Վիքիպեդիա

Օմանի տնտեսություն

Օմանի տնտեսությունը հիմնականում կենտրոնացած է իր նավթային հատվածի շուրջ, իսկ ձկնորսական և առևտրային գործունեությունը գտնվում է իր ափամերձ շրջաններում։ Երբ 1964 թվականին հայտնաբերվեց նավթը, արտադրությունն ու արտահանումը զգալիորեն ավելացան։ Կառավարությունն իր սեփականաշնորհման և օմանացման քաղաքականության ներքո նավթից հեռու դիվերսիֆիկացնելու ծրագրեր է մշակել[1]։ Սա օգնել է Օմանի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն շարունակաբար բարձրացնել վերջին 50 տարիների ընթացքում։ 1960-ական թվականներին այն աճել է 339%-ով՝ հասնելով 1970-ական թվականներին 1370% աճի գագաթնակետին։ Բոլոր այլ ապրանքների գնագոյացման նման, նավթի գինը ժամանակի ընթացքում ենթարկվում է զգալի տատանումների, հատկապես՝ բիզնես ցիկլի հետ կապված։ Ապրանքի գինը կտրուկ բարձրանում է, երբ պահանջարկը, ինչպես օրինակ նավթի պահանջարկը, գերազանցում է առաջարկին. մինչդեռ, երբ առաջարկը գերազանցում է պահանջարկին, գները նվազում են։

Օմանի տնտեսություն
ազգային տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիա• Համաշխարհային տնտեսություն
 • Ասիայի տնտեսություն Խմբագրել Wikidata
ԵրկիրՕման Խմբագրել Wikidata
ՎայրՕման Խմբագրել Wikidata
Անվանական ՀՆԱ72 642 652 795,8387 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ15 267 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
ՀՆԱ (ԳՀ)191 622 180 532 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ41 331,18 միջազգային դոլար Խմբագրել Wikidata
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ3,1±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata
Ընդհանուր պահուստներ16 088 803 822 ԱՄՆ դոլար Խմբագրել Wikidata
Գնաճի մակարդակ1,1±0,1 տոկոս Խմբագրել Wikidata

980-ական թվականներին աճ նվազեց մինչև 13% համեստ ցուցանիշի, իսկ 1990-ական թվականներին կրկին բարձրացավ մինչև 34%[2]։ Օմանը միացել է Պարսից ծոցի համագործակցության խորհրդին 1981 թվականին՝ նպատակ ունենալով ստեղծել մաքսային միություն, ընդհանուր շուկա և ընդհանուր արժույթ[3][4]։

Նավթը պատասխանատու է արտահանման ողջ հասույթի 64%-ի, կառավարության եկամտի 45%-ի և ՀՆԱ-ի 50%-ի համար։ Հաշվի առնելով, որ այն կազմում է Օմանի Սուլթանության ՀՆԱ-ի կեսը, նավթամթերքների արդյունաբերությունը Օմանի տնտեսության մեջ ամենակարևորներից մեկն է։

Օմանի տնտեսությունը մեծապես հենվում է ցեմենտի վրա, որը շինարարական արդյունաբերության կարևոր բաղադրիչն է։ Ցեմենտը վճռորոշ դեր է խաղում ուրբանիզացման, ենթակառուցվածքների զարգացման և ընդհանուր տնտեսական ընդլայնման գործում։ Ցեմենտի արդյունաբերությունը նպաստում է Օմանի տնտեսությանը` ապահովելով աշխատանքի հնարավորություններ ինչպես ուղղակիորեն, այնպես էլ անուղղակիորեն։ Այն նաև եկամուտ է ստեղծում հարկերի և տուրքերի միջոցով և նպաստում է հարակից ոլորտների զարգացմանը, ինչպիսիք են լոգիստիկայի և տրանսպորտի ոլորտները։

Մակրոտնտեսական միտում խմբագրել

Սա Օմանի համախառն ներքին արդյունքի և համախառն ներքին արդյունքի միտումների գծապատկերն է՝ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի շուկայական գներով[5]։

Տարի Համախառն ներքին արդյունք

(միլիոն ԱՄՆ $)

Մեկ շնչի հաշվով եկամուտ

(ԱՄՆ $)

Մեկ շնչի հաշվով եկամուտ

(ԱՄՆ-ի %-ով)

1980 6,342 4,674 38.16
1985 10,395 6,129 34.65
1990 11,686 6,341 27.33
1995 13,803 6,355 22.84
2000 19,450 8,097 22.97
2005 30,905 11,806 27.70
2010 58,814 23,351 49.88
2015 81,550 24,024 43.03

