Ֆրեդերիկ Շոպեն

լեհ կոմպոզիտոր

Ֆրեդերիկ Շոպեն (լեհ.՝ Fryderyk Franciszek Chopin, մարտի 1, 1810(1810-03-01)[9][10], Ժելյազովա Վոլյա, Վարշավայի դքսություն[3] - հոկտեմբերի 17, 1849(1849-10-17)[6][7][8][…], Փարիզ, Ֆրանսիայի երկրորդ հանրապետություն[3]), լեհ կոմպոզիտոր։ Ծնվել է 1810 թվականին Վարշավայի մոտ գտնվող Ժելյազովա Վոլլյա գյուղում։ Նա մեծ երաժիշտ և վիրտուոզ դաշնակահար էր, թեև չէր սիրում համերգներ տալ[11]։

Ֆրեդերիկ Շոպեն
1835
Հիմնական տվյալներ
Բնօրինակ անունլեհ.՝ Fryderyk Franciszek Szopen[1]
Ի ծնե անունFryderyk Franciszek Chopin
Ծնվել էմարտի 1, 1810[2]
{{{2}}} Ժելյազովա Վոլյա, Լեհաստան
Ժելյազովա Վոլյա, Վարշավայի դքսություն[3]
Երկիր{{{2}}} Լեհաստան և 1848 Ֆրանսիա
Մահացել էհոկտեմբերի 17, 1849(1849-10-17) (տարիքը 39)
1848 Փարիզ, Ֆրանսիա
Փարիզ, Ֆրանսիայի երկրորդ հանրապետություն[3]
ԳերեզմանFrédéric Chopin's tomb, Պեր Լաշեզ և Holy Cross Church[4]
ԺանրերԴասական երաժշտություն
ՄասնագիտությունԿոմպոզիտոր, դաշնակահար
ԳործիքներԴաշնամուր
ԿրթությունՖրիդերիկ Շոպենի անվան երաժշտական համալսարան[5] և Վարշավայի համալսարան
Ստորագրություն
Ստորագրություն
 Frédéric Chopin Վիքիպահեստում

Շոպենը համարվում է «ռոմանտիկ երաժշտության» մեծագույն վարպետներից մեկը։ Հիմնականում գրել է դաշնամուրային ստեղծագործություններ. նրա մազուրկաները, պոլոնեզները, բալլադաները, վալսերը բոլորի կողմից ճանաչված գլուխգործոցներ են։ Նրա ընկեր Ռոբերտ Շումանն ասում էր.

Հանե՜ք ձեր գլխարկները, պարոնա՜յք, ձեր առջև հանճար է

Նրա անունը պատկանում է այնպիսի տաղանդավոր երաժիշտների անվան շարքին, ինչպիսիք են Բախը, Մոցարտը, Բեթհովենը, Չայկովսկին։

Շոպենի երաժշտության հրաշալի հատկություններից է նրա հասանելիությունը։ Այն կարծես հոսում է «սրտից դեպի սիրտ»։ Նա օժտված էր բացառիկ մեղեդայնության զգացումով։ Նրա երաժշտությունը բխում էր ինչպես գյուղական հին մեղեդիներից, այնպես էլ իր ժամանակակից քաղաքի երգից ու ռոմանսից։ Նրա պարային ստեղծագործությունները՝ մազուրկաները, պոլոնեզները, վալսերը սերտ կապ ունեն ժողովրդական երաժշտության հետ։

Շոպենը մի անգամ ասել է, որ իր երաժշտության ոգին մի բառով կարելի է արտահայտել լեհերեն «Ժալ» բառով։

Կյանք և ստեղծագործական ուղի խմբագրել

Ընտանիք խմբագրել

 
Նիկոլայ Շոպեն, 1829 թ

Շոպենի հայրը՝ Նիկոլայ Շոպենը, որը ֆրանսիացի էր, լոթարինգիացի գեղջուկի զավակ, 1787 թվականին 16 տարեկան հասակում գաղթել էր Լոթարինգիայից և տեղափոխվել Լեհաստան[12], որն իր համար հայրենիք էր համարում և ջերմ մասնակցություն էր ցուցաբերում նրա ճակատագրին։ Նա նաև իրեն էր լեհ համարում[13]։

1774 թվականի ընթացքում նա ծառայել է Վարշավայի քաղաքային ոստիկանությունում՝ ստանալով լեյտենանտի կոչում։

Երբ որոշվում էր երկրի պատմական ճակատագիրը, Նիկոլայ Շոպենը լեհ հայրենասերների հետ միասին պայքարում էր երկրի անկախության համար։ Կոստյուշկոյի ապստամբության ջախջախումից և Լեհաստանի վերջնական բաժանումից հետո՝ 1795 թվականին, նա, որ Կոստյուշկոյի բանակի կապիտան էր, չնայած իր անկայուն վիճակին, որոշեց մնալ Լեհաստանում։

Լինելով լայն մտահորիզոնի և կրթության տեր մարդ, նա զբաղվել է մանկավարժական գործունեությամբ և նույնիսկ Վարշավայում լավ մանկավարժի համբավ է ձեռք բերել։ Բացի այդ, նա նաև, երեխաներին բարեկրթության դասեր է տվել։

1802 թվականին կոմս Սկարբեկը նրա հրավիրվեց իր կալված, որպես երեխաների դաստիարակ, և նա բնակություն հաստատեց Ժելյազովա Վոլյայում, Սկարբեկների տանը[14]։

1806 թվականին Նիկոլայն ամուսնացավ նրանց հեռավոր ազգականուհու Յուստինա Կժիժանովսկայայի հետ[15]։ Նա լավ դաշնամուր էր նվագում և գեղեցիկ ձայն ուներ։

Ամուսինների բարեկրթությունն ու դյուրազգացությունը սիրով կապեցին ընտանիքի բոլոր անդամներին և բարերար ազդեցություն ունեցան տաղանդավոր երեխաների զարգացման վրա։

