Վիքիպեդիա

Սարադհա Գրուպի ֆինանսական սկանդալ

Սարադհա Գրուպի ֆինանսական սկանդալը խոշոր քաղաքական սկանդալ էր, որը առաջացել էր Պոնզի սխեմայի փլուզմամբ, որը ղեկավարվում էր «Saradha Group»-ի կողմից, ավելի քան 200 մասնավոր ընկերություններից բաղկացած կոնսորցիում, որը ենթադրվում էր, որ կոլեկտիվ ներդրումների սխեմաներ է վարում, որոնք Արևելյան Հնդկաստանում հանրաճանաչ են, բայց սխալմամբ կոչվում են «chit funds»[1][2][3][4]։

Սարադհա Գրուպի ֆինանսական սկանդալ
Տեսակբիզնես ձեռնարկություն
ՎայրԿալկաթա, Հնդկաստան

Խումբը հավաքել է շուրջ ₹200-ից մինչև 300 միլիարդ (4–6 միլիարդ ԱՄՆ $[5]) ավելի քան 1,7 միլիոն ավանդատուներից[6] մինչև 2013 թվականի ապրիլին փլուզվելը։ Սկանդալի հետևանքով Արևմտյան Բենգալիայի նահանգային կառավարությունը, որտեղ տեղակայված էին Սարադհաը և նրա ներդրողների մեծ մասը, ստեղծեցին հետաքննող հանձնաժողով՝ հետաքննելու փլուզումը[7]։ Նահանգի կառավարությունը նաև ստեղծեց հիմնադրամ՝ ₹5 միլիարդ ռուպի (63 միլիոն ԱՄՆ $) ֆոնդով, որպեսզի ապահովելի ցածր եկամուտ ունեցող ներդրողներին սնանկացումից[8]։

Կենտրոնական կառավարությունը Եկամտային հարկի դեպարտամենտի և հարկադիր կատարման տնօրինության միջոցով սկսել էր բազմագերատեսչական հետաքննություն՝ հետաքննելու Սարադհայի խարդախությունը և նմանատիպ Պոնզի սխեմաները[9]։ 2014 թվականի մայիսին Հնդկաստանի Գերագույն դատարանը միջպետական հետևանքների, հնարավոր միջազգային փողերի լվացման, լուրջ կարգավորող ձախողումների և ենթադրյալ քաղաքական կապի պատճառով Սարադհայի խարդախության և Պոնզիի այլ սխեմաների վերաբերյալ բոլոր հետաքննությունները փոխանցեց Հետաքննությունների կենտրոնական բյուրոյին (CBI)՝ Հնդկաստանի դաշնային քննչական գործակալությանը[10][11]։ Բազմաթիվ հայտնի անձինք ձերբակալվել են խարդախությանը իրենց ենթադրյալ ներգրավվածության համար, ներառյալ երկու պատգամավորներ Տրինամուլ Կոնգրեսից՝ Կունալ Գոշը և Սրինջոյ Բոզը, Արևմտյան Բենգալիայի ոստիկանության նախկին գլխավոր տնօրեն Ռաջատ Մաջումդարը, ֆուտբոլային ակումբի բարձրաստիճան պաշտոնյա Դեբաբրատա Սարկարը, Տրինամուլ Կոնգրեսի կառավարության Սպրոտի և Տրանսպորտի նախարար Մադան Միտրան[12][13]։

Խարդախությունը հաճախ համեմատվել է «Sanchayita» ներդրումային խարդախության հետ՝ բազմամիլիոն ռուփիի խարդախություն, որը տեղի է ունեցել Արևմտյան Բենգալիայում 1970-ական թվականներին, որի հետ կապված բողոքները հանգեցրել են 1978 թվականի Մրցանակների և դրամական շրջանառության սխեմաների (արգելման) ակտի ձևավորմանը[14][15]։

Նախապատմություն խմբագրել

Հնդկաստանը ունի մեծ, ցածր եկամուտ ունեցող, գյուղական բնակչություն, որը սահմանափակ հասանելիությամբ ունի պաշտոնական բանկային միջոցներ[16]։ Սա հանգեցնում է աղքատ մարդկանց համար երկու հիմնական օգնության գծի բացակայությանը՝ իրենց գումարներն ապահով կերպով ավանդների մեջ դնելը և երկրորդ՝ իրենց կարիքների համար գումար վերցնելու հնարավորությունը, ինչը կարող է լինել նույնքան պարզ, որքան հաջորդ բերքի համար սերմեր գնելը կամ իրենց երեխաների ամուսնությունը։ Փոխարենը Երկրորդ նպատակիի համար ձեռք է բերվում գումար, ոչ ֆորմալ բանկային համակարգի միջոցով՝ դրամական վարկատուների (լոմբարդային բրոքերների) տեսքով, որոնք գոյություն ունեն Հնդկաստանում մի քանի դար շարունակ[17]։ Նրա կենտրոնում են վաշխառուները, հիմնականում չկարգավորվող, հաճախ նաև հարուստ տանտերերը կամ այժմ քաղաքական գործիչները, որոնք օգտագործվում էին չափազանց մեծ տոկոսադրույքներ գանձելու համար։ Այս պրակտիկան զսպելու համար 1950-ական թվականներին Հնդկաստանի նահանգային կառավարությունների կողմից ընդունվեցին մի քանի դրամատուների համար նախատեսված օրենքներ[18]։ Այնուամենայնիվ, վաշխառուների դերը փոխարինելու ձախողումը հանգեցրեց անբարեխիղճ ֆինանսական օպերատորների, որոնք շահագործում էին Պոնզիի սխեմաները[19]։ Որոշ մեկնաբաններ այս տեսակի Պոնզի սխեմաների մեղքը դնում են ագահության վրա, այլ ոչ թե պաշտոնական բանկային համակարգերից դուրս մնալու վրա[20][21][22]։

Այնուամենայնիվ, սա չի անդրադառնում նախկին խնդրին, որ կարող են հեշտությամբ խնայել իրենց գումարները, պահել դրանք պահպանության մեջ և ներդնել դրանք, որպեսզի այն աճի։ Թեև փոստային բաժանմունքները փորձել են լուծել դա փոստային խնայողական դրամարկղերի միջոցով, մարդիկ հաճախ հրապուրվում են Պոնզի սխեմաներով, որոնք շատ ավելի բարձր եկամուտներ են խոստանում[23]։

Արևմտյան Բենգալիայի համեմատաբար բարգավաճ գյուղական տնտեսությունը նախկինում ապավինում էր փոքր խնայողությունների սխեմաներին, որոնք վարում էր Հնդկաստանի փոստային ծառայությունը։ Այնուամենայնիվ, ցածր տոկոսադրույքները 1980-ական թվականներին և 1990-ական թվականներին խրախուսեցին մի քանի Պոնզի սխեմաների աճը սպեկուլյատիվ ձեռնարկություններում, ինչպիսիք են «Sanchayita Investments»-ը, «Overland Investment Company»-ին, «Verona Credit»-ը և «Commercial Investment Company»-ին։ Այս խարդախությունները միասին զրվել են ներդրողների մոտ ₹10 միլիարդ (130 միլիոն ԱՄՆ $) հարստությունը[24][25]:։ Չնայած Պոնզի սխեմաների պատմությանը, տոկոսադրույքների շարունակական անկումը, տնային տնտեսությունների խնայողությունների արագ ֆինանսավորումը, ֆինանսական գրագիտության և ներդրողների տեղեկացվածության պակասը, քաղաքական հովանավորությունը, համապատասխան իրավական զսպման բացակայությունը և կարգավորող արբիտրաժը խրախուսեցին նմանատիպ ընկերությունների աճը[26]։ Այս ընկերությունները կամ հավաքել են իրենց դրամական միջոցները օրինական ուղիներով, ինչպիսիք են կոլեկտիվ ներդրումային սխեմաները, ոչ փոխարկելի պարտատոմսերը և արտոնյալ բաժնետոմսերը, կամ անօրինական կերպով կեղծ ֆինանսական գործիքների միջոցով, ինչպիսիք են տեքի պարտատոմսերը, կարտոֆիլի պարտատոմսերը կամ ագրոարտահանման, շինարարության և արտադրության ֆիկտիվ ձեռնարկումները։ 2013 թվականի դրությամբ բազմամակարդակ մարքեթինգային և ֆինանսական սխեմաների 80%-ը, որոնց դեմ բողոքներ են ստացվել են Արևմտյան Բենգալիայից՝ նահանգին տալով «Հնդկաստանի Պոնզի մայրաքաղաք» կոչումը[27]։ Ենթադրվում է, որ այս Պոնզի ֆոնդերը հավաքել են շուրջ ₹10 միլիարդ (130 միլիոն ԱՄՆ $) արևելյան Հնդկաստանի ոչինչ չկասկածող ավանդատուներից[28]։

Սարադհայիգործելաոճը խմբագրել

Հիմնական մարդիկ խմբագրել

Սուդիպտո Սենը Սարադհայի նախագահն ու գործադիր տնօրենն էր[29]։ Սենը նկարագրվում էր որպես մեղմ խոսող, հմայիչ և ուժգին հռետոր։ Ձերբակալման պահին նա մոտ 50 տարեկան էր։ Իր պատանեկության տարիներին նա հայտնի էր որպես Շանկարադիտյա Սեն, որը նա հետագայում փոխեց Սուդիպտո Սենին և հնարավոր էր պլաստիկ վիրահատություն է կատարել 1990-ական թվականներին[30], որից հետո նա սկսեց մասնակցել Հարավային Կալկաթայի հողի զարգացման նախագծերին։ Հողային բանկը, որը նա ստեղծեց մոտ 2000 թվականին, դարձավ նախնական հաճախորդներին իր Պոնզի սխեմայի մեջ գրավելու կատալիզատորը[31]։

Դեբջանի Մուկերջին Սարադհայի գործադիր տնօրեններից էր, ով կարող էր չեկեր ստորագրել խմբի անունից[32][33]։ Նա ձերբակալվել է Սուդիպտո Սենի հետ միասին[34]։ Ձերբակալման պահին Դեբջանին 30-ն անց էր։ Նա սովորել էր Սուրբ Հովհաննես թեմական աղջիկների բարձրագույն միջնակարգ դպրոցում և Սիվանաթ Սաստրի վարժարանում[32]։ Նա անցել է բորդուղեկցորդուհու դասընթացներ։ Մուկերջին ի սկզբանե միացել է Սարադհային 2010 թվականին որպես ընդունարանի աշխատակից և արագորեն դարձել է խմբի գործադիր տնօրեն[35]։ «India Today»-ի մի հոդված նրան նկարագրում էր որպես իր համայնքի հանդեպ առատաձեռնության համբավ ունեցող անձնավորություն[36]։

Ֆինանսական գործառնություններ խմբագրել

 
Սարադհա Գրուպի ընկերությունների կողմից տարեկան հավաքագրված գումարները միլիարդ INR-ով: Հիմնադրամի 95%-ը հավաքագրվել է խաբեության վերջին երեք տարիներին։ Աղբյուր՝ 2014թ. SIT հաշվետվություն

Ընկերությունները, որոնք ընդգրկված էին Սարադհա Գրուպի կողմից, գրանցվել են 2006 թվականին։ Կազմակերպություն անվանել են Բենգալի տասնիններորդ դարի միստիկի կակոգրաֆ Սարադհա Դևիի՝ Ռամակրիշնա Պարամահամսայի կնոջ և հոգևոր գործընկերոջ պատվին[37]։ Այս երկակի ասոցիացիան Սաչադայի խմբին ակնածելիություն տեսք տվեց[38]։ Ինչպես Պոնզի բոլոր սխեմաները, Սարադհային խոստացել էր աստղաբաշխական եկամուտներ, բայց վստահելի ներդրումներով[39]։ Դրա միջոցները միջնորդավճարով վաճառվել են տեղական գյուղական համայնքներից հավաքագրված գործակալների կողմից։ Ավանդի 25-ից 40%-ը վերադարձվել է այս գործակալներին՝ որպես միջնորդավճար և շահութաբեր նվերներ՝ արագ գործակալական լայն բուրգ ստեղծելու համար[40]։ Խումբն օգտագործում էր ընկերություններից մի քանիսը փողեր լվանալու և կարգավորող մարմիններից խուսափելու համար[41]։