Ընդհանուր ակնարկ խմբագրել

 
Ավանդական սուքսները, ինչպիսին սա է «Muttrah»-ում, շատ տարածված են Օմանում և նախկինում կազմել են Օմանի տնտեսության հիմնական մասը:

Օմանը ազատականացրեց իր շուկաները՝ փորձելով միանալ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը (ԱՀԿ) և անդամակցեց նրան 2000 թվականին[6]։ ԱՀԿ-ում Օմանի սուլթանության պատվիրակության տնօրենն է Հիլդա ալ-Հինային[7]։ Այնուհետև, 2006 թվականի հուլիսի 20-ին ԱՄՆ Կոնգրեսը հաստատեց ԱՄՆ-Օման ազատ առևտրի համաձայնագիրը։ Այն ուժի մեջ է մտել 2009 թվականի հունվարի 1-ից՝ վերացնելով բոլոր սպառողական և արդյունաբերական ապրանքների սակագնային խոչընդոտները։ Այն նաև ուժեղ պաշտպանություն է ապահովում Օմանում ներդրումներ կատարող օտարերկրյա ձեռնարկությունների համար[6]։

Կառավարությունը նաև 2018 թվականի ընթացքում ձեռնարկեց որոշ կարևոր քաղաքական միջոցառումներ՝ հիմնելով առևտրային արբիտրաժային կենտրոնը, նոր առևտրային ընկերությունների մասին օրենքի ընդունումը և լիցենզավորման գործընթացների հետագա պարզեցումը «Invest Easy»-ի միջոցով՝ բիզնեսի և ներդրումային միջավայրի բարելավման և սուլթանությունում մասնավոր հատվածի աճի խթանման նպատակով։

Օմանի տնտեսությունը և նավթամթերքներից ստացված եկամուտները հնարավորություն են տվել Օմանի կտրուկ զարգացումը վերջին 50 տարիների ընթացքում։ Հատկանշական է, սակայն, որ Օմանը ՕՊԵԿ-ի անդամ չէ, չնայած վերջին տարիներին այն համակարգել է խմբի հետ[8]։

 
Նավթաքիմիական տանկեր Սոհարում

Նավթը առաջին անգամ հայտնաբերվել է արևմտյան անապատի Ֆահուդի մերձակայքում 1964 թվականին։ «Petroleum Development Oman» (PDO) արտադրությունը սկսել է 1967 թվականի օգոստոսին։ Օմանի կառավարությանն է պատկանում PDO-ի 60%-ը, իսկ օտարերկրյա բաժնետոմսերը՝ 40%-ը («Royal Dutch Shell»-ը պատկանում է 34%-ին, մնացած 6%-ը պատկանում է «Compagnie Francaise des Petroles Total»-ին և «Partex»-ին)։ 1976 թվականին Օմանի նավթի արդյունահանումը բարձրացավ օրական մինչև 366,000 բարել (58,000 մ³), բայց 1980 թվականի վերջին աստիճանաբար նվազեց մինչև օրական մոտ 285,000 բարել (45,000 մ³)՝ վերականգնվող պաշարների սպառման պատճառով։ 1981 թվականից մինչև 1986 թվականը Օմանը փոխհատուցեց նավթի գների անկումը ՝ արդյունահանման մակարդակը հասցնելով օրական 600,000 բարելի։ 1986 թվականին նավթի գների փլուզմամբ, սակայն, եկամուտները կտրուկ նվազել էին։ Արդյունահանումը ժամանակավորապես կրճատվել է Նավթ արտահանող երկրների կազմակերպության (ՕՊԵԿ) հետ համաձայնեցնելով, և արդյունահանման մակարդակը կրկին հասել է օրական 600,000 բարելի 1987 թվականի կեսերին, ինչը նպաստել է եկամուտների ավելացմանը։ 2000 թվականի կեսերին արտադրությունը բարձրացել է ավելի քան 900,000 բար/օր և այդ տեմպերը պահպանվում են։ Բնական գազի պաշարները, որոնք ավելի շատ են ծառայում որպես վառելիք արտադրությունների և ջրերի աղազրկման համար, կազմում են 18 տրիլիոն ֆուտ³ (510 կմ³): Օմանի LNG վերամշակման գործարանը, որը գտնվում է Սուրումում, բացվել է 2000 թվականին, 6,6 միլիոն տոննա/YR արտադրական հզորությամբ, ինչպես նաև ոչ էական գազային հեղուկներով, ներառյալ կոնդենսատները։