Մանկություն խմբագրել

 
Շոպենի ծննդավայր, Ժելազովա Վոլա
 
Նվեր ՝ գրպանի ժամացույց, 9-ամյա Շոպենին, սոպրանո Անգելիկա Կատալանիից

Շոպենը զույգի երկրորդ երեխան էր և միակ որդին (ավագ երեխան՝ Լուդվիկան (1807–1855) հաճախ էր դաշնամուր պարապում եղբոր հետ[16], մյուս քույրերն էին Իզաբելան (1811–1881) և Էմիլիան (1812–1827))[17]։ Ըստ Շոպենի՝ լեհական գրականագետների ասոցացիայի նախագահին ուղղված նամակի՝ վերջինս ծնվել է 1810 թվականի մարտի 1-ին[13][18] Վարշավայից 46 կմ հեռավորության վրա գտնվող Ժելազովա Վոլա գյուղում[13]։

Շոպենին մկրտել են 1810 թվականի ապրիլի 23-ին կիրակի օրը՝ Զատիկին, հենց այն եկեղեցում, որտեղ ամուսնացել են իր ծնողները[13]։ Լեհական մատենագրում նրա անունը գրված է լատիներեն և հնչում է այսպես. «Ֆրիդերիկուս Ֆրանսիսկուս»[13][19]։ Նրա կնքահայրը Ֆրայդերիկ Սկարբեկն է եղել[13], իսկ վերջինիս որդին 1841 թվականին ամուսնացել է Ֆրեդերիկի երբեմնի հարսնացուի՝ Մարիա Վոձնիսկայի հետ։

1810 թվականի հոկտեմբերին, երբ փոքրիկ Ֆրեդերիկն ընդամենը 7 ամսական էր, Շոպենի ընտանիքը տեղափոխվում է Վարշավա, քանի որ հայրն առաջարկ էր ստացել Վարշավայի վարժարանում (Warsaw Lyceum) դասավանդել ֆրանսերեն։ Դպրոցը տեղակայված էր սաքսոնյան պալատում, և Շոպենի ընտանիքը ապրում էր պալատի գետնահարկում։ 1817 թվականին մեծն դուքս Կոնստանտինը ռազմական նպատակներով բռնագրավում է սաքսոնյան պալատը և դպրոցը տեղափոխում են Կազիմերց Պալատ։ Այստեղ ընտանիքին տրամադրում են ընդարձակ բնակարան, որը երկրորդ հարկում գտնվող առանձին բնակատեղի էր։ Շոպենը հաճախում է Վարշավայի ճեմարան 1823-1826 թվականներին։

Շոպենի ընտանիքում բոլորն էլ օժտված էին երաժշտական ունակություններով։ Հայրը նվագում էր ֆլեյտա և ջութակ[13], մայրը ՝ դաշնամուր, ինչպես նաև դպրոց-ինտերնատում մանկահասակ տղաներին դաշնամուր էր դասավանդում[20]։ Այսպիսով, Շոպենը, վաղ հասակից, հմտանում է երաժշտության ասպարեզում։

Շոպենի՝ դաշնամուրի առաջին և միակ պրոֆեսիոնալ ուսուցիչն է եղել ազգությամբ չեխ, Վոյցեխ Ժիվնին ։ Չնայած շուտով տղան գերազանցում է իր ուսուցչին՝ հետագայում նա շատ բարձր է գնահատում իր ուսուցչի աշխատանքը, քանի որ հենց նա էր, որ Շոպենի մեջ սեր արթնացրեց Բախի և Մոցարտի նկատմամբ։

7-ամյա «փոքրիկ Շոպենը» սկսում է համերգներ տալ, որոնք շուտով, արժանիորեն համեմատվում են Մոցարտի և Բեթհովենի հետ։ Նա ժամերով չէր բաժանվում Մոցարտի պարտիտուրաներից և Բախի ստեղծագործություններից, փակվում էր սենյակում շաբաթներով և նախապատրաստվում համերգներին։

Նույն տարում 7-ամյա տղան ստեղծագործում է երկու պոլոնեզ ՝ սոլ մինորում և սի բեմոլ մաժորում (G minor և B-flat major)[21]։ Նրա ստեղծագործությունները գերազանցում էին նույնիսկ Վարշավայի ամենահայտնի երաժիշտների ստեղծագործություններին։ Նրա հաջորդ աշխատանքը լա բեմոլ մաժոր (A-flat major) պոլոնեզն էր, գրված 1821 թվականին, որը նվիրել էր իր ուսուցչին[22]։

Այս ժամանակաշրջանում էլ Շոպենը ելույթ է ունենում Ռուսաստանի Ցար Ալեքսանդր I-ի մոտ։ Այդ տարիներին Շոպենը՝ որպես Ռուսական Լեհաստանի ղեկավարի որդու՝ Կոնստանտին դքսի ընկեր, հաճախ էր հրավիրվում Բելվեդերյան պալատ, այստեղ նա դաշնամուր էր նվագում դքսի համար[23], նաև քայլերգ է գրել նրան նվիրված։

Փոքրիկ կոմպոզիտորը 12 տարեկան էր, երբ Ժիվնին ինքը հրաժարվեց հետագա պարապմունքներից, համարելով, որ այլևս ոչինչ չի կարողանա տալ իր աշակերտին։

1820-ականներին, երբ պատանի Շոպենը հաճախում էր Վարշավայի վարժարան և Վարշավայի կոնսերվատորիա, ամառային արձակուրդն անց էր կացնում Վարշավայից դուրս՝ Szafarnia-ում, Duszniki-ում, Pomerania-ում և Sannikithe-ում։

