Վասիլի Երանելու տաճար
Վասիլի Երանելու տաճարը (ռուսերեն՝ Собор Василия Блаженного), որը նաև հայտնի է Պոկրովսկի տաճար (Покровский собор) անունով։ Ուղղափառ տաճար է Մոսկվայի կենտրոնում, Կարմիր հրապարակի վրա։ Տաճարը ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչվել է համաշխարհային ժառանգության հուշարձան[1]։
| Վասիլի Երանելու տաճար Собор Василия Блаженного | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Երկիր | Ռուսաստան | ||
| Քաղաք | Մոսկվա, Կարմիր հրապարակ | ||
| Թեմ | Մոսկովյան | ||
| Նախագծի հեղինակ | Պոստնիկ Յակովլև | ||
| Շինարարության սկիզբ | 1550 | ||
| Շինարարության վերջ | 1560 | ||
| Կարգավիճակ |
| ||
| Վիճակ | Գերազանց | ||
| 🌐 | saintbasil.ru(ռուս.) և shm.ru/museum/hvb/(ռուս.) | ||
 | |||
 | |||
|
ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն , օբյեկտ № 545 ռուս.. • անգլ.. • ֆր. |
Պատմություն խմբագրել
Կառուցվել է 1555 - 1561 թվականներին, Իվան IV Ահեղի կողմից՝ ի հիշատակ Կազանի և Աստրախանի խանությունների դեմ իր կրած հաղթանակների։ Գոյություն ունի մի քանի վարկած տաճարի շինարարության հեղինակության վերաբերյալ. մեկ վարկածի համաձայն, տաճարը կառուցողը պսկովցի ճարտարապետ Բարման է, ըստ մեկ այլի՝ այն կառուցել են Իտալիայից հրավիրված ճարտարապետները։ Գոյություն ունի նաև երրորդ պատմությունը, ըստ որի տաճարի ճարտարապետը եղել է Արևմտյան Եվրոպայից ժամանած մի անհայտ վարպետ (ենթադրաբար` իտալացի)։ Սրանով էլ բացատրվում է տաճարի յուրօրինակ ոճը, որը ներառում է թե՛ ռուսական ավանդական, թե՛ Վերածննդի դարաշրջանի եվրոպական ճարտարապետության տարրեր։ Այնուամենայնիվ, այս տեսակետը ևս փաստացի ապացույց չունի[2][3]։ Ըստ մեկ այլ հայտնի լեգենդի՝ տաճարի կառուցումից հետո ճարտարապետներ Բարմային ու Պոստնիկին Իվան Ահեղի հրամանով կուրացրել են, որպեսզի նրանք էլ երբեք նմանատիպ շինություն չնախագծեն։ Սակայն այս լեգենդը բացառում է Պոստնիկի՝ տաճարի ճարտարապետ լինելը, քանի որ նա տարիներ հետո այլ կառույցներ է նախագծել[4]։ Այսպես թե այնպես, Վասիլի Երանելու տաճարը ռուսական ճարտարեպետական կոթողների գլուխգործոցներից մեկն է։
Սկզբնականապես տաճարը նվիրված էր Տիրամորը. ապա այն կոչվեց հանուն Երրորդության («Троицкий собор»), մինչև Վասիլի Երանելու անվան վերջնական հաստատումը։ Սույն Վասիլին մի ոմն խելագար էր, ըստ Ռուսական Ուղղափառ Եկեղեցու դոգմաների՝ «Քրիստոսի խենթ» (այդ եկեղեցու գաղափարախոսության համաձայն, խելագարներն արժանանում էին հատուկ պաշտամունքի և շատ դեպքերում՝ սրբացման)։
Բոլշևիկյան հեղափոխությունից հետո տաճարը հրաշքով փրկվեց բոլշևիկների ավերածություններից և փակվելուց հետո (1929) վերածվեց թանգարանի։ Այժմ այն Պետական պատմական թանգարանի մասնաճյուղ է։
Տաճարը խորհրդանշում է Երկնային Երուսաղեմը, սակայն նման վառ գույների ընտրության պատճառը մինչ օրս էլ հանելուկ է մնում։
1588 թվականին կառուցվում է Վասիլի Երանելու եկեղեցին։ Ճարտարապետական տեսանկյունից այն առանձին շինություն է՝ իր առանձին մուտքով։
XVII դարի երկրորդ կեսին տաճարի արտաքին տեսքը զգալի փոփոխություններ է կրում. որոնցից ամենաէականը շեմքի կառուցումն էր։ Պյոտր Խավսկու՝ 1722 թվականի գրքում առկա տեղեկությունների՝ այդ տարիներին տաճարի համալիրը ներառում էր 18 եկեղեցի[5]։
1817 թվականի վերանորոգման ժամանակ ճարտարապետ Օսիպ Բովեն տաճարի հիմքային պատը ամրացնում է քարով՝ ավելի դիմացկուն ու ապահով դարձնելով այն։ Տաճարին ամենամեծ վնասը հասցնում էին հաճախակի բնույթ կրող հրդեհները, որոնց հետևանքով դեռ 16-րդ դարից սկսած համալիրը պարբերաբար ռեստավրացվում է[6]։ Այս է պատճառը, որ համալիրի պատմության ընթացքում Վասիլի Երանելին բազմիցս փոխել է իր ընդհանուր կերպարը՝ կարծես հարմարվելով դարաշրջանի ճաշակին։ Տաճարի վերաբերյալ փաստաթղթերում 1737 թվականին առաջին անգամ հիշատակվում է ճարտարապետ Իվան Միչուրինի անունը, որի գլխավորությամբ իրականացվել են տաճարի արտաքին ու ներքին վերականգնման աշխատանքները նույն թվականի «հոգեգալուստի հրդեհից» հետո (Հոգեգալուստի տոնի ժամանակ բռնկված հրդեհը)։
Վերականգնողական մյուս աշխատանքներն արդեն իրականացվել են Եկատերինա II-ի օրոք՝ 1784-1786 թվականներին, ճարտարապետ Իվան Յակովլևի գլխավորությամբ[7]։ Տաճարը վերանորոգվել է նաև 1900-1920-ական թվականներին[8]։
