Ֆրիդրիխ Հայեկ

տնտեսագետ
(Վերահղված է Ֆրիդրիխ ֆոն Հայեկից)

Ֆրիդրիխ Ավգուստ ֆոն Հայեկ (գերմ.՝ Friedrich August von Hayek, մայիսի 8, 1899(1899-05-08)[1][2][3][…], Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա[4] - մարտի 23, 1992(1992-03-23)[1][5][3][…], Ֆրայբուրգ իմ Բրայսգաու, Բադեն-Վյուրթեմբերգ, Գերմանիա[6][7]), ավստրիացի տնտեսագետ և փիլիսոփա, նոր ավստրիական դպրոցի ներկայացուցիչ, ազատական տնտեսության և ազատ շուկայի կողմնակից։ Տնտեսագիտության գծով նոբելյան մրցանակակիր է (1974 թվական)։

Ֆրիդրիխ Հայեկ
գերմ.՝ Friedrich August Hayek
Ծնվել էմայիսի 8, 1899(1899-05-08)[1][2][3][…]
Վիեննա, Ավստրո-Հունգարիա[4]
Մահացել էմարտի 23, 1992(1992-03-23)[1][5][3][…] (92 տարեկան)
Ֆրայբուրգ իմ Բրայսգաու, Բադեն-Վյուրթեմբերգ, Գերմանիա[6][7]
ԳերեզմանNeustifter Friedhof
Բնակության վայր(եր)Ֆրայբուրգ իմ Բրայսգաու
Քաղաքացիություն Ավստրիա[8][9][10][…] և  Միացյալ Թագավորություն[11][12][13][…]
ԴավանանքՄարոնիական կաթոլիկ եկեղեցի
Մասնագիտությունտնտեսագետ, փիլիսոփա, պատմաբան, քաղաքագետ և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Զալցբուրգի համալսարան, Ֆրայբուրգի համալսարան, Նյու Յորքի համալսարան, Չիկագոյի համալսարան և Լոնդոնի տնտեսության և քաղաքական գիտությունների դպրոց
Գործունեության ոլորտտնտեսագիտություն[14], փիլիսոփայություն, քաղաքական փիլիսոփայություն[14], Տնտեսագիտության տեսություն[14], ազատականություն[14], Սոցիալական փիլիսոփայություն[14] և կոգնիտիվ գիտություններ[14]
Պաշտոն(ներ)ընկերության նախագահ
Անդամակցություն«Մոն Պելերին» համայնք և Տնտեսաչափական ընկերություն[15]
Ալմա մատերՎիեննայի համալսարան (1923), Վիեննայի համալսարան և Վիեննայի համալսարան
Գիտական աստիճանիրավաբանական գիտությունների դոկտոր և Քաղաքական գիտությունների թեկնածու
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[1][14][16] և գերմաներեն[14][16]
Գիտական ղեկավարԼյուդվիգ ֆոն Միզես և Ֆրիդրիխ ֆոն Վիզեր
Եղել է գիտական ղեկավարԴեվիդ Ֆրիդման, Մարջորի Գրայս-Հաթչինսոն, Աբբա Լերներ և Շո Ցզե Ցզյան[17]
Հայտնի աշակերտներՄարջորի Գրայս-Հաթչինսոն
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Հելեն Բերտա Մարիա ֆոն Ֆրիչ և Հելեն Բիթերլիխ
Երեխա(ներ)Լոուրենս Հայեկ և Քրիստինա ֆոն Հայեկ
ՀայրԱուգուստ ֆոն Հայեկ
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Friedrich von Hayek Վիքիպահեստում

Հայեկը պատանեկան տարիներին ծառայել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին և ասել, որ պատերազմի այս փորձը և իր ցանկությունը՝ օգնելու խուսափել այն սխալներից, որոնք բերել են պատերազմին, իրեն ներգրավել են տնտեսագիտության մեջ[19][20]։ Վիեննայի համալսարանում նա տնտեսագիտություն է ուսումնասիրել՝ ստանալով դոկտորի կոչում իրավաբանության ոլորտում 1921 թվականին, իսկ քաղաքագիտության ոլորտում՝ 1923 թվականին[19][21]։ Հետագայում նա ապրել և աշխատել է Ավստրիայում, Մեծ Բրիտանիայում, Միացյալ Նահանգներում և Գերմանիայում։ Նա դարձել է բրիտանական հպատակ 1938 թվականին[22]։ Հայեկն ուսումնառության տարիներն անցկացրել է Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցում, իսկ ավելի ուշ՝ Չիկագոյի համալսարանում և Ֆրայբուրգի համալսարանում։ Չնայած նրան, որ նա համարվում է Ավստրիական տնտեսագիտական դպրոցի ղեկավար, Չիկագոյի տնտեսագիտական դպրոցի հետ ևս մեծ կապեր ուներ[19][23][24][25]։ Հայեկը նաև 20-րդ դարի խոշոր սոցիալական տեսաբան և քաղաքական փիլիսոփա էր և որպես Mont Pelerin ընկերության համահիմնադիր՝ նա նպաստել է հետպատերազմյան դարաշրջանում դասական լիբերալիզմի վերածննդին[26]։ Նրա ամենահայտնի գործը՝ Ճանապարհ դեպի ստրկություն, վաճառվել է ավելի քան 2,25 միլիոն օրինակով (2020 թվականի դրությամբ)[27][28]։