Սկզբում առաջին գծի ընկերությունները գումարներ էին հավաքում հանրությունից՝ թողարկելով ապահովված պարտատոմսեր և մարվող արտոնյալ պարտատոմսեր[42]։ Համաձայն Հնդկական Արժեթղթերի կանոնակարգերի և Հնդկական ընկերությունների մասին օրենքի (1956) 67-րդ հոդվածի, ընկերությունը չի կարող կապիտալ ներգրավել ավելի քան 50 մարդկանցից՝ առանց համապատասխան ազդագրի և հաշվեկշռի թողարկման։ Նրա հաշիվները պետք է աուդիտի ենթարկվեն, ինչպես նաև պետք է ունենա բացահայտ թույլտվություն՝ աշխատելու շուկայի կարգավորող Հնդկաստանի արժեթղթերի և բորսաների խորհրդի կողմից (SEBI)[43]:

«SEBI»-ն առաջին անգամ բախվեց Սարադհա Գրուպին 2009 թվականին։ Սարադհա Գրուպը հարմարվել է՝ բացելով մինչև 200 նոր ընկերություններ՝ ավելի շատ խաչվող հոլդինգներ ստեղծելու համար։ Սա ստեղծեց չափազանց բարդ մակարդակով կորպորատիվ կառուցվածք, որը շփոթեցրեց «SEBI»-ին` խոչընդոտելով նրանց մեղքը համախմբելու գործում[44]։ «SEBI»-ն շարունակեց իր հետաքննությունը մինչև 2010 թվականը[45]։ Սարադհա Գրուպը արձագանքեց՝ փոխելով կապիտալի ներգրավման իր մեթոդները։ Արևմտյան Բենգալիայում, Ջարքանդում, Ասամում և Չհատիսգարում այն սկսել է գործել կոլեկտիվ ներդրումների սխեմաների (ԱՊՀ) տարբերակներ, որոնք ներառում են զբոսաշրջային փաթեթներ, ճանապարհորդություն և հյուրանոցների ամրագրում ժամանակային վարկային փոխանցում, անշարժ գույք, ենթակառուցվածքների ֆինանսավորում և մոտոցիկլետների արտադրություն[46][47]։ Ներդրողները հազվադեպ էին տեղեկացված իրենց ներդրումների իրական բնույթի մասին։ Փոխարենը, շատերին ասում էին, որ ֆիքսված ժամկետից հետո բարձր եկամուտներ կստանան[48]։ Այլ ներդրողների հետ ներդրումը խաբեությամբ վաճառվել է «չիթ» հիմնադրամի տեսքով։ Համաձայն «Chit Fund Act»-ի (1982), «chit» ֆոնդերը կարգավորվում են նահանգների կառավարությունների կողմից, այլ ոչ թե «SEBI»-ի կողմից[49]։

«SEBI»-ն Արևմտյան Բենգալիայի նահանգային կառավարությանը նախազգուշացրել է 2011 թվականին Սարադհաի «chit» ֆոնդի գործունեության մասին[50] կրկին ստիպելով Սարադհա Գրուպին փոխել իր մեթոդները։ Այս անգամ նա ձեռք է բերել և վաճառել ցուցակված տարբեր ընկերությունների մեծ թվով բաժնետոմսեր, այնուհետև յուրացրել է վաճառքից ստացված հասույթը հաշիվների միջոցով, որոնք 2014 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ չեն բացահայտվել[51]։ Միևնույն ժամանակ, Սարադհա Գրուպը սկսեց լվացել իր միջոցների մեծ մասը Դուբայում[52], Հարավային Աֆրիկայում[53] և Սինգապուրում[54]։ Մինչև 2012 թվականը «SEBI»-ն կարողացավ խմբի գործունեությունը դասակարգել որպես կոլեկտիվ ներդրումային սխեմաներ, այլ ոչ թե կեղծ հիմնադրամներ, և պահանջեց, որ այն անհապաղ դադարեցնի իր ներդրումային սխեմաների շահագործումը մինչև «SEBI»-ից գործելու թույլտվություն ստանալը[50]։ Սարադհա Գրուպը չի ենթարկվել այս որոշմանը և շարունակել է գործել մինչ իր փլուզումը՝ 2013 թվականի ապրիլը[55]։

Բրենդային և ոչ ֆինանսական ձեռնարկությունների կառուցում խմբագրել

Ինչպես նախկին Պոզայի սխեմաները, ինչպիսիք են «Anubhav» տեքի պլանտացիաները, «Japanlife»-ը և «Speakasia»-ն, Սարադահի խումբը մեծ ներդրումներ է կատարել իր ապրանքանիշի կառուցման մեջ[56]։ Իր տրամադրության տակ գտնվող հսկայական միջոցներով Սարադհան ներդրումներ կատարեց բարձր տեսանելիության ոլորտներում, ինչպիսին է բենգալյան կինոարդյունաբերությունը[57], որտեղ նա վարձեց դերասանուհի և Տրինամուլ Կոնգրեսի (TMC) պատգամավոր Սատաբդի Ռոյին որպես իր ապրանքանիշի դեսպան[58]։ Բոլիվուդի դերասան և «TMC» պատգամավոր Միթհուն Չակրաբորտին նշանակվել է որպես Սարադհա Գրուպի մեդիա հարթակի ապրանքանիշի դեսպան[59][60]։

Սարադհա Գրուպը ներգրավեց նաև Կունալ Գոշին՝ «TMC»-ի մեկ այլ պատգամավոր, որպես մեդիա խմբի գործադիր տնօրեն[58]։ Կունալ Գոշի օրոք խումբը ձեռք բերեց և հիմնեց տեղական հեռուստաալիքներ և թերթեր՝ մեդիա խմբում ներդնելով շուրջ ₹9.88 միլիարդ ռուփի (120 միլիոն ԱՄՆ $)[61]։ Մինչև 2013 թվականն այն ուներ ավելի քան 1500 լրագրող և ուներ հինգ լեզուներով տպագրված ութ թերթ՝ «Seven Sisters Post» և «Bengal Post» (անգլերեն օրաթերթեր), «Sakalbela» և «Kalom» (բենգալերեն օրաթերթեր), «Prabhat Varta» (հինդի օրաթերթ)[62], «Ajir Dainik Baturi» (ասսամերեն օրաթերթ)[63], «Azad Hind»[64] (ուրդու օրաթերթ) և «Parama» (բենգալական շաբաթաթերթ). Նրան են պատկանում նաև բենգալական «Tara Newz» և «Channel 10» հեռուստաալիքները[65], բենգալական ընդհանուր զվարճանքի «Tara Muzic» և «Tara Bangla» ալիքները[66], փենջաբական ընդհանուր ժամանցային «Tara Punjabi» ալիքը, միջազգային ալիք, որը ուղղված է հնդկական սփյուռքին, TV Հարավարևելյան Ասիայի[67] և մեկ FM ռադիոկայան[68]։ Հեղինակ Ապառնա Սենը դարձավ «Parama»-ի խմբագիր[69][70]։

2011 թվականին Սարադհա Գրուպը գնեց «Global Automobiles»-ը, որը մոտոցիկլետներով զբաղվող ընկերություն էր ով ուներ մեծ պարտքերով, որպես իր Պոնզի սխեմայի թաքցման վերջին տարբերակ։ «Global Automobiles»-ը անմիջապես դադարեցրեց արտադրության մեծ մասը, բայց իր աշխատավարձի ցուցակում պահեց 150 աշխատողների, ովքեր «ձևացնում էին, թե աշխատում են ամեն անգամ, երբ «Saradha Realty»-ի հավանական ավանդատուների բեռնատարներն ու ավտոբուսները այցելում էին գործարան՝ նախքան ներդրումներ կատարելը առաջին ձեռքից ստուգելու համար»[71]։ Խումբ նաև գնել է նմանատիպ կեղծ ընկերություններ, ինչպիսիք են «West Bengal Awadhoot Agro Private Ltd»-ն, որը գտնվում է Հյուսիսային 24-Պարգանասում և «Landmark Cement»-ը Բանկուրայում, որպեսզի դրանք ներկայացնի գործակալներին և ավանդատուներին ու համոզի նրանց, որ Սարադհա Գրուպը ունի դիվերսիֆիկացված շահեր[72]։

Իր կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվության ծրագրի շրջանակներում Սարադհա Գրուպը մոտոցիկլետներ է նվիրաբերել Կալկաթայի ոստիկանությանը։ 2011 թվականի հուլիսի 19-ին նա համոզեց Արևմտյան Բենգալիայի գլխավոր նախարար Մամատա Բաներջիին օգտագործել իր շտապօգնության մեքենաներն ու մոտոցիկլետները Արևմտյան Միդնապուրի Ջանգալմահալ շրջանի համար[73]։ Բենգալիայի սոցիալ-մշակութային միջավայրում ավելի խորանալու համար Սարադհա Գրուպը ներդրումներ կատարեց Բենգալիայի ամենահայտնի ֆուտբոլային ակումբներում, ֆուտբոլային մրցակիցներ՝ «Mohun Bagan A.C.»-ում(₹18 միլիոն 2010–ից 2011 թվականներին) և «East Bengal F.C.»-ում (₹ 35 միլիոն 2010-թվականից սկսած)[74][75]։ Խումբը հովանավորել է նաև Դուրգա Պուջայի տարբեր տոնակատարություններ, որոնք կազմակերպվել էին տեղական քաղաքական առաջնորդների կողմից[76][77]։

Քաղաքական հովանավորչություն խմբագրել

Ենթադրաբար մի քանի քաղաքական առաջնորդներ ֆինանսական աջակցություն են ստացել Սարադհա Գրուպից, այդ թվում՝ Արևմտյան Բենգալիայի գործող իշխող կուսակցության՝ «TMC»-ի պատգամավորները[39]։ Պատգամավոր Կունալ Գոշը ամսական ₹1.6 միլիոն (20,000 ԱՄՆ $) աշխատավարձ է ստացել Սարադհա Գրուպից՝ որպես խմբի աշխատակից։ Պատգամավոր Սրինջոյ Բոզեն անմիջականորեն ներգրավված է եղել խմբավորման մեդիա գործողություններին[78]։ Տրանսպորտի նախարար Մադան Միտրան գլխավորել է ընկերության աշխատակիցների արհմիությունը և հրապարակայնորեն խրախուսել մարդկանց իրենց խնայողությունները ներդնել այդտեղ[79]։ Խմբի նախագահ և գործադիր տնօրեն Սուդիպտո Սենը, ըստ հաղորդագրության, ծախսել է ₹18.6 միլիոն (230,000 ԱՄՆ $) Մամատա Բաներջիի նկարները գնելու համար, որի կառավարությունը հետագայում ծանուցում է տարածել, որ հանրային գրադարանները պետք է գնեն և ցուցադրեն Սարադհա Գրուպի թերթերը[80]։ Խումբը գնել է վնասով աշխատող «Landmark Cement» ընկերությունը, որի համասեփականատերն էր տեքստիլ արդյունաբերության նախարար Շյամապադա Մուկերջին[81][82]։ Խումբը նաև ֆինանսական գործեր ուներ Գանեշ Դեյի՝ նախկին ձախ ճակատի կառավարության ֆինանսների նախարարի գաղտնի օգնականի հետ, որը հետագայում հեռացվեց[83]։

Արևմտյան Բենգալից դուրս գտնվող քաղաքական գործիչները նույնպես օգտվեցին Սարադհա Գրուպից։ Հիմանտա Բիսվա Սարման՝ Ասամի առողջապահության և կրթության նախարարը, հնարավոր է, որ անձամբ է շահույթ ստացել Պոնզիի սխեմայից[84][85]։ Գործը հետաքննող պաշտոնյաների խոսքերով, փաստացի վճարված գումարը կարող է գրեթե կրկնապատիկ լինել պահանջվողից[86][87]։ Որոշ մեկնաբաններ նշում են, որ Պոնզիի այս սխեման այդքան երկար գոյատևեց իր հզոր քաղաքական հովանավորության շնորհիվ[88][89]։

Փլուզվել խմբագրել

Արևմտյան Բենգալիայում անխոհեմ և խարդախ ԱՊՀ-ի մասին ամենավաղ հանրային նախազգուշացումները սկսվել են 2009 թվականին պատգամավորներ Սոմենդրա Նաթ Միտրայի և Աբու Հասեմ Խան Չուդհուրի և «TMC»-ի ղեկավար Սադհան Պանդենի կողմից[90]։ Բացի CBI -ի հետաքննությունից, այդ պահին կատարողական գործողություններ չեն իրականացվել։ 2012 թվականի դեկտեմբերի 7-ին Հնդկաստանի Պահուստային Բանկի (RBI) կառավարիչ Դուվվուրի Սուբբարաոն ասաց, որ Արևմտյան Բենգալիայի կառավարությունը պետք է նախաձեռնի «suo motu» գործողություններ այն ընկերությունների դեմ, որոնք անձնատուր են եղել ֆինանսական սխալների[91]։ Այդ ժամանակ Սարադհա Գրուպի Պոնզի սխեման արդեն սկսում էր քանդվել։ 2013 թվականի հունվարին խմբի դրամական ներհոսքն առաջին անգամ ավելի քիչ էր, քան նրա դրամական վճարումները։ Այս արդյունքն անխուսափելի է Պոնզի սխեմայի դեպքում, որը թույլատրվում է իրականացնել ամբողջ ընթացքը։ Սուդիպտո Սենը փորձեց, բայց չկարողացավ հանգստացնել անհանգիստ ավանդատուներին և գործակալներին, ու չկարողացավ մեծացնել միջոցների ներհոսքը[92]։

