«Գլորվող որոտ» գործողություն
«Գլորվող որոտ» (անգլ.՝ Rolling Thunder), Վիետնամի պատերազմի ընթացքում ԱՄՆ-ի օդուժի կողմից Վիետնամի Դեմոկրատական Հանրապետության ռմբակոծման արշավի կոդային անվանումը։
| «Գլորվող որոտ» գործողություն | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Վիետնամի պատերազմ | |||||||||
 F-105-ը, որին առաջնորդում է RB-66 ինքնաթիռը, ռումբեր է նետում Հյուսիսային Վիետնամի վրա, 1966 թվականի հունիս | |||||||||
| |||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||
 ԱՄՆՎիետնամի Հանրապետություն |
Հյուսիսային Վիետնամ ռազմական աջակցություն՝  ԽՍՀՄ[1] Չինաստան[2] Հյուսիսային Կորեա[3]
| ||||||||
| Հրամանատարներ | |||||||||
| Ջոզեֆ Մուր Ուիլյամ Մոմիեր Ջորջ Բրաուն Նգուեն Կաո Կի (Հարավային Վիետնամ) | |||||||||
| Ռազմական կորուստներ | |||||||||
| ԱՄՆ՝ 1 054 սպանված, վիրավոր և գերեվարված[4] |
Հյուսիսային Վիետնամ՝ 52 000[6][7] - 182 000 սպանված քաղաքացիական անձ 120 ոչնչացված ինքնաթիռ[8]
| ||||||||
«Գլորվող որոտ» գործողությունը տեղի է ունեցել 1965 թվականի մարտի 2-ից մինչև 1968 թվականի հոկտեմբերի 31-ը Լինդոն Ջոնսոնի նախագահության ժամանակ և եղել է ռմբակոծման ամենաերկարատև արշավը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո։
Նախապատմություն խմբագրել
1964 թվականի հոկտեմբերի 29-ին Ուիլյամ Պ. Բանդին (ԱՄՆ նախագահի խորհրդական) հանդես է եկել առաջարկով՝ Վիետնամի հարավում Վիետկոնգի այս կամ այն խոշոր գործողության համար որպես վրեժխնդրության ակտ՝ ԱՄՆ օդային ուժերի կողմից զանգվածային հարված հասցնել Վիետնամի տարածքում գտնվող օբյեկտներին, և այդ առաջարկին աջակցել են Խաղաղ օվկիանոսի տարածքում ԱՄՆ Զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար, ծովակալ Ուլիս Շարփը և Շտաբների ղեկավարների միացյալ կոմիտեն[10]։
1964 թվականի նոյեմբերի 18-ին ամերիկյան F-100 և T-28 ինքնաթիռները Լաոսի օդային տարածքից ներխուժել են ՎԴՀ օդային տարածք և հարձակվել Կուանգբինի նահանգի շրջաններից մեկի վրա։ 1964 թվականի նոյեմբերի 27-ին հրապարակվել է ՏԱՍՍ-ի հաղորդագրությունը, որում ԽՍՀՄ-ը ԱՄՆ-ի գործողությունները գնահատել է որպես կոպիտ ոտնձգություն ՎԴՀ-ի ինքնիշխանության նկատմամբ[11]։
1965 թվականի հունվարի վերջին շտաբների պետերի միացյալ կոմիտեն ներկայացրել է «Բոցավառվող նիզակ» (անգլ.՝ «Flaming Dart») անվանումն ստացած գործողության շրջանակներում օդային հարվածներ հասցնելու թիրախների ցանկը[10]։
1965 թվականի փետրվարի 6-ի լույս 7-ի գիշերը Հարավային Վիետնամի ազատագրման ազգային ճակատի ուժերը հարձակվել են Ամերիկյան օդանավակայանի վրա Պլեյկուի մոտ և դրանից յոթ կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող ուղղաթիռային բազայի վրա Քեմփ Հոլոուեյում։ 137 ամերիկացիներ վիրավորվել են, ինը զոհվել, տասնվեց ուղղաթիռ շարքից հանվել է կամ ոչնչացվել, ինչպես նաև վնասվել է վեց ինքնաթիռ։ Դրանից գրեթե անմիջապես հետո ԱՄՆ նախագահ Լ. Բ. Ջոնսոնը հրամայել է հարվածել թիրախներին «Բոցավառվող նիզակ» ծրագրի շրջանակներում։ Արշավն այնքան էլ հաջող չէր, քանի որ դրա անցկացման մասին որոշում կայացնող քաղաքացիական անձինք չեն կարողացել հաշվի առնել ավիացիայի հնարավորությունները և օբյեկտների առանձնահատկությունները, բայց ԱՄՆ կառավարությունը հրապարակավ հայտարարել է «հատուցման համարժեք ակտի» անցկացրած լինելու մասին։