Կրթություն խմբագրել

 
Ժոզեֆ Էլսներ
 
Շոպեն, համերգ Անտոնի Ռադզվիվների կալվածքում, 1829 թվական

Մինչև 13 տարեկանը Շոպենը կրթություն է ստացել տան պայմաններում։ Այնուհետև, 1823 թվականին, տեղափոխվել է Վարշավայի վարժարան՝ միաժամանակ շարունակելով դաշնամուրային դասընթացները Ժիվնիի մոտ։ 1825 թվականին նա, Մոշելեցի ստեղծագործությունը կատարելիս, պարզապես ցնցեց հանրությանը իր իմպրովիզացիաներով և արժանացավ «Վարշավայի լավագույն դաշնակահար»-ի կոչմանը։ 1826 թվականի աշնանը Շոպենը սկսեց երեքամյա դասընթացների կուրսը սիլեզիացի կոմպոզիտոր Ժոզեֆ Էլսների մոտ Վարշավայի կոնսերվատորիայում։ Շոպենն առաջին անգամ Էլսների հետ հանդիպել է դեռևս 1823 թվականին։ Վերջինս օգնել է իր խորհուրդներով նրան, իսկ 1826 թվականից Շոպենը պաշտոնապես սկսել է Էլսների հետ ուսումնասիրել երաժշտության տեսություն, կոմպոզիցիա[24]։ Պարապմունքների առաջին տարվա վերջում Էլսներն արդեն խոսում էր Շոպենի «չտեսնված տաղանդի» և «երաժշտական հանճարի» մասին և 1827 թվականի տարեվերջյան հաշվետվության մեջ գրում է. «բացառիկ ընդունակություններ», 1828 թվականին ՝ «բացառիկ տաղանդ», 1829 -ին կոնսերվատորիայի ավարտման տարին. «բացառիկ տաղանդ, երաժշտության հանճար»։ Էլսներն ավելի շատ վերահսկել է, քան ուղղորդել կամ իր ազդեցությունն է թողել Շոպենի փթթող տաղանդի զարգացման վրա։ Էլսները սկզբունքորեն չէր ուզում տղային դնել «նեղ, ակադեմիական և վաղուց հնացած» կաղապարների մեջ, այլ ուզում էր, որ արտիստը հասունանա «սեփական բնության կանոններով»։

Շոպենը մեծ երախտագիտությամբ ու հարգանքով էր խոսում իր ուսուցիչների մասին և խոստովանոմ, որ հենց նրանք են օգնել իրեն գտնելու իր ճանապարհը։ Մի անգամ վիեննական լրագրողի հետ զրուցելիս նա ասել է.

… Ժիվնու և Էլսներնի մոտ մինչև իսկ ամենամեծ ավանակը կսովորեր։

1827 թվականից Շոպենների ընտանիքը տեղափոխվում է Վարշավայի Կրասինսկի պալատի հարավային կցակառույց (այժմ՝ Վարշավայի կերպարվեստի ակադեմիա)։

Ինքը Շոպենը երբեք թեմատիկ վերնագրեր չի կցել իր գործերին, այլ դրանք առանձնացրել է ըստ ժանրերի և համարների։ Այնուամենայնիվ, իր ստեղծագործությունների ոգեշնչման աղբյուր են հանդիսացել իր իսկ կյանքի զգայական և հուզական ապրումները։ Այդպիսի ոգեշնչումներից առաջինն եղել է Վարշավայի կոնսերվատորիայի գեղեցիկ երգչուհին՝ Կոնստանցիա Գլադովսկան։ Իր արտիստական ոգին հարստացել է նաև ընկերներից։

Պատանեկություն և արտիստական առաջին ուղևորություն խմբագրել

 
Շոպեն, 1829 թվական

1828 թվականի սեպտեմբերին, տասնութամյա Շոպենը, իր ընկերոջ՝ կենդանաբան Ֆելիքս Ժարոչկի ղեկավարած ընկերության հետ մեկնեց երկարաժամկետ ճանապարհորդության։ Այդ ժամանակ, Ֆելիքսը ծրագրել էր մասնակցել Բեռլինի գիտական համաժողովին։ Այնտեղ, Շոպենը ներկա եղավ մի քանի ոչ այդքան հայտնի օպերաների, որոնց դիրիժորը Գասպարե Սպոնտինին էր, մասնակցեց մի քանի համերգների և հանդիպեց Կառլ Ֆրիդրիխի, Ֆելիքս Մենդելսոնի և այլ հայտնիների հետ։ Վերադարձին Շոպենը հյուրընկալվեց արքայազն Անտոնի Ռաձիվիլի՝ Պոզանի դքսության ղեկավարի մոտ, ով կոմպոզիտոր և ջութակահար էր։ Արքայազնի և նրա դաշնակահարուհի աղջկա՝ Վանդայի համար դաշնամուրի և ջութակի երաժշտություն գրեց (Introduction and Polonaise brillante in C major for cello and piano) Op. 3.[25]։ 1829 թվականին վերադառնալով Վարշավա՝ Շոպենը սկսեց ունկնդրել Նիկոլո Պագանինիին և ծանոթացավ դաշնակահար գերմանացի Յոհան Նեպոմուկ Հյումելի գործերի հետ։ Երեք տարի անց՝ ավարտելով ուսումը Վարշավայի կոնսերվատորիայում, Շոպենը փայլուն ելույթ ունեցավ Վիեննայում։ Նա տվեց դաշնամուրային համերգներ և մեծ ընդունելության արժանացավ։ 1829 թվականի դեկտեմբերին հաջորդեց համերգ՝ Վարշավայի առևտրականների ակումբում։ Այս շրջանում էլ նա սկսեց գրել իր էտյուդները[26]։

Շոպենի ունեցած հաջողությունները որպես կոմպոզիտոր և որպես կատարող իր առջև բացեցին դռները դեպի Արևմտյան Եվրոպա, իսկ 1830 թվականի նոյեմբերին ուղևորվեց Ավստրիա՝ նպատակ ունենալով այնուհետև ուղևորվել Իտալիա։ Ավելի ուշ այդ ամսին Վարշավայում ծագեց Նոյեմբերյան ապստամբությունը, և իր ընկեր ու ուղեկցող Տիտուս Վոյցիչովսկին վերադարձավ Լեհաստան՝ զինվորագրվելու։ Մենակ մնալով Վարշավայում ՝ Շոպենն ընկնում է հոգևոր ճգնաժամի մեջ։ Սգալով Լեհաստանի ողբալի վիճակը, և, որ Ֆրանսիան ոչ մի կերպ օգնություն չի տրամադրում ՝ Շոպենը գրում է «Հեղափոխական էտյուդը» սի մինորում։