2013 թվականի ապրիլի 6-ին Սենը 18 էջանոց խոստովանական նամակ է գրել CBI-ին, որում խոստովանել է, որ մեծ գումարներ է վճարել մի քանի քաղաքական գործիչների[93]։ Նա նաև հայտարարեց, որ TMC-ի ղեկավար Կունալ Գոշն իրեն ստիպել է մտնել վնասով աշխատող մեդիա ձեռնարկությունների մեջ և շանտաժի է ենթարկել իրեն՝ շուկայականից ցածր գնով վաճառելու իր հեռուստաալիքներից մեկը[94]։ Սենը փախել է այս նամակը ապրիլի 10-ին տեղադրելուց հետո[95]։

Նրա բացակայության պայմաններում Պոնզիի սխեման փլուզվեց։ Ապրիլի 17-ին գումարների հավաքագրման շուրջ 600 գործակալներ, ովքեր պնդում էին, որ կապված են Սարադհա Գրուպի հետ, հավաքվեցին TMC-ի կենտրոնակայանում և պահանջեցին կառավարության միջամտությունը[96]։ Հուսահատությունը արագ տարածվեց Բենգալիայում։ «Times of India»-ի զրուցակիցն ասել է. «Ամբողջ Դակշին Բարասատն այսօր կարծես ցիկլոնով հարվածված լինի։ Յուրաքանչյուր տուն ունի սնանկ ավանդատու կամ փախած գործակալ։ Մարդիկ, ովքեր ժամանակին ընկերներ են եղել, դառնում են թշնամիներ։ Երջանիկ ընտանիքները դարձան թշվառ։ Աշակերտները դադարեցին դպրոց գնալ։ Առևտրականները կորցրել են փեղկեր բացելու հետաքրքրությունը։ Կա դավաճանության զգացում, որը փոխարինել է թաղամասի ջերմությանը։ Հանկարծ ամեն ինչ արատավոր է դարձել[92]»։ Այս պահին Սարադհա Գրուպի ֆինանսական սկանդալը խոսակցականում հայտնի էր դարձել որպես «Բոնզի»՝ Պոնզի և Բենգալ բառերի միավորումը[97]։

Ապրիլի 18-ին Սուդիպտո Սենի ձերբակալության օրդեր է տրվել[98]։ Ապրիլի 20-ին Հնդկաստանում պոտենցիալ ամենամեծ Պոնզի սխեմայի մասին լուրերը դարձան գլխավոր լուրեր Արևմտյան Բենգալիայում, իսկ հետո առաջին էջի նորություններ՝ ազգային մակարդակով[99][100][101]։ Մեկ շաբաթ իշխանություններից խուսափելուց հետո 2013 թվականի ապրիլի 23-ին Սուդիպտո Սենը, Դեբջանի Մուխերջին և Արվինդ Սինգհ Չաուհանը ձերբակալվեցին Քաշմիրի Սոնմարգ քաղաքում[29][102]։ Նույն օրը «SEBI»-ն հայտարարեց, որ և՛ շղթայական մարքեթինգը, և՛ ֆորվարդային պայմանագրերը ԱՊՀ-ի ձևեր են, և պաշտոնապես խնդրեց Սարադհա Գրուպին անհապաղ հրաժարվել կապիտալի ավելացումից և վերադարձնել բոլոր ավանդները երեք ամսվա ընթացքում[50][103]։

Հետևանքները և ռեակցիաները խմբագրել

Պետական կառավարության արձագանքը խմբագրել

Արևմտյան Բենգալիա խմբագրել

2013 թվականի ապրիլի 22-ին Արևմտյան Բենգալիայի ղեկավարած Մամատա Բաներջիի կառավարությունը հայտարարեց, որ չորս հոգուց բաղկացած դատական հետաքննող հանձնաժողովը՝ Ալլահաբադի Գերագույն դատարանի պաշտոնաթող դատավոր Շյամալ Կումար Սենի գլխավորությամբ, կհետաքննի խարդախությունը։ Հանձնաժողովը կոչվել է Արդարադատության Շյամալ Սենի հետաքննության հանձնաժողով (Սարադհա Գրուպի ընկերությունների և այլ նմանատիպ ընկերություններ)։ Ասվում էր, որ Արևմտյան Բենգալիայի գլխավոր նախարար Մամատա Բաներջին ասել է «ja geche ta geche» (այն, ինչ գնացել է, գնացել է)[104]։ 2013 թվականի ապրիլի 24-ին Բաներջին հայտարարեց վիճահարույց 500 ռուպի (63 միլիոն ԱՄՆ դոլար) օգնության ֆոնդի մասին Սարադհա Գրուպի ցածր եկամուտ ունեցող ավանդատուների համար՝ սահմանելով 10% հավելյալ հարկ ծխախոտի արտադրանքի վրա՝ գումար հավաքելու համար և կատակով խնդրել էր ծխողներին «վառել ծխախոտը»[105][106]։ Հիմնադրամի պատշաճությունը հետագայում կասկածի տակ դրվեց RBI-ի նահանգապետի կողմից[107]։ Արևմտյան Բենգալիայի կառավարությունը նաև ստեղծեց CrPC-ի հատուկ քննչական խումբ (SIT) u/s 36՝ նահանգային CID-ից և Կալկաթայի ոստիկանությունից ներգրավված սպաներով՝ քրեական գործերը միավորելու և Սարադհա Գրուպը հետաքննելու համար[108]։ Մամատա Բաներջիի ղեկավարած Նահանգի կառավարությունը կտրականապես դեմ էր CBI, ED և SFIO դաշնային հետաքննական գործակալությունների բոլոր հետաքննություններին. զիջելով միայն այն բանից հետո, երբ Գերագույն դատարանը դաշնային գործակալություններին հանձնարարեց հետաքննություն սկսել[109]։

Նահանգի կառավարությունը որոշեց չեղյալ հայտարարել 2009 թվականին Ձախ ճակատի կառավարության կողմից ընդունված գործող օրինագիծը, որը չէր ստացել Հնդկաստանի նախագահի հավանությունը[110][111]։ 2013 թվականի ապրիլի 30-ին նոր օրինագիծը՝ «Ֆինանսական հաստատություններում ավանդատուների շահերի պաշտպանություն Արևմտյան Բենգալիա» օրինագիծը (2013 թվական), ընդունվել է Արևմտյան Բենգալիայի Օրենսդիր ժողովի երկօրյա հատուկ նիստում։ Նոր օրենքն ունի հետադարձ ուժի, խուզարկության և առգրավման, խստացված պատիժների, հատուկ դատարանների ստեղծման և գույքի բռնագրավման դրույթներ[112][113][114]։ Քանի որ օրինագիծը վերաբերում էր Հնդկաստանի Սահմանադրության համաժամանակյա ցուցակին, որի վերաբերյալ արդեն գործում էր դաշնային օրենք, այն պահանջում էր Նախագահի հաստատումը։ Օրինագիծն ուղարկվել է Միության ներքին գործերի նախարարություն, որն այն հետ է ուղարկել 2013 թվականի հունիսի 6-ին Արևմտյան Բենգալիայի ասամբլեային՝ նշելով, որ օրինագիծն ունի քրեական դրույթներ, որոնք կիրառվում են հետադարձ ուժով, այդպիսով հակասելով Հնդկաստանի սահմանադրության հիմնական կառուցվածքի դոկտրինին և հաստատված քրեական դրույթներին[115]։ 2013 թվականի դեկտեմբերի 12-ին Արևմտյան Բենգալիայի Օրենսդիր ժողովն ընդունեց բնօրինակ օրինագծի փոփոխված տարբերակը՝ ներառելով փոփոխությունները, որոնք առաջարկվել էին Նյու Դելիի ֆինանսական ծառայությունների և եկամուտների ու տնտեսական հարցերի բաժինների կողմից։ Նոր օրինագիծն այնուհետև ուղարկվել է նախագահի հաստատմանը[116]։

2013 թվականի մայիսի 8-ին Բաներջին ասաց, որ Արևմտյան Բենգալիան քննարկում է կառավարության կողմից աջակցվող փոքր խնայողական հիմնադրամ ստեղծելու հարցը, որպեսզի խրախուսի փոքր ավանդատուներին ներդրումներ կատարել դրանում, այլ ոչ թե Պոնզի սխեմաներում[117]։ Կասկածներ կան, թե արդյոք փողի սովից սնված պետությունը, որն ունի բարձր պարտքային բեռ, ունի ֆինանսական հնարամտություն կամ քաղաքական կամք նման հիմնադրամն ինքնուրույն կառավարելու համար[118]։

2013 թվականի մայիսի 23-ին Բաններջին նշեց Արևմտյան Բենգալիայի կառավարության պատրաստակամությունը՝ վերցնելու Սարադհային պատկանող «Tara News» և «Tara Muzic» հեռուստաալիքները, որոնք ավելի վաղ փոխանցվել էին Կալկաթայի Գերագույն դատարանի կառավարման ներքո[119]։

Ասամ խմբագրել

2013 թվականի ապրիլի 4-ին Ասամի օրենսդիր ժողովը միաձայն ընդունեց Ավանդատուների շահերի պաշտպանությունը (Ֆինանսական հաստատություններում) (Փոփոխություն) օրինագիծը (2013)՝ ավանդատուներին հասանելի պաշտպանությունն ուժեղացնելու և խարդախ ֆինանսական սխեմաները զսպելու համար[120]։ Սարադհայի խարդախությունից անմիջապես հետո Ասամի կառավարությունը օրինագիծն ուղարկեց նահանգի նահանգապետին՝ նրա հաստատման համար, որպեսզի այն փոխանցվի Հնդկաստանի նախագահին՝ նրա համաձայնության համար[121]։

2013 թվականի ապրիլի 22-ին Ասամի ոստիկանությունը կնքեց Սարադհա Գրուպի հինգ գրասենյակ՝ ավանդատուների, գործակալների և աշխատակիցների բողոքի ակցիաների ֆոնի վրա, ինչպես նաև մեղադրանքների առաջադրվեցին, որ նախարարը, նախկին DGP-ն և պետական պաշտոնյաները նպաստել են Ասսամում խմբի բիզնես ձեռնարկություններին[122]։ Ի տարբերություն Արևմտյան Բենգալիայի, որտեղ հետաքննությունը հիմնված է խարդախ ավանդատուների կողմից ներկայացված FIR-ների վրա, Ասսամի կառավարության սուո կարգախոսը գրանցել է 222 դեպք Սարադհա Գրուպի և 127 այլ ընկերությունների դեմ Ասամում լայնածավալ բողոքներից հետո։ 17 գործով մեղադրանք է առաջադրվել 15 ընկերություններին պատկանող 42 անձի նկատմամբ։ Պետական փողերը յուրացնելու համար 303 մարդ է ձերբակալվել։ Կառավարությունը ձերբակալվածներից առգրավել է մոտ ₹9.4 միլիարդ ռուփի (120,000 ԱՄՆ դոլար) կանխիկ գումար։ Սառեցվել են 106 բանկային հաշիվներ՝ ₹240 միլիոն (3,0 մլն ԱՄՆ դոլար) ավանդներով, մինչդեռ հայտնաբերվել են մի շարք հողատարածքներ՝ ընդհանուր ավելի քան 99 բիգհա և շենքեր, քայլեր են ձեռնարկվել դրանց ամրացման համար[121]։ 2013 թվականի մայիսի 6-ին Ասամը հետաքննությունը հանձնեց ԿԲ-ին[123]։

