպքն արտասովոր էր, մնացած ներումները շնորհվել էին քանի որ այդ անձիք տեխիկապես անմեղ էին և խնդրանքով դիմել էր ընտանիքը կամ այլ շահագրգիռ կողմ[144]։ Համաձայն Արդարադատության նախարար Քրիս Գրեյլինգի խոսքերի թագավաորական ներման տարբերակն էր ընտրվել, քանի որ Թյուրինգի իրավաբանական րեաբիլիտացիան անհնար էր, քանի որ Բրիտանական դատարանը մեղադրական եզրակացությունը կայացրել էր 1952 թվականին գործող օրենքի հիման վրա[145]. Մեծ Բրիտանիայում թագավորական ներման շնորհումը բացառապես քաղաքական, այլ ոչ թե իրավական հարց է[146]։

Ներման հրապարակումից հետո, մարդու իրավունքների իրավապաշտպան Պիտեր Տատչելը վարչապետ Դևիդ Քեմերոնին ուղղված նամակում քննադատեց եզակի անհատի՝ Թյուրինգի՝ նրա հայտնիության և ձեռքբերումների համար, ներման որոշում կայացնելը, երբ հազարավորները դատապարտված են նույն օրենքով և ներման չեն արժանացել[147]։ Տատչելը նաև կոչ էր անում Թյուրինգի մահվան նոր հետաքննություն սկսել։ 31 января 2017 թվականի հունվարի 31-ին Մեծ Բրիտանիայում ուժի մեջ մտավ "Թյուրինգի օրենքը"՝ հոմոսեքսուալության մեջ դատապարտված տղամարդկաննց հետմահու ներում շնորհելու մասին[148][149]։

Մրցանակներ, իր պատվին, ճանաչում և տուրք

խմբագրել
 
Ալան Թյուրինգի մասնաշենքը Մանչեսթերի համալսարանում

1946 թվականին Թյուրինգն արժանացավ Բրիտանական կայսրության շքանշանի[71]։ 1951 թվականին նա նաև ընտրվել էր Թագավորական միության անդամ[150]։ Նրա պատվին անվանակոչել են․

Հավերժական տուրքեր

խմբագրել

Բազմաթիվ կառույցներ տուրք են վճարում Թյուրինգի անունը կրելու համար։

Նրա հիշատակին

խմբագրել
  • Հաշվողական տեխնիկայի ասոցիացիայի ամենամյա մրցանակներից մեկը կոչվում է Թյուրինգի մրցանակ։
  • Ալան Թյուրինգը հիշատակվում է Նիլ Սթիվենսոնի «Կրիպտոնոմիկոն» վեպում և գործում է Ռոբերտ Հարիսի «Էնիգմա» վեպում։
  • Թյուրինգի մեքենան հանդիպում է Նիլ Սթիվենսոնի «Ալմաստե դար կամ բարեկիրթ օրիորդների այբբենարան» վեպում։
  • Հանրահայտ գրող Հարի Հարիսոնն ամերիկացի գիտնական Մարվին Միսնկու հետ գրել է «Թյուրինգի ընտրություն» («The Turing Option», 1992) վեպը։
  • Ուիլյան Գիբսոնի «Նեյրոմանտ» վեպում գործում է «Թյուրինգի ոստիկանություն» հասկացությունը, որն զբաղվում է արհեստական ինտելեկտներով, հետևում է նրանց և հսկում։
  • Ալան Թյուրինգը հիշատակվում է Assassin’s Creed։ Brotherhood համակարգչային խաղում։
  • Ալան Թյուրինգի պատվին է անվանված Թյուրինգ 73 աստերոիդը (10204)։
  • 2011 թվականին Մանչեսթերում կանգնեցվեց Ալան Թյուրինգի արձանը։
  • 2002 թվականին Ալան Թյուրինգը ճանաչվեց «100 մեծագույն բրիտանացիներից» մեկը։

