Վիքիպեդիա

Սաուդյան Արաբիայի տնտեսություն

Սաուդյան Արաբիայի տնտեսությունը աշխարհի առաջատար քսան տնտեսություններից է։ Երկրի տնտեսությունը հիմնված է նավթի վրա[16] քանի որ Սաուդյան Արաբիային է պատկանում աշխարհում երկրորդ խոշոր նավթային պաշարները[17], և երկիրը նավթի խոշորագույն արտահանողն է աշխարհում[18]։ Երկիրը համարվում է «էներգետիկ գերտերություն», քանի որ նրան է պատկանում աշխարհում գազի մեծությամբ հինգերերդ պաշարները[19]։ 33,2 տրիլիոն դոլար ընդհանուր արժեքով Սաուդյան Արաբիային է պատկանում աշխարհում երկրորդ ամենաարժեքավոր բնական պաշարները[20]։

ԱրժույթՍաուդական Ռիալ (SAR)
Ֆիսկալ տարիՕրացույցային տարի
Վիճակագրություն
ՀՆԱ
  • $786.522 միլիարդ (nominal; 2018)[1]
  • $1.862 տրիլիոն (PPP; 2018)[1]
ՀՆԱ տեղ
ՀՆԱ-ի աճ
  • −0.7% (2017) 2.4% (2018)
  • 0.4% (2019e) 1.9% (2020f)[2]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով
ՀՆԱ֊ն ըստ սեկտորի
  • Agriculture: 2.6%
  • Industry: 44.2%
  • Services: 53.2%
  • (2017 est.)
Գնաճ (ՍԳԻ)2.483% (2018)[1]
Ջինիի գործակից45.9 medium (2013 est.)[3]
Մարդկային զարգացման ինդեքս
Աշխատուժ13.8 միլիոն (2017 թվականին)։ 3.1 միլիոն Սաուդացի, 10.7 միլիոն օտարերկրացի
Աշխատուժ ըստ մասնագիտությանգյուղատնտեսություն։ 6.7%; արդյունաբերություն։ 21.4%; ծառայություններ։ 71.9% (2005 թվական)
Գործազրկություն12.8% (2018 թվական)
Հիմնական արտադրություններ
Բիզնեսով զբաղվելու դյուրինության ինդեքս 62th (հեշտ, 2020)[6]
Արտաքին
Արտահանում$231.3 միլիարդ (2017 թվական)[7]
Արտահանվող ապրանքներնավթ և նավթամթերք 90%[8]
Արտանհանման հիմնական գործընկերներ
  • Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն 13.6%
  • Ճապոնիա 11.3%
  • Հնդկաստան 10.7%
  • Միացյալ Թագավորություն 9.8%
  • Հարավային Կորեա 9.1%
  • Սինգապուր 4.7%
  • (2017)[9]
Ներկրում$136.8 միլիարդ (2017 թվական)[10]
Ներկրվող ապրանքներմեքենանաեր և սարքավորումներ, սննդամթերք, քիմիական նյութեր, մեխանիկական տրանսպորտակյին միջոցներ, տեքստի[11]
Ներկրման հիմնական գործընկերներ
  • Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն 16.2%
  • Միացյալ Թագավորություն 15%
  • Գերմանիա 6.3%
  • Ճապոնիա 5.3%
  • ԱՄԷ 5%
  • Հարավային Կորեա 5%
  • (2016)[12]
Համախառն արտաքին պարտք$212.9 միլիարդ (31 Դեկտեմբեր 2017)[13]
Պետական ֆինանսներ
Պետական պարտք30% of ՀՆԱ (2017 թվական)
Եկամուտ171.6 միլիարդ (2017 թվական)
Ծախսեր227.8 միլիարդ (2017 թվական)
Վարկային վարկանիշ
  • Standard & Poor's[14]:
  • A- (Ներքին)
  • A- (Արտաքին)
  • A (T&C Assessment)
  • Outlook: Կայուն
  • Moody's:
  • A1
  • Outlook: Կայուն
  • Fitch:
  • A+
  • Outlook: Կայուն
Արտաքին պաշարներ $500.588 միլիարդ (Սեպտեմբեր 2019)[15] (5th)

2016 թվականին Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը գործարկեց Սաուդյան տեսլական 2030-ը՝ նավթից երկրի կախվածությունը նվազեցնելու և տնտեսական ռեսուրսները դիվերսիֆիկացնելու համար[21]։ 2019 թվականի առաջին եռամսյակում Սաուդյան Արաբիայի բյուջեն առաջին անգամ ավելցուկային էր 2014 թվականից սկսած։ Բյուջեի ավելցուկը, որը կազմում էր $ 10,40 միլիարդ դոլար, առաջացել էր նավթային և ոչ նավթային եկամուտների ավելացման հաշվին[22]։

Տնտեսական ակնարկ խմբագրել

 
Մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ն ըստ տարիների՝ համեմատելով ԱՄԷ-ն, Սաուդիան Արաբիան, Օմանը, Թուրքիան։

Սաուդյան Արաբիայի նավթի պաշարները աշխարհում երկրորդն են, իսկ Սաուդյան Արաբիան նավթի արտահանմամբ աշխարհում առաջատար է։ Սաուդյան Արաբիայի կառավարության տրամադրած տվյալների համաձայն նավթի հայտնաբերված պաշարները, գնահատվում են 260 միլիարդ բարել (41 կմ3), ինչը կազմում է նավթի համաշխարհային պաշարների մոտ մեկ քառորդը։ Սաուդյան Արաբիայում նավթը ոչ միայն առատ է, այլև ճնշման տակ է և մոտ է երկրի մակերեսին[23]։ Նավթային ոլորտը կազմում է Սաուդյան Արաբիայի բյուջեի եկամուտների մոտ 87%-ը, արտահանման 90%-ը և ՀՆԱ-ի 42%-ը։ Սաուդյան Արաբիայի նավթային պաշարները և արտադրությունը հիմնականում ղեկավարվում են Սաուդյան Արամկոյի պետական բաժնետիրական ընկերության կողմից[24]։

ՀՆԱ-ի ևս 40%-ը գալիս է մասնավոր հատվածից։ Մոտավորապես 7,5 (2013) միլիոն օտարերկրացիներ օրինականորեն աշխատում են Սաուդյան Արաբիայում[25]` վճռորոշ դեր ունենալով սաուդյան տնտեսության մեջ, օրինակ՝ նավթային և սպասարկման ոլորտներում։ Կառավարությունը երկար տարիներ խրախուսել է մասնավոր հատվածի աճը, որպեսզի նվազեցնի թագավորության կախվածությունը նավթից, ինչպես նաև մեծացնի աշխատատեղերի քանակը։ Վերջին տասնամյակների ընթացքում կառավարությունը սկսեց թույլատրել մասնավոր հատվածի և օտարերկրյա ներդրողների մասնակցությունը այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը և հեռահաղորդակցությունը, ինչպես նաև միացել է ԱՀԿ-ին։ 2000-ականների ընթացքում նավթի բարձր գները[26] կառավարությանը հնարավորություն տվեց ավելացնել բյուջեի հավելուրդները, խթանել աշխատատեղերի ուսուցման և կրթության, ենթակառուցվածքների զարգացման ծախսերը։

Կառավարման բացարձակ միապետական համակարգով, պետական մեծ հատվածով և բարեկեցության նպաստների առաջարկով ՝ սաուդյան տնտեսությունը նկարագրվում է որպես ֆեոդալական համակարգի և ավելի ժամանակակից քաղաքական համակարգի համադրություն։

Սաուդյան Արաբիայի համախառն ներքին արդյունքը կտրուկ տատանվում է ՝ կապված նավթի գնի հետ (տես ստորև).

