Տաջիկստանի օպերայի և բալետի թատրոն

**Տաջիկստանի օպերայի և բալետի թատրոն**
Տաջիկստանի օպերայի և բալետի թատրոն;
Տեսակ	օպերային թատրոն
Երկիր	Տաջիկստան
Գտնվելու վայրը	Դուշանբե
Հիմնադրման ամսաթիվ	1940
Անվանված է	Այնի
Կայք	operabalet.tj
	Ayni Opera and Ballet Theatre, Dushanbe Վիքիպահեստում

Տաջիկստանի Սադրիդդին Այնիի անվան օպերայի և բալետի թատրոն, Տաջիկստանի առաջատար երաժշտական թատրոնն է։ Հիմնադրվել է 1936 թվականին, Դուշանբեում։ Անվանակոչվել է ի պատիվ տաջիկական գրականության հիմնադիր Սադրիդդին Այնիի։

Պատմություն խմբագրել

Թատրոնը հիմնադրվել է 1936 թվականին, որպես Տաջիկստանի երաժշտական թատրոն^[1]^[2]։ Առաջին թատերախումբը կազմված էր երիտասարդ կատարողներից, որոնցից շատերը չունեին մասնագիտական կրթություն։ 1939 թվականի հոկտեմբերի 16-ին կայացել է տաջիկական առաջին` «Վոսեի ապստամբությունը» օպերայի առաջնախաղը։ Օպերայի կոմպոզիտորը Սերգեյ Բալասանյանն էր, լիբրետոն գրել էին Աբդուսալոմ Դեխոտին և Միրզո Տուրզուն-Զադեն, օպերայի համար արվեստագետներն արժանացել են Տաջիկստանի Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետության կառավարության պարգևների, իսկ թատրոնը 1940 թվականին Գերագույն Խորհրդում ընդունված որոշմամբ վերանվանվել է` կոչվելով Օպերայի և բալետի պետական թատրոն^[3]։ 1930-ական թվականների վերջին Դուշանբեի գլխավոր փողոցում սկսվել է թատրոնի նոր շենքի շինարարությունը, որը կառուցվում էր դասական ոճով` ազգային զարդանախշերի տարրերով^[4]։ Ճարտարապետներն էին Ա. Յունգերը, Դ. Բիլիբինը, Վ. Գոլլին, Մ. Զախարովը^[5]^[6]։ 1941 թվականի ապրիլին, Տաջիկական գրականության և արվեստի տասնօրյակի շրջանակներում թատրոնը «Վոսեի ապստամբությունը» ներկայացմամբ հանդես է եկել մոսկովյան հանդիսատեսի առաջ և արժանացել է բարձր գնահատականի^[1]։ Դրանից բացի, մայրաքաղաքային հանդիսատեսը տեսել է ազգային երաժշտական ստեղծագործություններ. Սերգեյ Բալասանյանի և Շարիֆ Բոբոկալոնովի «Առևտրական Կովան» օպերան, Ալեքսանդր Լենկսու «Երկու վարդ» բալետը, Սերգեյ Բալասանյանի և Սամուիլ Ուրբախի «Լոլա» երաժշտական ներկայացումը^[2]։ Թատրոնի աշխատակազմն իր կատարած աշխատանքի համար պարգևատրվել է ԽՍՀՄ բարձրագույն` Լենինի շքանշանով^[2]։ Թատրոնն իր գործունեությունը չի դադարեցրել նաև Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ` 1941-1945 թվականներին բեմադրելով մի քանի երաժշտական ներկայացումներ, այդ թվում և` «Տահիր և Զուխրա» ներկայացումը։ 1944 թվականին թատրոնն սկսում է բեմադրել ռուս, արևմտաեվրոպական և խորհրդային դասականների ստեղծագործություններ. «Եվգենի Օնեգին», «Կարմեն», «Ռիգոլետո», «Կետո և Կոտէ» օպերաները, «Կարապի լիճ», «Դոն Կիխոտ», «Բախչիսարյան շատրվան», «Մոխրոտիկը», «Ամպրոպի կածանով» բալետները, «Գնչուական բարոն», «Չղջիկ», «Սիլվիա», «Մարիցա», «Սևաստոպոլյան վալս» օպերետները։ 1947 թվականին բալետի խումբը բեմադրում է Սերգեյ Բալասանյանի «Լեյլի և Մեջուն» բալետը, որը 1949 թվականին ստացել է Ստալինյան մրցանակ։ Հետագա տարիներին թատերախումբը համալրվում է պրոֆեսիոնալ կատարողներով, ովքեր ավարտել էին Մոսկովյան և Տաշքենդի կոնսերվատորիաները և Լենինգրադի խորեոգրաֆիայի ուսումնարանը^[1]^[2]։ 1954 թվականին թատրոնը կոչվում է տաջիկ գրող Սադրիդդին Այնիի անունով^[3]։ 1957 թվականին թատրոնը մասնակցում է Տաջիկական գրականության և արվեստի երկրորդ տասնօրյակին, որի շրջանակներում ցուցադրում է Մոսկվայի կոնսերվատորիայի շրջանավարտ Շարոֆիդին Սայֆիդինովի «Պուլատ և Գուլրու» օպերան։ 1960 թվականին կայացել է Զիյադուլլո Շահիդի «Կոմդե և Մադան» օպերայի առաջնախաղը, որի մեջ մշակված էին տաջիկական ազգային երաժշտության տարրեր։ Այդ ստեղծագործությունը մինչև այսօր թատրոնի խաղացանկում է^[1]^[7]։ 1971 թվականին թատրոնին տրվում է ակադեմիական կարգավիճակ։ Այդ տարիներին թատրոնը ներկայացնում է ժամանակակակից և հեղափոխական թեմաներ, հայտնվում են Յակուբ Սաբզանովի «Վերադարձ» (1967) օպերան, Յուրի Տեր-Օսիպովի «Հայրենիքի զավակը» (1967) բալետը, Սաիդ Խարաևի հերոսական օպերաները, Դամիր Դուստմուհամեդովի «Ժողովրդից անիծվածը» (1973) և «Ազգի զինվորները» (1984) օպերաները^[1]^[2]։ Միևնույն ժամանակ, բեմադրվում են ներկայացումներ երեխաների համար. Յուրի Տեր-Օսիպովի «Մանչուկը և Կառլսոնը» բալետը (1977)^[2], Ֆատոխ Օդինի «Ծուռ ոտքերով այծիկը» օպերան, Դամիր Դուստմուհամեդովի «Նապաստակի տնակը» օպերան, Տոլիբ Շահիդիի «Կախարդական խնձորները», «Գեղեցկուհին և հրեշը» օպերաները, Ամիրբեկ Մուսաևի «Անտառային հեքիաթ» օպերան^[1]։ Թատրոնի զարգացմանը տարբեր տարիներին աջակցել են^[8].

