Սկվոնտո
Տիսկվանտում (Տիքսվոնտում), Tisquantum, եվրոպական նորաբնակների շրջանում հայտնի Սկվոնտո կամ Սկվանտո պարզեցված անվամբ (Squanto) (1580-ականներից 1622 թվականի նոյեմբեր), հնդկացի ալգոնկինյան պատուկսետների ցեղից (այժմ անհետացած, վամպանոագների համադաշնության մեջ մտնող), օգնել է ամերիկացի առաջին գաղութատերերին («հայր-պիլիգրիմներին») Նոր Աշխարհում վերապրել 1620-1621 թվականների ձմեռը։ Ի հիշատակ Սքվոնտոյի ցուցաբերած օգնության ԱՄՆ-ում նշվում Է Գոհաբանության օրը։
Կենսագրություն խմբագրել
1614 թվականին արշավանքից վերադառնալով հայրենի բնակավայր՝ Տիսկվոնտումը գերեվարվել է նավապետ Ջոն Սմիթի արշավախմբի մասնակից, ստրկավաճառ Թոմաս Հանթի կողմից։ Հանթը մտադիր էր Մալագայում վաճառել ձուկ, եգիպտացորեն և ստրկության մեջ հայտնված հնդկացիներին[1]։ Տեղական առաքելության վանականները իմացել են այդ մասին և քրիստոնյա դարձնելու նպատակով իրենց մոտ են վերցրել հնդկացիներին, այդ թվում Տիսկվոնտումին[2]։ Տիսկվոնտումը համոզեց վանականներին տուն վերադառնալ։ Սակայն ի սկզբանե Տիսկվոնտումը եղել է Լոնդոնում, որտեղ ապրել է մի քանի տարի՝ աշխատելով խանութների շինարար Ջոն Սլեյնիի մոտ, ով նրան անգլերեն է սովորեցրել։ Սլեյնին Տիսկվոնտումին վերցրել է իր հետ՝ լողալով դեպի Քուփերի ծովածոց՝ Նյուֆաունդլենդ կղզի[3]։ Նոր Անգլիա հասնելու համար Տիսկվոնտումը փորձել է միանալ Հյուսիսային Ամերիկայի արևելյան ափի արշավախմբին, սակայն, երբ նրան մերժել են, նա 1618 թվականին ինքնուրույն հասել Է Նոր Անգլիա։
Ոչ ուշ 1619-ին Տիսկվոնտումը Նոր Անգլիայի ափը հետազոտող արշավախմբի կազմում վերադարձել է հայրենի հողեր։ Շուտով նա իմացավ, որ պատուկսետների ցեղը, ինչպես նաև Նոր Անգլիայի ափամերձ հատվածի ցեղերի մեծ մասը (հիմնականում վամպանոագները և մասաչուսեթները) մեծապես տուժել են ժանտախտի համաճարակներից, ինչպես նաև, հավանաբար, բնական ծաղկից։ Վերջին շրջանում եղել են տվյալներ, որ տարածվել է ոչ թե նշված հիվանդությունների համաճարակը, այլ վարակիչ դեղնախտը[4], քանի որ հնդկացիները չունեին դիմադրողականություն Եվրոպայում տարածված վարակիչ հիվանդությունների նկատմամբ։
Ի վերջո Տիսկվոնտումը բնակություն է հաստատել «հայր-պիլիգրիմների» մոտ՝ այն վայրում, որտեղ նախկինում գտնվում էր նրա հայրենի գյուղը. անգլիացիները նոր գյուղին տվել են Պլիմուտ անունը։ Նա անգլիացիներին օգնել է վերապրել բացառապես առաջին խիստ ձմեռը՝ նրանց սովորեցնելով պարարտանյութերի միջոցով տեղական մշակաբույսերի բերքի բարձրացման մեթոդները։ Նա նաև ցույց տվեց նրանց լավ ձկնորսության տեղերը։
1621 թվականին Սկվոնտոն ծառայել է որպես վերաբնակիչների ուղեկցորդ և թարգմանիչ Սթիվեն Հոպկինսի և Էդվարդ Ուինսլոուի՝ վամպանոագների սահեմի (գերագույն առաջնորդ) դիվանագիտական առաքելության ժամանակ, որն այսօր հայտնի է Մասասոյտ անունով։ Նահանգապետ Ուիլյամ Բրեդֆորդի հանձնարարությամբ նույն ամռանը հաջորդ առաքելության ժամանակ վամպանոագները գերի էին վերցրել Սքվոնտոյին, երբ նա տեղեկություններ էր հավաքում Նեմասկետ գյուղի ուրացորդ-առաջնորդի համար (նրա տեղում այժմ գտնվում է Մասաչուսեթս նահանգի Միդլբորո քաղաքը)։ Մայլզ Սթենդիշը Պլիմուտից 10 հոգուց բաղկացած ջոկատ է ուղարկել, որպեսզի կամ ետ մղի Սկվոնտոյին, կամ, եթե նա այլևս կենդանի չլինի, վրեժխնդիր լինի նրա մահվան համար։ Սկվոնտոն հայտնաբերվել է անվնաս վիճակում։ Նրա վերադարձից հետո պիլիգրիմները նրան ուրախությամբ ընդունեցին Պլիմուտում, որտեղ նա շարունակում էր կարևոր դեր խաղալ որպես գաղութի խորհրդական և վստահված անձ։
Չնայած դաշինքներ ստեղծելու իր ջանքերին, Սկվոնտոն, ի վերջո, սկսեց կորցնել ինչպես անգլիացիների, այնպես էլ վամպանոագների վստահությունը։ Մասասոյթ-սահեմը, որն ինքն էլ Տիկսվոնտումին ուղարկեց պիլիգրիմներին օգնելու համար, այնուամենայնիվ, չէր վստահում նրան Համադաշնության գործերը բնակեցողների հետ վարելուն։ Նա հանձնարարել է Հոբոտոկ անունով հնդկացուն (հնարավոր է՝ ոչ թե իսկական անուն, այլ մականուն, որը նշանակում է «չար, անհնազանդ») հետևել Տիսկվոնտումին և գործել որպես երկրորդ ներկայացուցիչ։
