Ադրաստեա (արբանյակ)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ադրաստեա (այլ կիրառումներ)
Ադրաստեան (Հին հունարեն` Ἀδράστεια), պատկանում է Յուպիտերի ներքին արբանյակների խմբին, Մետիսից հետո երկրորդը ըստ հեռավորության, այն անվանում են նաև Յուպիտեր XV։ Հայտնաբերվել է Վոյաջեր-2 ավտոմատ միջմոլորակային կայանի կատարած լուսանկարների վրա 1979 թվականին, այն առաջին բնական արբանյակն էր, որ հայտնաբերվել է տիեզերական սարքի կատարած լուսանկարների վրա[5]։ Արբանյակը անվանվել է հունական դիցաբանության մեջ նիմփա, որը կերակրել էր Զևսին (Յուպիտերի հունական տարբերակը)[6]։
.png) Ադրաստեա (Յուպիտեր XV) | |
|---|---|
 Ադրաստեայի լուսանկարը, ստացված «Գալիլեո» ԱՄԿ-ի միջոցով։ | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Հայտնաբերվել է | 8 հուլիս 1979 թ. (Դևիդ Ջուիտ Էդվարդ Դանելսոնի կողմից) |
| Հեռավորությունը Յուպիտեր | 129 000 կմ[1][2] |
| Ուղեծրային տվյալներ | |
| Մեծ կիսաառանցք | 129 000 կմ |
| Էքսցենտրիսիտետ | 0,0015[1][2] |
| Սիդերիկ պարբերություն | 0,29826 օր (7 ժ 9,5 ր)[1][2] |
| Ուղեծրային արագություն | 31,378 կմ/վ[3] |
| Թեքվածություն | 0,03° (Յուպիտերի հասարակածի նկատմամբ)[1][2] |
| Ֆիզիկական հատկանիշներ | |
| Շառավիղ | 8,2 ± 2,0 կմ[4] |
| Ծավալ | ~2 345 կմ3[3] |
| Զանգված | 2 × 1015 կգ[3] |
| Միջին խտություն | 0,86 գ/սմ3[3] |
| Հասարակածային մակերևութային ձգողություն | ~0,002 մ/վ² |
| 2-րդ տիեզերական արագություն | ~0,008 կմ/վ |
| Պտույտի պարբերություն | Սինքրոն |
| Առանցքի թեքում | 0°[4] |
| Ալբեդո | 0,1 ± 0,045[4] |
| Մթնոլորտային տվյալներ | |
| Մթնոլորտի ջերմաստիճան | -151oC (122 K) |
Հայտնաբերումը խմբագրել
Ադրաստեան հայտնաբերվել է 1979 թվականին Դևիդ Ջուիտի և Էդվարդ Դանելսոնի կողմից «Վոյաջեր-2» ԱՄԿ-ի կատարած լուսանկարներում, սկզբում ստացել է ժամանակավոր անվանում S/1979 J 1[5][7]։ Չնայած այն հանգամանքին, որ արբանյակը լուսանկարներում երևում է որպես կետ[7], այն առաջինն էր մոլորակների բնական արբանյակներից, որը հայտնաբերվել էր միջմոլորակային կայանի կատարած լուսանկարի վրա։ Դրանից ոչ ուշ հայտնաբերվեցին նաև Յուպիտերի մյուս երկու ներքին արբանյակներ Թեբեն և Մետիսը։ Դրանք հայտնաբերվեցին արդեն մի քանի ամիս ավելի շուտ կատարված Վոյաջեր-1 կայանի լուսանկարներում։ 1998 թվականին Գալիլեո կայանը լուսանկարեց արբանյակը և հնարավոր եղավ պարզել նրա ձևը, բայց նույնիսկ նրանց վրա Ադրաստեայի չափը կազմում է մի քանի պիքսել[4]։
Վերջնական անվանումը արբանյակը ստացել է 1983 թվականին հին հունական դդիցարանի նիմփա Ադրաստեայի անունով, ով Զևսի կերակրամայրն էր[8]։
Չնայած այն հանգամանքին, որ 2016 թվականին Յուպիտերի համակարգ հասած Ջունո ուղեծրակայանը ունի լուսանկարչական խցիկ, այն հիմնականում զբաղվում է Յուպիտերի հետազոտություններով։ Այնուամենայնիվ, Յուպիտերի մոտ տարածությունից հետազոտությունների ընթացքում, այն կարող է նաև լուսանկարել մոտ արբանյակներ Մետիսը և Ադրաստեան[9]։
