Տորֆամամուռ

Տորֆամամուռ
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Մամուռներ (Bryophyta)
Դաս	Sphagnopsida
Ենթադաս	Sphagnidae
Կարգ	Sphagnales
Ընտանիք	Sphagnaceae
Ցեղ	Տորֆամամուռ (Sphagnum) L., 1753

Տորֆամամուռ, սպիտակ մամուռ, օշնա (լատին․՝ Sphagnum), տորֆամամուռազգիների ընտանիքի մամուռների ցեղ։

Կենսաբանական նկարագիր

Ցողունը կանգուն է, ճյուղավորվող, բարձրությունը ՝ 10-20 սմ։ Կողմնային ճյուղերը հաճախ փնջերով են, որոնք ցողունի գագաթնային մասում ավելի կարճ են և խիտ դասավորված, առաջացնում են գլխիկ, որը տարբեր տաքսոնների մոտ տարբեր գույների է (դեղին, գորշ, կարմիր, շագանակագույն)։ Ցողունային և ճյուղային տերևներն իրենց չափերով, ձևերով ու դասավորությամբ տարբեր են, սակայն երկուսի տերևներն էլ բաղկացած են բջիջների (դրանք երկու տեսակ են) մեկ շերտից և ջիղ չունեն։ Բջիջների մի մասը ասիմիլացնող քլորոֆիլակիր է, նեղ ու երկար, մյուսը՝ պրոտոպլաստից զուրկ, լայն, շեղանկյուն, մեռած, թափանցիկ, կոչվում են հիալինային բջիջներ։ Դրանք ծակոտկեն են, հեշտությամբ ջուրը ներծծում են և երկար ժամանակ այն պահում (կլանած ջրի կշիռը 20-30 անգամ գերազանցում է չոր նյութի կշռին)։ Տորֆամամուռ բազմանում է սպորներով և վեգետատիվ ճանապարհով։ Սպորները հասունանում են օգոստոսին։ Դրանք երկտուն են կամ միատուն, սակայն արական և իգական գամետները միշտ լինում են տարբեր ճյուղերի վրա։ Սպորոգոնիումը գտնվում է ցողունի գագաթին։ Հասունացումից առաջ ցողունի գագաթը սկսում է աճել-երկարել, սպորոգոնիումը դուրս է ցցվում, և գնդաձև տուփիկից (որի կափարիչը բացվում է) սպորները թափվում են։ Տորֆամամուռի ցողունները միշտ աճում են գագաթով, իսկ հիմքի մասերը մահանում են։

Կիրառություն և նշանակություն

Տարիների ընթացքում մամուռի նոր ծածկոցների շերտադրումը հին մեռած շերտերի վրա առաջացնում է հզոր փուխր տորֆաշերտ։ Տորֆագոյացումը տեղի է ունենում գերխոնավության, թթվածնի բացակայության և տորֆագոյացնող մամուռների կողմից թթու միջավայր ստեղծելու հետևանքով։ Թթվածնի բացակայությունը տորֆի զանգվածում անաերոբ միջավայր է ստեղծում, որտեղ բակտերիաները և սնկերը թույլ են զարգանում։ Տորֆի զանգվածներում հայտնաբերվել են լավ պահպանված մշակույթի առարկաներ, մարդկանց, կենդանիների, միջատների դիակներ, բնափայտի, սերմերի, պտուղների մնացորդներ։

Տեսակներ

Հայտնի է ավելի քան 300 (այլ տվյալներով 120 տեսակ), ՀՀ-ում՝ 5 տեսակ՝ տորֆամամուռ ծոպավոր (T. fimbriatum), տորֆամամուռ գորշ (Տ. fuscum), տորֆամամուռ ցցված (T. squarrosum) և այլն։ Ունի շատ սահմանափակ տարածում։ Հանդիպում է Գեղամա (Գռիձոր), Զանգեզուրի (Գորհայք գ.) և Մեղրու (Ճգնավոր լ.) լեռնաշղթաներում։ Զբաղեցնում է շատ փոքր՝ 50-100 մ² տարածք։ Աճում է հիմնականում շատ խոնավ վայրերում։ Ռիզոիդներ չունի։