Օդիշա խմբագրել

Հիմնականում Բենգալին հարող շրջաններից ավելի քան 6000 ավանդատուների կողմից ներկայացված բողոքների հիման վրա Օդիշայի կառավարությունը հրամայեց Օդիշայի ոստիկանության հանցագործության դեմ պայքարի մասնաճյուղին հետաքննել Սարադհայի խարդախությունը[124]։ Օդիշայի ոստիկանության հանցավորության դեմ պայքարի մասնաճյուղի տնտեսական հանցագործության թևը (EOW) քրեական գործեր է գրանցել Սուդիպտո Սենի և Սարադա Գրուպի դեմ։ 2013 թվականի մայիսի 3-ին Օդիշայի ոստիկանությունը առգրավեց փաստաթղթեր և կնքեց խմբի տեղական գրասենյակները[125][126][127]։ 2014 թվականի մայիսին հետաքննությունը ԿԲ-ին փոխանցելու ժամանակ EOW-ը գրանցել էր մինչև 207 գործ՝ կապված խմբի 44 ընկերություններից 43-ին և ձերբակալել էր 440 մարդ։ Խաբեության և հանցավոր դավադրության համար մեղադրանքի թերթիկներ են ներկայացվել 120 դեպքերում՝ համաձայն Հնդկաստանի Քրեական օրենսգրքի, Մրցանակների և դրամական շրջանառության սխեմաների (արգելման) օրենքի և Ավանդատուների շահերի պաշտպանության Օդիշայի (Ֆինանսական հաստատություններում) ակտի դրույթների[128]։

Տրիպուրա խմբագրել

2013 թվականի մայիսի 9-ին Տրիպուրայի կառավարությունը նահանգում ավանդներ հավաքող ընկերությունների հետ կապված բոլոր գործերը հանձնեց ԿԲ-ին և Եկամտահարկի դեպարտամենտին[123]։

Կենտրոնական իշխանության արձագանքը խմբագրել

2013 թվականի մարտին կորպորատիվ գործերի կենտրոնական նախարար Սաչին Պիլոտը Լոկ Սաբհայում՝ Հնդկաստանի խորհրդարանի ստորին պալատում, ասաց, որ իր նախարարությունը բողոքներ է ստացել Արևմտյան Բենգալյան Սարադհա Գրուպի և բազմաթիվ այլ ընկերությունների դեմ՝ Պոնզիում կամ բազմաշերտ- շուկայավարման սխեմաներում մասնակցություն ունենալու համար[25]։ Մինչև խարդախության բացահայտումը, երբ հայտարարվեց բազմաթիվ միջոցառումների մասին, որևէ գործողություն չի ձեռնարկվել։ 2013 թվականի ապրիլի 25-ին Հնդկաստանի եկամտահարկի վարչությունը և կորպորատիվ հարցերի նախարարությունը առանձին հետաքննություն սկսեցին Սարադհայի և նմանատիպ Պոնզի հիմնադրամների նկատմամբ, որոնք դիմակավորված էին որպես NBFC կամ ԱՊՀ[129]։ Նույն օրը, հարկադիր կատարման տնօրինությունը (ED) գրանցեց փողերի լվացման գործ՝ համաձայն Փողերի լվացման կանխարգելման օրենքի (PMLA) դրույթների, Գուվահաթիի իր գրասենյակում, քանի որ Ասամի ոստիկանությունը գրանցեց FIR Սարադհա Գրուպի դեմ՝ ավանդատուների պնդումները քննելու համար և ֆինանսական խախտումները բացահայտելու[130]։ 2013 թվականի մայիսի 1-ին, մեկնաբանելով կարգավորող բացերը, SEBI-ի նախագահն ասաց. «Կոլեկտիվ ներդրումների բոլոր սխեմաների համար պետք է լինի մեկ միասնական կարգավորող»[131]։

2013 թվականի մայիսի 7-ին կենտրոնական կառավարությունը ստեղծեց միջգերատեսչական խումբ, որը բաղկացած էր կորպորատիվ գործերի նախարարության, SEBI-ի, Հնդկաստանի պահուստային բանկի անդամներից և Եկամտահարկի դեպարտամենտի պաշտոնյաներից։ Խումբը նպատակ ունի միավորել NBFC-ների, բանկերի և ընկերությունների ներդրումային սխեմաների կանոնները, որոնք 2013 թվականի դրությամբ ղեկավարվում էին տարբեր օրենքներով և կանոնակարգերով, ինչը հանգեցրեց կարգավորող բացթողումների[132]։ Խարդախության լույսի ներքո SEBI-ն լայն լիազորություններ է ձեռք բերել խարդախ ԱՊՀ-ները հետաքննելու և հետապնդելու համար[133]։ 2013 թվականի օգոստոսին կենտրոնական կառավարությունը փոփոխեց SEBI-ի օրենքը և լիազորեց SEBI-ին խուզարկություն և առգրավում իրականացնել առանց մագիստրատի նախնական թույլտվության՝ հետաքննելու անօրինական փողերի հավաքագրման սխեմաները[134][135]։

Քաղաքական արձագանքներ և բողոքի ակցիաներ խմբագրել

Պոնզիի սխեմայի փլուզումը և Սուդիպտո Սենի նամակի հրապարակումը հանգեցրին միջկուսակցական մեղադրանքների տարափի։ CPM-ը մեղադրել է TMC-ին «ֆինանսիստի» հետ համագործակցելու մեջ, TMC-ն պնդել է, որ միության ֆինանսների նախարար Նալինի Չիդամբարամի կինը իր ընկերությունները գրանցելու համար Սարադհա Գրուպից վերցրել է փաստաբանական վճարները և պետք է հետաքննվի[136]։ TMC-ն մեղադրեց CPM-ին Բենգալիայում Պոնզի ֆոնդերի աճի համար[137]։

Սարադհայի սկանդալը դարձավ Արևմտյան Բենգալիայի քաղաքական կուսակցությունների քարոզարշավի հիմնական թեման 2014 թվականի համապետական ​​ընտրությունների ժամանակ[138]։ Մեղադրանքներ են հնչեցրել երկրի բոլոր քաղաքական կուսակցությունները, մինչ CPM-ը, Կոնգրեսը և BJP-ն կրկին մեղադրեցին TMC-ին խարդախությունը հեշտացնելու և շահույթ ստանալու մեջ, TMC-ն ասաց, որ ընկերություններին թույլատրվել է գրանցվել CPM-ի կառավարման ժամանակ նահանգում և Կոնգրեսում՝ Կենտրոնում[139]։ Արևմտյան Բենգալիայի գլխավոր նախարար և TMC-ի նախագահ Մամատա Բաններջին հարձակվել է կենտրոնական կառավարության ֆինանսների նախարար Պ. Չիդամբարամի վրա՝ նրան մեղադրելով քաղաքական վենդետայի մեջ այն ժամանակ, որը համընկնում է խորհրդարանական ընտրությունների հետ, ինչը մեծացել է Կատարման տնօրինության հետաքննության ընթացքում[140]։ Ավելի շատ քաղաքական հակասություններ ծագեցին, երբ վարչապետի թեկնածու Նարենդրա Մոդին պնդեց, որ Մամատա Բաններջին կարող է ուղղակիորեն օգտվել Պոնզիի սխեմայից, երբ նրա նկարները իբր գնել են ₹1,8 կրոնով (230,000 ԱՄՆ դոլար) Սարադհա Գրուպի կողմից[141]։ TMC-ն արձագանքել է մեղադրանքներին, սպառնացել է դատական ​​գործ հարուցել զրպարտության համար և Մոդիին անվանել «Գուջարաթի դահիճ»[142][143]։ 2014 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Արևմտյան Բենգալիայի իրավունքի նախարար Չանդրիմա Բհաթաչարյան գլխավորեց շուրջ 100 կին TMC-ի կողմնակիցների նստացույցը ընդդեմ ԿԲ-ի՝ պնդելով կանխել «քաղաքական դրդապատճառներով հետաքննություն»[144][145]։

Արևմտյան Բենգալիայում փողոցային բողոքի ցույցեր են սկսվել, որոնցից ոմանք թալանել են Պոնզիի տարբեր հիմնադրամների գրասենյակները[146]։ Արևմտյան Բենգալիայում դրամական մոբիլիզացիայի մի քանի հիմնադրամների գործակալներն ու ավանդատուները հավաքվել են որպես «Chit Fund Suffering Unity Forum» (CFSUF) և պահանջել են արագ հետաքննություն և ավանդների վերադարձ իրականացնել[147]։ Ֆորումը ներգրավված է եղել մի քանի նշանավոր և խանգարող բողոքի ակցիաների մեջ[148],նրան, իբր, սպառնացել և ահաբեկել են իշխող ԹՄԿ քաղաքական կուսակցությունը[149][150]։

Լրատվամիջոցների հաղորդման համաձայն՝ Սարադհա Գրուպի փլուզումից հետո տարբեր դրամահավաք ընկերությունների մոտ 210 գործակալներ, ներդրողներ և ղեկավարներ կամ տնօրեններ են ինքնասպան եղել[151][152]։

Միջազգային արձագանք խմբագրել

2014 թվականի սեպտեմբերին բենգալական «Anandabazar Patrika» թերթը, մեջբերելով ներքին և արտաքին հետախուզության մի քանի զեկույցներ, հրապարակեց մի շարք հոդվածներ, որոնք հայտնում էին, որ Սարադհա Գրուպը TMC պատգամավոր և Հնդկաստանի ուսանողական իսլամական շարժման հիմնադիր անդամ Ահմեդ Հասան Իմրանի միջոցով[153] մարտի մեջ է մտել «Jamaat-e-Islami»-ի՝ Բանգլադեշի ծայրահեղական կազմակերպություն հետ, որի նպատակն է փողերը Հնդկաստանից դուրս տեղափոխելը[154][155]։ «Jamaat-e-Islami»-ն օգտագործում էր միջնորդական ծառայություններ փողերի լվացման օպերացիայից՝ իր հիմնադիրների ռազմական հանցագործությունների դատավարությունների դեմ զինյալների բողոքի ակցիաներ հրահրելու[156] և Բանգլադեշում Ավամի Լիգայի կառավարությունը ապակայունացնելու համար[157]։

Բացահայտմանն ի պատասխան՝ Բանգլադեշի կառավարությունը՝ Շեյխ Հասինայի գլխավորությամբ, հանձնարարել է հանձնաժողով ստեղծել՝ հարցը հետագա հետաքննելու համար[158]։ Մամատա Բաներջին կանչել է Բանգլադեշի Գերագույն հանձնակատարի տեղակալին՝ բողոք ներկայացնելու արձանագրության ենթադրյալ խախտման պատճառով՝ «լրատվության ընտրովի արտահոսքի պատճառով»[159]։ Հետագա երկկողմ հանդիպումներում Բանգլադեշի արտաքին գործերի նախարար Աբուլ Հասան Մահմուդ Ալին խոր մտահոգություն հայտնեց Հնդկաստանից Բանգլադեշ հոսող ահաբեկչության ֆինանսավորման առնչությամբ Հնդկաստանի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Աջիթ Դովալին (NSA)[160][161]։ Բանգլադեշի իրավապաշտպան Շահրիար Քաբիրը նույնպես մտահոգություն է հայտնել, որ Սարադհայի միջոցները ծայրահեղական կազմակերպության միջոցով փոխանցվում են ահաբեկչական կազմակերպություններին, ինչպիսին է Ալ-Կաիդան[162]։

Դատական արձագանքներ խմբագրել

2013 թվականի ապրիլի 22-ին Գուվահաթիի Գերագույն դատարանում ներկայացվել են առանձին հանրային շահերի վեճեր՝ RTI-ի ակտիվիստ Ախիլ Գոգոյի կողմից, իսկ Կալկաթայի բարձրագույն դատարան՝ փաստաբան Բասաբի Ռոյ Չոուդհուրիի կողմից, իսկ այնուհետև փաստաբաններ Ռաբի Սանկար Չատտոպադհայը և Բիկաս Ռանջան Բհաթաչարյաը, CBI-ի հետաքննությունը Սարադհա Գրուպի և այլ ֆոնդային ընկերությունների դեմ[163]։ Ապրիլի 25-ին, պատասխանելով PIL-ին, Կալկաթայի Գերագույն դատարանի նստավայրը, որը բաղկացած է գլխավոր դատավոր Արուն Կումար Միշրայից և դատավոր Ջոյմալյա Բագչին, ասաց, որ քանի որ խարդախության հետևանքները ազդում են այլ նահանգների վրա, կենտրոնական գործակալությունը պատշաճ գնահատական ​​կտա հետաքննությանը։ Դատարանը մեկ շաբաթ ժամանակ է տվել նահանգի կառավարությանը՝ հետաքննության հաշվետվություն ներկայացնելու համար՝ ստուգելու, թե արդյոք հետաքննությունն իրականացվում է արդարացիորեն[164]։ 2013 թվականի մայիսի 7-ին Կալկաթայի Գերագույն դատարանը նշանակեց երեք հոգուց բաղկացած ադմինիստրատորների կոլեգիա՝ կառավարելու «Tara News»-ը և «Tara Muzic»-ը[165]։ Այնուհետև Գերագույն դատարանը թույլ տվեց SIT-ին շարունակել իր հետաքննությունը և հանձնարարեց նրան ժամանակին առաջընթացի մասին հաշվետվություն ներկայացնել դատարան[166]։ Հայցվորները տուժել են հրամանից և բողոք են ներկայացրել Հնդկաստանի Գերագույն դատարան 2013 թվականի հուլիսին Հատուկ արձակուրդի միջնորդության (SLP) վերաբերյալ[167]։ Գերագույն դատարանում Արևմտյան Բենգալիայի կառավարությունը ասաց, որ խարդախության հետաքննությունը հաջողությամբ իրականացվում է SIT-ի կողմից[168]։