Պատանի կոմպոզիտորը որոշում է մեկնել Փարից։ Բայց բավականին դժվար էր լեհի համար Ֆրանսիա մեկնելու վիզա ստանալը։ Երկար ջանքերից հետո հաջողվեց ստանալ Լոնդոն մեկնելու անձնագիր՝ Փարիզով անցնելու համար։

Հուլիսի 20-ին իր լեհ բարեկամ Կումելսկու հետ նա մեկնեց Վիեննայից, ուղևորվելով Մյունխենով Շտուտգարտ և Փարիզ։

Լեհաստանի հեղափոխության խորտակումը, դրան հաջորդած հալածանքներն ու հետևանքներն ընդմիշտ փակեցին Շոպենի հայրենիք վերադառնալու ճանապարհը։ 1831 թվականի աշնանը նա տեղափոխվեց Փարիզ, ուր մնաց մինչև իր կյանքի վերջին օրերը։

Ստեղծագործական հասունության շրջան խմբագրել

 
Շոպեն op62 no2

Փարիզ խմբագրել

1830 և 1848 թվականների երկու հեղափոխությունների միջև ընկած ժամանակաշրջանում Փարիզն ապրում էր մի անորոշ լարվածության մեջ։ Բայց միևնույն ժամանակ այն արևմտաեվրոպական քաղաքակրթության և մշակույթի առաջատար կենտրոնն էր։ Փարիզը դառնում է բոլոր երկրների և ազգությունների ազատամիտ մտավորականության ուխտագնացության վայրը։ Ֆրանսիայի մայրաքաղաքն իր փառքով պարտական էր օտարերկրյա արվեստագետներին՝ Հայնեին, Միցկևիչին, Լիստին, Շոպենին[27]։

1831 սեպտեմբերի վերջերին Շոպենը ժամանում է Փարիզ[28]։ Երկու ամիս անց նա գրում է իր առաջին տպավորություների մասին․ «Ես բավականին բարեհաջող հասա այստեղ (բայց թանկ), և գոհ եմ նրանից, ինչ այստեղ գտել եմ․ այստեղ աշխարհի առաջին երաժիշտներն են և աշխարհում առաջին օպերան։ Ես ծանոթ եմ Ռոսսինիի, Քերուբինիի, Պաերի և այլոց հետ։ Այստեղ մեծագույն շքեղություն կա, մեծագույն խոզություն, մեծագույն առաքինություն, մեծագույն արատավորություն․․․ գոռգոռոցը, աղմուկը, դղրդյունն ավելի շատ է, քան կարելի է երևակայել։ Այս մրջնանոցում կորում են, և դա հարմար է այն իմաստով, որ ոչ ոքի չի հետաքրքրում, թե ով ինչպես է ապրում»։

Այն ժամանակվա դաշնակահարների աստղ Ֆ․ Վ․ Կալկբրենները Շոպեին օգնում է առաջին հանրային համերգի կազմակերպման հարցում և այդ առիթով գրում է պոլոնեզ վեց դաշնամուրի համար։ Համերգը տեղի է ունենում 1832 թվականի փետրվարի 26-ին։ Բացի այս պոլոնեզից, որ կատարում էին Կալկբրենները և Շոպենը մնացած չորս դաշնամուրի ուղեկցությամբ, նա նվագել է իր f-moll կոնցերտը և Մոցարտի թեմաներով վարիացիաները։ Լիստը հիացած էր լեհ երաժշտի նվագից և ստեղծագործություններից։

1835 թվականին Շոպենը ստանում է Ֆրանսիայի քաղաքացիություն և ճանապարհորդում ֆրանսիական անձնագրով[29]։

Շոպենի համար Փարիզում ապրած առաջին տարիները եվրոպական երաժշտական մշակույթի բազմակողմանի երևույթների լայն ծանոթության և յուրացման շրջան էր։ Հոգևոր մեծ ազդեցություն էր գործում դարաշրջանի ականավոր մարդկանց ՝ արվեստի, գրականության ներկայացուցիչների հետ շփվելը։ Այդ հանդիպումների, ուժեղ ազդեցությունների լայն ներգործության տակ ամրանում էր Շոպենի ինտելեկտը, հասունանում նրա վարպետությունը, աճում երաժշտական գաղափարների խորությունն ու բազմակողմանիությունը, բայց կենտրոնում նախկինի պես մնում էր հայրենիքի թեման։

Կոմպոզիտորի կենսագիր Ադամ Զամոյսկին գրել է. «Շոպենն իրեն երբեք ֆրանսիացի չի համարել, միշտ ընդունել է, որ լեհ է, չնայած, որ հայրը ֆրանսիական ծագում ուներ»[30]։