Ֆիլմերում

խմբագրել

2014 թվականի «Իմիտացիայի խաղ» պատմական դրամայում Ալան Թյուրինգի դերը կատարել է Բենեդիկտ Քամբերբեչը[175]։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 Hodges A. Alan Turing (Unwin paperbacks 2015) — Unwin Paperbacks, 1985. — ISBN 978-0-04-510060-6
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Internet Movie Database — 1990.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.telegraph.co.uk/technology/news/9314910/Britain-still-owes-Alan-Turing-a-debt.html
  5. ↑ 5,0 5,1 Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.
  6. ↑ Hodges A. Alan Turing: The Enigma — 1983.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  8. ↑ CONOR.Sl
  9. ↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
  10. ↑ The London Gazette 37617 (բրիտ․ անգլ.) — 1946. — Iss. 37617. — P. 3124.
  11. ↑ Homer, Steven and Alan L. (2001). Computability and Complexity Theory. Springer via Google Books limited view. էջ 35. ISBN 0-387-95055-9. Վերցված է 2011 մայիսի 13-ին.
  12. ↑ «A. M. Turing Award». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  13. ↑ «Visualizing Turing Award Laureates».
  14. ↑ Leavitt 2007, էջեր. 231–233
  15. ↑ Թյուրինգ, Ա. Մ. (1952). «The Chemical Basis of Morphogenesis (Մորֆոգենեզի քիմիական հիմունքներ)». Philosophical Transactions of the Royal Society of London, series B. 237 (641): 37–72. doi:10.1098/rstb.1952.0012. ISSN 0080-4622.
  16. ↑ «PM apology after Turing petition». ԲիԲիՍիի նորություններ (BBC News). 2009 թ. սեպտեմբերի 11.
  17. ↑ Елизавета II накануне Рождества помиловала покойного расшифровщика «Энигмы» // ИТАР-ТАСС
  18. ↑ Алан Тьюринг, взломщик шифров и гей, помилован посмертно
  19. ↑ 19,0 19,1 Hodges 1983, էջ. 5
  20. ↑ «The Alan Turing Internet Scrapbook». Alan Turing: The Enigma. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 2-ին.
  21. ↑ Phil Maguire, "An Irishman's Diary", page 5. The Irish Times, 23 June 2012.
  22. ↑ «London Blue Plaques». English Heritage. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2007 թ․ փետրվարի 10-ին.
  23. ↑ The Scientific Tourist In London: #17 Alan Turing's Birth Place, Nature. London Blog
  24. ↑ Կաղապար:Openplaque
  25. ↑ «The Alan Turing Internet Scrapbook». Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  26. ↑ Sir John Dermot Turing Արխիվացված 2017-10-18 Wayback Machine on the Bletchley Park website.
  27. ↑ Hodges 1983, էջ. 6
  28. ↑ «Plaque unveiled at Turing's home in St Leonards». Hastings & St. Leonards Observer. 2012 թ․ հունիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 3-ին.
  29. ↑ «St Leonards plaque marks Alan Turing's early years». BBC News. 2012 թ․ հունիսի 25. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 3-ին.
  30. ↑ Jones, G. James (2001 թ․ դեկտեմբերի 11). «Alan Turing – Towards a Digital Mind: Part 1». System Toolbox. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 27-ին.
  31. ↑ «Guildford Dragon NEWS». The Guildford Dragon. 2012 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  32. ↑ Alan Mathison (2016 թ․ ապրիլ). «ALAN TURING ARCHIVE – SHERBORNE SCHOOL (ARCHON CODE: GB1949)» (PDF). Sherborne School, Dorset. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 5-ին.
  33. ↑ Hofstadter, Douglas R. (1985). Metamagical Themas: Questing for the Essence of Mind and Pattern. Basic Books. էջ 484. ISBN 0-465-04566-9. OCLC 230812136.
  34. ↑ Hodges 1983, էջ. 26
  35. ↑ Hodges 1983, էջ. 34
  36. ↑ Caryl, Christian (2014 թ․ դեկտեմբերի 19). «Poor Imitation of Alan Turing». New York Review of Books.
  37. ↑ Rachel Hassall, 'The Sherborne Formula: The Making of Alan Turing' 'Vivat!' 2012/13
  38. ↑ Teuscher, Christof (ed.) (2004). Alan Turing: Life and Legacy of a Great Thinker. Springer-Verlag. ISBN 3-540-20020-7. OCLC 53434737. {{cite book}}: |first= has generic name (օգնություն)
  39. ↑ Hodges 1983, էջ. 61