Օրիսայի, Ջարխանդի և Տրիպուրայի նահանգների կառավարությունները, որոնք գործով պատասխանողներ էին, պահանջել են ԿԲ-ի հետաքննությունը[169]։ Գերագույն դատարանի կոլեգիան՝ դատավոր Տ.Ս. Թակուրը և դատավոր Կ Նագապպանը 2014 թվականի ապրիլին ասել էին, որ Գերագույն դատարանը կարող է հանձնարարել ԿԲ-ի հետաքննություն անցկացնել Հնդկաստանի բոլոր դրամահավաք կազմակերպությունների նկատմամբ[170]։ 2014 թվականի մայիսի 9-ին Գերագույն դատարանի նույն նստավայրը հրամայեց ԿԲ-ին հետաքննել Արևելյան Հնդկաստանում գտնվող Պոնզիի բոլոր սխեմաները, ներառյալ Սարադհան[171]։ Դատարանը նաև բացատրել է, որ ԿԲ-ի հետաքննությանը զուգահեռ տեղի կունենա նաև ենթադրյալ Պոնզի ընկերությունների ակտիվների միաժամանակյա առգրավումը և աճուրդը ներդրողների ավանդները վերականգնելու համար, դաշնային օրենքներով լիազորված հարկադիր կատարման գրասենյակի և նահանգային օրենքներով լիազորված տարբեր պետական ​​մարմինների կողմից հարուցված վարույթի ավարտին[172]։

Տնտեսական ազդեցություն խմբագրել

2010 թվականից ի վեր ապօրինի կերպով ավանդներ տեղափոխող ընկերությունները մոտ ₹240 միլիարդ ռուփի (3,0 միլիարդ ԱՄՆ դոլար) են քշել նահանգի կառավարության կողմից աջակցվող փոքր խնայողական հիմնադրամներից։ Պաշտոնական տվյալները ցույց են տվել փոքր խնայողական ավանդների կայուն անկում և դուրսբերումների աճ՝ նվազեցնելով այն գումարը, որից նահանգային կառավարությունը կարող էր փոխառություններ վերցնել։ Սա ազդեց պետության ընդհանուր մակրոտնտեսական իրավիճակի վրա, կառավարության կողմից պետական ​​ֆինանսավորման համար օգտագործելու փոխարեն, գումարը ուղղվեց Պոնզիի սխեմաներին, որոնք կամ վերահղվեցին արտասահման, կամ օգտագործվեցին մասնավոր շահի համար[173]։

Մտահոգություններ են հնչել, որ լեգիտիմ ոչ բանկային ֆինանսական ընկերությունները և միկրոֆինանսական հաստատությունները կխարանվեն, ինչը կհանգեցնի ավանդատուների ցածր վստահության, բարձր տոկոսադրույքների, վարկավորման կրճատման և տեղայնացված վարկային ճգնաժամի արատավոր շրջանի[174]։ Քանի որ Սարադհա Գրուպի ավանդատուների մեծ մասը պատկանում էր ամենացածր տնտեսական շերտերին, ներդրումների կորուստը կհանգեցնի սոցիալական շարժունակության հետագա անկմանը[175]։ Սկանդալը ուշադրություն է հրավիրել ավանդների մոբիլիզացման նմանատիպ ապօրինի ընկերությունների վրա, որոնք բախվում են կարգավորող մարմինների կողմից աճող ճնշմանը[176][177]։ Այս ընկերություններից շատերը ժամանակային բաժանորդագրության ճամփորդության սխեմաների տատանումներ էին, որոնց համար կան մի քանի հստակ կանոններ[178]։ Այս ընկերությունները փորձել են գրանցվել որպես կոոպերատիվ ընկերություններ՝ շարունակելու իրենց ֆինանսական գործունեությունը[179]։

Քրեական հետապնդում և շարունակվող նախաքննություն խմբագրել

Հատուկ քննչական խումբ (SIT), Արևմտյան Բենգալի ոստիկանություն խմբագրել

FIR-ի հայցը ներկայացվել է Սուդիպտո Սենի և Կունալ Գոշի դեմ 2013 թվականի ապրիլի 14-ին[180]։ Ձերբակալվել են Սարադհա Գրուպի շուրջ վեց պաշտոնյաներ[181][182]։ Հետաքննությունը ղեկավարել է Բիդհաննագարի ոստիկանության հետախուզական բաժինը։ Հետաքննությունն ընդլայնվեց՝ ներառելով Պոնզիի այլ հիմնադրամներ[183]։ Կունալ Գոշը և Սարադհայի Պոնզի հիմնադրամի այլ պաշտոնյաներ բազմիցս հարցաքննվել են ոստիկանության կողմից՝ պարզելու ընկերության իրական ակտիվները և խարդախության այլ ասպեկտները[184]։ Գոշը ձերբակալվել էր SIT-ի կողմից 2013 թվականի նոյեմբերին այն բանից հետո, երբ նա իր ֆեյսբուքյան էջում հրապարակեց 12 անուններից բաղկացած ցուցակ, նրանց թվում էին առնվազն չորս TMC պատգամավորներ և Արևմտյան Բենգալիայի գլխավոր նախարար Մամատա Բաներջին[185]։

SIT-ի նախնական զեկույցների համաձայն, Սարադհա Գրուպը մոբիլիզացրել է 2,459,59 կրոր (310 միլիոն դոլար) իր քաղաքականության թողարկման միջոցով[186]։ Մինչև 2014 թվականի ապրիլը «Սարդհա Գրուպ»-ի դեմ հարուցվել էր շուրջ 385 գործ, որոնցում SIT-ը ներկայացրել էր 288 մեղադրանք։ 453 հայց է ներկայացվել դրամական ֆոնդի այլ ընկերությունների և «Պոնզի» հիմնադրամների դեմ, և 75 մեղադրանք ներկայացվել է դատարան[187][188][189]։

2013 թվականի մայիսի 2-ից, ավանդատուների բողոքներից հետո, նահանգի կառավարությունը SIT-ին հրամայեց ընդլայնել իր հետաքննությունը և խուզարկել և առգրավել «MPS Greenery Developers Ltd»-ի և «Prayag Infotech Hi-Rise Ltd»-ի գրասենյակները, որոնք գործում էին չգրանցված կոլեկտիվ ներդրումների սխեմաների նման Սարադհա Գրուպին[190][191]։ Մինչև 2013 թվականի մայիսի 6-ը ոստիկանությունը ձերբակալել էր Պոնզի ընկերությունների «ATM Group»[192] և «App Infrastructure Pvt Ltd» տնօրեններին՝ ներդրողներին խաբեության մեղադրանքով[193]։ Ըստ լուրերի, մինչ Սարադհայի թիմի հետաքննությունը ԿԲ-ին հանձնվեց, SIT-ը ձերբակալել էր 11 հոգու, հետևել էր 224 գույքին, առգրավել էր 54 մեքենա և մեղադրանքներ էր ներկայացրել մոտ 300 առկախված գործերի համար[194]։

Արդարադատության Շյամալ Սեն հանձնաժողով խմբագրել

2013 թվականի օգոստոսի կեսերին արդարադատության Շյամալ Սենի հանձնաժողովը լրացրել էր հայցվորների նախնական ցուցակը։ Մոտ 1,74 միլիոն խնայողներ պահանջներ են ներկայացրել հանձնաժողովին, որոնց 83%-ը ներդրել է 10,000 ₹ (130 ԱՄՆ դոլար) կամ ավելի քիչ[195]։ Հանձնաժողովը խորհուրդ է տվել Արևմտյան Բենգալիայի նահանգի կառավարությանը վաճառել Սարադհա Գրուպի ակտիվները և շահույթը համաչափ բաշխել խաբված ներդրողների միջև[196]։ Մինչև 2014 թվականի ապրիլը հանձնաժողովը փոխհատուցել է 400,000 ավանդատուների, ովքեր ներդրել են 10,000 ռուփից պակաս։ Ավանդատուներին վերադարձվել է 185 մլն[197]։ Հանձնաժողովը պահանջներ է ստացել 500,000 ներդրողներից, որոնք խաբվել են Պոնզիի հիմնադրամներից բացի Սարադհայից.։ Այս ներդրողներից ոչ մեկին հանձնաժողովը գումարը չի վերադարձրել։ 2014 թվականի ապրիլին Կալկաթայի Գերագույն դատարանը հանձնաժողովից հաշվետվություն պահանջեց ավանդատուներին միջոցների վերադարձման նկատմամբ կիրառվող խտրական չափանիշների վերաբերյալ[198]։

Կենտրոնական գործակալություններ խմբագրել

2013 թվականի ապրիլի 30-ին ԿԲ-ն նահանգային կառավարության խնդրանքով սկսեց հետաքննություն Ասսամում «Saradha Group»-ի սկանդալի վերաբերյալ[199][200]։ Տրիպուրայի գլխավոր նախարարն ասել է, որ Տրիպուրան կարող է նաև պատվիրել CBI-ի հետաքննություն «Saradha Group»-ի նկատմամբ[201]։

Արևմտյան Բենգալիայում, քանի որ քրեական հետաքննությունն ի սկզբանե չէր հանձնվել CBI-ին, Կատարման տնօրինությունը (ED)՝ Կենտրոնական կառավարության գործակալությունը, որը հիմնականում հետաքննում է փողերի լվացումը, ղեկավարում էր հետաքննությունը Կենտրոնական կառավարության անունից։ 2014 թվականի ապրիլին ED-ն ձերբակալել է Սուդիպտա Սենի փախած կնոջը, որդուն և հարսին, որոնք բոլորը եղել են «Saradha Group»-ի տարբեր ընկերությունների տնօրեններ։ ED-ը նաև հարցաքննել է TMC պատգամավորներ Ահմադ Հասանին և Արպիտա Ղոշին «Saradha Group»-ի հետ իրենց ֆինանսական գործարքների վերաբերյալ[202]։ ED-ն պնդեց, որ Արևմտյան Բենգալիայի ոստիկանությունը չի համագործակցել իր հետ և խոչընդոտել է նրա հետաքննությունը[203][204][205]։

2014-ի մայիսին Գերագույն դատարանը ԿԲ-ին հանձնեց բոլոր հետաքննությունները ավանդների մոբիլիզացման 44 ընկերությունների, այդ թվում՝ Սարադհա Գրուպի նկատմամբ, որոնք կասկածվում էին Արևմտյան Բենգալիայի, Օդիշայի, Ասսամի, Ջարխանդի և Տրիպուրայի նահանգներում Պոնզիի սխեմաների գործարկման մեջ[206][207]։ Համաձայն Բենգալիայի Գերագույն դատարանի որոշման՝ SIT-ը բոլոր ձերբակալված կասկածյալներին, այդ թվում՝ Սուդիպտո Սենին, Դեբջանի Մուկերջին և Կունալ Գոշին, հանձնեց ԿԲ-ին։ ԿԲ-ն հարցաքննել է Saradha Group-ի հետ կապված մի քանի նշանավոր անձանց, որոնց թվում էին՝ TMC փոխնախագահ և Արևմտյան Բենգալիայի ոստիկանության (DGP) նախկին գլխավոր տնօրեն Ռաջաթ Մաջումդարը[208] ասամական երգչուհի և ռեժիսոր Սադանանդա Գոգոյը[209] և Օդիշայի նախկին գլխավոր փաստաբան Աշոկ Մոհանտին[210]։ Ասամ DGP-ի նախկին Շանկար Բարուահը, ով կասկածվում էր Սարադհայի սկանդալի մեջ և ում տունը գրոհել էր ԿԲ-ն, ինքնասպան է եղել[211][212]։ 2014 թվականի նոյեմբերի 21-ին ԿԲ-ն ձերբակալել է TMC-ի մեկ այլ պատգամավոր Սրինջոյ Բոզեին՝ կապված խարդախության հետ[213]։ 2014 թվականի դեկտեմբերի 12-ին ԿԲ-ն ձերբակալեց Արևմտյան Բենգալիայի տրանսպորտի նախարար Մադան Միտրային՝ հանցավոր դավադրության, խարդախության, յուրացման և Սարադհա Գրուպից անհարկի ֆինանսական օգուտ ստանալու մեղադրանքով[214]։