Կյանքի վերջին տարիներ խմբագրել

 
Շոպենի արձան, Վարշավա, Լազիենկի այգի
 
Շոպեն, 1848 թ.։ Սա նրա միակ պահպանված լուսանկարն է

Շոպենի՝ որպես վիրտուոզ կատարողի փառքը, ինչպես և իր աշակերտներինը, նվազում էր։ 1848 թվականին նա տվեց իր՝ Փարիզի վերջին համերգը։ 1848 թվականին, երբ Փարիզում հեղափոխությունն արդեն սկսում էր, նա մեկնեց Լոնդոն, որտեղ մասնակցեց մի քանի համերգների և մասնակցեց մի շարք ընդունելությունների։ Ավելի ուշ՝ ամռանը, Ջեին Ստիրլինգը՝ Շոպենի աշակերտուհին և քարտուղարուհին, նրան հրավիրում է Շոտլանդիա, որտեղ նա պետք է ապրեր Ջեինի ծնողների կալվածքում։ Ամենուր, նույնիսկ ամբողջ աշխարհում, լուրեր էին պտտվում, որ նրանք շուտով կհայտարարեն իրենց նշանադրության մասին։ Սակայն, ինչպես ցույց տվեց ժամանակը, Շոպենը ոչ մի զգացմունք չէր տածում Ջեինի նկատմամբ։ Էդինբուրգ կատարած այցի ժամանակ նա նաև հյուրընկալվեց և որոշ ժամանակ բուժվեց լեհ բժիշկ Ադամ Ուիշչինսկու մոտ։ Այդ ընթացքում Շոպենը այնքան տկար էր, որ, անգամ աստիճաններ իջնել-բարձրանալ օգնում էին բժիշկն ու իր օգնականը։ Էդինբուրգում Շոպենը ընդամենը մեկ համերգ տվեց։ 1848 թվականի հոկտեմբերին նա իր վերջին կամքի ու կտակի մասին գրեց Վոյչեխ Գժիմաուային.

  .....մի վերջին խնդրանք, եթե ես մահանամ։ Այժմ նա մտքերով իր մոր ու քույրերի հետ էր, հիշում էր անցյալը ու նվագում էր իր ազգային երաժշտությունը շոտլանդական ցուրտ երեկոներին։  

Շոպենի վերջին ելույթը կայացավ 1848 թվականի նոյեմբերի 16-ին Լոնդոնի Գիլդհոլի համերգասրահում։ Նա համերգի հասույթը փոխանցեց լեհ փախստականների ֆոնդին։ Շոպենի ելույթը մեծագույն սխալ էր, քանի որ այդտեղ հավաքվածներին ավելի շատ հետաքրքրում էին պարերն ու հյուրասիրությունը, քան Շոպենի անթերի նվագը, որի համար նա մեծ ուժեր ու եռանդ էր ծախսել։ Նոյեմբերի վերջին Շոպենը վերադարձավ Փարիզ։ Ողջ ձմեռ նա տառապեց անբուժելի հիվանդության պատճառով։ Բայց, չնայած այս ամենին, նա դեռ շարունակում էր այցելել իր ընկերներին ու վատառողջ Ադամ Միցկևիչին։ Նա այլևս ի վիճակի չէր դասավանդել, սակայն անդադար ձգտում էր ստեղծագործել։ Նա փող չուներ անգամ հոգալու իր մինիմալ կարիքները և, որ վճարեր բժիշկներին։ Նա ստիպված եղավ վաճառել իր թանկարժեք կահույքը և այլ իրեր։

Մահ և հուղարկավորություն խմբագրել

 
Շոպենը մահվան մահճում

1848 թվականին կոմպոզիտորը վերջին համերգներով շրջագայել է Անգլիայում և Շոտլանդիայում։ Առողջության վատթարացման պատճառով նա վերադարձել է Փարիզ, որտեղ էլ մահացել է թոքախտից՝ գրեթե չքավորության մեջ։

Կոմպոզիտորին ողջ Փարիզը հրաժեշտ է տվել Մոցարտի «Ռեքվիեմի» հնչյունների ներքո։ Նրան թաղել են Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը՝ ընկերոջ՝ իտալացի կոմպոզիտոր Վինչենցո Բելլինիի գերեզմանի կողքին, իսկ սիրտը, կտակի համաձայն, զմռսվել է Վարշավայի Սբ Խաչ կոստյոլում (լեհական կաթոլիկ եկեղեցի)։

Հիշատակ խմբագրել

 
Պեր Լաշեզ գերեզմանատուն, պեոզիայի և երաժշտության մուսա Եվտերպեի քանդակը Շոպենի գերեզմանաքարի վրա
 
ԽՍՀՄ փոստային նամականիշ. 1960թ
  • 2011 թվականի մարտին Վարշավայի՝ Շոպենի թանգարանը վերականգնեց իրեն հասցեագրված նամակները, որոնք երկար ժամանակ կորած էին համարվում։ Նամակները գրվել են 1845-1848 թվականների ընթացքում և ներկայացնում են կոմպոզիտորի առօրյա կյանքը։
  • 2018 թվականին Վարշավայում առաջին անգամ անցկացվեց պատմական դաշնամուրի ՝ Շոպենի անվան միջազգային մրցույթ։
  • Շոպենն այն հիմնական կոմպոզիտորներից մեկն է, որի ստեղծագործությունները շատ դաշնակահարների ռեպերտուարի մեծ մասն են կազմում։ Նրա ստեղշագործությունների ձայնագրությունները հայտնվում են խոշորագույն ձայնագրման ընկերությունների կատալոգներում։
  • 1927 թվականից Վարշավայում անցկացվում է դաշնակահարների ՝ Շոպենի անվան միջազգային մրցույթ։ Առաջին իսկ մրցույթում 1-ին մրցանակի է արժանացել ականավոր դաշնակահար Լև Օբորինը։
  • 1934 թվականին Վարշավայում հիմնադրվեց Շոպենի անվան համալսարան, որը հետագայում փոխարինվեց Միության։ Այնտեղ բազմիցս անգամ հրատարակվել են կոմպոզիտորի ստեղծագործություններն ու նրա աշխատանքային գործունեության վերաբերյալ հոդվածներ։
  • 1949-1962 թվականներին լեհ երաժշտագետ Լյուդովիկ Բրոնարսկին հրատարակեց Շոպենի ստեղծագործությունների ողջ հավաքածուն «Fr. Chopin, Dzieła wszystkie», PWM, Kraków[31]:
  • 1960 թվականին թողարկվել է Շոպենին նվիրված ԽՍՀՄ փոստային նամականիշ։
  • Շոպենի անունով կոչվել է խառնարան Փայլածու (Մերկուրի) մոլորակի վրա[32]։
  • 2001 թվականից Շոպենի անունն է կրում Վարշավայի միջազգային օդանավակայանը[33]։
  • Լեհաստանի Սեյմը 2010 թվականը հայտարարել է Շոպենյան տարի[34].:
  • 2010 թվականի մարտի 1-ին կոմպոզիտորի 200 ամյակի առթիվ Վարշավայի վերակառուցումից և մոդերնիզացումից հետո բացվեց Շոպենի թանգարանը։
  • 2010 թվականին կոմպոզիտորի 200-ամյակի առթիվ ռուս դաշնակահար Ռեմ Ուրասինը կատարեց Շոպենի բոլոր ստեղծագործություններ 11 կոնցերտների շարքից[35].:

Ստեղծագործություններ խմբագրել

Մազուրկա, op.17 N4
Վալս, Ռե բեմոլ մաժոր, Op. 64 No. 1
Էտյուդ, սի մինոր, Opus 10
Պրելյուդ, Op 28 N 15

Դաշնամուրային ստեղծագործություններ անսամբլի և նվագախմբի համար խմբագրել

  • Տրիո դաշնամուրի, ջութակի և թավջութակի համար (սոլ մինոր) Op. 8 g-moll (1829)
  • Վարիացաներ «Դոն Ժուան» օպերայի թեմաներով (Սի-բեմոլ մաժոր) Op. 2 B-dur (1827)
  • Rondo a la Krakowiak (Ֆա մաժոր) Op. 14, F major (1828)
  • Մեծ ֆանտազիա լեհական թեմաներով Op. 13 (1829—1830)
  • Կոնցերտ դաշնամուրի համար № 1 (Մի մինոր) e-moll (1830)
  • Կոնցերտ դաշնամուրի համար № 2 (Ֆա մինոր) Op. 21 f-moll (1829)
  • «Andante spianato» Op. 22 (1830—1834)
  • Սոնատ թավջութակի և դաշնամուրի համար, (Սոլ մինոր), Op. 65 g-moll (1845—1846)
  • Պոլոնեզ թավջութակի համար և դաշնամուրի համար Op. 3

Մազուրկաներ (58) խմբագրել

  • Op.6  — 4 մազուրկա։ (Ֆա-դիեզ մինոր, Դո-դիեզ մինոր, Մի մաժոր, Մի-բեմոլ մինոր) fis-moll, cis-moll, E-dur, es-moll (1830)
  • Op.7  — 5 մազուրկա։ (Սի-բեմոլ մաժոր, Լա մինոր, Ֆա մինոր, Լա-բեմոլ մաժոր, Դո մաժոր) B-dur, a-moll, f-moll, As-dur, C-dur (1830—1831)
  • Op.17 — 4 մազուրկա։ (Սի-բեմոլ մաժոր, Մի մինոր, Լա-բեմոլ մաժոր, Լա մինոր) B-dur, e-moll, As-dur, a-moll (1832—1833)
  • Op.24 — 4 մազուրկա։ (Սոլ մինոր, Դո մաժոր, Լա մաժոր, Սի բեմոլ մինոր) g-moll, C-dur, A-dur, b-moll
  • Op.30 — 4 մազուրկա։ (Դո մինոր, Սի մինոր, Ռե-բեմոլ մաժոր, Դո-դիեզ մինոր) c-moll, h-moll, Des-dur, cis-moll (1836—1837)
  • Op.33 — 4 մազուրկա։ (Սոլ-դիեզ մինոր, Ռե մաժոր, Դո մաժոր, Սի մինոր) gis-moll, D-dur, C-dur, h-moll (1837—1838)
  • Op.41 — 4 մազուրկա։ (Դո-դիեզ մինոր, Մի մինոր, Սի մաժոր, Լա-բեմոլ մաժոր) cis-moll, e-moll, H-dur, As-dur
  • Op.50 — 3 մազուրկա։ (Սոլ մաժոր, Լա-բեմոլ մաժոր, Դո-դիեզ մինոր) G-dur, As-dur, cis-moll (1841—1842)
  • Op.56 — 3 մազուրկա։ (Սի մինոր, Դո մաժոր, Դո մինոր) H-dur, C-dur, c-moll (1843)
  • Op.59 — 3 մազուրկա։ (Լա մինոր, Լա-բեմոլ մաժոր, Ֆա-դիեզ մինոր) a-moll, As-dur, fis-moll (1845)
  • Op.63 — 3 մազուրկա։ (Սի մաժոր, Ֆա մինոր, Դո-դիեզ մինոր) H-dur, f-moll, cis-moll (1846)
  • Op.67 — 4 մազուրկա։ (Սոլ մաժոր, Սոլ մինոր, №4 Լա մինոր) G-dur, g-moll, C-dur, № 4 a-moll 1846 (1848?)
  • Op.68 — 4 մազուրկա։ (Դո մաժոր, Լա մինոր, Ֆա մաժոր, №4 Ֆա մինոր) C-dur, a-moll, F-dur, № 4 f-moll (1849)

Պոլոնեզներ (16) խմբագրել

  • Op. 22 (Մի-բեմոլ մաժոր) Es-dur (1830—1832)
  • Op. 26 № 1 (Դո-դիեզ մինոր) cis-moll; № 2 (Մի-բեմոլ մաժոր) es-moll (1833—1835)
  • Op. 40 № 1 (Լա մաժոր) A-dur (1838); № 2 (Դո մինոր) c-moll (1836—1839)
  • Op. 44 (Ֆա-դիեզ մինոր) fis-moll (1840—1841)
  • Op. 53 Հերոսական (Լա-բեմոլ մաժոր) As-dur(1842)
  • Op. 61 Պոլոնեզ-ֆանտազիա (Լա-բեմոլ մաժոր) As-dur(1845—1846)
  • WoO. № 1 (Ռե մինոր) d-moll (1827); № 2 (Սի-բեմոլ մաժոր) B-dur (1828); № 3 (Ֆա մինոր) f-moll (1829)