Օմանի 10-րդ հնգամյա պլանը (2020–2025) «Vision 2040»-ի առաջին իրագործման ծրագիրն է[9] և իր ջանքերը կենտրոնացնելու է տնտեսության դիվերսիֆիկացման հասնելու ուղղությամբ[10]։ Տնտեսական դիվերսիֆիկացիայի պլանը նպատակ ունի Օմանը հեռացնել նավթի և գազի վրա հիմնված եկամտի աղբյուրներից և նախատեսել է հինգ ոլորտներ, որոնք ունեն աճի բարձր ներուժ և տնտեսական եկամուտներ։ Դրանք են՝ գյուղատնտեսությունը և ձկնորսությունը, արտադրությունը, լոգիստիկան և տրանսպորտը, էներգետիկան և հանքարդյունաբերությունը ու զբոսաշրջությունը։

Օմանի Կենտրոնական բանկի 2018 թվականի տարեկան հաշվետվության համաձայն[11]՝ 2018 թվականին Օմանի հում նավթի գինը միջինը կազմել է 69,7 ԱՄՆ դոլար մեկ բարելի դիմաց՝ 2017 թվականին մեկ բարելի դիմաց 51,3 ԱՄՆ դոլարի դիմաց։ Նավթի գների վերականգնումը նույնպես նպաստեց ոչ նավթային տնտեսական գործունեության աճին` արտացոլելով փոխկապակցվածությունը, թեև ոչ նավթային գործունեության կախվածությունը նավթային գործունեությունից որոշ չափով թուլացել է վերջին մի քանի տարիներին[12]։

Համաշխարհային բանկի կանխատեսմամբ՝ 2020-ից 2021 թվականներին աճ է ակնկալվում է, մասամբ պայմանավորված Խազզան գազային նոր նախագծից գազի արդյունահանման մեծ աճով և ենթակառուցվածքային ծախսերի պլաններով ինչպես նավթային, այնպես էլ ոչ նավթային հատվածներում[13]։ Հատկանշական է, որ Խազզանի առաջին փուլի գործարկումից հետո նավթային հատվածի բնական գազը նույնպես ի հայտ է գալիս որպես Օմանի տնտեսության զգալի ներդրում, և BP-ն պարտավորվում է 16 միլիարդ ԱՄՆ դոլար ներդնել հանքավայրը զարգացնելու համար[14]։ Միևնույն ժամանակ, Դուքմի Հատուկ տնտեսական գոտու իշխանությունները (SEZAD) ներգրավել են 14,2 միլիարդ դոլարի ներդրումներ՝ մինչև 2018 թվականի վերջը ստորագրված ուզուֆրուկտային համաձայնագրերի տեսքով[15]։ Ունենալով 2000 կմ² ցամաքային տարածք և Արաբական ծովի երկայնքով 70 կմ ափամերձ գոտի՝ Դուկմ հատուկ տնտեսական գոտին ամենամեծն է Մերձավոր Արևելքի և Հյուսիսային Աֆրիկայի տարածաշրջանում ու դասվում է աշխարհում ամենամեծերի շարքին։ Դուկման ինտեգրված տնտեսական զարգացում է՝ կազմված գոտիներից՝ ծովային նավահանգիստ, արդյունաբերական տարածք, նոր քաղաք, ձկնորսական նավահանգիստ, զբոսաշրջային գոտի, լոգիստիկ կենտրոն և կրթական ու ուսումնական գոտի, որոնք բոլորն ապահովված են բազմամոդալ տրանսպորտային համակարգով, որը կապում է այն մոտակա շրջաններ հետ[16]։

Հարկաբյուջետային հարթությունում պետական ծախսերը նույնպես նկատելիորեն աճել են 2018 թվականին՝ պայմանավորված նավթի և գազի արդյունահանման, պաշտպանության, սուբսիդիաների և բարձր տոկոսների վճարումների վրա։ Կառավարության պարտքը նույնպես աճել է մինչև 14,492 RO 2018 թվականին, ընդ որում ակնկալվում է, որ պարտքը ՀՆԱ-ի հարաբերակցությամբ մինչև 2020 թվականը կավելանա մինչև 58 տոկոս[17], ինչը հանգեցնում է աճին աջակցելու հարկաբյուջետային ծախսերի և կայունության հետ կապված մտահոգությունների բարձրացման հնարավորության սահմանափակումների։