Հայեկը Պատվո Ուղեկից է նշանակվել 1984 թվականին՝ տնտեսագիտության մեջ իր գիտական ներդրման համար[29][30]։ Նա 1984 թվականին Հաննս Մարտին Շլայերի անվան մրցանակի առաջին դափնեկիրն է եղել[31]։ 1991 թվականին Նախագահ Ջորջ Հ. Բուշի կողմից ստացել է նաև «Ազատության Նախագահական մեդալ»[32]։ 2011 թվականին նրա «Գիտելիքի օգտագործումը հասարակության մեջ» հոդվածը ընտրվել է որպես «Լավագույն 20 հոդվածներից մեկը», որը տպագրվել է «The American Economic Review»-ում առաջին 100 տարվա ընթացքում[33]։

Կյանք խմբագրել

Վաղ կյանք խմբագրել

Ֆրիդրիխ Ավգուստ ֆոն Հայեկը ծնվել է Վիեննայում Օգոստոս ֆոն Հայեկի և Ֆելիսիտաս Հայեկի (ազգանունը ՝ Յուրաշեկ) ընտանիքում։ Նրա հայրը, որը ծնվել էր 1871 թվականին դարձյալ Վիեննայում, բժիշկ էր և աշխատում էր քաղաքային առողջապահության նախարարությունում[34]։ Օգոստոսը Վիեննայի համալսարանի բուսաբանության հեռակա բաժնի դասախոս էր[35]։ Ֆրիդրիխը ուներ երկու փոքր եղբայր՝ Հենրիխը (1900–1969) և Էրիխը (1904–1986), որոնք մեկուկես ու հինգ տարով փոքր էին իրենից[36]։

Հոր կարիերան, որպես համալսարանի պրոֆեսոր, ազդել է Հայեկի նպատակների վրա կյանքի ավելի ուշ շրջանում[37]։ Նրա երկու պապերն էլ, որոնք ապրել էին այնքան ժամանակ, որ Հայեկը ճանաչեր իրենց, գիտնականներ էին[38]։ Ֆրանց ֆոն Յուրասեկը Ավստրո-Հունգարիայի առաջատար տնտեսագետ էր և Ավստրիայի տնտեսագիտական դպրոցի հիմնադիրներից Եվգեն Բյոմ ֆոն Բավերքի մտերիմ ընկերը[39]։ Հայեկի հայրական պապը՝ Գուստավ Էդլեր ֆոն Հայեկը, բնական գիտություններ է դասավանդել Վիեննայի կայսերական Ռեալոբեր գիմնազիայում (միջնակարգ դպրոց)։ Նա ստեղծագործություններ է գրել կենսաբանական սիստեմատիկայի թեմայով, որոնցից մի քանիսը համեմատաբար լավ հայտնի են[40]։

Մոր կողմից Հայեկը փիլիսոփա Լյուդվիգ Վիտգենշտեյնի երկրորդ հորեղբորորդին էր[41]։ Նրա մայրը հաճախ խաղում էր Վիտգենշտեյնի քույրերի հետ և լավ էր ճանաչում նրան։ Ընտանեկան լավ հարաբերությունների շորհիվ էր, որ Հայեկը առաջիններից մեկը կարդում էր Վիտգենշտեյնի «Tractatus Logico-Philosophicus»-ը, երբ գիրքը լույս տեսավ իր բնօրինակ գերմանական հրատարակությամբ 1921 թվականին[42]։ Չնայած նրան, որ նա հանդիպել էր Վիտգենշտեյնին ընդամենը մի քանի առիթով, Հայեկն ասել է, որ Վիտգենշտեյնի փիլիսոփայությունն ու վերլուծության մեթոդները մեծ ազդեցություն ունեն նրա կյանքի և մտքի վրա[43]։ Իր վերջին տարիներին Հայեկը հիշում է փիլիսոփայության քննարկումը Վիտգենշտեյնի հետ, երբ երկուսն էլ սպաներ էին Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ[44]։ Վիտգենշտեյնի մահից հետո Հայեկը մտադիր էր գրել Վիտգենշտեյնի կենսագրությունը և աշխատել ընտանեկան նյութեր հավաքելու վրա, իսկ այնուհետև օժանդակել Վիտգենշտեյնի կենսագիրներին[45]։ Նա ազգակցական կապ ուներ Վիտգենշտեյնի հետ Վիտգենշտեյն ընտանիքի ոչ հրեական կողմով։ Երիտասարդությունից ի վեր Հայեկը հաճախ շփվում էր հրեա մտավորականների հետ, և նա նշում է, որ մարդիկ հաճախ մտածում էին, որ նա նույնպես հրեա ծագումով է։ Դա նրան հետաքրքրասեր է դարձնում, ուստի նա որոշ ժամանակ ուսումնասիրում է իր նախնիներին և պարզում, որ հինգ սերունդների ընթացքում ինքը հրեա նախնիներ չի ունեցել[46]։ Հայեկ ազգանունը օգտագործում է Hájek չեխական ազգանվան գերմանական ուղղագրությունը[30]։