Տարի[27] Համախառն ներքին արտադրանք (ՀՆԱ)

(միլիարդ ԱՄՆ դոլարով)

Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ

(ընթացիկ դոլարով)

ԱՄՆ դոլարի փոխանակում

(Սաուդյան Ռիալների միլիոնավոր դոլարներով)

Գնաճի ինդեքս
(2000=100)		 Բնակչություն

(միլիոն)

Մեկ շնչի հաշվով եկամուտ

(ԱՄՆ%)

1970 5.3773 921.35 4.50 5.836
1975 46.7734 6,296.30 3.52 7.429
1980 164.5417 16,892.36 3.59 95 9.741 43.84
1985 103.8978 7,877.54 3.62 92 13.189 49.33
1990 117.6303 7,204.73 3.74 91 16.326 33.13
1995 143.3430 7,650.74 3.74 101 18.736 28.29
2000 189.5149 9,126.95 3.74 100 20.764 26.50
2005 328.4596 13,739.83 3.74 100 23.906 32.53
2010 528.2072 19,259.59 3.75 27.426
2015 654.2699 20,732.86 3.75 31.557
2017 688.586 21,113.957 3.75 104.168 32.613
2018 786.522 23,538.940 3.75 106.562 33.414
2019 779.289 22,865.178 3.75 105.441 34.082

Արժույթի միջազգային հիմնադրամի և այլ աղբյուրների կողմից գնահատված շուկայական գները՝ թվերը միլիոն Սաուդյան Արաբական ռիալներով(SR)[28]։ 2009 թվականին միջին աշխատավարձը կազմել է 14,74 դոլար` մեկ ժամվա համար։

Տվյալներ խմբագրել

Հետևյալ աղյուսակում ներկայացված են 1980-2017 թվականների հիմնական տնտեսական ցուցանիշները։ 2%-ից ցածր գնաճը կանաչ է[29]։

Տարի ՀՆԱ
(տրիլիատդ ԱՄՆդոլար) 		ՀՆԱ-ն մեկ շմչի հաշվով
(ԱՄՆ դոլար) 		ՀՆԱ-ի աճ
(իրական) 		Ինֆլյացիայի տոկոս
(տոկոսով) 		Կառավարության պարտքը

(ՀՆԱ-ի %-ում)

1980 360.3 38,665  5.6 %  4.4 % n/a
1981  401.6  41,042  1.9 %  3.6 % n/a
1982  338.1  32,906  −20.7 %  1.9 % n/a
1983  295.1  27,346  −16.1 %  0.6 % n/a
1984  291.3  25,710  −4.7 %  −0.7 % n/a
1985  271.2  22,793  −9.8 %  −2.3 % n/a
1986  323.7  25,912  17.0 %  −3.1 % n/a
1987  309.9  23,628  −6.6 %  −2.4 % n/a
1988  362.9  26,343  13.1 %  −0.4 % n/a
1989  375.1  25,932  −0.5 %  1.2 % n/a
1990  448.0  29,500  15.2 %  −1.0 % n/a
1991  532.4  33,386  15.0 %  3.8 % 39.4 %
1992  566.3  33,411  4.0 %  −1.0 %  47.8 %
1993  571.8  33,098  −1.4 %  1.3 %  58.6 %
1994  587.3  33,177  0.6 %  1.3 %  67.9 %
1995  600.8  33,128  0.2 %  5.3 %  74.2 %
1996  627.9  33,792  2.6 %  0.3 %  75.2 %
1997  645.7  33,918  1.1 %  −0.3 %  76.7 %
1998  671.6  34,433  2.9 %  −0.4 %  101.5 %
1999  656.2  32,838  −3.8 %  −2.1 %  103.0 %
2000  708.9  34,624  5.6 %  −1.1 %  86.7 %
2001  716.3  34,146  −1.2 %  0.1 %  93.1 %
2002  706.8  32,885  −2.8 %  0.6 %  96.4 %
2003  801.9  36,416  11.2 %  0.6 %  81.6 %
2004  889.5  39,422  8.0 %  0.3 %  62.9 %
2005  969.3  41,548  5.6 %  0.5 %  37.3 %
2006  1,026.9  42,573  2.8 %  1.9 %  25.8 %
2007  1,073.7  43,050  1.8 %  5.0 %  17.1 %
2008  1,163.2  45,109  6.3 %  6.0 %  12.1 %
2009  1,147.9  43,056  −2.1 %  4.2 %  14.0 %
2010  1,217.3  44,163  4.8 %  3.7 %  8.4 %
2011  1,370.2  48,288  10.3 %  3.8 %  5.4 %
2012  1,471.0  50,384  5.4 %  2.9 %  3.0 %
2013  1,534.7  51,167  2.7 %  3.5 %  2.1 %
2014  1,619.7  52,639  3.7 %  2.2 %  1.6 %
2015  1,704.5  54,956  4.1 %  1.3 %  5.8 %
2016  1,755.1  55,292  1.7 %  2.0 %  13.1 %
2017  1,773.6  54,777  −0.7 %  −0.8 %  17.3 %

Պատմություն խմբագրել

Սաուդյան Արաբիայի տնտեսությունը մինչև 1930-ական թվականները գոյատևող տնտեսություն էր։ 1933 թվականին Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը նավթային կոնցեսիոն պայմանագիր կնքեց Կալիֆոռնիայի Ստանդարտ նավթային ընկերության հետ[30]։ Նավթային հանքավայրերի զարգացումը շարունակվեց Սաուդյան Արաբիայում, որը ղեկավարվում է հիմնականում «Տեխակոյի» և «Շեվրոնի» գործընկերությամբ ստեղծված «Արամկոյի» կողմից[31]։ 1951 թվականին Մերձավոր Արևելքում առաջին օֆշորային դաշտը ստեղծվեց Արաբական Ամերիկայի նավթային ընկերության (Արամկոյի) կողմից Ռաուս Ալ-Սաֆնիյյայի շրջանում[32]։ Նույն թվականին, 1949-ին, սաուդյան նավթի արդյունահանումը հասավ 500,000 բարելիի և արագորեն հասավ 1 միլիոն բարելի 1954 թվականին[33][34]։ Ավելին, 1951 թվականին «Արամկոն» սկսեց գործարկելել Տրանս-արաբական խողովակաշար, որը նախկինում նավթ էր փոխադրում Սաուդյան Արաբիայի արևելյան շրջանից մինչև Միջերկրական ծով` անցնելով Հորդանանը, Սիրիան և Լիբանանը[32]։ 1960 թվականին ՕՊԵԿ-ը ստեղծվեց Սաուդյան Արաբիայի կողմից`որպես իր հիմնադիր անդամներից մեկը[35]։ 1973 թվականի նավթային ճգնաժամի ընթացքում նավթի գինը բարձրացավ մեկ բարելի դիմաց 3 դոլարից մինչև գրեթե 12 դոլար, և սաուդյան տնտեսությունը սկսեց արագորեն աճել[36], 1973 թվականից մինչև 1981 թվականը ՀՆԱ-ն աճում է մոտավորապես 15 միլիարդ դոլարից մոտավորապես 184 միլիարդ դոլար[37]։ «Արամկոյի» ակտիվները գնելուց հետո Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը ընկերությունը ազգայնացրեց ընկերությունը 1980 թվականին։ 1988 թվականին Սաուդյան Արամկոն ստեղծվեց «Արամկոյի» պարտավորությունները ստանձնելու համար[38]։