Օմանիզացիա խմբագրել

Օմանացման ծրագիրը գործում է 1999 թվականից՝ աշխատելով արտագաղթյալներին օմանցի վերապատրաստված անձնակազմով փոխարինելու ուղղությամբ։ Այս նախաձեռնության նպատակն է աշխատատեղեր ապահովել արագ աճող Օմանի բնակչության համար։ Պետությունը սուբսիդիաներ է հատկացրել ընկերություններին՝ տեղական աշխատողներ վարձելու համար ոչ միայն աստիճանաբար նվազեցնելու օտարերկրյա աշխատողներից կախվածությունը, այլև հաղթահարելու Օմանի բնակիչների կողմից զբաղվածության գերակշռող նախապատվությունը պետական աշխատանքի համար[18]։

1999 թվականի վերջի դրությամբ պետական ծառայություններում օմանցիների թիվը գերազանցել է սահմանված 72%-ը, և գերատեսչությունների մեծ մասում հասել է աշխատողների 86%-ին։ Նախարարությունը նաև սահմանել է Օմանացման ֆիքսված թիրախներ մասնավոր հատվածի վեց ոլորտներում։ Ընկերությունների մեծ մասը գրանցել է Օմանացման ծրագրեր։ 1998 թվականի ապրիլից «կանաչ քարտ» է շնորհվում այն ընկերություններին, որոնք համապատասխանում են իրենց Օմանացման նպատակներին և համապատասխանում են աշխատանքային հարաբերությունների իրավասության չափանիշներին։ Այդ ընկերությունների անունները հրապարակվում են տեղական մամուլում, և նրանք արտոնյալ վերաբերմունք են ստանում նախարարության հետ հարաբերություններում։ Օմանացման տարբեր ասպեկտների վրա աշխատող ակադեմիկոսներից են Ինգո Ֆորստենլեչները Արաբական Միացյալ Էմիրությունների համալսարանից և Փոլ Նոգլինգերը՝ FHWien-ից[փա՞ստ]։

Օմանացումը, սակայն, մասնավոր հատվածում միշտ չէ, որ հաջող է լինում։ Պատճառներից մեկն այն է, որ աշխատատեղերը դեռևս համալրվում են արտագաղթողների կողմից՝ ցածր աշխատավարձի պատճառով։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մասնավոր հատվածում բացվող աշխատատեղերի աճող թիվը քաղաքացիների համար վճարում է պաշտոնական նվազագույն աշխատավարձ, ինչը տեղաբնակների համար աշխատանքի ոչ գրավիչ հեռանկար է[19]։ Օմանցի աշխատողներին բարձր պաշտոններում տեղավորելու խնդիր կա նաև այն պատճառով, որ աշխատուժի զգալի մասը կազմված է երիտասարդ և անփորձ աշխատողներից[20]։

Ուսուցում և օմանացում խմբագրել

Բանկային հատվածի վերապատրաստման և օմանացման պահանջները բավարարելու համար Օմանի բանկիրների ինստիտուտ է ստեղծվել 1983 թվականին և այդ ժամանակվանից առաջատար դեր է խաղացել ոլորտում աշխատող օմանցիների թվի ավելացման գործում։ Կենտրոնական բանկը հետևում է Օմանացման հետ առևտրային բանկերի առաջընթացին և 1995 թվականի հուլիսին հրապարակեց շրջաբերական, որը սահմանում է, որ մինչև 2000 թվականը բարձր և միջին ղեկավար պաշտոնների առնվազն 75%-ը պետք է զբաղեցնեն Օմանի բնակիչները։ Գործավարական պաշտոններում անձնակազմի 95%-ը պետք է օմանացված լինի, իսկ բոլոր մյուս պաշտոններում այն պետք է կազմի 100%։ 1999 թվականի վերջին բոլոր պաշտոնների ոչ պակաս, քան 98,8%-ը զբաղեցնում էին օմանցիները։ Կանայք կազմում էին ընդհանուրի 60%-ը։ 2001 թվականի ընթացքում բարձր և միջին կառավարման մակարդակներում աշխատող օմանցիների տոկոսը 76,7%-ից հասել է 78,8%-ի։ Գործավարական տոկոսի մի փոքր աճ է գրանցվել՝ մինչև 98,7%, մինչդեռ ոչ գործավարական պաշտոնները արդեն հասել էին 100% Օմանացման 1998 թվականին։ Բանկային հատվածում ներկայումս աշխատում են 2113 ավագ և միջին մենեջերներ, որոնց աջակցում են 4757 այլ աշխատակիցներ[փա՞ստ]։