Հայեկը շատ փոքր տարիքից մտավորական և ակադեմիական հակում ուներ[22]։ Նա դպրոց գնալուց առաջ հաճախ էր կարդում և այն էլ շատ սահուն[47]։ Նա առարկաների մեծ մասից կաղում էր, և մի անգամ նա երեք ցածր գնահատական էր ստացել լատիներենից, հունարենից և մաթեմատիկայից[48]։ Նա շատ էր հետաքրքրվում թատրոնով, նույնիսկ փորձում էր գրել որոշ ողբերգություններ, և նաև կենսաբանությամբ՝ պարբերաբար օգնելով հորը բուսաբանական աշխատանքներում[49]։ Հոր առաջարկով, պատանեկան տարիքում նա կարդացել էր Ուգո դե Վրիսի և Ավգուստ Վայսմանի գենետիկական և էվոլյուցիոն աշխատանքները և Լյուդվիգ Ֆոյերբախի փիլիսոփայական աշխատությունները[50]։ Նա հաճախ էր նշում, որ մտավոր առումով ամենամեծ ազդեցությունը կրել է Գյոթեից[49]։ Դպրոցում Հայեկին շատ էին գրավում Արիստոտելի էթիկայի վերաբերյալ դասախոսությունները[51]։ Իր չհրապարակված ինքնակենսագրական գրառումներում Հայեկը հիշում է իր և կրտսեր եղբայրների միջև բաժանումը, որոնք իրենից ընդամենը մի քանի տարի էին փոքր։ Սակայն նա հավատում էր, որ նրանք ինչ-որ կերպ այլ սերնդի էին պատկանում։ Նա նախընտրում էր շփվել մեծահասակների հետ[47]։

1917 թվականին Հայեկը միանում է հրետանային գնդին Ավստրո-Հունգարական բանակում և կռվում իտալական ճակատում[52]։ Հայեկը պատերազմի ընթացքում ձախ ականջի լսողության խանգարում ստանում[53] և շքանշան ստանում քաջության համար։ Այսպես Հայեկը հաղթահարում է նաև 1918 թվականի գրիպի համաճարակը[54]։

Հայեկը այնուհետև որոշում է սկսել ակադեմիական կարիերա՝ վճռականորեն խուսափելով պատերազմի պատճառած սխալներից։ Հայեկն իր փորձի մասին ասում է. «Որոշիչ ազդեցությունն իրոք Առաջին համաշխարհային պատերազմն էր. դա անպայման ձեր ուշադրությունը կկենտրոնացնի քաղաքական կազմակերպության խնդիրների վրա»։ Նա խոստանում է աշխատել հանուն ավելի լավ աշխարհի[55]։

Կրթություն խմբագրել

Վիեննայի համալսարանում Հայեկը սկզբում հիմնականում ուսումնասիրում էր փիլիսոփայություն, հոգեբանություն և տնտեսագիտություն[25]։ Համալսարանը թույլ էր տվել ուսանողներին ազատորեն ընտրել իրենց սիրելի առարկաները, և ուսման ավարտին չկար շատ պարտադիր գրավոր աշխատանք կամ թեստեր, բացառությամբ հիմնական քննությունների[56]։ Ուսման ավարտին Հայեկն ավելի շատ հետաքրքրվում էր տնտեսագիտությամբ՝ հիմնականում ֆինանսական և կարիերայի պատճառով։ Նա պլանավորում էր համատեղել իրավագիտությունն ու տնտեսագիտությունը՝ դիվանագիտական ծառայության կարիերա սկսելու համար[57]։ Իրավագիտության և քաղաքագիտության դոկտորի կոչումներ է ստանում համապատասխանաբար 1921 և 1923 թվականներին[25]։

Երբ Վիեննայի համալսարանը փակվեց, նա սկսեց սովորել Կոնստանտին ֆոն Մոնակովի ուղեղի անատոմիայի ինստիտուտում, որտեղ Հայեկն իր ժամանակի մեծ մասն անցկացնում էր ուղեղի բջիջները ուսումնասիրելով[58]։ Երբ Հայեկը գտնվում էր Մոնակոյի լաբորատորիայում և խորը հետաքրքրություն էր դրսևորում Էռնստ Մախի աշխատանքի նկատմամբ, նա ոգեշնչվում է և ստեղծում իր առաջին նախագիծը, որը, ի վերջո, տպագրվում է որպես «Զգայական կարգ» 1952 թվականին[58][59]։ Այն ընդգրկում էր կապակցված ուսուցումը ֆիզիկական և նյարդաբանական մակարդակներում՝ մերժելով էմպիրիստների և տրամաբանական պոզիտիվիստների «զգայական տվյալների» ասոցիացումը[59]։ Հայեկը ներկայացնում է իր աշխատանքը Հերբերտ Ֆուրթի հետ Geistkreis կոչվող մասնավոր սեմինարին[60]։