Նոկտյուրներ (21) խմբագրել

 
Հատված Op. 62 նոկտյուրնից / կոմպոզիտորի ձեռագիրը/
  • Op. 9 (Սի-բեմոլ մինոր) b-moll, (Մի-բեմոլ մաժոր) Es-dur, (Սի մաժոր) H-dur (1829—1830)
  • Op. 15 (Ֆա մաժոր) F-dur, (Ֆա-դիեզ մաժոր) Fis-dur (1830—1831), (Սոլ մինոր) g-moll (1833)
  • Op. 27 (Դո-դիեզ մինոր) cis-moll, (Ռե-բեմոլ մաժոր) Des-dur (1834—1835)
  • Op. 32 (Սի մաժոր) H-dur, (Լա-բեմոլ մաժոր) As-dur (1836—1837)
  • Op. 37 (Սոլ մինոր) g-moll, (Սոլ մաժոր) G-dur (1839)
  • Op. 48 (Դո մինոր) c-moll, (Ֆա-դիեզ մինոր) fis-moll (1841)
  • Op. 55 (Ֆա մինոր) f-moll, (Մի-բեմոլ մաժոր) Es-dur (1843)
  • Op. 62 № 1 (Սի մաժոր) H-dur, (Մի մաժոր) № 2 E-dur (1846)
  • Op. 72 (Մի մինոր) e-moll (1827)

Վալսեր (14) խմբագրել

  • Op. 18 (Մի-բեմոլ մաժոր) Es-dur (1831)
  • Op. 34 № 1 (Լա-բեմոլ մաժոր) As-dur (1835)
  • Op. 34 № 2 (Լա մինոր) a-moll (1831)
  • Op. 34 № 3 (Ֆա մաժոր) F-dur
  • Op. 42 (Լա-բեմոլ մաժոր) As-dur
  • Op. 64 № 1 (Ռե-բեմոլ մաժոր) Des-dur (1847)
  • Op. 64 № 2 (Դո-դիեզ մինոր) cis-moll (1846—1847)
  • Op. 64 № 3 (Լա-բեմոլ մաժոր) As-dur
  • Op. 69 № 1 (Լա-բեմոլ մաժոր) As-dur
  • Op. 69 № 2 (Սի-բեմոլ մինոր) B minor
  • Op. 69 № 10 (Սի մինոր) H-moll
  • Op. 70 № 1 (Սոլ-բեմոլ մաժոր) Ges-dur
  • Op. 70 № 2 (Ֆա մինոր) f-moll
  • Op. 70 № 2 (Ռե-բեմոլ մաժոր) Des-dur

Սոնատ դաշնամուրի համար (3) խմբագրել

 
Սոնատ դաշնամուրի համար, №3
  • Սոնատ դաշնամուրի համար № 1 (Դո մինոր) Op. 4 № 1, c-moll (1828)
  • Սոնատ դաշնամուրի համար № 2 (Սի-բեմոլ մինոր) Op. 35 № 2 b-moll]] (1837—1839), ներառյալ Մահվան քայլերգը (3-րդ մաս. Marche Funèbre)
  • Սոնատ դաշնամուրի համար № 3 (Սի մինոր) Op. 58 № 3 h-moll]] (1844)

Պրելյուդներ (26) խմբագրել

  • 24 պրելյուդ Op. 28 (1836—1839)
  • Պրելյուդիա (Դո-դիեզ մինոր) cis-moll op. 45 (1841)
  • Պրելյուդիա (Լա-բեմոլ մաժոր)

Էքսպրոմտներ (4) խմբագրել

  • Op. 29 (Լա-բեմոլ մաժոր) As-dur (1837)
  • Op, 36 (Ֆա-դիեզ մաժոր) Fis-dur (1839)
  • Op. 51 (Սոլ-բեմոլ մինոր) Ges-dur (1842)
  • Op. 66 (Ֆանտազիա-էքսպրոմտ, Դո-դիեզ մինոր) cis-moll (1834)

Էտյուդներ (27) խմբագրել

  • Op. 10 C-dur, a-moll, E-dur, cis-moll, Ges-dur, es-moll, C-dur, F-dur, f-moll, As-dur, Es-dur, c-moll (1828—1832)
  • Op. 25 As-dur, f-moll, F-dur, a-moll, e-moll, gis-moll, cis-moll, Des-dur, Ges-dur, h-moll, a-moll, c-moll (1831—1836)
  • WoO f-moll, Des-dur, As-dur (1839)

Սկերցո (4) խմբագրել

  • Op. 20 h-moll (1831—1832)
  • Op. 31 b-moll (1837)
  • Op. 39 cis-moll (1838—1839)
  • Op. 54 E-dur (1841—1842)

Բալլադներ (4) խմբագրել

Բալլադ №47, (Լա բեմոլ մաժոր)
  • Op. 23 g-moll (1831—1835)
  • Op. 38 F-dur (1836—1839)
  • Op. 47 As-dur (1840—1841)
  • Op. 52 f-moll (1842—1843)

Այլ խմբագրել

Սոնատ թավջութակի և դաշնամուրի համար, մաս 1-ին

Ստեղծագործությունների նկարագիր խմբագրել

Շոպենի ստեղծագործությունների մեծ մասը գրված է դաշնամուրի համար։ Խոսելով Շոպենի սի բեմոլ մաժորում գրված սոնատի մասին՝ Ռոբերտ Շումանն ասել է.

