Ազոտի օքսիդներ

Ազոտի օքսիդներ, անօրգանական միացություններ են, ազոտի և թթվածնի միացությամբ։ Թթվածնի հետ ազոտն առաջացնում է 6 կայուն միացություն։ Ազոտի բոլոր օքսիդները սովորական պայմաններում գազեր են բացի N₂O₅ անգույն բյուրեղական նյութ է։

Օքսիդների ցանկ

Հայտնի են ազոտի 10 օքսիդներ։

• 
  Ազոտի ենթօքսիդ, N₂O
• 
  Ազոտի մոնօքսիդ, NO
• 
  Երկազոտային դիօքսիդ, N₂O₃
• 
  Ազոտի երկօքսիդ կամ անհիդրիդ, NO₂
• 
  Երկազոտայի տետրաօքսիդ N₂O₄
• 
  Ազոտական անհիդրիտ, N₂O₅
• 
  Եռնիտրոամին, N(NO₂)₃

Հայտնաբերվելեն նաև ազոտի երկօքսիդի դիմերը (NO₂)₂ և 4 քիչ կայուն միացությունները՝ նիտրոզիլամիդ NON₃, նիտրիլազիդ NO₂N₃, եռնիտրիամիդ N(NO₂)₃ և նիտրատի ռադիկալը՝ NO₃. ։

N₂O

Բարձր ջերմաստիճանում առաջացնում է ազոտ և թթվածին։ Բարձր կոնցենտրացիայի դեպքում N₂O ազդում է նյարդային համակարգի վրա («ուրախացնող գազ»)։ Բժշկության մեջ օգտագործում են N₂O, որպես թույլ անզգայացնող միջոց։ N₂O անվանում են նաև ազոտային օքսիդ։ Ազոտային օքսիդը երբեմն օգտագործում են ներքին այրման շարժիչների բարելավամ և տաքացման համար։

NO

Ազոտի օքսիդը NO (ազոտի մոնօքսիդ), անգույն գազ է, ջրում քիչ լուծվող։ Չի փոխազդում ջրի, թթուների, ալկալիների հետ։ Ազոտի (II) օքսիդը միացություններում շատ ռեակցունակ է, կարող է ռեակցիայի մեջ մտնել մի շարք աղերի, հալոգենների, օրգանական միացությունների հետ։ Սովարական ջերմաստիճանում NO փոխազդում է թթվածնի հետ առաջացնելով NO₂։ NO օքսիդը ստանում են ամոնիակի կատալիտիկ օքսիդացումով, ազոտական թթվի արտադրությունում։

N₂O₃(III)

Հիմնական հոդված՝ ազոտի (III) օքսիդ

N₂O₃ օքսիդը (ազոտի անհիդրիդ), մուգ կապույտ հեղուկ է, փոխազդում է ջրի հետ առաջացնելով ազոտային թթու HNO₂։

NO₂(IV)

Հիմնական հոդված՝ ազոտի (IV) օքսիդ

NO₂ ազոտի օքսիդը (ազոտի երկօքսիդ), գորշ, թունավոր, օդից ծանր, հեշտ հեղուկացող գազ է։ Սենյակային ջերմաստիճանում NO₂ խառնուրդը խառնվում է անգույն դիմերի N₂O₄ հետ, մոտավորապես 1։1 հարաբերությամբ։ Փոխազդում է ջրի հետ.

${\mathsf {2NO_{2}+H_{2}O\rightarrow HNO_{3}+HNO_{2}}}$

և նատրիումի հիդրօքսիդի հետ.

${\mathsf {2NO_{2}+2NaOH\rightarrow NaNO_{3}+NaNO_{2}+H_{2}O}}$

Ուժեղ օքսիդիչ է։ Շատ նյութեր (ածուխ, ծծումբ, ֆոսֆոր, օրգանական միացություններ) կարող են այրվել NO₂ օքսիդում։ Այս օքսիդը օքսիդացնում է SO₂ օքսիդը մինչև SO₃ օքսիդի, այս ռեակցիայի արդյունքում ստացվում է ծծմբային թթու։ Այս օքսիդը կարող է նյարդայնացնել շնչառական ուղիները, իսկ բարձր կոնցենտրացիայի դեպքում առաջանում է թոքային էմբոլյա։

N₂O₅(V)

Հիմնական հոդված՝ Ազոտի (V) օքսիդ

N₂O₅ ազոտի օքսիդը, անգույն, բյուրեղային պինդ նյութ է, հեշտությամբ կարող է փոխազդում է NO₂ և О₂ նյութերի հետ։ Ուժեղ օքսիդացնող է։ Ջրում հեշտությամբ լուծվում է առաջանելով ազոտական թթու HNO₃։

${\mathsf {N_{2}O_{5}+H_{2}O\rightarrow 2HNO_{3}}}$

N(NO₂)₃

Ստացվել է վերջերս։ Ուսումնասիրվել է միայն սպեկտրալ եղանակը։

Ազոտի օքսիդներ

Ազոտի օքսիդներ	Փորձառական բանաձևը	Անվանումը
+5	N2O5	Ազոտական անհիդրիտ
+4	NO2 (*) Կապված է դիպերի հետ N2O4	Երկազոտայի տետրաօքսիդ Ազոտի պերօքսիդ
+3	N2O3	Երկազոտային դիօքսիդ
+2	NO	Ազոտի մոնօքսւդ
+1	N2O	Ազոտի ենթօքսիդ (Ազոտային օքսիդ)

Գրականություն

• Химическая энциклопедия / Редкол.: Кнунянц И.Л. и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — Т. 1 (Абл-Дар). — 623 с.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 124)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ազոտի օքսիդներ» հոդվածին։