Հայեկի՝ Վիեննայի համալսարանում սովորելու տարիներին Կառլ Մենգերի աշխատանքը սոցիալական գիտությունների բացատրական ռազմավարությունը և Ֆրիդրիխ ֆոն Վիզերի ներկայությունը դասարանում նրա վրա մեծ ազդեցություն են թողնում[50]։ Քննությունների ավարտից հետո Հայեկին վարձում է Լյուդվիգ ֆոն Միսեսը՝ Վիզերի առաջարկությամբ՝ որպես Ավստրիայի կառավարության մասնագետ, որը աշխատում էր Սեն Ժերմենի պայմանագրի իրավական և տնտեսական մանրամասների վրա[61]։ 1923-1924 թվականներին Հայեկը աշխատում է որպես Նյու Յորքի համալսարանի պրոֆեսոր Ջերեմի Ջենքսի հետազոտական օգնական՝ կազմելով մակրոտնտեսական տվյալներ ամերիկյան տնտեսության և Դաշնային պահուստային համակարգի գործունեության վերաբերյալ[62]։ Նա ազդվում է Ուեսլի Քլեր Միտչելից և սկսում դոկտորական ծրագիր դրամավարկային կայունացման խնդիրների վերաբերյալ, բայց ավարտին չի հասցնում այն[63]։ Ամերիկայում նրա կյանքը ուրախ չէր անցնում։ Նա շատ սահմանափակ սոցիալական կապեր ուներ, կարոտում էր Վիեննայի մշակութային կյանքը և անհանգստանում էր իր աղքատությունից[64]։ Պատերազմից հետո նրա ընտանիքի ֆինանսական վիճակը զգալիորեն վատթարանում է[65]։

Ի սկզբանե համակրելով Վիզերի ժողովրդավարական սոցիալիզմը՝ նա գտնում էր, որ մարքսիզմը կոշտ և անհրապույր է, և նրա մեղմ սոցիալիստական կողմնորոշումը ավարտվում է 23 տարեկանում[66]։ Հայեկի տնտեսական մտածողությունը հեռանում է սոցիալիզմից և անցնում Կառլ Մենգերի դասական լիբերալիզմին, երբ նա կարդում է ֆոն Միսեսի «Սոցիալիզմ» գիրքը[61]։ Սոցիալիզմը կարդալուց որոշ ժամանակ անց Հայեկը սկսում է հաճախել ֆոն Միսեսի մասնավոր սեմինարներին՝ միանալով իր համալսարանական մի քանի ընկերների, այդ թվում՝ Ֆրից Մաչլուպին, Ալֆրեդ Շուտցին, Ֆելիքս Կաուֆմանին և Գոտֆրիդ Հաբերլերին, որոնք նույնպես մասնակցում էին Հայեկի ավելի ընդհանուր և մասնավոր սեմինարին։ Այս ընթացքում էր, որ նա նաև հանդիպում և ընկերանում է նշանավոր քաղաքական փիլիսոփա Էրիկ Վոգելինի հետ, որի հետ նա ունենում է երկարատև հարաբերություններ[67]։

Լոնդոն խմբագրել

1920-ականների վերջին Միսեսի օգնությամբ նա հիմնադրում է Ավստրիական տնտեսական հետազոտությունների ինստիտուտը և դառնում դրա տնօրենը մինչև Լիոնել Ռոբինսի հրամանով 1931 թվականին կընդունվեր Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցի (LSE) ֆակուլտետը[68]։ Լոնդոն հասնելուն պես, Հայեկը արագորեն ճանաչվում է որպես աշխարհի առաջատար տնտեսական տեսաբաններից մեկը[69]։

1932 թվականին Հայեկը ենթադրում էր, որ հանրային շուկաներում մասնավոր ներդրումները Բրիտանիայում ավելի լավ ճանապարհ են դեպի հարստություն և տնտեսական համակարգում, քան կառավարության ծախսային ծրագրերը, ինչպես պնդում էր Ջոն Մեյնարդ Քեյնսի հետ նամակների փոխանակման մեջ, որոնք ստորագրվել էին Լիոնել Ռոբինսի և այլոց հետ The Times ամսագրում[70][71]։ Գրեթե մեկ տասնամյակ տևողությամբ գնանկումային դեպրեսիան Բրիտանիայում, որը սկիզբ է առել Ուինսթոն Չերչիլի՝ 1925 թ. որոշումից՝ վերադարձնել Բրիտանիան ոսկու ստանդարտին հին նախապատերազմյան և նախաճգնաժամային մակարդակում, Հայեկի՝ Քեյնսի հետ Բրիտանիայի դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականության վերաբերյալ այլ կերպ ներգրավվածության հանրային քաղաքականության ֆոնն էր[72]։ Քեյնսը Հայեկի «Գները և արտադրությունը» գիրքը անվանել է «իմ երբևէ կարդացած ամենասարսափելի խառնաշփոթներից մեկը»՝ ավելացնելով. «Դա արտառոց օրինակ է այն բանի, թե ինչպես, սխալից սկսած, անխղճորեն տրամաբան կարող է ավարտվել Բեդլամում»[73]։