2019 թվականի փետրվարին ԿԲ-ն Շիլլոնգում հինգ օրվա ընթացքում 39 ժամով հարցաքննել է Կալկաթայի ոստիկանության հանձնակատար Ռաջև Կումարին[215]։ Սա հաջորդեց քաղաքական վեճին, երբ ԿԲԻ թիմը, որը եկել էր նրան հարցաքննելու, ձերբակալեց Կալկաթայում[216]։ Նրանք ավելի ուշ ազատ արձակվեցին, և նույնիսկ այն ժամանակ, երբ CM Մամատա Բաներջին բողոքում էր Դհարնայում Կումարի ձերբակալության դեմ, Գերագույն դատարանը հրամայեց Ռաջիվ Կումարին հարցաքննել Արևմտյան Բենգալիայի սահմաններից դուրս՝ հետագա ներքին վեճերից խուսափելու համար:[փա՞ստ] 2019 թվականի մարտին ԿԲ-ն գործ է հարուցել Գերագույն դատարան «Vodafone» և «Airtel» հեռահաղորդակցության օպերատորների դեմ՝ պնդելով, որ նրանք չեն համագործակցում խարդախության հետաքննության մեջ[217]։ 2021 թվականի մայիսի 17-ին ԿԲ-ն ձերբակալեց Ֆիրհադ Հաքիմին, Սուբրատա Մուկերջիին, Սովան Չատերջիին և Մադան Միտրային՝ Սարադհա Նարադայից կաշառք ստանալու մեղադրանքով այն բանից հետո, երբ Արևմտյան Բենգալի նահանգապետ Ջագդիփ Դհանկարը թույլտվություն տվեց կալանավորել նախարարներին (Ֆիրհադ Հակիմ, Սուբրատա Մուխերջի) և MLA-ից մեկին (Մադան Միտրա) ու նախկին MLA (Սովակն Չատերջե)։

Դատապարտումներ և դատավճիռներ խմբագրել

2014 թվականի փետրվարին Սուդիպտա Սենը մեղավոր է ճանաչվել մի գործով, որում նա մեղադրվել է աշխատանքային օրենսդրության տարբեր դրույթներով՝ որպես Սարադհա Գրուպի տնօրեն, այն բանի համար, որ նա կանխամտածված հիմնադրամի իշխանություններին չի ավանդադրել 0,03 միլիոն ռուփի, որը իր ընկերությունը պարտք է իր աշխատակիցներին, նա առաջին ատյանի դատարանի կողմից դատապարտվել է երեք տարվա ազատազրկման։ Դա առաջին դատավճիռն էր մի շարք քաղաքացիական և քրեական գործերով, որոնք առնչվում էին կորպորատիվ խարդախության և նրա նկատմամբ քննվող ավանդներ չվճարելուն[218]։