1980-ին նավթի գինը հասավ գագաթնակետին, և արդյունաբերական երկրներում պահանջարկը սկսեց ընկնել[39]։ Սա ստեղծեց համաշխարհային նավթային լճացում, որի հետևանքով 1980 թվականից մինչև 1986 թվականը նավթի գինը իջնում էր մեկ բարելի համար մոտավորապես 36 դոլարից մոտավորապես 14 դոլարի[40]։ 1985-81 թվականների ընթացքում Սաուդյան Արաբիայի նավթի արդյունահանումը, որը օրական կազմում էր գրեթե 10 միլիոն բարել (1,600,000 մ 3), 1985-ին իջել է մինչև 2 միլիոն բարել / օր (320,000 մ 3 / օր)[41]։ Բյուջեի դեֆիցիտւ ավելացավ և[42] 1985 թվականից հետո Սաուդյան Արաբիան սկսեց ավելի կոշտ քվոտաներ կիրառել ՕՊԵԿ-ի անդամ երկրների նկատմամաբ։

1993-ի հունիսին Սաուդյան Արամկոն կլանեց պետական շուկայավարման և վերամշակման ընկերությունը (SAMAREC) ՝ դառնալով աշխարհի խոշորագույն ամբողջությամբ ինտեգրված նավթային ընկերությունը։ Սաուդյան Արաբիայի արտահանված նավթի մեծ մասը տանկերով տեղափոխվում է Պարսից ծոցի Ռաս Թանուրա և Յուայմա քաղաքներ։ Նավթի մնացած մասը արքայական ճանապարհով տեղափոխվում է արևելք-արևմուտք խողովակաշարով դեպի Կարմիր ծովի Յանբու նավահանգիստ։ Գազային նոր նախաձեռնությունը խոստանում է զգալի ներդրումներ բերել ԱՄՆ-ի և եվրոպական նավթային ընկերությունների կողմից ՝ Սաուդյան Արաբիայի երեք առանձին մասերում չկապակցված գազային հանքավայրեր մշակելու միջոցով։

 
Նավթի համաշխարհային պաշարների քարտեզը, ըստ ՕՊԵԿ-ի, 2013 թ

Սակայն 1997 թվականի վերջից սկսած Սաուդյան Արաբիան կրկին կանգնեց նավթի գների ցածրացման խնդրի առաջ։ Արևելյան Ասիայի տնտեսական ճգնաժամերը, ՕՊԵԿ-ի անդամ չհանդիսացող երկրներում նավթի արդյունահանման աճը հանգեցրեց նրան, որ Սաուդյան Աարաբիայի նավթի պահանջարկը նվազեց և նավթի գները նվազեցին ավելի քան մեկ երրորդով։[փա՞ստ]

Սաուդյան Արաբիան առանցքային մասնակցություն ունեցավ ՕՊԵԿ-ի և նավթարդյունահանող այլ երկրների կողմից 1999 թվականի հաջող արշավը համակարգելու հարցում ՝ Պարսից ծոցի (Պարսկական) պատերազմից հետո նավթի գինը բարձրացնելով։ Նույն թվականին Սաուդյան Արաբիան ստեղծեց Գերագույն տնտեսական խորհուրդը, որպեսզի ավելի լավ համակարգի տնտեսական զարգացման քաղաքականությունը` ինստիտուցիոնալ և արդյունաբերական բարեփոխումները արագացնելու համար։.[փա՞ստ]

Սաուդյան Արաբիան 2005 թվականին երկար տարիների բանակցություններից հետանդամակցեց ԱՀԿ-ին (Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն)։

Արտասահմանյան ներդրումներ խմբագրել

1980-ականների կեսերը այն ժամանակներն էին, երբ բիզնեսիում օտարերկրյա սեփականությունը թույլատրվում էր։ 2000 թվականին Թագավորությունում թույլատրվում էր 100% օտարերկրյա բիզնես[43]։

2008 թվականից ի վեր, հատկապես Աֆրիկայում տեղի են ունեցել հողային լայն ներդրումներ։

Ըստ UNCTAD-ի 2018 թվականի հունիսին հրապարակված զեկույցի, Սաուդյան Արաբիայի արտաքին ուղղակի ներդրումները 2017 թվականին կազմել են ընդամենը 1,4 միլիարդ դոլար։ Ներդրումների անկումը վերագրվում է արտասահմանյան բազմազգ ընկերությունների և տարաբնույթ ներդրողների կողմից վարկերի բացասական ազդեցությամբ[44]։ 2018 թվականի առաջին եռամսյակում զուտ կապիտալի արտահոսքերը կազմում էին ՀՆԱ-ի մոտավորապես 5%-ը ՝ 2016-ի վերջին ՀՆԱ-ի 2% -ի դիմաց[45]։ Այնուամենայնիվ, Առևտրի էկոնոմիկայի հրապարակված զեկույցի համաձայն, 2018 թվականի երկրորդ եռամսյակում երկրում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները աճել են 882 միլիոն դոլարով[46]։ Ավելին, SAGIA-ի տվյալները ցույց են տալիս, որ առաջին եռամսյակում կամ 2018-ին օտարերկրյա ներդրումներին տրված արտոնագրերն ավելացել են 130% -ով ՝ տնտեսության ներկայիս բարեփոխումների արդյունքում[47]։

2019 թվականի Ֆինանսական բյուջեն հրապարակելուց հետո Սաուդյան Արաբիան ծրագրեց թողարկել պարտատոմսեր՝ 120 միլիարդ ռիալ (32 միլիարդ դոլար) `131 միլիարդ ռիալի իր ՀՆԱ-ի 4,2 տոկոս դեֆիցիտը ծածկելու համար[48]։

2019 թվականի հունվարին թագավորությունը թողարկեց 7,5 միլիարդ դոլար արժողությամբ պարտատոմսեր[49]։

Թագավորության արտասահմանյան ներդրումները 2019 թվականի առաջին եռամսակում աճել են։ Օտարերկրյա բիզնեսի համար հաստատված նոր լիցենզիաների քանակը 2018-ի համեմատ աճել է 70% -ով։ Լիցենզիայի մեծ մասը հաստատվել է բրիտանական և չինական այն ընկերությունների համար, որոնք ապահովել են այդ աճը[50]։ 2019 թվականի առաջին եռամսյակում Սաուդյան Արաբիայում արտաքին ներդրումներն աճել են 28% -ով[51]։