Նախարարությունը որոշում է ընդունել, որով կանոնակարգվում են զբոսաշրջային զբոսավարները, որոնք հետագայում պետք է արտոնագիր ունենան։ Նախարարների այս որոշումը նպատակ ունի խրախուսել պրոֆեսիոնալիզմը ոլորտում, ինչպես նաև կարիերայի հնարավորություններ ընձեռել օմանցիներին, ովքեր կխրախուսվեն սովորել օտար լեզուներ՝ փոխարինելու օտարերկրյա զբոսավարներին։ 1996 թվականի հունվարին հյուրանոցային արդյունաբերության մեջ օմանցիների վերապատրաստման գործում մեծ առաջընթաց կատարվեց Հյուրընկալության ազգային ինստիտուտի (NHI) բացմամբ։ Ինստիտուտը հանրային ընկերություն է, որը գնանշվում է Օմանի ֆոնդային բորսայում։ 1997 թվականի փետրվարին Մասնագիտական ուսուցման մարմնի կողմից հովանավորվող 55 տղամարդ և կին վերապատրաստվողների առաջին խմբաքանակին շնորհվեցին իրենց առաջին մակարդակի վկայականները և մի քանի հյուրանոցներում անցան աշխատանքային ուսուցում։ 1999 թվականի մայիսին 95 վերապատրաստվողներից բաղկացած չորրորդ խմբաքանակը ստացավ իրենց «NVQ»-ները՝ ինստիտուտի կողմից վերապատրաստված օմանցիների թիվը հասցնելով շուրջ 450-ի։ Օմանցիներն այժմ կազմում են հյուրանոցների և սննդի բիզնեսի 34,549 աշխատողների 37%-ը, ինչը գերազանցում է կառավարության կողմից սահմանված 30%-ի Օմանացման թիրախը։ «NHI»-ը նաև վերապատրաստել է սննդի սպասարկման անձնակազմ Սուլթանի Զինված ուժերից և սկսել է երկամյա էքսկուրսավարի դասընթաց, որը ներառում է լեզվի ուսուցում, անվտանգ վարում, առաջին օգնություն և տեղական պատմության ու աշխարհագրության իմացություն[փա՞ստ]։

Ներդրումներ խմբագրել

Համաշխարհային բանկի կողմից 2005 թվականին Օմանում ցուցակված ընկերությունների արժեթղթերի շուկայական կապիտալիզացիան գնահատվել է 15,269 միլիոն դոլար[21]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Oman». Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
  2. ↑ Oman Energy Policy, Laws and Regulations Handbook Volume 1 978-1-329-07676-1 p. 113
  3. ↑ «Economic Cooperation». www.gcc-sg.org. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 30-ին.
  4. ↑ «The Unified Economic Agreement 1981». www.gcc-sg.org. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 30-ին.
  5. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 8-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Chemical & Engineering News, 5 January 2009, "U.S.-Oman pact expands Free Trade", p. 18
  7. ↑ Matani, Ali Al (2019 թ․ մայիսի 29). «How can private sector benefit from WTO?». Oman Observer (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  8. ↑ «Oman says OPEC+ likely to extend supply curb deal». euronews (անգլերեն). 2019 թ․ նոյեմբերի 11. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  9. ↑ Vision 2040 2040.om (չաշխատող հղում)
  10. ↑ «Oman's next 5-year plan to focus on Tanfeedh goals». Times of Oman (անգլերեն). 2019 թ․ դեկտեմբերի 14. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  11. ↑ «Central Bank of Oman: Annual Report 2018» (PDF). cbo.gov.om. Economic Research & Statistics Department. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
  12. ↑ «Central Bank of Oman Annual Economic Report 2018». Central Bank of Oman.
  13. ↑ «World Bank Oman Economic Outlook October 2019» (PDF). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 1-ին.
  14. ↑ «BP Oman to invest $16bn for developing Khazzan Gas Project». Times of Oman (անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  15. ↑ Observer, Oman (2019 թ․ հուլիսի 23). «Duqm zone attracts $14.2bn investments». Oman Observer (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  16. ↑ «Duqm: Special Economic Zone Authority» (PDF). duqm.gov.om. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 29-ին.
  17. ↑ «Oil Keeps Oman on Debt Binge With $6.2 Billion Plan for 2019». Bloomberg. 2019 թ․ հունվարի 2.
  18. ↑ Ayalon, Ami (1993). Middle East Contemporary Survey, Volume Xv: 1991. Boulder: Westview Press. էջեր 602–603. ISBN 0813318696.
  19. ↑ Schlumberger, Oliver (2007). Middle East Contemporary Survey, Volume Xv: 1991. Stanford, CA: Stanford University Press. էջ 157. ISBN 9780804757768.
  20. ↑ Ayalon, p. 603.
  21. ↑ «Data - Finance». 2006 թ․ դեկտեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 29-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Կառավարություն խմբագրել

Այլ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օմանի_տնտեսություն&oldid=9944584» էջից