Փետրվարի 10-ին Հարավային Վիետնամի ազատագրման ազգային ճակատը հարձակվել է Քուի Նգոնեում ԱՄՆ սերժանտական կազմի տեղակայման վայրերի վրա՝ սպանելով 23 և վիրավորելով 21 զինծառայողների։ Դրան ի պատասխան՝ ԱՄՆ ռազմածովային ուժերի ինքնաթիռները ռմբակոծել են ՎԴՀ-ի հարավում գտնվող Չան-Հոա քաղաքում գտնվող ռազմական ճամբարը, իսկ Հարավային Վիետնամի օդաչուները հարձակվել են Վիտ-Տու-Լուի վրա։ Այս անգամ ԱՄՆ կառավարությունը գործողությունները բնութագրել է որպես ընդհանուր պատասխան «ՎիետԿոնգի և հյուսիսվիետնամցիների կողմից ագրեսիայի մշտական դրսևորմանը[10]։
1965 թվականի փետրվարի 13-ին ԱՄՆ նախագահ Լ. Բ. Ջոնսոնը հրամայել է սկսել «Հարավային Վիետնամի հետ համատեղ իրականացվող կշռադատված և սահմանափակ օդային արշավանքների ծրագիրը ՎԴՀ-ի տարածքում ընտրված թիրախների ուղղությամբ», որն ստացել է «Գլորվող որոտ» անվանումը և տևել է երեքուկես տարի[10]։
Պատմություն խմբագրել
Վիետնամի Դեմոկրատական Հանրապետության վրա «Գլորվող ամպրոպ» ծրագրի շրջանակներում առաջին ավիահարձակումը իրականացվել է 1965 թվականի մարտի 2-ին[10]։
Ամերիկացիներն իրենց առաջին կորուստները կրել են 1965 թվականի ապրիլի 4-ին. օդային մարտում Հյուսիսային Վիետնամի օդաչուները ՄիԳ-17 կործանիչներով խոցել են ամերիկյան երկու F-105 կործանիչ-ռմբակոծիչ՝ կորցնելով իրենց սեփական երեք ինքնաթիռները[12][13]։
1965 թվականի ընթացքում ՎԴՀ-ի տարածքում տեղի են ունեցել ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի զանգվածային ռմբակոծություններ՝ խոցելով երկաթգծեր և մայրուղիներ, քաղաքացիական արդյունաբերական օբյեկտներ (ներառյալ ԽՍՀՄ-ի օգնությամբ կառուցված Ուոնգբիում խոշոր ՋԷԿ-ը), տեղի է ունեցել նաև մշակաբույսերի ցանքատարածությունների նպատակային ոչնչացում, որոնց վրա թափվել են քիմիական նյութեր։ 1965 թվականի հուլիսին ՎԴՀ-ն և ԽՍՀՄ-ը համաձայնագիր են ստորագրել ժողովրդական տնտեսության զարգացման և ՎԴՀ-ի պաշտպանունակության ամրապնդման գործում ԽՍՀՄ-ի օգնության վերաբերյալ[1]։
1967 թվականի օգոստոսի 21-22-ին ԱՄՆ ՌՕՈՒ ինքնաթիռների մեծ խմբեր հարձակումներ են գործել Հանոյի հյուսիսային և հարավային արվարձաններում և կենտրոնական մասում, հարձակման արդյունքում ոչնչացվել է հիվանդանոց Կենտրոնական Խոան Կիեմ շրջանում՝ վերադարձված Սրի լճից ոչ հեռու[14]։ Բացի այդ, 1967 թվականի օգոստոսի 21-22-ին ԱՄՆ-ի օդուժը ռմբակոծել է Դոնգան և Զիալան շրջաններում գտնվող Զիոնգ գետի ամբարտակները, իսկ 1967 թվականի օգոստոսի 23-ին 700 ռումբ է նետել Տրալի գետի ամբարտակների վրա[15]։
Արդյունքներ խմբագրել
Վիետնամի Դեմոկրատական Հանրապետության ռազմավարական ռմբակոծությունների ընթացքում փորձարկվել են ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի սպառազինության և ավիատեխնիկայի նոր նմուշներ (մասնավորապես, հենց այստեղ է տեղի ունեցել F-4 և F-111 ինքնաթիռների առաջին մարտական օգտագործումը)[16]։
Ռմբակոծությունների առանձնահատկությունը եղել է քաղաքացիական բնակչության ոչնչացումը և Վիետնամի Դեմոկրատական Հանրապետության քաղաքացիական ենթակառուցվածքների ռազմական նշանակություն չունեցող օբյեկտների ոչնչացումը (այդ թվում՝ ամբողջական գյուղերի այրումը), ինչպես նաև բրնձի դաշտերում ցանքերի ոչնչացումը, ինչը Վիետնամի Դեմոկրատական Հանրապետության տարածքում բերք չստանալու պատճառ է դարձել[16]։
«Ռմբակոծել հետ դեպի քարե դարը» խմբագրել