  Նա ստեղծագործությունը սկսում և ավարտում է այսպես. աններդաշնակությամբ, աններդաշնակությունով և աններդաշնակորեն։  

Ֆերենց Լիստը Շոպենի կյանքին նվիրված գրքի շնորհանդեսին նրան անվանել է մեղմ, նուրբ և ներդաշնակ երաժիշտ։

Շոպենի ոճին նվիրված առաջին ստույգ ուսումնասիրությունները կատարել է Ֆ. Պ. Լորենցինը 1861 թվականին իր ՝ «Die Harmonik der Neuzeit» գրքում։ Լորենցին հայտարարել է, որ

  Շոպենը պատմության և կյանքի թատերաբեմում երբևէ ոտք դրած ամենահանճարեղ էակն է, նա այն միակն է, որ երբեք չի սպառվի։ Շոպենը մինչ այժմ հանդիպած երաժշտագետներից ամենամեծն է։  
  Շոպենի ստեղծագործությունները նման են ծաղիկներով ծածկված թնդանոթների
- Ռոբերտ Շուման
 

Ըստ Թեդ Սզուլկի՝ Շոպենի ստեղծագործություններում, ավելի շատ կարևոր են նրբերանգներն ու ընդգծված խորքայնությունը, քան լոկ վիրտուոզությունը։

Վլադիմիր Հորովիչը Շոպենին համարել է «միակ իսկապես մեծագույն կոմպոզիտորը»։

  ...Բացարձակապես դժվար է ըմբռնել, թե ինչպես Շոպենի՝ մի անձնավորության մեջ համատեղվել են երկու հանճարեղ ընդունակություններ՝ մեծագույն մելոդիստի և ամենաինքնատիպ ներդաշնակողի տաղանդ...  

Շոպենի դաշնամուրային ստեղծագործությունները պարունակում են ռիթմիկ անզուգական նրբերանգներ (մասնավորապես ռուբատոների առկայությունը), քրոմատիզմներ և այլն։ Այս խառնուրդն էլ, երաժշտության և հարմոնիայի մեջ, առաջացնում է ձայնային նրբերանգներ։

Նա նոր ձևով մոտեցավ նոկտյուրներին և այն հասցրեց կատարելության։ Շոպենի քսանմեկ նոկտյուրներից երեքը հրատարակվեցին իր մահից հետո, 1849 թվականին։

Նա, նաև հայտնի պարատեսակներին՝ լեհական մազուրկային և վիեննական վալսին հաղորդեց երաժշտականության և արտահայտման մի շարք ձևեր։ Շոպենի մազուրկաների հիմքում ընկած էր լեհական ազգային պարը, սակայն դրանք հարմար են թե՛ համերգասրահներում հնչեցնելու համար, թե՛ պարելու համար։ Շոպենի ազգասիրությունը հետագայում ոգեշնչման աղբյուր հանդիսացավ շատ կոմպոզիտորների համար, հատկապես արևելյան եվրոպացիների համար։ Նա առաջին կոմպոզիտորներից էր, որ արտահայտեց իր սերը դեպի հայրենիքը երաժշտության միջոցով։ Ավելին, նա առաջինն էր, ով վերցրեց ազգային երաժշտությունը և այն մշակեց այնպես, որ այլազգիների համար մատչելի լինի՝ ստեղծելով երաժշտական նոր ժանր։

Շոպենն առաջինն էր, ով բալլադները և սկերցոները գրեց որպես առանձին ստեղծագործություններ։ Նա նաև վերցրեց Բախի պրելյուդիաներց և ֆուգաներից օրինակներ՝ ստեղծելով պրելուդիաների իր առանձին ժանրը։ Շոպենը վերահայտնագործեց էտյուդների ժանրը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Chopin Fryderyk (Franciszek) (польск.)
  2. Ըստ մահից հետո գտած եկեղեցական ծննդյան փաստաթղթի՝ փետրվարի 22, սակայն Շոպենը սովորաբար ասում էր, որ ծնվել է Մարտի 1-ին
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
  4. https://www.newyorker.com/culture/culture-desk/chopins-heart
  5. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Chopin-Fryderyk-Franciszek;3885797.html
  6. 6,0 6,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  7. 7,0 7,1 Internet Broadway Database — 2000.
  8. 8,0 8,1 Itaú Cultural Enciclopédia Itaú Cultural (порт.)São Paulo: Itaú Cultural, 2001. — ISBN 978-85-7979-060-7
  9. Zamoyski A. Chopin — 1979.
  10. https://www.chopin-society.org.uk/articles/chopin-birthday.htm
  11. Rosen (1995), p. 284.
  12. Zamoyski (2010), p. 3 (loc. 100).
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Zamoyski (2010), pp. 4–5 (locs. 115–130).
  14. Michałowski and Samson (n.d.), §1, para. 1.
  15. Walker (2018), p. 32.
  16. Samson (1996), p. 8.
  17. Zamoyski (2010) p. 7 (loc. 158).
  18. Rose Cholmondeley, "The Mystery of Chopin's Birthday", Chopin Society UK website, accessed 21 December 2013.
  19. Hedley (1980), p. 292.
  20. Szulc (1998), pp. 41–42.
  21. The Complete Keyboard Works", Chopin Project website, accessed 21 December 2013.
  22. Michałowski and Samson (n.d.), §1, para. 3.
  23. Zamoyski (2010), pp. 11–12 (locs. 231–248).
  24. Michałowski and Samson (n.d.), §1, para. 5.
  25. Zamoyski (2010), p. 45 (loc. 731).
  26. Zamoyski (2010), p. 35 (loc. 569).
  27. Zamoyski (2010), p. 106 (loc. 1678).
  28. Michałowski and Samson (n.d.), §1, para. 6.
  29. A French passport used by Chopin is shown at Emmanuel Langavant, Passeport français de Chopin, Chopin – musicien français website, accessed 13 August 2014.
  30. Zamoyski (2010), p. 128 (loc. 2027).
  31. Людвиг Бронарский
  32. Planetary Names: Crater, craters: Chopin on Mercury // Gazetteer of Planetary Nomenclature / International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN)
  33. Аэропорт Варшавы Окенче/Окенче/Port lotniczy Warszawa-Okęcie. WAW/EPWA :: Аэропорты
  34. «2010 — The Year of Fryderyk Chopin». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 21-ին.
  35. «Рэм Урасин: Мне удалось воплотить мечту – сыграть всего Шопена». Музыкальный Клондайк. 01.12.2015. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 16-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Երաժշտական կայքերում