Դիվերսիֆիկացում և զարգացման ծրագրեր խմբագրել

Կառավարությունը բաշխում է իր նավթային եկամուտները՝ ձգտելով փոխարինել իր նավթահեն տնտեսությունը ժամանակակից արդյունաբերական տնտեսության՝ միաժամանակ պահպանելով թագավորության ավանդական իսլամական արժեքներն ու սովորույթները։ Չնայած տնտեսական ծրագրերը չեն հասել իրենց բոլոր նպատակներին, տնտեսությունն արագ առաջընթաց է ապրել։ Նավթի հարստությունը մեծացրել է սաուդցիների մեծամասնության կենսամակարդակը. Այնուամենայնիվ, բնակչության թվի ավելացումը խոչընդոտեց կառավարությանը ֆինանսավորել բնակչության կենսամակարդակի հետագա աճը։ Նավթային եկամուտներից կախվածությունը շարունակվում է, սակայն արդյունաբերությունն ու գյուղատնտեսությունն այժմ տնտեսական գործունեության մեջ ավելի մեծ մաս են կազմում։ Տնտեսական դիվերսիֆիկացիայի և զարգացման համար հիմանական խոչընդոտ է հանդիսանում շրջանավարտների աշխատանքային հմտությունների և աշխատաշուկայի կարիքների միջև անհամապատասխանությունը․ տնտեսության մեջ աշխատում է մոտ 4,6 միլիոն ոչ սաուդցիներ[52]։

1970-ականներին Սաուդյան Արաբիան առաջին անգամ սկսեց դիվերսիֆիկացնել իր տնտեսությունը` նավթի կախվածությունը նվազեցնելու համար, որպես զարգացման հնգամյա ծրագիր։ Մշակվել են հիմնական նավթաքիմիական արդյունաբերությունները, որոնք օգտագործում են նավթային արտադրանքները որպես կերային արտադրանք[53]։ Դրա հետևանքով զարգացել Պարսից ծոցի-ալ-Ջուբալի և Կարմիր ծովի Յանբու ձկնորսական գյուղերը։ Այնուամենայնիվ, նրանց ազդեցությունը Սաուդյան Արաբիայի տնտեսական բախտի վրա փոքր է[54]։

1970-ականներին Սաուդյան Արաբիայի առաջին երկու զարգացման ծրագրերը վերաբերվում էին ենթակառուցվածքներին։ Արդյունքները տպավորիչ էին. բարեկարգված մայրուղիների ընդհանուր երկարությունը եռապատկվել է, 28-ով ավելացել է էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը, իսկ նավահանգիստների հզորությունը աճել է տասն անգամ։ Երրորդ պլանի համար (1980–85) շեշտը փոխվեց։ Ենթակառուցվածքների ծախսերը նվազեցին, սակայն զգալիորեն աճեցին կրթության, առողջապահության և սոցիալական ծառայությունների վրա կարարվող ծախսերը։ Տնտեսության արտադրական հատվածների (առաջին հերթին արդյունաբերության) դիվերսիֆիկացման և ընդլայնման մասնաբաժինը չբարձրացավ, ինչպես պլանավորվել էր, բայց երկու արդյունաբերական քաղաքներ Յաբալին and Յանբուն—կառուցվեցին երկրում նավթի և գազի օգտագործման համար` պողպատ, նավթաքիմիկատներ, պարարտանյութ և նուրբ նավթամթերք արտադրելու համար[52]։

Չորրորդ պլանում (1985–90) երկրի հիմնական ենթակառուցվածքը ամբողջական էր, բայց կրթությունն ու վերապատրաստումը շարունակում էին մնալ մտահոգիչ ոլորտներ։ Խրախուսվում էր մասնավոր ձեռնարկությունը, և ողջունվում էին սաուդյան պետական և մասնավոր ընկերությունների հետ համատեղ ձեռնարկությունների տեսքով օտարերկրյա ներդրումները։ Մասնավոր հատվածը դարձավ ավելի կարևոր ՝ մինչև 1987 թվականը դառնալով ոչ նավթային ՀՆԱ-ի 70% -ը։ Թեև երկիրը դեռ կենտրոնացած էր առևտրի և առևտրի ոլորտների վրա, մասնավոր ներդրումներն աճում էին արդյունաբերության, գյուղատնտեսության, բանկային և շինարարական ընկերություններում։ Այդ մասնավոր ներդրումներն իրականանում էին կառավարության կողմից ֆինանսավորվող ծրագրերի շնորհիվ։ Նպատակը այն էր, որ մասնավոր հատվածը համատեղ ձեռնարկությունների մեծ մասում ունենա 70% -ից 90% մասնաբաժին[52]։

Հինգերորդ պլանով (1990–95) կարևորեց երկրի անվտանգության ամրապնդումը՝ բարելավված և արդյունավետ սոցիալական ծառայություններ, տարածաշրջանային զարգացում և, ամենակարևորը, սաուդացիների համար մասնավոր հատվածում զբաղվածության մակարդակի բարձրացում՝ օտարերկրյա աշխատողների թիվը նվազեցնելու միջոցով[52]։

Վեցերորդ պլանով (1996–2000) նախատեսվում էր իջեցնելպետական ծառայությունների գները առանց դրանց կրճատման և նպատակ ուներ ընդլայնել կրթական վերապատրաստման ծրագրերը։ Ծրագիրը նախատեսում էր նվազեցնել թագավորության կախվածությունը նավթային ոլորտից ՝ դիվերսիֆիկացնելով տնտեսական գործունեությունը, մասնավորապես ՝ մասնավոր հատվածում, շեշտը դնելով արդյունաբերության և գյուղատնտեսության վրա։ Շարունակվեցին աշխատուժը «Սաուդյանացնելու» ջանքերը[52]։

Յոթերորդ պլանը (2000-2004) ավելի շատ ուղղված էր տնտեսական դիվերսիֆիկացմանը և մասնավոր հատվածի դերը սաուդյան տնտեսության մեջ ավելացնելուն։ 2000–2004թվականների համար կառավարությունը նպատակ ուներ ՀՆԱ-ի աճի միջին տարեկան տեմպը դարձնել 3,16%, մասնավոր հատվածի համար ՝ 5,04%, իսկ ոչ նավթային հատվածում ՝ 4,01%։ Կառավարությունը նաև նպատակ էր դրել սաուդցիների համար ստեղծել 817300 նոր աշխատատեղ[52]։

 
Անտոնով/Տաքինա An-132 արարողությունը Կիևում, Ուկրաինա, դեկտեմբեր 2016

Գովազդային ծախսերը ավելացան ՝ շեշտը ԱԱՀ-ի վրա դնելու շնորհիվ[55]։

2016-ին Սաուդյան Արաբիայում մեծ ներդրումներ են կատարել ԱՄՆ-ն, ԱՄԷ-ն, Ֆրանսիան, Սինգապուրը, Քուվեյթը և Մալայզիան։ Ներդրումները հիմնականում կատարվել են քիմիական արդյունաբերության, անշարժ գույքի, զբոսաշրջության, ավտոմեքենաների և մեքենաշինության ոլորտներում[56]։ Որպես իր դիվերսիֆիկացիայի մաս ՝ Սաուդյան Արաբիան խոշոր առրտրային պայմանագրեր է կնքել Չինաստանի և այլ երկրների ընկերությունների հետ[57]։

2005 թվականին Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) անդամ դառնալուց հետո Սաուդյան Արաբիայի օտարերկրյա ներդրումների միջավայրում բարելավումներ կատարվեցին, ինչին նպաստեց երկրի կայուն տնտեսությունը, ինչպես նաև այն փաստը, որ թագավորությունը ունի նավթի ամենամեծ պաշարները, մեծ պահուստներ, հզոր ֆինանսական և բանկային համակարգ։ Այդ ժամանակվանից սկսած ԱՀԿ-ին ստանձնած պարտավորությունների համաձայն ՝ Սաուդյան Արաբիան մշակում է առևտրի հետ կապված քաղաքականություն և օրենսդրություն[56]։