ԱՄՆ ՌՕՈՒ գեներալ Կուրտիս Լեմեյը՝ այս գործողության իրականացման գլխավոր կողմնակիցներից մեկը, գնահատելով դրա արդյունքները և քննադատելով Լինդոն Ջոնսոնի նախագահական վարչակազմին՝ Հյուսիսային Վիետնամին ավիահարվածներ հասցնելու գործում իր կարծիքով անբավարար ջանքերի համար, միևնույն ժամանակ լրագրող Մաքքինլի Կանտորին թելադրել է իր ինքնակենսագրությունն ու հարցազրույցը տարբեր արդիական թեմաների վերաբերյալ, որոնք Կանտորն այնուհետև մշակել է՝ «Առաքելություն Լեմեյի հետ» («Mission With LeMay») գրքում հրատարակվելու համար։ Նշված գրքի 565-րդ էջում ներկայացվում է գեներալի մեջբերումներից մեկը, որը հաճախ մեջբերվում է կրճատ տեսքով[17]։ Այն ամբողջությամբ հետևյալն է[18].
Խնդիրը լուծելու իմ բաղադրատոմսը հետևյալն է. ազնվորեն ասել նրանց, որ կամ նրանք [ՎԴՀ-ի կառավարությունը] հետ կքաշեն իրենց եղջյուրները և կդադարեցնեն իրենց ագրեսիան, կամ մենք նրանց կռմբակոծենք հետ դեպի քարե դար։ Եվ մենք նրանց քարի դար ենք մղելու ոչ թե ցամաքային ուժերով, այլ մեր օդային կամ ծովային ուժով։
Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)My solution to the problem would be to tell them frankly that they've got to draw in their horns and stop their aggression, or we’re going to bomb them back into the Stone Age. And we would shove them back into the Stone Age with Air power or Naval power—not with ground forces.
Նշված արտահայտությունը դարձել է թևավոր և պարբերաբար մեջբերվել է ամերիկյան իմպերիալիզմի համատեքստում։ Ինքը՝ Լեմեյը, հետագայում հրաժարվել է արտահայտության հեղինակությունից՝ վկայակոչելով այն փաստը, որ ինքը չափազանց հոգնած է եղել գրական մշակումից հետո իր հարցազրույցի սղագրությունների տեքստերն ամբողջությամբ սրբագրելու համար, իսկ նրա ջատագովները արտահայտությունը համարել են Կանտորի կողմից գեներալի խոսքերի չափազանց ազատ վերաշարադրման արդյունք[18]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Демократическая республика Вьетнам // Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, 1966 (вып. 10). М., «Советская энциклопедия», 1966. стр.238-240
- ↑ Jian, Chen (1995 թ․ հունիս). «China's Involvement in the Vietnam War, 1964–69» (PDF). The China Quarterly. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
- ↑ Bennett, Richard M. (2006 թ․ օգոստոսի 18). «Korea: Missiles and madness». Asia Times Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Schlight, A War Too Long, p. 53.
- ↑ Hobson, pps. 15–116.
- ↑ Tucker 1998, p. 617
- ↑ Rummel, R.J. «Statistics of Cambodian Genocide and Mass Murder: Estimates, Calculations, and Sources». hawaii.edu. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «Timeline». Battlefield Vietnam. PBS Online. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ «North Korea fought in Vietnam War». BBC News. 2000 թ․ մարտի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Филипп Б. Дэвидсон. Война во Вьетнаме. 1946—1975. М., 2004
- ↑ Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, 1965 (вып. 9). М., «Советская энциклопедия», 1965. стр.69
- ↑ Бочарова А. Л. Апрель в военной истории. // Военно-исторический журнал. — 2015. — № 4. — С.80.