դիրիժորներ - Է. Դ. Հայրապետյանց, Դ. Է. Դալգատ, Լ. Գ. Կաուֆման, Լ. Յա. Լևին,
ռեժիսորներ - Ա. Ն. Բակալեյնիկով, Ռ. Ա. Կորոխ, Ա. Ա. Մակարովսկի, Բ. Մ. Մարտով, Շ. Նիզոմով, Վ. Յա. Ռեյնբախ, Ս. Սաիդմուրադով,
բալետմաստերներ - Գ. Վալամատ-զադե, Կ. Յա. Գոլեյզովսկի, Ա. Ի. Պրոցենկո, Լ. Ա. Սերեբրովսկայա,
նկարիչներ - Զ. Սաբիրով, Ռ. Սաֆարով, Վ. Ս. Սուսլով, Վ. Ի. Ֆուֆիգին, Ե. Գ. Չեմոդուրով։

Տաջիկստանի անկախացումից հետո թատրոնը շարունակում է զարգացնել ազգային մշակույթը` անդրադառնալով Տաջիկստանի պատմության ավելի ուշ շրջաններին։ 1999 թվականին կայացել է Տոլիբ Շահիդիի «Ամիր Իսմոիլ» պատմական դրամայի առաջնախաղը` ըստ Նուր Տաբարովի և Նիզոմ Կոմիսի լիբրետոյի և նվիրվել է Սամանիների պետության 1100-ամյակին^[1]։