2017 թվականից ի վեր տնտեսությունը խթանելու և նավթից երկրի կախվածությունը նվազեցնելու համար Մուհամմեդ բին Սալմանը բազմաթիվ փոփոխություններ է կատարել, այդ թվում ՝ բենզինի և էլեկտրաէներգիայի գների բարձրացում, նոր հարկատեսակների կիրառում և այլն։ Այնուամենայնիվ, այդ քաղաքականությունը առաջացրեց նաև բացասական հետևանքներ։ Սաուդցի գործարարները 2018-ին հայտարարեցին վաճառքի ծավալների անկման մասին ՝ մեղադրելով կառավարությանը[58]։

Ապագա ծրագրեր խմբագրել

Սաուդյան Արաբիան հայտարարել է, որ նախատեսում է մոտ 47 միլիարդ դոլար ներդնել աշխարհի խոշորագույն և հավակնոտ նավթաքիմիական նախագծերից երեքում։ Դրանք ներառում են 27 մլրդ դոլար Ras Tanura վերամշակման և նավթաքիմիական նախագիծը, 9 մլրդ դոլար Սաուդյան Քայանի[59] նավթաքիմիական համալիրը Ջաբալի արդյունաբերական քաղաքում և 10 մլրդ դոլար Petro Rabigh վերամշակման գործարանի արդիականացման ծրագիրը. Միասին երեք նախագծերում շուրջօրյա աշխատելու են ավելի քան 150,000 տեխնիկ և ինժեներ[60]։ 2015-16թթ. ավարտից հետո «Ռաս Թանուրա» ինտեգրված վերամշակման և նավթաքիմիական նախագիծը կդառնա իր տեսակի մեջ աշխարհի ամենամեծ նավթաքիմիական օբյեկտը։ Արտադրանքը ներառում է էթիլեն, պրոպիլեն, արոմատիկ նյութեր, պոլիէթիլեն, էթիլեն օքսիդe, քլորի ածանցյալներ, and գլիկոլ.[60]

Սաուդյան Արաբիան ծրագրում է գործարկել վեց «տնտեսական քաղաքներ» (օրինակ՝ Թագավոր Աբդուլլայի տնտեսական քաղաք, որը պետք է ավարտվի մինչև 2020 թվականը) տնտեսությունը դիվերսիֆիկացնելու և աշխատատեղեր ապահովելու ուղղությամբ[61]։ Դրանք կառուցվում են 60 միլիարդ դոլար արժեքով (2013 թ.) և «ակնկալվում է, որ 150 միլիարդ դոլար կներդնի տնտեսության մեջ»[62]։ 2013 թվականի դրությամբ մշակվում էր չորս քաղաք[63]։

Արքայադուստր Մուհամմադ բեն Սալմանի 2030 -ի տեսլականը ընթանում է ըստ ժամանակացույցի։ Նավթի գները կրկնակի բարձրացան, քանի որ կառավարությունը 2015 թվականից սկսեց դիտարկել ծրագիրը։ «Արամկոյի» նախնական հրապարակային առաջարկի ուշացումը հետագայում պայմանավորված էր մասնավորեցման քիչ հրատապությամբ, չնայած նրան, որ 2018 թվականի հուլիսին Արժույթի միջազգային հիմնադրամը կոչ արեց արագացնել գործընթացը[64]։

Բազմաթիվ հաշվետվությունների համաձայն Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը շահագրգռված է արտասահմանյան ներդրումային համակարգի ազատականացմամբ և արտասահմանյան ներդրողներին 100% թույլատվություն տալով, մասնավորապես՝ մեծածախ և մանրածախ ոլորտում աշխատելու համար[56]։

Սաուդյան Արաբիայի Առրտրի և ներդորւոմների նախարարությունը ակնկալում է, որ թագավորությունը մինչև 2020 թվականը կապահովի մեկ շնչին բաժին հասնող ՀՆԱ-ի աճ 20,700 ԱՄՆ դոլարից մինչև 33,500 ԱՄՆ դոլար.[65]

Քանի որ վերջերս Vision 2030- ը Սաուդյան Կառավարության կողմից փոփոխվել է, ձեռնարկվել են մի շարք բարեփոխումներ, այդ թվում ՝ բարելավելով գործարար միջավայրը և ֆինանսական ոլորտը։ Ավելին, կառավարությունը ձգտում է հասնել ավելի մեծ թափանցիկության ՝ մշակելով օրենսդրական նախագիծ մասնավոր հատվածի ներգրավման համար։ Ձեռնարկվել է բարեփոխման ևս մեկ քայլ `մասնավոր հատվածում աշխատող ազգային աշխատուժի քանակը մեծացնելու համար[66]։

Զբաղվածություն խմբագրել

Հավելյալ տեղեկություն՝ Սաուդացում
Հավելյալ տեղեկություն՝ Սաուդյան Արաբիայում օտարերկրացի աշխատուժ

2008 թվականի դրությամբ Սաուդյան Արաբիայում աշխատողների մոտավորապես երկու երրորդը օտարերկրացիներ էին, իսկ մասնավոր հատվածում ՝ մոտավորապես 90%[67]։ 2014-ի հունվարին Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը հայտարարեց, որ իջեցրել է 90% դրույքը ՝ կրկնապատկելով մասնավոր հատվածում աշխատող սաուդյան քաղաքացիների թիվը ՝ հասցնելով 1,5 միլիոնի[68]։

Ըստ Ռոյթերս գործակալության աշխատանքային տարիքի սաուդցիների միայն 30–40 տոկոսն են ակտիվորեն աշխատանք փնտրում, չնայած նրան, որ գործազրկության պաշտոնական մակարդակը կազմում է ընդամենը 12 տոկոս։ Զբազված սաուդցիների մեծ մասը աշխատում է պետական հատվածում, սակայն Արժույթի միջազգային հիմնադրամը նախազգուշացրել է, որ կառավարությունը չի կարող երկարաժամկետ հեռանկարում ապահովել այդպիսի մեծ աշխատավարձի օրինագծը[68][69]։ 2000 թվականից սկսած կառավարությունը հայտարարել է կատարվելիք պլանների հաջորդականության մասին, որի համաձայն զբաղվածների մեծ մասը պետք է լինեն Սաուդյան Արաբիայի քաղաքացիներ, սակայն արտաքին աշխատուժն ու գործազրկությունը շարունակեցին աճել[70]։ 2017 թվականի սկզբից, այնուամենայնիվ, Սաուդյան Արաբիայում նկատվում է երկրից հեռացող արտասահմանցի աշխատողների ռեկորդային թվեր, քանի որ Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը ավելի մեծ վճարներ է պարտադրում արտագաղթած աշխատողների համար, ընդ որում ՝ թագավորությունը լքել են ավելի քան 677,000 օտարերկրացիներ[71]։

Խոչընդոտներից մեկը սոցիալական դիմադրությունն է աշխատանքի որոշակի տեսակների նկատմամբ։ Ծառայությունների մատուցման և վաճառքի ոլորտում աշխատատեղերը բոլորովին անընդունելի են համարվում Սաուդյան Արաբիայի քաղաքացիների համար[72]։