  40. ↑ Paul Gray, Alan Turing Արխիվացված 2011-01-19 Wayback Machine Time Magazine's Most Important People of the Century, p.2
  41. ↑ Hodges 1983, էջեր. 82–83
  42. ↑ See Section 3 of John Aldrich, "England and Continental Probability in the Inter-War Years", Journal Electronique d'Histoire des Probabilités et de la Statistique, vol. 5/2 Decembre 2009 Journal Electronique d'Histoire des Probabilités et de la Statistique
  43. ↑ Hodges 1983, էջեր. 88, 94
  44. ↑ Turing 1937
  45. ↑ Church 1936
  46. ↑ Grime, James (2012 թ․ փետրվար). «What Did Turing Do for Us?». NRICH. University of Cambridge. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 28-ին.
  47. ↑ "von Neumann ... firmly emphasised to me, and to others I am sure, that the fundamental conception is owing to Turing—insofar as not anticipated by Babbage, Lovelace and others." Letter by Stanley Frankel to Brian Randell, 1972, quoted in Jack Copeland (2004) The Essential Turing, p. 22.
  48. ↑ Hodges 1983, էջ. 138
  49. ↑ Turing, A. M. (1939). «Systems of Logic Based on Ordinals». Proceedings of the London Mathematical Society. s2-45: 161–228. doi:10.1112/plms/s2-45.1.161.
  50. ↑ John Von Neumann: The Scientific Genius Who Pioneered the Modern Computer, Game Theory, Nuclear Deterrence, and Much More, Norman MacRae, 1999, American Mathematical Society, Chapter 8
  51. ↑ Hodges 1983, էջ. 152
  52. ↑ Cora Diamond (ed.), Wittgenstein's Lectures on the Foundations of Mathematics, University of Chicago Press, 1976
  53. ↑ Hodges 1983, էջեր. 153–154
  54. ↑ Briggs, Asa (2011 թ․ նոյեմբերի 21). Britain's Greatest Codebreaker (TV broadcast). UK Channel 4.
  55. ↑ Copeland, Jack, "Colossus and the Dawning of the Computer Age", p. 352 in Action This Day, 2001.
  56. ↑ Copeland 2004a, էջ. 217
  57. ↑ Clark, Liat (2012 թ․ հունիսի 18). «Turing's achievements: codebreaking, AI and the birth of computer science (Wired UK)». Wired. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-11-02-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  58. ↑ 58,0 58,1 Copeland, 2006 p. 378.
  59. ↑ Turing, Alan (c. 1941). «The Applications of Probability to Cryptography». The National Archives (United Kingdom): HW 25/37.
  60. ↑ Turing, Alan (c. 1941). «Paper on Statistics of Repetitions». The National Archives (United Kingdom): HW 25/38.
  61. ↑ Vallance, Chris (2012 թ․ ապրիլի 19). «Alan Turing papers on code breaking released by GCHQ». BBC News. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 20-ին.
  62. ↑ Hodges 1983, էջ. 208
  63. ↑ Lewin 1978, էջ. 57
  64. ↑ Brown, Anthony Cave (1975). Bodyguard of Lies: The Extraordinary True Story Behind D-Day. The Lyons Press. ISBN 978-1-59921-383-5.
  65. ↑ Graham-Cumming, John (2010 թ․ մարտի 10). «An Olympic honour for Alan Turing». The Guardian. London.
  66. ↑ Butcher, Pat (2009 թ․ սեպտեմբերի 14). «In Praise of Great Men». Globe Runner. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  67. ↑ Hodges, Andrew. «Alan Turing: a short biography». Alan Turing: The Enigma. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 12-ին.
  68. ↑ Graham-Cumming, John (2010 թ․ մարտի 10). «Alan Turing: a short biography». The Guardian. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 12-ին.
  69. ↑ Butcher, Pat (1999 թ․ դեկտեմբեր). «Turing as a runner». The MacTutor History of Mathematics archive. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 12-ին.
  70. ↑ «Alan Turing: Colleagues share their memories». BBC News. 2012 թ․ հունիսի 23.
  71. ↑ 71,0 71,1 https://www.thegazette.co.uk/all-notices/content/114
  72. ↑ «Heroes of World War II (TV Series 2004– )». IMDb.
  73. ↑ Hodges 1983, էջ. 218
  74. ↑ 74,0 74,1 Hodges 1983, էջ. 221
  75. ↑ Copeland, The Essential Turing, pp. 336–337.
  76. ↑ Copeland, Jack; Proudfoot, Diane (2004 թ․ մայիս). «Alan Turing, Codebreaker and Computer Pioneer». alanturing.net. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 27-ին.