1930-40-ական թվականներին Հայեկի հետ LSE-ում սովորած նշանավոր տնտեսագետների թվում էին Ռոզենշտեյն-Ռոդան և Օսկար Լանգեն[74][75]։[34] Ոմանք աջակցում էին, ոմանք էլ քննադատում էին նրա գաղափարները։ Հայեկը նաև դասավանդել կամ դասավանդել է LSE-ի շատ այլ ուսանողների, այդ թվում՝ Դեյվիդ Ռոքֆելլերին[76]։

Չցանկանալով վերադառնալ Ավստրիա այն բանից հետո, երբ Անշլուսը 1938 թվականին այն բերեց նացիստական Գերմանիայի վերահսկողության տակ՝ Հայեկը մնաց Բրիտանիայում։ Հայեկը և նրա երեխաները դարձել էին բրիտանական հպատակներ 1938 թվականին[77]։ Այս կարգավիճակը նա ունեցել է կյանքի մնացած ժամանակահատվածում, բայց 1950-ից հետո նա չի ապրել Մեծ Բրիտանիայում։ 1950-1962 թթ․ նա ապրել է ԱՄՆ-ում, այնուհետև հիմնականում Գերմանիայում, բայց նաև կարճ ժամանակումԱվստրիայում[78]։

1947-ին Հայեկն ընտրվում է էկոնոմետրիկ ընկերության անդամ[79]։

Ճանապարհ դեպի ստրկություն խմբագրել

Հայեկը մտահոգված էր Բրիտանիայի ակադեմիայում այն ընդհանուր տեսակետով, որ ֆաշիզմը կապիտալիստական արձագանք է սոցիալիզմին, և «Ճանապարհ դեպի ստրկություն»-ն առաջացել է այդ մտահոգություններից[80]։ Վերնագիրը ոգեշնչված էր ֆրանսիացի դասական ազատական մտածող Ալեքսիս դե Տոկկվիլի «ստրկության ճանապարհին» թեմատիկայով գրվածքներից[81]։ Այն առաջին անգամ հրատարակվել է Բրիտանիայում Routledge-ի կողմից 1944-ի մարտին և բավականին մեծ տարածում է ստանում, ինչը Հայեկին անվանում է «այդ անհասանելի գիրքը», որը մասամբ պայմանավորված էր նաև պատերազմի ժամանակ թղթի ռացիոնալացումով[82]։ Երբ այդ տարվա սեպտեմբերին այն տպագրվում է ԱՄՆ-ում Չիկագոյի համալսարանի կողմից, այն ավելի մեծ ժողովրդականություն է ձեռք բերում, քան Բրիտանիայում[83]։ Խմբագիր Մաքս Իսթմանի դրդմամբ, ամերիկյան Reader's Digest ամսագիրը նույնպես հրատարակում է համառոտ վարկածը 1945 թվականի ապրիլին՝ հնարավորություն տալով «Ճանապարհ դեպի ստրկությանը» ավելի լայն լսարան ունենալ, քան ակադեմիկոսների գործերը։ Գիրքը լայնորեն տարածված է անհատականության և դասական լիբերալիզմի կողմնակիցների շրջանում[84]։

Չիկագո խմբագրել

1950-ին Հայեկը լքում է Լոնդոնի տնտեսագիտական դպրոցը։ 1949–1950 ուսումնական տարին Արկանզասի համալսարանում որպես այցելու պրոֆեսոր անցկացնելուց հետո Հայեկին շնորհվում է պրոֆեսորական դասընթացներ Չիկագոյի համալսարանի կողմից, որտեղ նա դառնում է պրոֆեսոր Սոցիալական մտքի կոմիտեում[85]։ Հայեկի աշխատավարձը ֆինանսավորում էր ոչ թե համալսարանը, այլ արտաքին հիմնադրամը՝ «Ուիլյամ Ֆոլկեր» հիմնադրամը[86]։

Հայեկը շատերի հետ էր կապ հաստատել Չիկագոյի համալսարանում 1940-ականներին. Հայեկի «Ճանապարհ դեպի ստրկություն» գիրքը կարևոր դեր էր խաղում՝ փոխելու այն, թե ինչպես է Միլթոն Ֆրիդմանը և մյուսները հասկանում, թե ինչպես է աշխատում հասարակությունը[87]։ Հայեկը անցկացնում է մի շարք ազդեցիկ ֆակուլտետային սեմինարներ Չիկագոյի համալսարանում, և մի շարք ակադեմիկոսներ աշխատում են Հայեկի հետազոտական նախագծերի վրա, ինչպիսիք են տնօրեն Ահարոնը, որը ակտիվ էր Չիկագոյի դպրոցում՝ օգնելով ֆինանսավորել «Իրավագիտություն և հասարակություն» ծրագիրը Չիկագոյի համալսարանի իրավաբանական դպրոցում[88]։ Հայեկը, Ֆրենկ Նայթը, Ֆրիդմանը և Ջորջ Սթիգլերը միասին աշխատել են Mont Pèlerin Society-ի՝ նեոլիբերալների միջազգային ֆորումի ստեղծման համար[89]։ Հայեկը և Ֆրիդմանը համագործակցում էին Անհատականությունների միջբուհական հասարակությանն աջակցելու համար, որը հետագայում վերանվանվում է «Միջբուհական ուսումնասիրությունների ինստիտուտ»՝ ազատական գաղափարներին նվիրված ամերիկյան ուսանողական կազմակերպություն[78][90]։