Ոչ նավթային ոլորտ խմբագրել

Սաուդյան Արաբիան նավթից բացի ունի այլ բնական պաշարներ, այդ թվում՝ ոսկու, արծաթի, երկաթի, պղնձի, ցինկի, մանգանի, վոլֆրամի, կապարի, ծծմբի, ֆոսֆատի, օճառաքարի և ֆելդսպարի փոքր հանքային պաշարներ[54]։ Երկիրը գյուղատնտեսական փոքր հատված ունի, հիմնականում հարավ-արևմուտքում, որտեղ տարեկան տեղումների քանակը 400 մմ է (16 "): Երկիրը աշխարհում հացահատիկի խոշորագույն արտադրողներից մեկն է։ Որոշ ժամանակ աճեցվել է շատ թանկ ցորեն[54]՝ ոռոգման համար օգտագործելով աղտոտված ջուր, բայց դա նախատեսվում է դադարեցնել մինչև 2016 թվականը[73]։ 2009 թվականի դրությամբ անասունների գլխաքանակը կազմում էր 7,4 միլիոն ոչխար, 4,2 միլիոն այծ, կես միլիոն ուղտ և մեկ քառորդ միլիոն անասուն։

Չնայած տարեկան մոտավորապես երկու միլիոն ուխտագնացների կողմից ստեղծված աշխատատեղերը երկար չեն տևում,Although jobs created by the roughly two million annual hajj pilgrims do not last long, այդտեղ ավելի շատ մարդ է աշխատում, քան նավթարդյունաբերությունում ՝ 40,000 ժամանակավոր աշխատանք և ապահովվում է 2-3 միլիարդ դոլար եկամուտ[74]։

2008-ին մեկնարկեց «Սաուդյան Արաբիայի գյուղատնտեսական ներդրումների արտասահմանում» նախաձեռնությունը, հանգեցնելով հողերի մշակման համար տրակտորների միլիարդավոր գնումների ՝ Եթովպիա, Ինդոնեզիա, Մալի, Սենեգալ, Սուդան և այլն։ Գյուղատնտեսական նշանակության հողերի մշակման մեջ արդյունաբերական պետություններին մրցակցող երկրները մրցակցում են Չինաստանի, Հարավային Կորեայի և Հնդկաստանի, ինչպես նաև Ծոցի պետություններից Քուվեյթը, Քաթարը և ԱՄԷ-ն[75][76][77][78][79]։

2016թվականին Մուհամմադ բին Սալմաը հայտարար Սաուդյան տեսլական 2030ի մասին, որը Սաուդյան Արաբիայի տնտեսության կախվածությունը նավթից թուլացնելու, տնտեսությունը դիվերսիֆիկացնելու և հանրային ծառայությունների ոլորտի զարգացումը խթանելու ծրագիր էր։

Անշարժ գույք խմբագրել

Երկրի ամենաարագ զարգացող ճյուղերից մեկը անշարժ գույքի ոլորտն է, որը զարգացել է անշարժ գույքի ներդրումային տրաստի (REITs) շնորհիվ[80][81]։ Տարածաշրջանային մի շարք փորձագետներ կարծում են, որ խնդիրների մեծ մասը կլուծվի, քանի որ շուկան դառնում է ավելի զարգացած։

Անշարժ գույքը հիմնական դեր է խաղում երկրի ոչ նավթային տնտեսության մեջ։ 2016-ին անշարժ գույքի գործարքների արժեքը, ներառյալ գոյություն ունեցող ստորաբաժանումների վաճառքը, հոկտեմբերի 15-ից 16-ը ընկած ժամանակահատվածում կազմել է 74.91 միլիարդ դոլար[82]։ Դա բացասական արդյունք է`նախորդ տասնամյակում գրանցված գործարքների քանակի համեմատ, որը հասել է 239,93 միլիարդ դոլարի։ Վերջերս անշարժ գույքի ոլորտի զարգացումները պայմանավորված են տեղական պահանջարկի աճով։

Սաուդյան Արաբիայում հողի սեփականության իրավունքը ընդհանուր առմամբ սահմանափակվում է սաուդացիներով, սակայն դա ենթակա է որակավորման։ Օրինակ, Պարսից ծոցի համագործակցության խորհուրդըի (‘GCC’) քաղաքացիները և ընկերությունները ունեն որոշակի իրավունքներ հողատարածք ունենալու համար, որոնք ենթակա են մի շարք սահմանափակումների[83]։ Օտարերկրացիները (լինելով GCC ոչ քաղաքացի) կարող են ձեռք բերել սեփականության իրավունք և որոշակի պայմաններով անշարժ գույքուի շուկայում կատարել ներդրումներ։ Օտարերկրյա ընկերությանը պետք է ունենա օտարերկրյա ներդրումներ իրականացնելու լիցենզիա Սաուդյան Արաբիայի ընդհանուր ներդրումային մարմնի (‘SAGIA’) կողմից, իսկ սեփականության իրավունքով պատկանող անշարժ գույքը պետք է կապված լինի գույքի զարգացման հատուկ ներդրումային ծրագրի հետ[84]։      

Այս ոլորտում տարածվեցին անշարժ գույքի բարձրագույն խորհրդատվությունները ինչպես օրինակ Jones Lang LaSalle[85], Knight Frank[86] and Cluttons[87] այն երկրում, որոնք այժմ գրասենյակներ են բացել Սաուդյան Արաբիայում։

Անշարժ գույքը կարևոր դեր է խաղում Սաուդյան 2030 տեսլականում, որն առանձնացնում է Սաուդյան Կառավարության պարտավորությունների զգալի մասը`կապված բնակարանաշինության և հողային ռեսուրսների օգտագործման հետ։ Մասնավորապես, Սաուդյան 2030 տեսլականում նշվում է․ «Ռազմավարական նշանակության վայրերում մենք կներդնենք նաև կառավարության անշարժ գույքի պաշարները։ Մենք քաղաքնում տարածքներ կհատկացնենք ուսումնական հաստատությունների, մանրածախ և զվարճանքի կենտրոնների համար, մեր ափերի երկայնքով խոշոր տարածքները նվիրված կլինեն զբոսաշրջային նախագծերին, և համապատասխան հողեր կտրամադրվեն արդյունաբերական նախագծերի համար»[88]։

2016 թվականին Կապիտալի շուկայի մարմինը ներդրեց նոր կանոններ ՝ անշարժ գույքի ներդրումային տրաստներ ձևավորելու համար։ Սա նպատակ ունի անշարժ գույքի շուկան բացել ներդրողների լայն շրջանակների համար[81][83]։ Անշարժ գույքի ներդրումային տրաստները բաղկացած են ստորև ներկայացվող անշարժ գույքի սեփականությունը ներկայացնող միավորներից։ Դրանք առաջարկվում են հանրությանը և վաճառվում Սաուդյան բորսայում[83][89]։

Անշարժ գույքի ներդրումային տրաստների ներդրումը ազգային վերափոխման ծրագրի մի մասն էր, Սաուդյան Արաբիայի Սաուդյան 2030 տեսլական ծրագրերից մեկը և նպատակներ ուներ

  • Անշարժ գույքի ոլորտում իրականացվող ներդրումների ծավալը ՀՆԱ-ի տարեկան 5% -ից հասցնել 10% -ի[83]։
  • աջակցել 1,5 միլիոն բնակարանների շինարարությանը `տրամադրելով անհրաժեշտ մասնավոր կապիտալ[83]։
  • Գործընկերային հարաբերությունների հաստատում ՝մասնավոր հատվածի հետ բնակարանային ծրագրերի կառավարման նպատակով կառավարական հող մշակելու համար։
  • Բնակարանաշինության նախագծերում մասնավոր հատվածի ներդրումները խրախուսելու համար արագընթաց լիցենզիաների և հատուկ ֆինանսական փաթեթների ստեղծում։