Ներկայացումներ խմբագրել

Ազգային օպերաներ խմբագրել

«Վոսեի ապստամբություն» (1939)
«Առևտրական Կովան» (1941)
«Տահիր և Զուխրա» (1944)
«Հարսնացուն» (1946)
«Բախտիոր և Նիսո» (1954)
«Պուլատ և Գուլրու» (1957)
«Կոմդե և Մադան» (1960)
«Հայտնի փեսացուն» (1961)
«Վերադարձ» (1967)
«Շերակ» («Լեգենդ Շերակի մասին») (1970)
«Ժողովրդից անիծվածը» (1973)
«Այնի» (1978)
«Ստրուկներ» (1981)
«Ազգի զինվորները» (1984)
«Ոսկե գյուղ»
«Կրակի պահապանը»
«Ռոստամ և Զոհրաբ
«Ամիր Իսմոիլ» (1999)

Ազգայի բալետներ խմբագրել

«Երկու վարդ» («Երկու ծաղիկ») (1941)
«Լեյլի և Մեջուն» (1947)
«Դիլբար» (1954)
«Երկնագույն գորգ» (1958)
«Լեռնային լեգենդ» (1964)
«Հայրենիքի զավակը» (1967)
«Սեր և սուր» (1972)
«Վաշխառուի մահը» (1978)
«Սրտի հիշողություն»
«Յուսուֆ և Զուլեյհա»

Այլ ստեղծագործություններ խմբագրել

«Լոլա» (երաժշտական ներկայացում, 1941)
«Հեռուների կանչը» (օրատորիա)

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 «О Театре». Արխիվացված է = Таджикский государственный академический театр оперы и балета имени Садриддин Айни օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Таджикский театр оперы и балета(ռուս.) // Музыкальная энциклопедия. — 1973—1982.
↑ ^3,0 ^3,1 «Таджикскому театру оперы и балета исполняется 70 лет». Avesta.Tj. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
↑ «Таджикский Академический Театр оперы и балета им. Садриддина Айни». www.rutraveller.ru. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
↑ «Душанбе: Питерская архитектура Востока». Ivashenko.Today. 2015 թ․ փետրվարի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 22-ին.
↑ «Душанбе: история в фотографиях - Подарок Сталина. Часть I | Новости Таджикистана ASIA-Plus». Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 22-ին.(չաշխատող հղում)
↑ «Репертуар Таджикского государственного академического театра оперы и балета имени Садриддин Айни». Таджикский государственный академический театра оперы и балета имени Садриддин Айни. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
↑ «ТАДЖИКСКИЙ ТЕАТР ОПЕРЫ И БАЛЕТА в музыкальной энциклопедии». www.music-dic.ru. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 22-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տաջիկստանի օպերայի և բալետի թատրոն» հոդվածին։

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 «О Театре». Արխիվացված է = Таджикский государственный академический театр оперы и балета имени Садриддин Айни օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)

[:1-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Таджикский театр оперы и балета(ռուս.) // Музыкальная энциклопедия. — 1973—1982.

[:2-3] 3,0 ^3,1 «Таджикскому театру оперы и балета исполняется 70 лет». Avesta.Tj. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին.

[4] «Таджикский Академический Театр оперы и балета им. Садриддина Айни». www.rutraveller.ru. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին.

[5] «Душанбе: Питерская архитектура Востока». Ivashenko.Today. 2015 թ․ փետրվարի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 22-ին.

[6] «Душанбе: история в фотографиях - Подарок Сталина. Часть I | Новости Таджикистана ASIA-Plus». Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 22-ին.(չաշխատող հղում)

[7] «Репертуар Таджикского государственного академического театра оперы и балета имени Садриддин Айни». Таджикский государственный академический театра оперы и балета имени Садриддин Айни. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 19-ին.

[8] «ТАДЖИКСКИЙ ТЕАТР ОПЕРЫ И БАЛЕТА в музыкальной энциклопедии». www.music-dic.ru. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 22-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]