Վարշավա

Վարշավա
Քաղաք
	Վարշավա
	Warszawa
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Լեհաստան
Ենթարկում	Մայրաքաղաք
Ներքին բաժանում	Śródmieście, Բյալոլենկա, Բեմովո, Բելյանի, Մոկոտուվ, Պրագա-Պոլուդնե, Ուրսիյանով, Վոլյա, Targówek?, Օխոտա, Wawer?, Praga-Północ?, Ursus?, Żoliborz?, Włochy?, Վիլյանուվ, Wesoła? և Rembertów?
Քաղաքապետ	Խանա Գրոնկեվիչ-Վալց
Հիմնադրված է	13-րդ դար թ.
Տվյալ կարգավիճակում	1300 թվականից
Մակերես	523 կմ²
ԲԾՄ	103 մ
Պաշտոնական լեզու	լեհերեն
Խոսվող լեզուներ	լեհերեն
Բնակչություն	▲ 1 810 598 մարդ (2012)
Խտություն	3461 մարդ/կմ²
Ագլոմերացիա	3 100 000
Ժամային գոտի	UTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ	+48 22
Փոստային դասիչ	00-001 - 04-999
Ավտոմոբիլային կոդ	WA, WB, WD, WE, WF, ; WH, WI, WJ, WK, WN, ; WT, WU, WW, WX, WY
Պաշտոնական կայք	um.warszawa.pl
	Վարշավա (Լեհաստան)
	Վարշավա (Լեհաստան)
	Վարշավա Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վարշավա (այլ կիրառումներ)

Վարշավա (լեհ.՝ Warszawa), Լեհաստանի մայրաքաղաքը, քաղաքական, տնտեսական մշակութային և գիտական կենտրոնը։ Տարածքով և բնակչությամբ ամենամեծն է Լեհաստանում։

Գտնվում է Մազովեցկի դաշտավայրում, Վիսլա գետի ափերին՝ Բալթիկ ծովից մոտ 260 կմ և Կարպատյան լեռնաշղթայից 300 կմ հեռավորության վրա։

Բնակչություն խմբագրել

Վարշավան ունի 1.711 միլիոն բնակչություն, իսկ արվարձանները ներառյալ 2.666 միլիոն, Եվրամիության երկրների քաղաքների ցանկում բնակչության քանակով իններորդն է։

Բնակչությունը 1880—2000

1700 - 30 000
1792 - 120 000
1800 - 63 400
1830 - 139 700
1850 - 163 600
1882 - 383 000
1900 - 686 000
1925 - 1 003 000
1939 - 1 300 000
1945 - 422 000 (սեպտեմբերին)
1956 - 1 000 000
1960 - 1 139 200
1970 - 1 315 600
1975 - 1 436 100
1980 - 1 596 100
1990 - 1 611 800
2002 - 1 707 100 (Վեսոլա շրջանին միանալուց հետո )
2004 - 1 676 600 (2 760 000 արվարձանների հետ միասին)
2005 - 1 694 825 (2 880 000 արվարձանների հետ միասին)
2006 - 1 700 536 (2 870 000 արվարձանների հետ միասին)

Բնակչության 1700-2021 թվականների վիճակագրություն

Տարի	Բնակչություն
1700	30 000 մարդ
1750	25 000 մարդ	^[1]
1770	40 000 մարդ	^[1]
1792	100 000 մարդ	^[1]
1800	63 400 մարդ
1830	139 700 մարդ
1850	163 600 մարդ
1882	383 000 մարդ
1897	638 000 մարդ
1900	686 000 մարդ
1925	1 003 000 մարդ
1939	1 300 000 մարդ
1945	422 000 մարդ
1956	1 000 000 մարդ
1960	1 139 200 մարդ
1970	1 315 600 մարդ
1975	1 436 100 մարդ
1980	1 596 100 մարդ
1990	1 611 800 մարդ
2002	1 707 100 մարդ
2004	1 676 600 մարդ
2005	1 694 825 մարդ
2006	1 700 536 մարդ
2011	1 708 491 մարդ	^[2]
2012	1 715 517 մարդ	^[3]
2013	1 724 404 մարդ	^[4]
2014	1 735 442 մարդ	^[5]
2015	1 744 351 մարդ	^[6]
2016	1 753 977 մարդ	^[7]^[8]
2017	1 764 615 մարդ	^[9]
2018	1 777 972 մարդ	^[10]
2019	1 790 658 մարդ	^[11]^[8]^[12]
2021	1 860 281 մարդ	^[13]