• Sphagnum affine Renauld Cardot
• Sphagnum africanum Welw. Duby
• Sphagnum andarmii (H.A.Crum) Flatberg
• Sphagnum angermanicum Melin
• Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O.Jensen
• Sphagnum annulatum Warnst.
• Sphagnum aongstroemii C.Hartm.
• Sphagnum austinii Sull.
• Sphagnum australe Mitt.
• Sphagnum balticum (armsow) C.E.O.Jensen
• Sphagnum bartlettianum Warnst.
• Sphagnum beccarii Hampe
• Sphagnum boliviae Warnst.
• Sphagnum bordasii Besch.
• Sphagnum brasiliense Warnst.
• Sphagnum brevifolium (Lindb.) Roll
• Sphagnum brevirameum Hampe
• Sphagnum camusii (Cardot) Warnst.
• Sphagnum capense Hornsch.
• Sphagnum capillifolium (Ehrh.) Hedw.
• Sphagnum carolinianum R.E.Andarm
• Sphagnum centrale C.E.O.Jensen
• Sphagnum ceylonicum Mitt. Warnst.
• Sphagnum compactum Lam. DC.
• Sphagnum concinnum (Berggr.) Flatberg
• Sphagnum cribrosum Lindb.
• Sphagnum cristatum Hampe
• Sphagnum cuspidatulum Müll.Hal.
• Sphagnum cuspidatum Ehrh. Hoffm.
• Sphagnum cyclophyllum Sull. Lesq.
• Sphagnum davidii Warnst.
• Sphagnum denticulatum Brid.
• Sphagnum falcatulum Besch.
• Sphagnum fallax H.Klinggr.
• Sphagnum fimbriatum Wilson
• Sphagnum fitzgeraldii Renauld Cardot
• Sphagnum flavicomans (Cardot) Warnst.
• Sphagnum flexuosum Dozy Molk.
• Sphagnum fuscum (Schimp.) H.Klinggr.
• Sphagnum girgensohnii armsow
• Sphagnum gomezii H.A.Crum
• Sphagnum henryense Warnst.
• Sphagnum imbricatum Hornsch.
• Sphagnum inexspectatum Flatberg
• Sphagnum intermedium (Warnst.) armsow
• Sphagnum inundatum armsow
• Sphagnum isophyllum (armsow) armsow
• Sphagnum itatiaiae Müll.Hal. Warnst.
• Sphagnum jensenii H.Lindb.
• Sphagnum junghuhnianum Dozy Molk.
• Sphagnum khasianum Mitt.
• Sphagnum lenense H.Lindb. L.I.Savicz
• Sphagnum lescurii Sull.
• Sphagnum limbatum Mitt.
• Sphagnum lindbergii Schimp.
• Sphagnum livonicum (armsow Warnst.) G.Roth
• Sphagnum longistolo Müll.Hal.
• Sphagnum luzonense Warnst.
• Sphagnum macrophyllum Bernh. Brid.
• Sphagnum magellanicum Brid.
• Sphagnum majus (armsow) C.E.O.Jensen
• Sphagnum mendocinum Sull.
• Sphagnum meridense (Hampe) Müll.Hal.
• Sphagnum microcarpum Warnst.
• Sphagnum microporum Warnst. Cardot
• Sphagnum molle Sull.
• Sphagnum molliculum Mitt.
• Sphagnum nemoreum Scop.
• Sphagnum nitidum Warnst.
• Sphagnum novo-caledoniae Paris Warnst.
• Sphagnum novo-zelandicum Mitt.
• Sphagnum obtusiusculum Lindb. Warnst.
• Sphagnum obtusum Warnst.
• Sphagnum orientale L.I.Savicz
• Sphagnum oxyphyllum Warnst.
• Sphagnum palustre L.
• Sphagnum papillosum Lindb.
• Sphagnum patulum (Schimp.) Roll
• Sphagnum perichaetiale Hampe
• Sphagnum platyphyllum (Lindb.) Warnst.
• Sphagnum plumulosum Roll
• Sphagnum portoricense
• Sphagnum pulchrum (Lindb.) Warnst.
• Sphagnum pycnocladulum Müll.Hal.
• Sphagnum pylaesii Brid.
• Sphagnum quinquefarium (Lindb.) Warnst.
• Sphagnum recurvum P.Beauv.
• Sphagnum reichardtii Hampe
• Sphagnum riparium Ångström
• Sphagnum robinsonii Warnst.
• Sphagnum robustum (Warnst.) Roll
• Sphagnum rotundatum Müll.Hal. Warnst.
• Sphagnum rubellum Wilson
• Sphagnum armsowii Warnst.
• Sphagnum rutenbergii Müll.Hal.
• Sphagnum schliephackeanum (Warnst.) Roll
• Sphagnum scorpioides (Hampe) H.A.Crum
• Sphagnum semisquarrosum (armsow) Lepage
• Sphagnum sericeum Müll.Hal.
• Sphagnum sparsum Hampe
• Sphagnum speciosum (armsow) H.Klinggr.
• Sphagnum squarrosum Crome
• Sphagnum steerei R.E.Andarm
• Sphagnum strictum Sull.
• Sphagnum subobesum Warnst.
• Sphagnum subovalifolium Müll.Hal. Warnst.
• Sphagnum subsecundum Nees
• Sphagnum subtile (armsow) Warnst.
• Sphagnum tenellum (Brid.) Brid.
• Sphagnum tenerum Sull. Lesq. Sull.
• Sphagnum teres (Schimp.)
• Sphagnum torreyanum Sull.
• Sphagnum triangulare (Mamczar) N.O.Fred.
• Sphagnum trinitense Müll.Hal.
• Sphagnum truncatum Hornsch.
• Sphagnum tumidulum Besch.
• Sphagnum violascens Müll.Hal.
• Sphagnum warnstorfii armsow
• Sphagnum wheeleri Müll.Hal.
• Sphagnum wulfianum Girg.

Պատկերասրահ

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Արտաքին հղումներ

• Roberta and Fred Case. Building a Sphagnum Bog Garden (Выращивание сфагнума в открытом грунте.)
• Sphagnum

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տորֆամամուռ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տորֆամամուռ» հոդվածին։