Ավելի ուշ Սուդիպտա Սենը նամակ է գրել վարչապետ Նարենդրա Մոդիին և Արևմտյան Բենգալիայի գլխավոր նախարար Մամատա Բաներջիին, որում նշել է մի քանի քաղաքական առաջնորդների անուններ, ովքեր իրենից գումար են վերցրել։ Սենը 2020 թվականի դեկտեմբերի 1-ով թվագրված իր նամակում նշել է Սուվենդու Ադհիքարիին, Մուկուլ Ռոյին, Ադհիր Ռանջան Չոուդհուրիին, Սուջան Չակրաբորտիին և Բիման Բոզեին որպես Սարադհա խմբի շահառուներ[219]։ Հունվարի 24-ին Աբհիշեկ Բաներջին նամակ է հրապարակել, որում Սուվենդու Ադհիքարիին մեղադրել է Rs-ի շորթման մեջ։ Նա ասաց. «Դուք (Սուվենդու) ոչ միայն Սուդիպտա Սենից վերցրել եք 6 միլիոն ռուփի, այլև շանտաժի եք ենթարկել նրան։ Նամակում հստակ նշված է, որ իր (Սենին) ազատ արձակելու նախորդ գիշերն այցելել եք նրա գրասենյակ և գումար վերցրել նրանից»[220][221]։ Փետրվարի 1-ին Բանկհալիի դատարանը հանձնարարեց ԿԲ-ի հետաքննություն անցկացնել Սուդիպտա Սենի նամակի վերաբերյալ[222]։ Կունալ Գոշը նամակ է գրել ներքին գործերի նախարար Ամիտ Շահին` պահանջելով ձերբակալել Մուկուլ Ռոյին և Սուվենդու Ադհիքարիին փողերի լվացման սկանդալի համար, իսկ Շահը խոստովանել է, որ ստացել է այդ նամակը[223]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Chitti chitti bang bang». The Telegraph. Mumbai. 2013 թ․ ապրիլի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 1-ին.
  2. ↑ Agarwal, Abhyudaya; Satyaditya Singh Dhakare (2013 թ․ հունիսի 5). «What exactly happened in the Saradha Scam? Understanding chit fund, MLM, corporate deposits and collective investment schemes». Marketing and advertising law. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 13-ին.
  3. ↑ Kaul, Vivek (2013 թ․ ապրիլի 30). «Here's why Saradha was not a chit fund but a Ponzi scheme». Firstpost. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 3-ին.
  4. ↑ PTI (2013 թ․ ապրիլի 24). «More Saradha entities under SEBI scanner». The Hindu. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 25-ին.
  5. ↑ «Cheat funds, again». The Hindu. 2013 թ․ ապրիլի 26. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 27-ին.
  6. ↑ Dutta, Romita (2013 թ․ հունիսի 20). «Saradha raised deposits from 1.7 mn people, probe finds». LiveMint. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  7. ↑ «Mamata announces SIT, inquiry into Saradha». The Telegraph. Kolkota. 1999 թ․ մարտի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 25-ին.
  8. ↑ Mamata sets up fund for duped Saradha investors, Business Standard, 24 April 2013
  9. ↑ Dasgupta, Mithun (2013 թ․ ապրիլի 26). «60 firms like Saradha Group operating in Bengal». The New Indian Express. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  10. ↑ «SC jolt for Mamata: CBI to probe Saradha scam The CBI will also probe other Ponzi schemes in West Bengal, Odisha, Tripura, Jharkhand and Assam». Business Standard. 2014 թ․ մայիսի 10. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  11. ↑ «Supreme Court orders just what Mamata didn't want». Calcutta Telegraph. 2014 թ․ մայիսի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  12. ↑ «WB Minister Madan Mitra arrested in Saradha scam». Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  13. ↑ «West Bengal minister Madan Mitra arrested by CBI». Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  14. ↑ Mukherji, Udit Prasanna; Bandyopadhyay, Krishnendu (2013 թ․ ապրիլի 21). «Sanchayita haunts Saradha victims». Times of India. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  15. ↑ «Kuriachan Chacko and Ors. Vs. State of Kerla JT2008(7)SC614». www.neerajaarora.com. Neeraj Arora. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  16. ↑ «Ponzi schemes show failure of formal banking». The Economic Times. 2013 թ․ ապրիլի 23. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  17. ↑ Singh, Pragya. «The gullible travels show». Outlook. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  18. ↑ Gupta, SC; Shankar, Girish; Giridhar, A (2007). Report of the Technical Group Set up to Review Legislations on Money Lending. Reserve Bank of India.
  19. ↑ Chaki, Deborshi (2013 թ․ ապրիլի 28). «Indian Ponzi scheme pushes many to penury». Al Jazeera. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  20. ↑ Kaul, Vivek (2013 թ․ մայիսի 3). «Dear KC Chakrabarty, here's the real reason why people invest in Ponzi shemes». Firstpost. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 3-ին.
  21. ↑ «Saradha fraud: Blame the RBI for the repressed formal financial sector». The Economic Times. ET Bureau. 2013 թ․ ապրիլի 25. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  22. ↑ Khanna, Sudeep (2013 թ․ մայիսի 8). «Saradha scam: a wake-up call for investors». LiveMint. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  23. ↑ Dalal, Sucheta (2011 թ․ հունիսի 23). «Pyramid schemes - daylight robbery». Sucheta Dala. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  24. ↑ «Mamata Banerjee vows to repay depositors of Saradha group's Sudipta Sen». The Indian Express. 2013 թ․ ապրիլի 26. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 Ray, Atmadip (2013 թ․ ապրիլի 24). «The fall of Saradha group revives old ghosts of ponzi schemes going bust». The Economic Times. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  26. ↑ «Once Again a Ponzi Lays Waste». Economic and Political Weekly. XLVIII (19). 2013 թ․ մայիսի 11.
  27. ↑ Sharma, Nagender; Gaurav Chaudhury (2013 թ․ ապրիլի 28). «Is Bengal the Ponzi capital of India?». Hindustan Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  28. ↑ «60 firms like Saradha operating in Bengal». Business Standard. Kolkata. Indo-Asian News Service. 2013 թ․ ապրիլի 25. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  29. ↑ 29,0 29,1 «United departure, separated arrival». The Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  30. ↑ Bannerjee, Monideepa (2013 թ․ ապրիլի 23). «Sudipta Sen: The man with 'three wives and five houses'». NDTV. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  31. ↑ Dutta, Sushmita (2013 թ․ ապրիլի 27). «'Cheat' fund: The inside story of Sudipto Sen & Saradha group». Zee News. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 «Excel sheet shows Debjani clout: Cops». The Telegraph. Kolkota. 2013 թ․ ապրիլի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  33. ↑ «Debjani cousin claims frame-up». The Telegraph. Kolkota. 2013 թ․ ապրիլի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 19-ին.
  34. ↑ Ghosh, Shamik (2013 թ․ ապրիլի 23). «Chit fund scam: Saradha group chairman Sudipta Sen arrested from Kashmir». NDTV. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  35. ↑ Gupta, Priyanka (2013 թ․ ապրիլի 27). «How a Saradha receptionist became executive director in just 3 years». CNN-IBN. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  36. ↑ «Who is Debjani Mukherjee?». Kolkata: India Today. 2013 թ․ ապրիլի 26. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  37. ↑ Ray Choudhury, Ranabir (2013 թ․ ապրիլի 25). «In the name of Maa Sarada». The Hindu Business Line. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  38. ↑ Dutta, Ishita (2013 թ․ ապրիլի 29). «Newsmaker: Sudipta Sen». Business Standard. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  39. ↑ 39,0 39,1 Chowdhury, Subhanil (2013 թ․ մայիսի 4). «The Political Economy of Shadow Finance in West Bengal». Economic and Political Weekly. XLVIII (18).
  40. ↑ Das, Madhuparna (2013 թ․ ապրիլի 28). «In story of Saradha's crores, Bengal's forgotten hundreds». The Indian Express. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  41. ↑ «PM says unauthorized deposit collection has to be curbed». The Times of India. New Delhi. 2013 թ․ ապրիլի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  42. ↑ Pande, Vinay (2013 թ․ ապրիլի 26). «Saradha chit fund scam: State government failed, but so has centre». The Economic Times. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  43. ↑ Acharya, Namrata (2013 թ․ ապրիլի 26). «In Bengal's grey 'money market', Saradha is just one». Business Standard. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  44. ↑ Saha, Sambit; Pranseh Sarkar (2013 թ․ ապրիլի 23). «Saradha with 120 arms and blessings». The Telegraph. Kolkota. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  45. ↑ Konar, Debasis (2013 թ․ ապրիլի 29). «Sebi's Saradha order came 3 years after probe started». The Times of India. Kolkata. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  46. ↑ Pandey, Alok (2013 թ․ ապրիլի 24). «Motorcycle factory, cited in chit-fund letter bomb, that ran on deceit». Kolkata: NDTV. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  47. ↑ Basak, Probal (2013 թ․ ապրիլի 27). «After Saradha, next target should be Rose Valley: Sushil Modi». Business Standard. Kolkata. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  48. ↑ «Saradha scam: Several inquiries are going on, WB governor says». The Times of India. Kolkata. PTI. 2013 թ․ ապրիլի 26.
  49. ↑ «Disassociate Saradha from chit fund sector, says chit fund association». New Delhi: Yahoo Finance India. IANS. 2013 թ․ ապրիլի 29. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 «SEBI Order (WTM/RKA/ERO-CIS/19/2013)» (PDF). Mumbai: SEBI. 2013 թ․ ապրիլի 23. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  51. ↑ Khanna, Rohit (2013 թ․ ապրիլի 30). «How Sudipta Sen's strategy stumped Sebi». The Times of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  52. ↑ «Sleuths track 'J… Ali' lead in Sen case». The Calcutta Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  53. ↑ «Fraud office catches West Asia whiff». The Calcutta Telegraph. 2014 թ․ սեպտեմբերի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  54. ↑ Das, Madhuparna (2014 թ․ սեպտեմբերի 12). «Money trail leads to hawala channels, offshore accounts». The Indian Express. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  55. ↑ «Saradha group ch(ea)t fund: A money trail of fraud». FirstPost. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  56. ↑ Kaul, Vivek (2013 թ․ ապրիլի 24). «Saradha a classic Ponzi schemes: Why there will be more suckers». FirstPost. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  57. ↑ Acharya, Anindita (2013 թ․ ապրիլի 27). «Bengal's film industry dances to ponzi fund tune». Hindustan Times. Kolkata. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  58. ↑ 58,0 58,1 Roy, Sandip (2013 թ․ ապրիլի 22). «How Trinamool burnt its fingers in the Saradha chit fund scam». Firstpost. Kolkata. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  59. ↑ «Shocking: Bollywood actor, TMC MP Mithun Chakraborty's name surfaces in Saradha scam, gets ED summon». Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 18-ին.
  60. ↑ «ED summons Mithun Chakraborty tomorrow». Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 18-ին.
  61. ↑ «Mamata benefited most from Saradha scam, suspended TMC MP Kunal Ghosh says». Times of India. TNN. 2014 թ․ սեպտեմբերի 7. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  62. ↑ «Prabhat Varta». Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 10-ին.
  63. ↑ «Partnership purely editorial: Srinjoy». The Times of India. TNN. 2013 թ․ ապրիլի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 10-ին.
  64. ↑ Zaved, Jeshan (2013 թ․ մայիսի 4). «Two newspapers stay afloat». The Telegraph. Kolkata. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
  65. ↑ Mitra, Dola (2013 թ․ մայիսի 6). «Then Came The Showstopper». Outlook India. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  66. ↑ «Three TV channels owned by Saradha Group to be auctioned». Hindu Businessline. 2014 թ․ հունվարի 13. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  67. ↑ Chowdhury, Rajib (2014 թ․ սեպտեմբերի 2). «Saradha: Footballer under ED scanner». The Asian Age. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  68. ↑ Ghosal, Shakuntala; Tamal Sengupta; Anuradha Himatsingka (2013 թ․ ապրիլի 29). «Mamata Banerjee making all efforts to save Saradha Group's media companies». The Economic Times. Kolkata. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 10-ին.
  69. ↑ Trust, Press (2014 թ․ օգոստոսի 18). «Saradha scam: Actor Aparna Sen questioned by ED». The Indian Express. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  70. ↑ «Filmmaker Aparna Sen questioned in Saradha scam probe». India Today. 2014 թ․ օգոստոսի 18. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  71. ↑ Bhattacharya, Snigdhendu (2013 թ․ ապրիլի 23). «Saradha chief used fake mobike plant to dupe investors». Hindustan Times. Kolkata. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  72. ↑ «Sen's 'bluff', in a nutshell». The Telegraph. Kolkota. 2013 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  73. ↑ Basak, Sanjay (2013 թ․ ապրիլի 28). «Chit fund scam: Mamata Banerjee donated Saradha sops, faces backlash». Deccan Chronicle. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  74. ↑ Benerjee, Moideepa (2013 թ․ ապրիլի 29). «Chit fund scam: Saradha shadow over football field». Kolkata: NDTV. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  75. ↑ Islam, Aminul. «Cutbacks in the offing». LiveMint. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 13-ին.
  76. ↑ Bhattacharya, Ravik (2013 թ․ ապրիլի 25). «Scam hurts Trinamool image, Mamata faces dissent». Hindustan Times. Kolkata. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  77. ↑ Basu, Riju (2013 թ․ ապրիլի 29). «Who would fund puja celebrations after Sudipto?». Anandabazar Patrika (Bengali). Kolkata. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  78. ↑ «Who are the two TMC MPs Srinjoy Bose and Kunal Ghosh?». First Post. 2013 թ․ ապրիլի 24. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  79. ↑ «Trinamool cannot wish away its links with Saradha group irrespective of what Mamata says». The Economic Times. Kolkata. ET Bureau. 2013 թ․ ապրիլի 25. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  80. ↑ Acharya, Namrata (2013 թ․ ապրիլի 28). «Banking on lies». Business Standard. Kolkata. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  81. ↑ Khanna, Rohit (2014 թ․ օգոստոսի 14). «Saradha cloud over TMC MLA's co deal». Times of India. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  82. ↑ Siddiqui, Ahmed (2014 թ․ օգոստոսի 15). «CBI focus on Saradha VIPs». The Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  83. ↑ «His CPM master's confidential assistants». The Telegraph. Kolkota. 2013 թ․ մայիսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  84. ↑ «Saradha chitfund: Sudipta Sen sent to 14-day police remand- TIMESNOW.tv – Latest Breaking News, Big News Stories, News Videos». Timesnow.Tv. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 26-ին.
  85. ↑ «Assam for CBI probe into Saradha scam». Indiablooms.com. 2004 թ․ հունվարի 1. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 26-ին.
  86. ↑ «'Actual money paid to ex-MP's wife by Sen may be much more'». Times of India. 2014 թ․ մայիսի 7. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  87. ↑ Bhabani, Soudhriti (2013 թ․ ապրիլի 26). «Saradha chit fund chief Sudipta Sen's letter to CBI can singe big names». India Today. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  88. ↑ Malik, Ashok (2013 թ․ ապրիլի 27). «Sen and Saradha: Story of political intrigue». Daily Pioneer. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  89. ↑ Arun, MG (2013 թ․ մայիսի 26). «Unsafe Deposit». Business Today. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  90. ↑ «West Bengal chit fund scam: Knives out for tainted Trinamool MPs». The Times of India. Kolkata. 2013 թ․ ապրիլի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  91. ↑ Roy Chowdhury, Sumanta (2013 թ․ ապրիլի 23). «Mamata govt feels the heat after the Ponzi scheme meltdown». Hindustan Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  92. ↑ 92,0 92,1 Bandopadhay, Krishnendu. «Saradha chit fund mess: Quick-rich dreams lie crushed». The Times of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  93. ↑ «Politicos in dock over Saradha scam». Deccan Herald. DHNS. 2013 թ․ ապրիլի 24. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  94. ↑ «Times Now Exclusive: Sudipto Sen's letter to CBI on 6th April». Times Now - YouTube. 2013 թ․ ապրիլի 24.
  95. ↑ «Sudipta Sen's driver says TMC MPs met Saradha boss before escape». Times of India. TNN. 2014 թ․ սեպտեմբերի 24. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  96. ↑ «Ponzi protests stall traffic». Times of India. TNN. 2013 թ․ ապրիլի 26. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  97. ↑ Saha, Sambit (2013 թ․ ապրիլի 21). «Bengal's Bonzi shell cracks up Panic strikes other schemes». The Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  98. ↑ «Mamata clears arrest to nip chit contagion». The Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  99. ↑ Maglich, Jordan (2013 թ․ ապրիլի 25). «Massive $3.6 Billion Ponzi Scheme Uncovered in India». Ponzitracker. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 5-ին.
  100. ↑ «Sanchayita haunts Saradha victims». The Times of India. 2013 թ․ ապրիլի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  101. ↑ «Soon, PIL in HC seeking ban on chit fund operators». The Indian Express. 2013 թ․ ապրիլի 20. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  102. ↑ «Saradha Group chairman Sudipto Sen arrested in Jammu and Kashmir». The Indian Express. Kolkata: PTI. 2013 թ․ ապրիլի 24. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  103. ↑ «'Boxed in', Sebi too late – Saradha given three months to refund investors». The Telegraph. Mumbai. 2013 թ․ ապրիլի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  104. ↑ «What the govt balance sheet shows The words and deeds». The Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  105. ↑ «DIDI'S SIN TAX Rs 500cr plan to refund poor victims». The Telegraph. Kolkota. 2013 թ․ ապրիլի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  106. ↑ «Editorial». The Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  107. ↑ «Is Sardha tax fair RBI Chief asks». The Telegraph. 2013 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  108. ↑ «Tathagata Roy says sit is not doing good in sardha case. So why not cbi?». BNC. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  109. ↑ «BJP questions Mamata Banerjee's silence over CBI quizzing TMC leaders». Economic Times. PTI. 2014 թ․ սեպտեմբերի 9. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  110. ↑ «Confusion over new chit-fund bill». The Times of India. 2013 թ․ ապրիլի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  111. ↑ «New bill on chit funds by Bengal govt sparks off debate». Business Standard. 2013 թ․ ապրիլի 28. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  112. ↑ «West Bengal passes new Bill to protect investor interests». Business Line. 2013 թ․ ապրիլի 30. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  113. ↑ «West Bengal to bring new bill on protecting investor interest». The Hindu. 2013 թ․ ապրիլի 29. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  114. ↑ «New Bill For Investor Protection To Have More Teeth». Business World. 2013 թ․ ապրիլի 29. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  115. ↑ «Delhi lobs back Saradha bill». Calcutta Telegraph. 2013 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  116. ↑ «Saradha bill passed 2nd time». Calcutta Telegraph. 2013 թ․ դեկտեմբերի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  117. ↑ «Mamata Banerjee moots social security scheme after Saradha chit fund scam». India Today. Kolkata. IANS. 2013 թ․ մայիսի 8. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  118. ↑ «Here comes trusted Didi deposit scheme». The Telegraph. Kolkata. 2013 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  119. ↑ «Bengal to take over 2 TV channels of Saradha Group, but not liabilities». The Telegraph. Kolkata. PTI. 2013 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 23-ին.