Ճարտարապետություն խմբագրել

Վարշավայի հիմնական մասը տեղադրված է Վիսլայի ձախ, բարձրադիր ափին և ընդգրկում է քաղաքի պատմական կորիզը՝ Հին (Ստարե Մյաստո) ու Նոր (Նովե Մյաստո) քաղաքները, երկուսն էլ՝ փողոցների ուղղանկյուն ցանցով, կենտրոնադիր Շուկայի հրապարակով։ Հին քաղաքում պահպանվել են բերդապարիսպները (XIV-XV-րդ դդ․), XV-XVIII-րդ դդ․ տներ, գոթական ոճի կոստյոլ (XV-րդ դ․), Նոր քաղաքում՝ գոթական ոճի (XV-րդ դ․) և XVI-XVII-րդ դդ․ կոստյոլներ, մենաստաններ։ XVI-XVIII-րդ դդ․ Վարշավայի կառուցապատումը տարածվել է դեպի հարավ և արևմուտք, կառուցվել են բազմաթիվ պալատներ, կոստյոլներ, «Լազենկի» պալատա-պուրակային համալիրը և այլն։ XIX դարասկզբից կազմավորվել է Վարշավայի նոր կենտրոնը՝ կանոնավոր թաղամասերով, կլասիցիզմի ոճի բնակելի և հասարակական շենքերով, Թատերական և Բանկային հրապարակային համալիրներով։ XIX-րդ դ․ 2-րդ կեսին - XX-րդ դդ․ 30-ական թթ․ Վարշավայի ծայրամասերը տարերայնորեն կառուցապատվել են եկամտաբեր տներով, անբարեկարգ բնակելի թաղամասերով, ի հակադրություն կենտրոնի շքեղ կառուցապատմանը՝ էկլեկտիկ ոգով, մոդեռն, իսկ ավելի ուշ՝ ֆունկցիոնալիզմի ոճերով։ 1945 թվականից հետո ամբողջությամբ վերականգնվել են գերմանաֆաշիստական զորքերի ավերած Հին և Նոր քաղաքները, ինչպես և կարևոր ճարտարապետական հուշարձանները։ Ըստ Վարշավայի վերակառուցման նախագծի (1946) ստեղծվել են «Արևելք-Արևմուտք» և «Հյուսիս-Հարավ» փոխհատվող գլխավոր մայրուղիները, վերականգնվել են Մարշալկովսկի փողոցը՝ Սահմանադրության հրապարակի անսամբլով (1950-52), Մշակույթի և գիտության պալատով (1952-55, ճարտարապետ՝ Լև Ռուդնև), բնակելի ու հասարակական շենքերի կենտրոնական նոր անսամբլով (1961 թվականից՝ ճարտարապետ՝ Զ․ Կարպինսկի և այլք)։ Ստեղծվել են բնակելի նոր թաղամասեր, կառուցվել են Կուսակցության տունը (այժմ՝ Ֆինանսաբանկային կենտրոնը, 1948-51, ճարտարապետ՝ Եվգենիուշ Վեժբիցկի և այլք), Վիճակագրական գլխավոր վարչությունը (1948-54, ճարտ․ Ռ․ Գուտտ), սեյմի շենքը (1948-52, ճարտ․՝ Բոհդան Պնևսկի), Տասնամյակի մարզադաշտը (1954-55, ճարտ․՝ Եժի Հրինևեցկի և այլք), Գդանսկի երկհարկանի կամուրջը (1959), «Սուպերսամ» խանութը (1962, ճարտարապետներ՝ Մացիեյ Կրասինսկի և այլք)։ Նշանավոր հուշակառույցներից են․ Սիգիզմունդ III-ի սյունը (1643), Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի (1828-30, քանդակագործ՝ Բերտել Տորվալդսեն), Ադամ Միցկևիչի (1898, քանդակագործ՝ Ցիպրիան Գոդեբսկի), Ֆրեդերիկ Շոպենի (1907-1926, քանդակագործ՝ Վացլավ Շիմանովսկի), Գետտոյի հերոսների (1948, քանդակագործ՝ Նաթան Ռապոպորտ, ճարտարապետ՝ Լեոն Սուզին), Վարշավայի հերոսների (1964, քանդակագործ՝ Մարյան Կոնեչնի) հուշարձանները, խորհրդային բանակի մարտիկների դամբարանը (1950, ճարտ․՝ Բոհդան Լյահերտ, քանդակագործներ՝ Ե. Յարնուշկևիչ, Ստանիսլավ Լիսովսկի)։