Մասնավոր հատված խմբագրել

Սաուդյան Արաբիայի մասնավոր հատվածում գերակշռում են սպասարկման ոլորտի խոշոր բիզնեսները, հիմնականում շինարարության և անշարժ գույքի ոլորտում ՝ Օլայան, Զամիլ, Ալմարաի, Մոբիլի, STC, SABIC, Սադարա, Հալիբորթոն, Baker Hughes, Flynas, Hilton, Zain, Yanbu Ementեմենտ, Alhokair, MBC, Mahfouz, Ալ Ռաջի և Ալֆանար։ Այս ձեռնարկությունների գործունեությունը «մեծապես կախված է կառավարության ծախսերից», ինչն էլ իր հերրթին կախված է նավթային եկամուտներից[90]։

2003–2013 թվականներին մասնավորեցվել են «մի քանի կարևոր ծառայություններ» ՝ համայնքային ջրամատակարարում, էլեկտրականություն, հեռահաղորդակցություն և կրթության և առողջապահություն, երթևեկության վերահսկողություն և ավտովթարների մասին հաղորդումներ։ Ըստ «Արաբական նորությունների»-ի Աբդել Ազիզ Ալուվայշեգի, «այդ ոլորտներից գրեթե յուրաքանչյուրում սպառողները լուրջ մտահոգություններ են ներկայացրել մասնավորեցված սուբյեկտների գործունեության վերաբերյալ»[91]։

Մասնավոր հատվածին և ձեռներեցներին լավագույն աջակցություն ցուցաբերելու համար Սաուդյան կառավարությունը 2019 թվականի հուլիսին հրապարակեց մի որոշում, որը թույլ կտա երկրի ձեռնարկություններին բաց մնալ 24 ժամ[92]։

Առևտուր խմբագրել

 
Սաուդյան Արաբիայի արտահանումը 2006թ․

Վերջին տարիներին Սաուդյան Արաբիան ձգտում է միանալ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը. Բանակցությունները հասել են այն աստիճանի, որ որոշվում է թե որքանով է Սաուդյան Արաբիան պատրաստակամ ավելացնել օտարերկրյա ապրանքներ և ծառայությունների համար շուկայի հասանելիությունը։ 2000 թվականի ապրիլին կառավարությունը, the government ստեղծեց Սաուդյան Արաբիայի ընդհանուր ներդրումային մարմինը ՝Սաուդյան Արաբիայում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները խրախուսելու համար։ Սաուդյան Արաբիան պահպանում է այն հատվածների բացասական ցուցակը, որոնցում արգելվում է իրականացնել օտարերկրյա ներդրումներ, բայց կառավարությունը նախատեսում է ժամանակի ընթացքում բացել որոշ փակ հատվածներ ՝ հեռահաղորդակցություն, ապահովագրություն և էլեկտրաէներգիայի փոխանցում / բաշխում։ 2005 թվականի նոյեմբերին Սաուդյան Արաբիային պաշտոնապես թույլատրեցին Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն մտնելու համար։ Սաուդյան Արաբիան դարձավ ԱՀԿ լիրավ անդամ 2005 թվականի դեկտեմբերի 11-ին։ 2019 թվականին կառավարությունը ստեղծեց Արտաքին առևտրի գլխավոր մարմինը ՝ թագավորության միջազգային առևտրային և ներդրումային գործունեությունը բարելավելու համար[93]։

Առևտրային կազմակերպությունների ցուցակ խմբագրել

Մարտահրավերները խմբագրել

Սաուդյան տնտեսության համար մարտահրավերներ են մեկ շնչի հաշվով եկամտի նվազումը, կրթության բարելավում երիտասարդ աշխատուժի պատրաստումը և նրանց զբաղվածության ապահովումը, տնտեսության դիվերսիֆիկացիան, մասնավոր հատվածի և բնակարանաշինության խթանումը, կոռուպցիայի և անհավասարության դեմ պայքարը։ Ի պատասխան այն հարցին թե ինչու է Սաուդյան Արաբիայի տնտեսությունը կախված արտասահմանյան աշխատուժից ՄԱԿ-ի Արաբական զարգացման զեկույցը մեղադրում է սոցիալական և տնտեսական ցնցումերին, որը կատարվում է անձնական ազատության բացակայության հետևանքով[100]։

Եկամուտների անկում

Չնայած աշխարհի ամենամեծ նավթային պաշարները տիրապետելուն ՝ մեկ շնչի հաշվով եկամուտը նվազել է մոտավորապես 18,000 ԱՄՆ դոլարի ՝ նավթային բումի հետևանքով (1981)[101]։ 2013 թվականի դրությամբ Սաուդյան Արաբիայի բնակչության արագ աճի պատճառով[102], մեկ շնչի հաշվով բնակչության եկամուտը Սաուդյան Արաբիայում կազմում էր[103] ավելի քիչ, քան նավթով աղքատ Բահրեյինը։

Ի տարբերություն զարգացած երկրների մեծամասնության, որտեղ համախառն ներքին արդյունքի աճը կապված է արտադրողականության և ներդրումների հետ Սաուդյան Արաբիայում նավթի գների տատանումը ամենակարևոր գործոնն է տեղական արտադրության աճի կամ անկման մեջ։ "Սաուդյան Արաբիայի պաշարները սպառվում են, և ոչ մի նշանակալի բացահայտումներ չեն հայտնաբերվել դրանց փոխարինման համար », - ասում է Մերձավոր Արևելքի լրագրող Կարեն Հաուսը։ 1960-ից 2010 թվականներին սաուդյան բնակչությունը յոթ անգամ աճել է[104], բենզինի գները սուբսիդավորվում են, իսկ սպառողական ծախսերը ավելի ցածր են, քան համարժեք քանակությամբ շշալցված ջուրը[105]։ Արտադրության լճացման պայմաններում բնակչության և ներքին էներգիայի սպառման աճը նշանակում է մեկ շնչի հաշվով եկամտի անկում, եթե նավթի գները չեն բարձրանում այդ աճին համապատասխան[103]։

Ժողովրդագրություն

Սաուդյան Արաբիայի բնակչությունը երիտասարդ է։ Բնակչության մոտ 51% -ը 25 տարեկանից ցածր է (2012 թ. Փետրվարի դրությամբ)[106]։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի 2013 թվականի զեկույցի համաձայն, Պարսից ծոցի երկրներից մինչև 1,6 միլիոն երիտասարդ քաղաքացի (որոնցից ամենամեծն է Սաուդյան Արաբիան) կմտնեն աշխատուժի շուկա 2013 թվականից մինչև 2018 թվականը[107]։

Կրթություն

Ըստ ՏՆտեսագոտ ամսագրի, Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը տարիներ շարունակ փորձել է բարձրացնել զբաղվածությունը ՝ ստիպելով «ընկերություններին, որ իրենց աշխատողների առնվազն 30% -ը լինեն սադյան քաղաքացիներ»։ Այնուամենայնիվ, «գործատուները դառնորեն դժգոհում էին երիտասարդ տեղացիների շրջանում հմտությունների անբավարարությունից. Երկար տարիների ուսուցումը և կրոնական հրահանգները չեն պատրաստում նրանց աշխատաշուկայի համար»։ Որպես հետևանք ՝ «քվոտան այժմ իջել է և փոխարինվել ավելի ճկուն համակարգով»[108]։