  77. ↑ 77,0 77,1 77,2 Mahon 1945, էջ. 14
  78. ↑ Leavitt 2007, էջեր. 184–186
  79. ↑ Hodges 1983, էջեր. 242–245
  80. ↑ Hodges 1983, էջեր. 245–253
  81. ↑ Alexander & circa 1945, էջ. 42
  82. ↑ Copeland 2006, էջ. 380
  83. ↑ Copeland 2006, էջ. 381
  84. ↑ Copeland 2006, էջ. 72
  85. ↑ Gannon 2007, էջ. 230
  86. ↑ Hilton 2006, էջեր. 197–199
  87. ↑ Copeland 2006, էջեր. 382, 383
  88. ↑ Hodges 1983, էջեր. 245–250
  89. ↑ Hodges 1983, էջ. 273
  90. ↑ Hodges 1983, էջ. 346
  91. ↑ Կաղապար:Openplaque
  92. ↑ Copeland 2006, էջ. 108
  93. ↑ Randell, Brian (1980). «A History of Computing in the Twentieth Century: Colossus» (PDF). Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 27-ին. citing Womersley, J. R. (1946 թ․ փետրվարի 13). «'ACE' Machine Project». Executive Committee, National Physical Laboratory, Teddington, Middlesex.
  94. ↑ See Copeland 2004b, էջեր. 410–432
  95. ↑ «Turing at NPL».
  96. ↑ Bruderer, Herbert. «Did Alan Turing interrogate Konrad Zuse in Göttingen in 1947?» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 7-ին.
  97. ↑ 97,0 97,1 Turing, A. M. (1948). «Rounding-Off Errors in Matrix Processes». The Quarterly Journal of Mechanics and Applied Mathematics. 1: 287–308. doi:10.1093/qjmam/1.1.287.
  98. ↑ 98,0 98,1 Harnad, Stevan (2008) The Annotation Game: On Turing (1950) on Computing, Machinery and Intelligence. In: Epstein, Robert & Peters, Grace (Eds.) Parsing the Turing Test: Philosophical and Methodological Issues in the Quest for the Thinking Computer. Springer
  99. ↑ Pinar Saygin, A.; Cicekli, I.; Akman, V. (2000). «Turing Test: 50 Years Later». Minds and Machines. 10 (4): 463–518. doi:10.1023/A:1011288000451.
  100. ↑ «SPICE 1 2 3 and beyond ... Intusoft Newsletter, August 2003». Intusoft.com. 2001 թ․ օգոստոսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 29-ին.
  101. ↑ Clark, Liat; Ian Steadman (2012 թ․ հունիսի 18). «Turing's achievements: codebreaking, AI and the birth of computer science». Wired. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-11-02-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 12-ին.
  102. ↑ Turing, Alan M. (1952 թ․ օգոստոսի 14). «The Chemical Basis of Morphogenesis». Philosophical Transactions of the Royal Society of London B. Vol. 237, no. 641. էջեր 37–72. Bibcode:1952RSPTB.237...37T. doi:10.1098/rstb.1952.0012.
  103. ↑ John Gribbin, Deep Simplicity, p.126, Random House, 2004
  104. ↑ «Turing's Last, Lost work». Արխիվացված է օրիգինալից 2003 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  105. ↑ James Murray, How the leopard gets its spots, Scientific American, vol 258, number 3, p. 80, March 1988
  106. ↑ James Murray, Mathematical Biology I, 2007, Chapter 6, Springer Verlag
  107. ↑ John Gibbin, Deep Simplicity, p. 134, Random House, 2004
  108. ↑ Vogel, G. (2012). «Turing Pattern Fingered for Digit Formation». Science. 338 (6113): 1406. doi:10.1126/science.338.6113.1406. PMID 23239707.
  109. ↑ Andrew Hodges. «The Alan Turing Bibliography». turing.org.uk. էջ morphogenesis. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 27-ին.
  110. ↑ Kasparov, Garry, Smart machines will free us all, The Wall Street Journal, 15–16 April 2017, p.c3
  111. ↑ Leavitt 2007, էջեր. 176–178
  112. ↑ Hodges 1983, էջ. 458
  113. ↑ Leavitt 2007, էջ. 268
  114. ↑ Hodges, Andrew (2012 թ․ մայիսի 27). Alan Turing: The Enigma. էջ 463. ISBN 0-691-15564-X.
  115. ↑ Hodges, Andrew (2012 թ․ մայիսի 27). Alan Turing: The Enigma. էջ 471. ISBN 0-691-15564-X.
  116. ↑ Hodges, Andrew (2012). Alan Turing: The Enigma The Centenary Edition. Princeton University.
  117. ↑ Copeland 2006, էջ. 143
  118. ↑ «Alan Turing | Biography, Facts, & Education». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  119. ↑ Hodges 1983, էջ. 488
  120. ↑ Hodges 1983, էջ. 529