- ↑ Toperczer, Istvan. MiG-17 and MiG-19 Units of the Vietnam War. - Osprey Publishing, 2001, p.31.
- ↑ Новые налёты на Ханой // «Красная звезда», № 197 (13332) от 23 августа 1967. стр.1
- ↑ Бомбят ирригационные сооружения // «Красная звезда», № 201 (13336) от 27 августа 1967. стр.1
- ↑ 16,0 16,1 доктор военных наук, полковник Д. Краснов, подполковник А. Корзун. Применение авиации в локальных войнах (по материалам иностранной печати) // «Военно-исторический журнал». — 1972. — № 8. — С.87-92.
- ↑ Chapman, Roger. LeMay, Curtis (1906—1990) Արխիվացված 2017-08-26 Wayback Machine. / Culture Wars: An Encyclopedia of Issues, Viewpoints and Voices. — 2nd ed. — London and New York: Routledge, 2015. — P. 382—1200 p. — ISBN 978-0-7656-8302-1.
- ↑ 18,0 18,1 Kozak, Warren. LeMay: The Life and Wars of General Curtis LeMay Արխիվացված 2017-08-26 Wayback Machine. — Washington, D.C.: Regnery History, 2011. — P. 341—434 p. — ISBN 978-1-59698-569-8/
Գրականություն և աղբյուրներ խմբագրել
Հրատարակված կառավարական փաստաթղթեր խմբագրել
- The United States Air Force in Southeast Asia, 1961–1973 / Berger, Carl. — Washington, DC: Office of Air Force History, 1977.
- The Tale of Two Bridges and The Battle for the Skies over North Vietnam, 1964–1972 / Corum, Delbert; Burbage, Paul. — Maxwell Air Force Base, AL: Air University Press, 1976.
- Drew, Dennis Rolling Thunder 1965: Anatomy of a Failure. — CADRE Paper, Report No. AU-ARI-CP-86-3. — Air University Press, 1986.
- Department of State Aggression from the North: The Record of North Vietnam's Campaign to Conquer South Vietnam. — Washington, DC: U.S. Government Printing Office, 1965.
- Head, William P. War Above the Clouds: B-52 Operations During the Second Indochina War and the Effects of the Air War on Theory and Doctrine. — Maxwell Air Force Base, AL: Air University Press, 2002.
- Marolda, Edward J. By Sea, Air, and Land: An Illustrated History of the U.S. Navy and the War in Southeast Asia. — Washington, DC: Naval Historical Center, 1994. — ISBN 9780160359385
- Schlight, John A War Too Long: The USAF in Southeast Asia, 1961–1975. — Washington, DC: Air Force History and Museums Program, 1996. — ISBN 9780160613692
- Schlight, John The War in South Vietnam: The Years of the Offensive, 1965–1968. — Washington, DC: Air Force History and Museums Program, 1999. — ISBN 9780912799513
- Spector, Ronald H. Advice and Support, 1941–1960. — Washington, DC: United States Army Center of Military History, 1983. — (The United States Army in Vietnam). — ISBN 9780029303702(չաշխատող հղում)
- Thompson, Wayne To Hanoi and Back: The U.S. Air Force and North Vietnam, 1966–1973. — Washington, DC: Smithsonian Institution Press, 2002. — ISBN 9781560988779
- Tilford, Earl H. Setup: What the Air Force Did in Vietnam and Why. — Maxwell Air Force Base, AL: Air University Press, 1991. — ISBN 9781429458276
- Van Staaveren, Jacob Gradual Failure: The Air War Over North Vietnam, 1965–1966. — Washington, DC: Air Force History and Museums Program, 2002. — ISBN 9780160676994
- «Declassified CIA documents concerning Operation Rolling Thunder». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
Փաստաթղթերի ժողովածուներ խմբագրել
- The Pentagon Papers: The Defense Department History of United States Decisionmaking on Vietnam / Gravel, Senator Mike. — Boston: Beacon Press, 1971. — Т. 5 Volumes. — ISBN 9780807005231
- Sheehan, Neil; Smith, Hedrick; Kenworthy, E.W.; Butterfield, Fox The Pentagon Papers as Published by the New York Times. — New York: Ballentine, 1971.