Վերադառնալով պիլիգրիմների և վամպանոագների միջև խարխլված վստահության վերականգնմանն ուղղված բանակցություններից՝ Տիսկվոնտումը հիվանդացավ տենդով։ Որոշ պատմաբանների կարծիքով՝ նա թունավորվել է վամպանոագների կողմից՝ սահեմին անհավատարմության պատճառով[5]։ Մի քանի օր անց Սկվոնտոն մահացավ այն վայրում, որտեղ գտնվում է Մասաչուսեթս նահանգի ժամանակակից Չաթեմ քաղաքը, և թաղվեց պլիմուտսկի Հուղարկաբլուր գերեզմանատանը գտնվող անանուն գերեզմանում։ Այնուհանդերձ, նրա ջանքերի շնորհիվ վերաբնակիչների և վամպանոագների միջև խաղաղությունը տևեց ևս 50 տարի՝ ընդհուպ մինչև Ֆիլիպ թագավորի պատերազմը։
1846 թվականին նավաշինարար Ջ. Տ. Ֆոսթերը Մեդֆորդում (Մասաչուսեթս) կառուցել է 646 տոննա ջրատարողությամբ Squantum առևտրային նավը, որը պատկանում էր Բոստոնի Thomas B. Wales & Co. ընկերությանը։ Նավը կործանվել է 1860 թվականի հունիսի 14-ին Բոստոնից Բոմբեյ տանող ճանապարհին, որի հետևանքով զոհվել է 3 նավաստի[6]։
Ֆիլմերում խմբագրել
- «Սկվանտո։ Առասպել մարտիկի մասին» (Squanto: A Warrior's Tale) - ռեժ. Քսավյեր Քոլլեր (ԱՄՆ, 1994), Սկվոնտոյի դերում՝ Ադամ Բիչ
- «Սրբեր և օտարներ» (Saints and Strangers) - ռեժ. Փոլ Ա. Էդվարդս (ԱՄՆ, 2015), Սկվոնտոյի դերում՝ Կալանի Կեյպո (Kalani Queypo)
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Squanto
- ↑ Sir Ferdinando Gorges, «A Brief Relation of the Discovery and Plantation of New England» (London: 1622)
- ↑ 1491. Mann, Charles C.
- ↑ Marr JS, Cathey JT. New hypothesis for cause of an epidemic among Native Americans, New England, 1616—1619. Emerg Infect Dis [serial on the Internet]. 2010 Feb. http://www.cdc.gov/EID/content/16/2/281.htm DOI: 10.3201/edi1602.090276
- ↑ Philbrick, Nathaniel: Mayflower, p. 138. Viking, 2006.
- ↑ Gleason, Hall (1937). Old Ships and Ship-Building Days of Medford. Medford, MA: J.C. Miller. էջ 71.
Գրականություն խմբագրել
- Bradford, W. Governor William Bradford’s Letter Book. Boston: Applewood, 2002 (reprint from 1906).
- Bradford, W. Of Plymouth Plantation, 1620—1647. New York: Modern Library 1981 (1856).[1]
- Gorges, Ferdinand. "A Briefe Relation of the Discovery and Plantation of New England, " in Baxter 1890, I:203-40 (1622).
- Morton, T. New English Canaan, or New Canaan. London: Charles Green, 1637.
- Winslow, E. Good Newes from New-England: or A True Relation of Things Very Remarkable at the Plantation of Plimoth in New-England. London: William Bladen and John Bellamie, 1624
- Cell, G.T. «The Newfoundland Company: A Study of Subscribers to a Colonizing Venture», William & Mary Quarterly (WMQ) 22:611-25, 1965.
- Deetz, J. and P.S. Deetz. The Times of Their Lives: Life, Love, and Death in Plymouth Colony. New York: Random House, 2000.
- Mann, Charles. 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus, New York: Random House, 2005.
- Nash, Struggle and Survival in Colonial America, Berkeley, CA: University of California Press, 228-45, 1989.
- Salisbury, N. "Squanto: The Last of the Patuxets, " in D.G. Sweet and G.B. Nash, Struggle and Survival in Colonial America, Berkeley, CA: University of California Press, 228-45, 1989.
- Salisbury, N. Manitou and Providence: Indians, Europeans, and the Making of New England, 1500—1643. New York: Oxford University Press, 1982.
- Weston, Thomas. History of the Town of Middleboro Massachusetts 1669—1905, Boston and New York: Houghton, Mifflin and Company, 1906.