Ուղեծիր և պտույտ խմբագրել
Ադրաստեան շարժվում անմիջապես Յուպիտերի օղակների համակարգում, մոլորակից 129 000 կմ հեռավորության վրա[1], և ենթադրաբար այդ օղակների համար հանդիսանում է նյութերի աղբյուր։ Ուղեծիրը ունի չափազանց փոքր էքսցենտրիսիտետ և թեքում՝ համապատասխանաբար 0,0015 և 0,03°: Թեքումը հաշվարկվում է Յուպիտերի հասարակածի նկատմամբ[1]։
Ադրաստեայի ուղեծիրը մոտ է Մետիս արբանյակին։ Այն գրեթե կլոր է և գտնվում է համարյա Յուպիտերի հասարակածային հարթության մեջ։ Եթե արբանյակի խտությունը նման է Ամալթեա արբանյակին, ապա նրա ուղեծիրը փաստորեն ընկնում է հեղուկ մարմինների համար հաշվարկված Ռոշի սահմանի մեջ։ Սակայն ակնհայտ է, որ քանի որ արբանյակը դեռևս չի կազմաքանդվել մակընթացային ուժերի ազդեցության տակ, այն ընկնում է պինդ մարմինների համար հաշվարկված Ռոշի սահմանից դուրս[1]։ Ադրաստեան մեկն է Արեգակնային համակարգի երեք բնական արբանյակներից որոնք պտտվում են մոլորակի շուրջ մոլորակի օրից փոքր ժամանակահատվածում, մյուս երկուսն են Յուպիտերի ամենամոտ արբանյակ Մետիսը, և Մարսի արբանյակ Ֆոբոսը։ Այդ պատճառով մակընթացային ուժերը աստիճանաբար նվազեցնում են նրանց ուղեծրերի շառավղերը։ Ապագայում նրանք հավանաբար կբախվեն մոլորակի հետ[1]։
Արբանյակը պտույտ է կատարում Յուպիտերի շուրջ 7 ժամ 9.5 րոպեի ընթացքում։ Մակընթացային փականի պատճառով Ադրաստեան պտտվում է սինքրոն իր ուղեծրային պտույտի հետ, այսինքն դեպի Յուպիտեր է ուղղված արբանյակի միայն մեկ կողմը[4]։
Ֆիզիկական բնութագիր խմբագրել
Ադրաստեան ունի 25×20×15 կմ չափեր (միջին տրամագիծը - 20 կմ)[4]։ Նրա զանգվածը կազմում է մոտ Յուպիտերի զանգվածի 3 * 10−11 մասը։ Բարձր խտությունը (4,5 գ/սմ3) վկայում է այն մասին, որ արբանյակը հիմնականում բաղկացած է սիլիկատային ապարներից։ Մակերևույթը շատ մուգ է; նրա ալբետոն կազմում է 0,05։ Աստղային մեծությունը կազմում է 18,7m։
Յուպիտերի օղակների հետ փոխազդեցություն խմբագրել
Ադրաստեայի ուղեծիրը ընկնում է մոտ Յուպիտերի հիմնական օղակի ներսում, նրա ուղեծիրը գտնվում է օղակի մեջ գտնվող ճեղքի մեջ, հիմնական օղակի արտաքին սահմանին մոտ[1][10]։ Ադրաստեան ինչպես նաև մյուս արբանյակները, որոնք շարժվում են օղակների մեջ, իրենց ուղեծրերի շրջակայքում մաքրում են մոտ գտնվող մասնիկները։ Ադրաստեյայի շուրջ գտնվող մաքրված գոտին գնահատվում է մոտ 70 կմ լայնությամբ (որը 2,5 անգամ փոքր է Մետիսից)[11]։ Այս մասնիկները ենթադրվում է, որ արտանետվել են Յուպիտերի ներքին արբանյակների մակերևույթի հետ երկնաքարերի բախումներից[1]։
Տես նաև խմբագրել
- (239) Ադրաստեա - նույնանուն աստերոիդ