Կլիմա խմբագրել

Վարշավա (1971-2000)ի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F)	13.8 (56.8)	17.2 (63)	22.9 (73.2)	30.5 (86.9)	32.8 (91)	35.1 (95.2)	36.0 (96.8)	37.1 (98.8)	34.5 (94.1)	25.9 (78.6)	18.9 (66)	15.4 (59.7)	37.1 (98.8)
Միջին բարձր °C (°F)	0.4 (32.7)	1.9 (35.4)	6.8 (44.2)	13.1 (55.6)	19.3 (66.7)	21.9 (71.4)	23.6 (74.5)	23.4 (74.1)	17.9 (64.2)	12.3 (54.1)	5.5 (41.9)	1.9 (35.4)	12.3 (54.1)
Միջին օրական °C (°F)	−2.2 (28)	−1.1 (30)	2.9 (37.2)	8.1 (46.6)	13.7 (56.7)	16.6 (61.9)	18.3 (64.9)	17.9 (64.2)	13.3 (55.9)	8.4 (47.1)	2.9 (37.2)	−0.5 (31.1)	8.2 (46.8)
Միջին ցածր °C (°F)	−4.8 (23.4)	−4.0 (24.8)	−1.0 (30.2)	3.1 (37.6)	8.1 (46.6)	11.3 (52.3)	12.9 (55.2)	12.3 (54.1)	8.6 (47.5)	4.4 (39.9)	0.3 (32.5)	−2.8 (27)	4.0 (39.2)
Ռեկորդային ցածր °C (°F)	−30.7 (−23.3)	−27.6 (−17.7)	−22.6 (−8.7)	−6.9 (19.6)	−3.1 (26.4)	1.8 (35.2)	4.6 (40.3)	3.0 (37.4)	−1.6 (29.1)	−9.6 (14.7)	−17.0 (1.4)	−24.8 (−12.6)	−30.7 (−23.3)
Տեղումներ մմ (դյույմ)	22.1 (0.87)	22.0 (0.866)	28.1 (1.106)	34.8 (1.37)	50.7 (1.996)	71.3 (2.807)	73.2 (2.882)	59.0 (2.323)	49.0 (1.929)	38.2 (1.504)	36.6 (1.441)	34.6 (1.362)	519.6 (20.457)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ {{{միավոր տեղումների օրեր}}})	15	14	13	12	12	13	13	12	12	13	14	16	159
Աղբյուր #1: World Meteorological Organization^[14]
Աղբյուր #2: Royal Netherlands Meteorological Institute^[15]

Տես նաև խմբագրել

Վարշավայի համալսարան

Ծանոթագրություններ խմբագրել

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վարշավա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։

[_9546d10038ff818e-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Życie codzienne w Warszawie okresu oświecenia (польск.) — Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969. — P. 55.

[_6c5fcb01741e4a63-2] ttps://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-w-gminach-wedlug-stanu-w-dniu-31-12-2011-r-bilans-opracowany-w-oparciu-o-wyniki-nsp-2011,2,1.html

[_712d313740b7bd69-3] ttps://web.archive.org/web/20140426005824/http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-w-2012-r-stan-w-dniu-31-xii-2012-r-,6,11.html

[_e72ea4d21ff6335f-4] ttps://web.archive.org/web/20160714075352/http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-stan-w-dniu-31-xii-2013-r-,6,16.html

[_e0ccc50f7aa996c3-5] ttps://web.archive.org/web/20160627233816/http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-stan-w-dniu-31-xii-2014-r-,6,17.html

[_d7dbd147df4bbd53-6] ttp://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-stan-w-dniu-31-grudnia-2015-roku,6,19.html

[_1612f50f04e1b6ff-7] ttps://web.archive.org/web/20170616104000/https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/

[_3c42e3016de11e73-8] 8,0 ^8,1 https://www.polskawliczbach.pl/Warszawa

[_a3d5ae229b9babdb-9] ttps://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-w-2017-r-stan-w-dniu-31-xii,6,23.html

[_ac0f3185edddfe03-10] ttps://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-r-stan-w-dniu-31-xii,6,25.html

[_a0d99cf31fd8e813-11] ttps://bdl.stat.gov.pl/

[_2b399d2d435a337f-12] ttp://www.um.warszawa.pl/warszawa-w-liczbach

[_59c535b3857536df-13] ttps://bdl.stat.gov.pl/api/v1/data/localities/by-unit/071412865011-0918123?var-id=1639616&format=jsonapi

[WMO-14] «World Weather Information Service - Warsaw». WMO. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.

[15] «Warszawa extreme values». KNMI. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 8-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]