Չնայած Հայեկն ու Ֆրիդմանը կիսում էին քաղաքական համոզմունքների մեծ մասը, հիմնականում չհամաձայնելով դրամավարկային քաղաքականության հարցում՝ [91] նրանք աշխատում էին տարբեր համալսարանական բաժանմունքներում՝ տարբեր հետազոտական հետաքրքրություններով, և երբեք սերտ աշխատանքային հարաբերություններ չէին զարգացնում[92]։ Ըստ Ալան Օ.Էբենշտեյնի, որը երկուսի կենսագրություններն էլ գրի է առել, Հայեկը, հավանաբար, ավելի սերտ բարեկամություն է ունեցել Քեյնսի հետ, քան Ֆրիդմանի։ [93]

Հայեկը 1954 թվականին ստանում է Գուգենհայմի կրթաթոշակ[94][95]։

Այդ ժամանակ Չիկագոյի համալսարանում մեկ այլ ազդեցիկ քաղաքական փիլիսոփա և գերմանախոս աքսոր էր Լեո Շտրաուսը, բայց ըստ նրա ուսանող Ջորջ Քրոփսիի, որը նույնպես ճանաչում էր Հայեկին, երկուսի միջև կապ չկար։ [96]

Ջոն Ստյուարտ Միլի նամակների վերաբերյալ գիրքը խմբագրելուց հետո նա նախատեսում էր հրատարակել ազատական կարգի վերաբերյալ երկու գիրք՝ «Ազատության սահմանադրություն» և «Ազատ քաղաքակրթության ստեղծագործական ուժեր» (ի վերջո «Ազատության սահմանադրության» երկրորդ գլխի վերնագիր)[97]։ Նա ավարտում է «Ազատության սահմանադրություն»-ը 1959-ի մայիսին, հրատարակում այն 1960-ի փետրվարին։ Հայեկը հիասթափվում է, քանի որ գիրքը չի ընդունվում նույն խանդավառ ընդհանուր ընդունելությամբ, ինչ տասնվեց տարի առաջ ունեցել էր «Ճանապարհ դեպի ստրկություն»-ը[98]։ Hayek was disappointed that the book did not receive the same enthusiastic general reception as The Road to Serfdom had sixteen years before.[99]

Հայեկը հեռանում է Չիկագոյից հիմնականում ֆինանսական պատճառներով՝ մտահոգվելով իր կենսաթոշակային դորթյամբ[100]։ Նրա եկամտի հիմնական աղբյուրը աշխատավարձն էր, և նա որոշ լրացուցիչ գումար էր ստանում գրքերի հոնորարներից, բայց խուսափում է ակադեմիկոսների եկամտի այլ աղբյուրներից, ինչպիսիք են դասագրքեր գրելը։ [101] Նա շատ բան է ծախսել իր հաճախակի ճանապարհորդությունների վրա։ [101] Նա պարբերաբար ամառներ էր անցկացնում ավստրիական Ալպերում, սովորաբար Տիրոլյան Օբերգուրգլ գյուղում, որտեղ նա վայելում էր լեռնագնացությունը և նաև չորս անգամ այցելում էր Ճապոնիա՝ լրացուցիչ ուղևորություններով դեպի Թահիտի, Ֆիջի, Ինդոնեզիա, Ավստրալիա, Նոր Կալեդոնիա և Ցեյլոն։ [102] Ամուսնալուծությունից հետո նրա ֆինանսական դրությունը էլ ավելի է վատթարանում։ [103]