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Burns, Joseph A.; Simonelli, Damon P.; Showalter, Mark R.; Hamilton, Douglas P.; Porco, Carolyn C.; Throop, Henry; Esposito, Larry W. (2004). «Jupiter's Ring-Moon System» (PDF). In Bagenal, Fran; Dowling, Timothy E.; McKinnon, William B. (eds.). Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere. Cambridge University Press. էջեր 241–262. Bibcode:2004jpsm.book..241B. ISBN 978-0-521-81808-7.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Evans, M. W.; Porco, C. C.; Hamilton, D. P. (September 2002). «The Orbits of Metis and Adrastea: The Origin and Significance of their Inclinations». Bulletin of the American Astronomical Society. 34: 883. Bibcode:2002DPS....34.2403E.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Հաշվարկված է մյուս հայտնի տվյալների հիման վրա
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Thomas, P. C.; Burns, J. A.; Rossier, L.; Simonelli, D.; Veverka, J.; Chapman, C. R.; Klaasen, K.; Johnson, T. V.; Belton, M. J. S.; Galileo Solid State Imaging Team (September 1998). «The Small Inner Satellites of Jupiter». Icarus. 135 (1): 360–371. Bibcode:1998Icar..135..360T. doi:10.1006/icar.1998.5976.
- ↑ 5,0 5,1 Marsden, Brian G. (1980 թ․ փետրվարի 25). «Editorial Notice». IAU Circular. 3454. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 28-ին.
- ↑ Marsden, Brian G. (1983 թ․ սեպտեմբերի 30). «Satellites of Jupiter and Saturn». IAU Circular. 3872. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 28-ին.
- ↑ 7,0 7,1 Jewitt, David C.; Danielson, G. Edward; Synnott, Stephen P. (1979 թ․ նոյեմբերի 23). «Discovery of a New Jupiter Satellite». Science. 206 (4421): 951. Bibcode:1979Sci...206..951J. doi:10.1126/science.206.4421.951. PMID 17733911.
- ↑ Adrastea in NASA's Solar System Exploration website(անգլ.)
- ↑ JunoCam: Science and Outreach Opportunities with Juno (անգլ.)
- ↑ Ockert-Bell, M. E.; Burns, J. A.; Daubar, I. J.; Thomas, P. C.; Veverka, J.; Belton, M. J. S.; Klaasen, K. P. (1999 թ․ ապրիլի 1). «The Structure of Jupiter's Ring System as Revealed by the Galileo Imaging Experiment». Icarus. 138 (2): 188–213. Bibcode:1999Icar..138..188O. doi:10.1006/icar.1998.6072.
- ↑ Burns, Joseph A.; Showalter, Mark R.; Hamilton, Douglas P.; Nicholson, Philip D.; de Pater, Imke; Ockert-Bell, Maureen E.; Thomas, Peter C. (1999 թ․ մայիսի 14). «The Formation of Jupiter's Faint Rings». Science. 284 (5417): 1146–1150. Bibcode:1999Sci...284.1146B. doi:10.1126/science.284.5417.1146. PMID 10325220.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- NASA. «Adrastea: Overview». solarsystem.nasa.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 4-ին.