1923 թվականին որոշվում է տաճարի ներսում պատմահնագիտական թանգարան հիմնել։ Նույն թվականի մայիսի 21-ից թանգարանը իր դռները բացում է այցելուների առջև՝ մինչ օրս երբեք չփակվելով։
Վասիլի Երանելու տաճարի բարձրությունը 65 մետր է։ Ընդհանուր առմամբ համալիրը բաղկացած է 9 եկեղեցուց (այդ թվում՝ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին) և 11 գմբեթից։ Տաճարի առաջին հարկի մեծ մասը զբաղեցնում է Վասիլի Երանելու եկեղեցին, իսկ երկրորդ հարկը՝ նախասրահը, պատկերասրահներն ու մնացած եկեղեցիները։ Տաճարի ներկայիս զանգակատունը կառուցվել է 1680-ական թվականներին՝ հին զանգակատան տեղում։
Ներկայումս տաճարը Ռուսաստանի Պետական պատմական թանգարանի մաս է։ 1931 թվականից[9] տաճարի դիմաց կանգնեցվում են ռուս ազգային հերոս Կուզմա Մինինի և իշխան Դմիտրի Պոժարսկուն նվիրված հուշարձանը։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Kremlin and Red Square, Moscow (WHS card)». UNESCO. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
- ↑ Журнал Советская архитектура
- ↑ Памятники архитектуры, 1983, էջ 399
- ↑ Первое достоверное упоминание о возведении храма Покрова Богоматери относится к осени 1554 года. Считается, что поначалу это был деревянный собор. Он простоял немногим более полугода и был разобран перед началом строительства каменного собора в 1555 г., сохранившегося до наших дней. Проект «Искатели», фильм «Развенчание легенды» Արխիվացված 2015-10-04 Wayback Machine
- ↑ «Семисотлетие Москвы, или Указатель источников к её топографии и истории за семь веков»
- ↑ Памятники архитектуры, 1983, էջ 402
- ↑ Белянкин, 1867 с. 18
- ↑ Зодчие Москвы времени эклектики, модерна и неоклассицизма (1830-е — 1917 годы): илл. биогр. словарь / Гос. науч.-исслед. музей архитектуры им. А. В. Щусева и др. — М.: КРАБиК, 1998. — С. 102. — 320 с. — ISBN 5-900395-17-0
- ↑ «Памятник Минину и Пожарскому». Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2005 թ․ մայիսի 6-ին.
Աղբյուրներ խմբագրել
- Encyclopaedia Britannica, Micropaedia, 15-th edition (1984), Vol. VIII, Page 775
Գրականություն խմբագրել
- Гиляровская, Надежда Владимировна Храм Василия Блаженного на Красной площади в Москве: Памятник русской архитектуры ХVI—ХVII века. — М.-Л.: Искусство, 1943. — 12, [8] с. — (Массовая библиотека). (обл.)
- Волков, Александр Мелентьевич Зодчие: Роман / Послесловие: доктор исторических наук Зимин, Александр Александрович, Рисунки И. Година. — Переизд.. — М.: Детская литература (издательство), 1986. — 384 с. — (Библиотечная серия). — 100 000 экз. (1-е издание — 1954)
- Либсон, Владимир Яковлевич, Домшлак М. И., Аренкова Ю. И. и др. Кремль. Китай-город. Центральные площади // Памятники архитектуры Москвы (книжная серия). — М.: Искусство, 1983. — С. 398-403. — 504 с. — 25 000 экз.
- Аверьянов К. Главный храм Москвы // Наука в России. 2011. № 4. С. 88 – 95.
- Лука Евдокимович Белянкин. Историческія записки и свѣдѣнія о Покровскомъ и святаго Василія Блаженнаго соборѣ. Тип. В. Кирилова, 1847.
- Мельник, Александр Гаврилович Интерьеры храмов второй половины XVI века, созданные под влиянием внутреннего оформления московского собора Покрова на Рву // Памятники истории, культуры и природы Европейской России. Тезисы докладов VI конференции. — Нижний Новгород, 1995. — С. 176-177.
- Мельник, Александр Гаврилович Кто построил собор Покрова на Рву в Москве? // Сообщения Ростовского музея. — Ростов, 2012 - Вып. 19. — С. 142-154.
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Վասիլիի Երանելու տաճարի պաշտոնական կայք (ռուս.)
- Վասիլիի Երանելու տաճարի մասին (ռուս.)
- Պետական պատմական թանգարան home page Արխիվացված 2021-12-14 Wayback Machine
- https://instagram.com/saint_basils_cathedral/
- VLOG: St Basil's Cathedral Light Show Արխիվացված 2021-06-21 Wayback Machine
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վասիլի Երանելու տաճար» հոդվածին։ |