  120. ↑ «Assembly passes Assam Protection of Interests of Depositors (in Financial Establishments) Amendment Bill». Guwahati. 2013 թ․ ապրիլի 4. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  121. ↑ 121,0 121,1 «Assam Bill awaits Guv nod to nip Saradha-like scams in bud». Dailly Pioneer. Guwahati. IANS. 2013 թ․ մայիսի 6. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  122. ↑ «Company Offices Sealed in Assam». The Telegraph. Guwahati/Bongaigaon. 2013 թ․ ապրիլի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  123. ↑ 123,0 123,1 «Tripura at CBI's door over deposits». The Telegraph. Agartala. 2013 թ․ մայիսի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  124. ↑ «State feels Saradha aftershocks». The Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  125. ↑ «Odisha Police registers second case against Saradha Group». Bhuvaneshwar: Zee News. 2013 թ․ մայիսի 7. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  126. ↑ «Odisha Police registers second case against Saradha Group». DNA India. Bhuvneshwar. PTI. 2013 թ․ մայիսի 6. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  127. ↑ «Chit fund Saradha's office closed in the state». Odisha Reporter. PTI. 2013 թ․ մայիսի 5. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  128. ↑ Anand, Utkarsh (2014 թ․ ապրիլի 15). «Orissa ponzi scam surpasses that of Bengal by Rs 2,140 cr». Indian Express. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  129. ↑ «Corporate Affairs Ministry to probe Saradha group». The Telegraph. PTI. 2013 թ․ ապրիլի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  130. ↑ «Saradha chit fund scam: ED registers money laundering case». The Economic Times. New Delhi. 2013 թ․ ապրիլի 25. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  131. ↑ «Working hard to save investors from Ponzi schemes: SEBI». The Hindu. New Delhi. PTI. 2013 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 1-ին.
  132. ↑ Bannerjee, Ronojoy (2013 թ․ մայիսի 7). «Saradha scam: Probe panel set up to fix loopholes in laws». CNBC-TV18. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  133. ↑ Lashkar, Anirudh; Vyas Mohan (2013 թ․ մայիսի 22). «Sebi seeks sweeping powers». Live Mint. Mumbai. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 22-ին.
  134. ↑ Modak, Samie (2013 թ․ օգոստոսի 19). «Sebi working on norms to incorporate new powers». Business Standard. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  135. ↑ «Sebi enacts stricter laws on CIS, front running». Business Standard. 2013 թ․ օգոստոսի 12. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  136. ↑ PTI. «Chit fund: TMC questions role of Chidambaram's wife in Saradha group». The Times of India. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 26-ին.
  137. ↑ «Many claims in letter – Sudipta Sen's missive to CBI». The Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  138. ↑ Purohit, Devadeep (2014 թ․ ապրիլի 20). «Open season on Saradha scandal Rahul's turn to target Mamata, earn wrath». Calcutta Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  139. ↑ Bannerjee, Rupak (2014 թ․ ապրիլի 28). «CPM a Saradha beneficiary: Mamata». Times of India. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  140. ↑ «Saradha scam: Mamata targets Chidambaram over ED probe». DEccan Herald. PTI. 2014 թ․ ապրիլի 22. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  141. ↑ Roy, Sandip (2014 թ․ ապրիլի 28). «Modi taunts Mamata over Saradha; Look after your wife, retorts TMC». Firstpost. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  142. ↑ «Narendra Modi slams Mamata Banerjee over Saradha scam, TMC calls him "Butcher of Gujarat"». Indian Express. 2014 թ․ ապրիլի 28. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  143. ↑ Bannerjee, Monidepa (2014 թ․ ապրիլի 27). «Mamata Banerjee's party calls Narendra Modi 'butcher of Gujarat'». NDTV. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  144. ↑ Das, Madhuparna (2014 թ․ սեպտեմբերի 12). «As CBI's Saradha net closes in on her party, Mamata Banerjee flexes her cadre muscle». The Indian Express. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  145. ↑ «TMC fields law minister to lead anti-CBI protests». Times of India. TNN. 2014 թ․ սեպտեմբերի 12. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  146. ↑ Mishra, Digbijay (2013 թ․ ապրիլի 21). «Investors ransack Saradha's Bengal offices, knock at CM's door». Kolkata. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  147. ↑ «Politicians, academicians arrested over Saradha scam protest». Yahoo. IANS. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  148. ↑ «Chitfund Sufferers' calls for 'Rail Roko' in Kolkata: 20000 expected to squat on Railway Lines». Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  149. ↑ Chankraborty, Manotosh (2014 թ․ մայիսի 3). «Ponzi victims in Garia face 'TMC' wrath». Times of India. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  150. ↑ «Saradha Shock». The Statesman. 2014 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  151. ↑ Bhattacharya, Ravik (2014 թ․ մայիսի 13). «CBI forms SIT to probe Saradha group, 17 other firms». Hindustan Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 15-ին.
  152. ↑ Das, Madhuparna (2014 թ․ սեպտեմբերի 22). «Saradha net wider, tighter». Indian Express. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  153. ↑ Chanda, Arup (2014 թ․ սեպտեմբերի 22). «Mystery Surrounds Pakistan Citizen's TMC MP Post». The New Indian Express. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  154. ↑ Nairita (2014 թ․ սեպտեմբերի 12). «Saradha scam shocker: Mamata Banerjee's aide, TMC MP's link with terror group SIMI, Jamat exposed». One India. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  155. ↑ «Bangladesh moves India on Imran». BDNews24. 2014 թ․ սեպտեմբերի 12. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  156. ↑ «Report: India's Saradha Group funded Jamaat violence». Dhaka Tribune. 2014 թ․ սեպտեմբերի 12. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  157. ↑ Chanda, Arup (2014 թ․ օգոստոսի 24). «Saradha Money Fanned Bangla Flames». The New Indian Express. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  158. ↑ «Saradha scam with Trinamool links may also have funded Bangla Islamists». Firstbiz. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  159. ↑ Bagchi, Suvojit (2014 թ․ սեպտեմբերի 13). «Mamata summons Bangladesh Deputy High Commissioner». The Hindu. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  160. ↑ «India Should Unmask Saradha Link to Jamaat». The New Indian Express. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  161. ↑ «Bangladesh rakes up Saradha money with India». Hindustan Times. 2014 թ․ սեպտեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  162. ↑ Azad, Abid (2014 թ․ սեպտեմբերի 14). «Concern expressed over Saradha's Jamaat funding». Dhaka Tribune. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  163. ↑ «Road blockades across Bengal; two PILs filed». Business Line. Kolkata. 2013 թ․ ապրիլի 22. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  164. ↑ «Saradha money scam: Calcutta High Court and Central govt stepping in». Kerala Next. 2013 թ․ ապրիլի 29. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  165. ↑ «Panel lifeline for two TV channels owned by Saradha». The Indian Express. 2013 թ․ մայիսի 7. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  166. ↑ «State probe for now into Saradha default». Calcutta Telegraph. 2013 թ․ հունիսի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  167. ↑ «SC notice to Centre, Bengal for CBI probe into Saradha scam». Calcutta Telegraph. PTI. 2013 թ․ հուլիսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  168. ↑ «Saradha report 'sketchy' - SC: Where has depositors' money gone?». Calcutta Telegraph. 2014 թ․ մարտի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  169. ↑ «Neighbour sneezes, Bengal sniffs SC tilts to Odisha CBI probe». The Calcutta Telegraph. 2014 թ․ ապրիլի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  170. ↑ Mishra, Ashutosh (2014 թ․ ապրիլի 24). «Collection scam: SC hints at CBI probe». The Calcutta Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  171. ↑ «Supreme Court asks CBI to probe Saradha chit fund scam». IANS. news.biharprabha.com. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 9-ին.
  172. ↑ «CBI Probe not to Affect Asset Liquidation Move». The New Indian Express. 2014 թ․ մայիսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  173. ↑ Sarkar, Pranesh (2013 թ․ ապրիլի 25). «Snore & drown savings bell ... Zzzzzzzzzzzz ...». The Telegraph. Kolkata. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  174. ↑ «Saradha Group has nothing to do with Chit Fund business: CFAI». New Delhi: Zee News. 2013 թ․ ապրիլի 29. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  175. ↑ Chowdhury, Charandas (2013 թ․ մայիսի 6). «Indian Ponzi Scheme Gets a Political Bailout». Bloomberg. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  176. ↑ Basu, Manish (2013 թ․ մայիսի 6). «ICore E-Services on the verge of collapse». Livemint. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  177. ↑ Pandey, Alok (2013 թ․ ապրիլի 27). «After Saradha Group's collapse, focus on rural Bengal's 'get rich' schemes». Singur: NDTV. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
  178. ↑ Ghosh, Pinak (2013 թ․ մայիսի 20). «Sebi and Rose hurl thorns in ad valley». The Telegraph. Kolkota. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 21-ին.
  179. ↑ Basu, Manish (2013 թ․ մայիսի 20). «Saradha fallout: Bengal firms eye cooperative society status». LiveMint. Kolkata. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 21-ին.
  180. ↑ «Our proximity was our power». The Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  181. ↑ «Saradha Group chairman Sudipta Sen arrested in Kashmir». 2013 թ․ ապրիլի 23.
  182. ↑ «Ponzi fire spreads to other firms». Hindustan Times. Berhampore. 2013 թ․ ապրիլի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  183. ↑ Ray, Atmadip; Anuradha Himatsingka; Sutanuka Ghosal (2013 թ․ ապրիլի 29). «Saradha chit fund scam: The top five among Bengal's flourishing financial grey market». The Economic Times. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  184. ↑ «Signal in Kunal quiz». The Telegraph. 2013 թ․ ապրիլի 30. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  185. ↑ Bannerjee, Monideepa (2014 թ․ նոյեմբերի 24). «Saradha scam: Trinamool MP Kunal Ghosh arrested, names Mamata Banerjee in Facebook post». NDTV. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  186. ↑ «West Bengal: Saradha scam worth Rs 2,460 crore, report says». Times of India. PTI. 2013 թ․ հոկտեմբերի 21. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  187. ↑ Mondal, Pronab (2014 թ․ ապրիլի 21). «Happy birthday, SIT A year of largely living up to its 'name'». Calcutta Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  188. ↑ «State fried on Saradha omission». Calcutta Telegraph. 2014 թ․ մարտի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  189. ↑ «Bengal system has crumbled under Saradha plot:SC». Calcutta Telegraph. 2014 թ․ ապրիլի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  190. ↑ «WB govt shuts down MPS office in Kolkata; Another chit fund scam in the making?». First Post. 2013 թ․ մայիսի 5. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  191. ↑ «Where there is a will, not bill, there is a way – Cops seal two firms' offices». The Telegraph. 2013 թ․ մայիսի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  192. ↑ «Director held». The Telegraph. Midnapore. 2013 թ․ մայիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 15-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  193. ↑ «Bengal-based chit fund owner arrested». Barasat: Zee News. 2013 թ․ ապրիլի 25. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 6-ին.
  194. ↑ Siddiqui, Imran (2014 թ․ մայիսի 9). «Political angle blips on CBI radar». Calcutta Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  195. ↑ Basu, Kinshuk; Pranesh Sarkar (2013 թ․ օգոստոսի 19). «Saradha vow faces tricky sums». The Telegraph. Kolkata. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  196. ↑ Basak, Probal; Namrata Acharya (2013 թ․ օգոստոսի 5). «Sen panel to recommend selling of Saradha assets». Business Standard. Kolkata. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  197. ↑ Hindustan Times
  198. ↑ «Saradha more equal than others Court seeks annual report». Calcutta Telegraph. 2014 թ․ ապրիլի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  199. ↑ «CBI starts investigation in Assam». Bartaman (Bengali). Kolkata. 2013 թ․ ապրիլի 30.
  200. ↑ «Chit fund scam: CBI team to meet Assam Police in Guwahati». Guwahati: ANI. 2013 թ․ ապրիլի 30.
  201. ↑ «Tripura may order CBI probe into Saradha chit fund scam». India Today. Agartala. 2013 թ․ ապրիլի 30. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  202. ↑ Chaudhury, Monalisa (2014 թ․ ապրիլի 22). «ED contacts Trinamul MP». Calcutta Telegraph. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  203. ↑ «Saradha arrests: Non-cooperation charge may prove costly for state». Times of India. 2014 թ․ ապրիլի 18. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  204. ↑ «Bengal government putting obstacles in Saradha probe to save Trinamool». Odisha Sun Times. 2014 թ․ ապրիլի 25. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  205. ↑ «Mamata Banerjee government suppressing Saradha facts: Left Front». DNA. IANS. 2014 թ․ ապրիլի 24. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  206. ↑ Dutta, Romita (2014 թ․ մայիսի 9). «Supreme Court directs CBI to probe Saradha, other deposit-taking firms». Livemint. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  207. ↑ Mohapatra, Dhananjay (2014 թ․ մայիսի 9). «SC orders CBI probe into Saradha chit fund scam». Times of India. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 10-ին.
  208. ↑ «Congress Questions Mamata's Meeting with Saradha Scam Mastermind». The New Indian Express. 2014 թ․ սեպտեմբերի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  209. ↑ «CBI arrests Sadananda Gogoi in Saradha scam». Times of India. TNN. 2014 թ․ սեպտեմբերի 13. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  210. ↑ «Odisha's former advocate general Ashok Mohanty arrested in chit-fund scam». Times of India. PTI. 2014 թ․ սեպտեմբերի 22. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  211. ↑ «Former Assam DGP, under scanner in Saradha scam, commits suicide». Times of India. PTI. 2014 թ․ սեպտեմբերի 17. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  212. ↑ Trust, Press (2014 թ․ դեկտեմբերի 12). «First Mamata minister Madan Mitra arrested in Saradha chit fund scam». India Today. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  213. ↑ «Saradha scam: CBI arrests Trinamool Congress MP Srinjoy Bose». Times of India. TNN. 2014 թ․ նոյեմբերի 21. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
  214. ↑ Trust, Press (2014 թ․ դեկտեմբերի 12). «First Mamata minister Madan Mitra arrested in Saradha chit fund scam». India Today. Indian Today. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  215. ↑ «The Shillong session: When Rajeev Kumar was quizzed for 39 hours over 5 days». Times of India. TNN. 2019 թ․ սեպտեմբերի 14. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 5-ին.
  216. ↑ «CBI's Attempted Arrest of Kolkata Police Commissioner Was an Attack on Federalism».
  217. ↑ «Saradha case: Supreme Court seeks reply from Vodafone, Airtel on CBI plea». Mint (անգլերեն). 2019 թ․ մարտի 29. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 29-ին.
  218. ↑ Dutta, Romita (2014 թ․ փետրվարի 21). «Saradha chairman Sudipta Sen sentenced to three years in jail». Livemint. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  219. ↑ Kundu, Indrajit. «Politicians who took money from me, cheated people are now joining BJP, alleges jailed Saradha promoter». India Today. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  220. ↑ «Abhishek Banerjee exposes letter accusing Suvendu Adhikari of extorting Rs 6 cr from chit fund agency». The New Indian Express (անգլերեն). 2021 թ․ հունվարի 24. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 24-ին.
  221. ↑ «শুভেন্দুকে কঠিন শব্দে বিঁধে আক্রমণের ঝাঁজ বাড়ালেন অভিষেক». আনন্দবাজার পত্রিকা অনলাইন (Bengali). 2021 թ․ հունվարի 24. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 24-ին.
  222. ↑ «Sudipta Sen Letter: 'একাধিক নেতা কোটি কোটি টাকা নেন...' সুদীপ্ত সেনের সেই চিঠি নিয়ে সিবিআইকে তদন্তের নির্দেশ আদালতের». এবিপি আনন্দ লাইভ (Bengali). 2021 թ․ փետրվարի 1. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 1-ին.
  223. ↑ «মুকুল-শুভেন্দু: কুণালের চিঠির প্রাপ্তিস্বীকার শাহের». আনন্দবাজার পত্রিকা অনলাইন (Bengali). 2021 թ․ փետրվարի 7. Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 7-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սարադհա_Գրուպի_ֆինանսական_սկանդալ&oldid=9974566» էջից