  121. ↑ Leavitt 2007, էջ. 140 and Hodges 1983, էջեր. 149, 489
  122. ↑ 122,0 122,1 Pease, Roland (2012 թ․ հունիսի 23). «Alan Turing: Inquest's suicide verdict 'not supportable'». BBC News Online. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 23-ին. «We have… been recreating the narrative of Turing's life, and we have recreated him as an unhappy young man who committed suicide. But the evidence is not there"»
  123. ↑ Davies, Caroline (2009 թ․ սեպտեմբերի 11). «PM's apology to codebreaker Alan Turing: we were inhumane». The Guardian. UK. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  124. ↑ Full text of the Prime Minister's apology.
  125. ↑ 125,0 125,1 Fitzgerald, Todd (2016 թ․ սեպտեմբերի 24). «Alan Turing's court convictions go on display for the first time». manchestereveningnews.co.uk. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  126. ↑ 126,0 126,1 126,2 «Grant a pardon to Alan Turing». 2011 թ․ դեկտեմբերի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 10-ին.
  127. ↑ «Petition to pardon computer pioneer Alan Turing started». BBC News. 2011 թ․ դեկտեմբերի 6.
  128. ↑ 128,0 128,1 Wright, Oliver (2013 թ․ դեկտեմբերի 23). «Alan Turing gets his royal pardon for 'gross indecency' – 61 years after he poisoned himself». The Independent. London. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  129. ↑ Wainwright, Martin (2012 թ․ փետրվարի 7). «Government rejects a pardon for computer genius Alan Turing». The Guardian.
  130. ↑ «hansard». Parliament of the United Kingdom. 2012 թ․ փետրվարի 2.
  131. ↑ Stevenson, Alex. «Better late than never, Alan Turing is finally pardoned». politics.co.uk. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  132. ↑ «MP calls for pardon for computer pioneer Alan Turing». BBC News. 2012 թ․ փետրվարի 1. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  133. ↑ «Bill». Parliament of the United Kingdom. 2012 թ․ հուլիսի 26. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  134. ↑ Pearse, Damian, "Alan Turing should be pardoned, argue Stephen Hawking and top scientists", The Guardian, 13 December 2012. Retrieved 15 December 2012.
  135. ↑ Watt, Nicholas (2013 թ․ հուլիսի 19). «Enigma codebreaker Alan Turing to be given posthumous pardon». The Guardian. London.
  136. ↑ Worth, Dan (2013 թ․ հոկտեմբերի 30). «Alan Turing pardon sails through House of Lords». V3. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  137. ↑ «Alan Turing (Statutory Pardon) Bill». Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 20-ին.
  138. ↑ Roberts, Scott (2013 թ․ դեկտեմբերի 2). «Lib Dem MP John Leech disappointed at delay to Alan Turing pardon bill». Pink News.
  139. ↑ «Alan Turing (Statutory Pardon) Bill». Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  140. ↑ Swinford, Steven (2013 թ․ դեկտեմբերի 23). «Alan Turing granted Royal pardon by the Queen». The Daily Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 5-ին.
  141. ↑ «Royal pardon for codebreaker Alan Turing». BBC News. 2013 թ․ դեկտեմբերի 24. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  142. ↑ «With Queen's Decree, Alan Turing Is Now Officially Pardoned». Advocate.com. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  143. ↑ Pardoned: Alan Turing, Computing patriarch. Time Magazine, vol. 183, no. 1, 13 January 2014, p. 14. Retrieved 6 January 2014.
  144. ↑ Davies, Caroline (2013 թ․ դեկտեմբերի 24). «Codebreaker Turing is given posthumous royal pardon». The Guardian. London. էջեր 1, 6.
  145. ↑ «Помилование Тьюринга, "взломщика шифров"». Радио Свобода. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 7-ին.
  146. ↑ «Law Report: Court recommends Bentley pardon: Regina v Secretary of». The Independent. 1993 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 7-ին.