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. 2,0 2,1 https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-349-06912-5_8
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  4. 4,0 4,1 4,2 Lord and Lady of the mediaABC News, 2012.
  5. 5,0 5,1 5,2 https://fee.org/articles/friedrich-a-hayek-1899-1992/
  6. 6,0 6,1 6,2 https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/s11138-013-0221-0.pdf
  7. 7,0 7,1 7,2 Friedrich von Hayek Dies at 92; An Early Free-Market Economist // The New York Times / J. KahnManhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 1992. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  8. http://www.nndb.com/people/247/000024175/
  9. The Rehabilitation of the Cold-War Liberal // The New York Times / J. KahnManhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2006. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  10. Paul Disowns Extremists’ Views but Doesn’t Disavow the Support // The New York Times / J. KahnManhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2011. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  11. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1856936/Winners-of-the-Nobel-Prize-for-Economics
  12. Sparring for Liberty // The New York Times / J. KahnManhattan, NYC: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 1989. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  13. http://www.nndb.com/event/409/000085154/
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 14,7 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  15. 15,0 15,1 https://www.econometricsociety.org/society/organization-and-governance/fellows/memoriam
  16. 16,0 16,1 CONOR.Sl
  17. Mathematics Genealogy Project — 1997.
  18. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1974Nobel Foundation.
  19. 19,0 19,1 19,2 «Friedrich A. Hayek». Mises Institute (անգլերեն). 2014 թ․ հունիսի 20. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  20. «Keynes v Hayek: Giants of economics». BBC (բրիտանական անգլերեն). 2011 թ․ օգոստոսի 3. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
  21. «The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1974». NobelPrize.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
  22. 22,0 22,1 Peter G. Klein (2014 թ․ օգոստոսի 18). «Biography of F.A. Hayek (1899–1992)».
  23. aeasterling (2014 թ․ մայիսի 16). «What is Austrian Economics?». Mises Institute (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  24. «Aaron Director, Founder of the field of Law and Economics». www-news.uchicago.edu. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  25. 25,0 25,1 25,2 «Commanding Heights : The Chicago School | on PBS». www.pbs.org. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  26. Schrepel, Thibault (2015 թ․ հունվար). «Friedrich Hayek's Contribution to Antitrust Law and Its Modern Application». ICC Global Antitrust Review: 199–216. SSRN 2548420.(չաշխատող հղում)
  27. Ormerod, Paul (2006). «The fading of Friedman». prospectmagazine.co.uk (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 31-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  28. Catlin, George (1944). «The Road to Serfdom». Nature. 154 (3911): 473–74. Bibcode:1944Natur.154..473C. doi:10.1038/154473a0. S2CID 4071358.
  29. Կաղապար:London Gazette
  30. 30,0 30,1 Ebenstein, 2001, էջ 305
  31. «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  32. George H.W. Bush (1991 թ․ նոյեմբերի 18). «Remarks on Presenting the Presidential Medal of Freedom Awards».
  33. Arrow, Kenneth J.; Bernheim, B. Douglas; Feldstein, Martin S.; McFadden, Daniel L.; Poterba, James M.; Solow, Robert M. (2011). «100 Years of the American Economic Review: The Top 20 Articles». American Economic Review. 101 (1): 1–8. doi:10.1257/aer.101.1.1.
  34. 34,0 34,1 Ebenstein, 2001, էջեր 62, 248, 284
  35. Bank of Sweden (1974). «The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1974».
  36. Ebenstein, 2001, էջ 7
  37. Ebenstein, 2001, էջեր 7–8
  38. Ebenstein, 2001, էջ 20
  39. Note: Von Juraschek was a statistician and was later employed by the Austrian government.
  40. Ebenstein, 2001, էջ 8
  41. Janik, Allan. Family Relationships and Family Resemblances: Hayek and Wittgenstein.
  42. Erbacher, Christian. Friedrich August von Hayek's Draft Biography of Ludwig Wittgenstein.
  43. Ebenstein, 2001, էջ 245
  44. Hayek on Hayek: an autobiographical dialogue, By Friedrich August Hayek, Routledge, 1994, p. 51
  45. Young Ludwig: Wittgenstein's life, 1889–1921, Brian McGuinness, Oxford University Press, 2005 p. xii
  46. Hayek on Hayek: an autobiographical dialogue, By Friedrich August Hayek, Routledge, 1994, p. 53.
  47. 47,0 47,1 Ebenstein, 2001, էջ 9
  48. Ebenstein, 2001, էջ 14
  49. 49,0 49,1 Ebenstein, 2001, էջ 13
  50. 50,0 50,1 «UCLA Oral History 1978 Interviews with Friedrich Hayek, pp. 32–38». 2001 թ․ մարտի 10. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  51. Kresge, Stephen; Wenar, Leif (2005 թ․ հուլիսի 22). Hayek on Hayek: An Autobiographical Dialogue. Routledge. ISBN 978-0226320625.:39
  52. Friedrich August von Hayek, link
  53. David Gordon (2009 թ․ մայիսի 8). «Friedrich Hayek as a Teacher». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 16-ին.
  54. Adam James Tebble, F.A. Hayek (Continuum, 2010), p. 2, 978-0826435996