Կենսագրություններ և հուշեր խմբագրել
- Robert S.; McNamara; VanDeMark, Brian In Retrospect: The Tragedy and Lessons of Vietnam. — New York: Times Books, 1995. — ISBN 9780712676823
- Johnson, Lyndon B. The Vantage Point: Perspective on the Presidency, 1963–1969. — New York: Holt, Rhinehart, and Winston, 1971. — ISBN 9780030844928
Երկրորդային աղբյուրներ խմբագրել
- Clodfelter, Mark The Limits of Airpower: The American Bombing of Vietnam. — New York: Free Press, 1989. — ISBN 9780029059906
- Dougan, Clark; Weiss, Stephen Nineteen Sixty-Eight. — Boston: Boston Publishing Company, 1983. — ISBN 9780939526062
- Gillespie, Robert M. (1994). The Joint Chiefs of Staff and the Escalation of the Vietnam Conflict, 1964–1965 (Master's (Unpublished) thesis). Clemson University.
- Goodman, Allen E. The Search for A Negotiated Settlement of the Vietnam War. — Berkeley, CA: University of California Press, 1986. — ISBN 9780912966908
- Frankum, Jr., Ronald B. Swatting Flies with a Sledgehammer // Rolling Thunder in a Gentle Land: The Vietnam War Revisited / Wiest, Andrew. — New York: Osprey Publishing, 2006. — ISBN 9781846930201
- Kahin, George M. Intervention: How America Became Involved in Vietnam. — New York: Knopf, 1986. — ISBN 9780385240994
- Karnow, Stanley Vietnam. — New York: Viking Press, 1983. — ISBN 9780670746040
- Hobson, Chris Vietnam Air Losses: U.S. Air Force, Navy, and Marine Corps Fixed-Wing Aircraft Losses in Southeast Asia, 1961–1973. — Hinkley UK: Midlands Press, 2001. — ISBN 9781857801156
- McMaster, H.R. Dereliction of Duty: Lyndon Johnson, Robert McNamara, and the Joint Chiefs of Staff and the Lies That Led to Vietnam. — New York: Harper Collins, 1997. — ISBN 9780060929084
- Michel III, Marshall Clashes; Air Combat Over North Vietnam 1965–1972. — Annapolis, MD: United States Naval Institute, 2007. — ISBN 1-59114-519-8
- Moise, Edwin E. Tonkin Gulf and the Escalation of the Vietnam War. — Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press, 1996. — ISBN 9780807823002
- Morocco, John Thunder from Above: Air War, 1941–1968. — Boston: Boston Publishing Company, 1984. — ISBN 9780939526093
- Nichols, John B. On Yankee Station: The Naval Air War over Vietnam. — Annapolis, MD: United States Naval Institute, 2001. — ISBN 9780870215599
- Rendall, Ivan Rolling Thunder: Jet Combat from World War II to the Gulf War. — Simon and Schuster, 1999. — ISBN 9780684857800
- Smith, John T. Rolling Thunder: The Strategic Bombing Campaign, North Vietnam, 1965–1968. — Kensington Publishing Group, 1987. — ISBN 9781871187205
- Smith, John The Linebacker Raids: The Bombing of North Vietnam, 1972. — Cassel Military, 2000. — ISBN 9780304352951
- Thompson, Roger Lessons Not Learned: The U.S. Navy's Status Quo Culture. — United States Naval Institute, 2013. — ISBN 9781612514123
- Toperczer, István MiG-17 and MiG-19 Units of the Vietnam War. — Osprey Publishing, 2001. — ISBN 978-1841761626
- Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History / Tucker, Spencer. — Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 1998. — Т. Volume Two. — ISBN 0-87436-983-5
- VanDeMark, Brian Into the Quagmire: Lyndon Johnson and the Escalation of the Vietnam War. — New York: Oxford University Press, 1991. — ISBN 9780195096507
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Bibliography: Operation Rolling ThunderԱրխիվացված 2015-08-01 Wayback Machine
- Pilots from Takhli and Korat Airbases shot down between 1965—1972Արխիվացված 2013-03-26 Wayback Machine
- Г. Афанасьев. Тактика авиации США при налётах на ДРВ // «Военный вестник», № 6, 1967. стр.112-118
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են ««Գլորվող որոտ» գործողություն» հոդվածին։ |