  147. ↑ Tatchell, Peter (2013 թ․ դեկտեմբերի 24). «Alan Turing: Was He Murdered By the Security Services?». The Huffington Post UK. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  148. ↑ «Government 'committed' to Alan Turing gay pardon law». BBC News. 2016 թ․ սեպտեմբերի 22. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  149. ↑ Cowburn, Ashley (2016 թ․ սեպտեմբերի 21). «Theresa May committed to introducing the 'Alan Turing Law'». The Independent. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  150. ↑ Newman, M.H.A. (1955). «Alan Mathison Turing. 1912–1954». Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 1: 253–263. doi:10.1098/rsbm.1955.0019. JSTOR 769256. S2CID 711366.
  151. ↑ «Acacemic facilities». King's College Cambridge. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 12-ին.
  152. ↑ «Turing prints (2000)». Synth.co.uk. 2000 թ․ սեպտեմբերի 24. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  153. ↑ «The Earl of Wessex unveils statue of Alan Turing» (Press release). University of Surrey. 2004 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  154. ↑ 154,0 154,1 «A celebration of the code breaker – Alan Turing». University of Surrey. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  155. ↑ «The Imitation Game: 10 surprising facts about Bletchley Park genius Alan Turing». V3.co.uk. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 17-ին.
  156. ↑ «Turing Scholars Program at the University of Texas at Austin». Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 17-ին.
  157. ↑ «Polya Hall, Stanford University» (PDF). Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 14-ին.
  158. ↑ «Laboratoire d'Informatique Fondamentale de Lille». Արխիվացված է օրիգինալից 2010-07-22-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  159. ↑ «Turing Center». University of Washington. 2016 թ․ հունիսի 10.
  160. ↑ «Department of Computing and Communication Technologies Research Lecture Series lecture 4». Oxford Brooke's University. 2016 թ․ հունիսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.
  161. ↑ Cooksey, Katie (2013 թ․ դեկտեմբերի 24). «Alan Turing: Manchester celebrates pardoned genius». BBC News. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  162. ↑ «File:A. M. Turing bench, Carnegie Mellon University, Pittsburgh PA, USA.jpg».
  163. ↑ «Turing at the University of Oregon». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  164. ↑ «Turing at the EPFL». Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 6-ին.
  165. ↑ «Lecture rooms». Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 28-ին.
  166. ↑ «Thèses soutenues Université Paris Diderot». University Paris Diderot. 2016 թ․ հունիսի 10.
  167. ↑ «Turing Hörsaal at University of Würzburg». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 21-ին.
  168. ↑ «Paul Sabatier University campus map». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 20-ին.
  169. ↑ «Facilities / Catering and conference». Amsterdam Science Park. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 11-ին.
  170. ↑ «King's College London Prizes» (PDF). KCL. 2016 թ․ հունիսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  171. ↑ «How the University of Kent's new Turing College got its name». Kent Online. 2016 թ․ հունիսի 10.
  172. ↑ «INRIA». 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 19-ին.
  173. ↑ «Unicamp Science and Technology Park» (PDF). Inova. 2016 թ․ հուլիսի 1.
  174. ↑ «Computer rooms at the university of Ghent». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 13-ին.
  175. ↑ http://www.bbc.com/news/entertainment-arts-29200886

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալան Թյուրինգ» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 194)։  
Այս հոդվածն ընտրվել է Հայերեն Վիքիպեդիայի՝ 2018 թվականի 35-րդ շաբաթվա հոդված։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալան_Թյուրինգ&oldid=10110323» էջից