  55. Deirdre N. McCloskey (2000). How to Be Human: Though an Economist. U of Michigan Press. էջ 33. ISBN 978-0472067442.
  56. Ebenstein, 2001, էջ 28
  57. Ebenstein, 2001, էջ 22
  58. 58,0 58,1 Some Reflection on Hayek's The Sensory Order, Caldwell, 2004
  59. 59,0 59,1 The Sensory Order (1952) on learning
    • Backhaus, Jurgen G. (2005). Entrepreneurship, Money and Coordination: Hayek's Theory of Cultural Evolution. Edward Elgar Publishing. էջ 48. ISBN 978-1845427955.
    • Handbook of Knowledge and Economics. Richard Arena, Agnès Festré, Nathalie Lazaric (eds.). Edward Elgar Publishing. 2012. էջ 133. ISBN 978-1781001028.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
  60. kanopiadmin (2014 թ․ հուլիսի 30). «The Viennese Connection: Alfred Schutz and the Austrian School». Mises Institute. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 2-ին.
  61. 61,0 61,1 French, Douglas (2013), Leeson, Robert (ed.), «Hayek and Mises», Hayek: A Collaborative Biography: Part 1 Influences, from Mises to Bartley, Archival Insights into the Evolution of Economics Series (անգլերեն), London: Palgrave Macmillan UK, էջեր 80–92, doi:10.1057/9781137328564_6, ISBN 978-1137328564, Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին
  62. A. J. Tebble, F.A. Hayek, Continuum International Publishing Group, 2010, pp. 4–5
  63. Ebenstein, 2001, էջ 33
  64. Ebenstein, 2001, էջ 35
  65. Leeson, Robert (2018). Hayek: A Collaborative Biography.
  66. Ebenstein, 2001, էջ 23
  67. Federici, Michael. Eric Voegelin: The Restoration of Order, ISI Books, 2002, p. 1
  68. «WIFO – About WIFO». 2013 թ․ հունվարի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին.
  69. Baxendale, Toby (2010 թ․ հոկտեմբերի 25). «The Battle of the Letters: Keynes v Hayek 1932, Skidelsky v Besley 2010». The Cobden Centre. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  70. «Info» (PDF). thinkmarkets.files.wordpress.com. 2010.
  71. Malcolm Perrine McNair, Richard Stockton Meriam, Problems in business economics, McGraw-Hill, 1941, p. 504
  72. Hayek (1945). Reader's Digest Road to Serfdom. Reader's Digest.
  73. Keynes v Hayek: Two economic giants go head to head Business–BBC News, 2 August 2011.
  74. Galbraith, J.K. (1991). «Nicholas Kaldor Remembered». Nicholas Kaldor and Mainstream Economics: Confrontation or Convergence?. New York: St. Martin's Press. ISBN 978-0312053567.
  75. «Sir Arthur Lewis Autobiography». Nobelprize.org. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  76. «Interview with David Rockefeller». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 6-ին.
  77. Կաղապար:London Gazette
  78. 78,0 78,1 Brittan, Samuel (2004). «Hayek, Friedrich August (1899–1992)». Oxford Dictionary of National Biography (online ed.). Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/51095. (Subscription or UK public library membership required.)
  79. «Election of Fellows, 1947». Econometrica. 16 (1): 117–22. 1948 թ․ հունվար. JSTOR 1914293.
  80. kanopiadmin (2014 թ․ օգոստոսի 18). «The Road to Serfdom». Mises Institute (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին.
  81. Ebenstein, p. 116.
  82. Ebenstein, p. 128.
  83. A.J. Tebble, F.A. Hayek, Continuum International Publishing Group, 2010, p. 8
  84. Beam, Christopher (2011 թ․ հունվարի 3). «The Trouble With Liberty». New York Magazine. New York Media, LLC. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  85. Mitch, David (2015), Leeson, Robert (ed.), «Morality versus Money: Hayek's Move to the University of Chicago», Hayek: A Collaborative Biography: Part IV, England, the Ordinal Revolution and the Road to Serfdom, 1931–50, Archival Insights into the Evolution of Economics (անգլերեն), London: Palgrave Macmillan UK, էջեր 215–55, doi:10.1057/9781137452603_7, ISBN 978-1137452603, Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին
  86. Compton, John (2020). The End of Empathy. Oxford University Press.
  87. Milton and Rose Friedman, Two Lucky People: Memoirs (Chicago: U. of Chicago Press, 1998)
  88. Ross B. Emmett (2010). The Elgar Companion to the Chicago School of Economics. Edward Elgar Publishing. էջեր 164, 200, 266–67. ISBN 978-1849806664.
  89. Friedman, Milton (1951). «Neo-Liberalism and its Prospects». Farmand: 89–93.
  90. Johan Van Overtveldt, The Chicago School: How the University of Chicago Assembled the Thinkers Who Revolutionized Economics and Business(2006) pp. 7, 341–46
  91. Ebenstein, 2001, էջ 270
  92. Van Horn, Robert (2015), Leeson, Robert (ed.), «Hayek and the Chicago School», Hayek: A Collaborative Biography: Part V Hayek’s Great Society of Free Men, Archival Insights into the Evolution of Economics (անգլերեն), London: Palgrave Macmillan UK, էջեր 91–111, doi:10.1057/9781137478245_3, ISBN 978-1137478245, Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին
  93. Ebenstein, 2001, էջ 267
  94. «John Simon Guggenheim Foundation | Friedrich August von Hayek» (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 28-ին.
  95. Biography Արխիվացված 2012-07-17 Wayback Machine at LibertyStory.net
  96. Ebenstein, 2001, էջ 253
  97. Ebenstein, p. 195.
  98. F.A. Hayek, The Constitution of Liberty (London: Routledge & Kegan Paul, 1960)
  99. Ebenstein, p. 203.
  100. F.A. Hayek, on the Occasion of the Centenary of His Birth, Ronald Hamowy, Cato Institute
  101. 101,0 101,1 Ebenstein, 2001, էջ 209
  102. Ebenstein, 2001, էջ 218
  103. Ebenstein, 2001, էջ 209-210