Ըստ մեկ այլ աղբյուրի (գիտնական Դեյվիդ Կոմինսի), թագավորությունը կախված է «արտագաղթող աշխատողների հսկայական թվից` տեխնիկական և վարչական պաշտոնները լրացնելու համար », մասնավորապես այն կրթական համակարգի պատճառով, որը տուժել է« վատ պատրաստված ուսուցիչների, պահպանման ցածր մակարդակի, խիստ ստանդարտների բացակայության, կրոնական առարկաների նկատմամբ չափազանց մեծ ուշադրություն պատճառով»[109][110][111]։

Bayt.com-ի կողմից անցկացված մեկ այլ վիճակագրություն ցույց է տալիս, որ մասնագետների ավելի քան քառորդը (28%) կարծում է, որ իրենց բնակության երկրում հմտությունների պակաս կա։ Սա ավելի ակնհայտ է Սաուդյան Արաբիայում հարցվածների շրջանում (39%)[112]։

Նորարարություն

Սաուդիան Արաբիան չի եղել տեխնոլոգիական նորարարությունների խոշոր կենտրոն։ 1977-ից 2010 թվականներին Միացյալ Նահանգներում գրանցված սաուդյան արտոնագրերի քանակը հասան տարեկան 382-ի ՝ տասներկուսից պակաս, համեմատած Հարավային Կորեայի 84.840 արտոնագրերի կամ այդ ժամանակահատվածում Իսրայելի 20,620 արտոնագրերի հետ[113][114]։ Այնուամենայնիվ, 2017 թվականին Սաուդյան Արաբիային տրվել է 664 Միացյալ Նահանգներիարտոնագիր Արտոնագրերի և ապրանքային նշանների գրասենյակի (USPTO) կողմից `92 երկրների շարքում զբաղեցնելով 23-րդ տեղը[115][116]։ Ստացված արտոնագրերի քանակը կրկնակի անգամ շատ էր, համեմատած նույն ժամանակահատվածում արաբական բոլոր երկրներինը միասին վերցրած[117]։ Սաուդյան Արաբիան հույս ունի բարձրացնել տեխնոլոգիական նորարարությունները, մասնավորապես ՝ Քինգ Աբդուլլահի գիտության և տեխնիկայի համալսարանի հետ, և դրանով խթանելով տնտեսությունը։

Իրավական համակարգ

Սաուդյան Արաբիայի իրավական համակարգը հիմնված է շարիաթի վրա (իսլամական օրենք), որը բխում է Ղուրանի և Սուննիի մեկնություններից։

Սաուդյան Արաբիայի իրավական համակարգին վերաբերող գրքի հեղինակին (Ֆրանկ Վոգելը) վրդովեցնում է

"որոշումների անկանխատեսելիությունը, անպարկեշտությունը, սաուդյան առևտրային շատ նորմերի անհամաձայնությունը, սաուդյան տնտեսության հսկայական ծախսերը։ Այն, որ թագավորը և կառավարությունը հակված չեն, կամ ի վիճակի չեն լուծել այս խնդիրը, դա ֆիկ և ուլամա մշակութային և քաղաքական ազդեցության հարմար միջոց է շարիաթի վրա կենտրոնանալու համար, որը իդեալական է սաուդյան հասարակական և մասնավոր կյանքի համար "[118]

Բյուրոկրատիա

Գործարար լրագրողը (Կարեն Հաուս), ով քննադատում է Սաուդյան բյուրոկրատիան, նշում է, որ այն անձը, ով ցանկանում է բիզնես սկսել Սաուդյան Արաբիայում

ստիպված է ներկայացնել բազմաթիվ դիմումներ և փաստաթղթեր տարբեր նախարարություններում, ինչը իհարկե պահանջում է գտնել տարբեր հովանավորներ և այդ ընթացքում ձեռք բերել բազմաթիվ պարտավորություններ, ինչպես նաև կախվածություն հովանավորներից։ Ցանկացած չափի բիզնեսի համար ֆինանսական պայմաններ են ապահովում պետական պայմանագրերը, այլ ոչ թե մասնավոր մրցակցությունը։ Այսպիսով, սա նշանակում է ավելի շատ հովանավորներ, ավելի շատ բարերարներ և ավելի շատ պարտավորություններ։ Զարմանալի չէ, որ քչերն են սաուդյան այն բիզնեսները, որոնք կարող են մրցել պաշտպանված Սաուդյան շուկայից դուրս[119]։

Կոռուպցիա

Թագավորական ընտանիքի համար կատարվող ծախսերը ոմանց կարծիքով գնահատվում են տարեկան մոտ 10 միլիարդ դոլար[54]։ Ռիադի Առևտրի պալատի կողմից 2005 թ. անցկացված հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ հարցվածների 77% -ը կարծում է, որ իրենք պետք է «շրջանցեն» օրենքը իրենց նպատակներին հասնելու համար։ Այդ ժամանակներից ի վեր «գործարարներն պնդում են, որ դա միայն վատթարացում է»[120]։

Սաուդյան Արաբիան խիստ քննադատության է ենթարկվել փողերի լվացման և ահաբեկչության միջազգային ֆինանսավորման դեմ պայքարի ձախողման համար։ «Ֆինանսական գործողությունների աշխատանքային խմբի» կողմից 2018 թվականի սեպտեմբերի 24-ին հրապարակված զեկույցում ասվում է. «Սաուդյան Արաբիան արդյունավետ կերպով չի հետաքննում և հետապնդում ավելի մեծ մասշտաբի կամ մասնագիտական [փողերի լվացման] գործունեության մեջ ներգրավված անձանց» և «արդյունավետորեն չի բռնագրավում հանցագործության հասույթը»[121]։

Աղքատություն

Սաուդյան Արաբիայում աղքատության մակարդակը տատնվում է 12.7%-ից[122] մինչև 25%.[123] 2013 թվականին կատարված մասնավոր գնահատականները և մամուլի հաղորդագրությունները նշում են, որ երկրի բնիկ սաուդցիների 2 միլիոնից 4 միլիոնը ապրում է ամսական 530 դոլարից պակաս գումարով՝ օրական մոտ 17 դոլար, ինչը համարվում է Սաուդյան Արաբիայում աղքատության գիծը[123][124]։

2011-ի դեկտեմբերին, արաբական գարնանային ապստամբությունից օրեր անց, Սաուդյան Արաբիայի ներքին գործերի նախարարությունը ձերբակալեց լրագրող Ֆերոս Բոջնային և երկու գործընկերների (Հուսամ ալ-Դրուեշ և Խալեդ ալ-Ռաշեդ) և նրանց գրեթե երկու շաբաթ պահեց հարցաքննության համար այն բանից հետո, երբ նրանք տեղադրեցին 10 րոպեանոց տեսանյութ YouTube- ում[125][126]։ Տեսանյութի հեղինակները պնդում են, որ սաուդցիների 22%-ը համարվում է աղքատ (2009 թ.), Իսկ սաուդցիների 70% -ը չունեն իրենց տները։ Հարցի վերաբերյալ վիճակագրությունը հասանելի չէ ՄԱԿ-ին, քանի որ Սաուդյան Արաբիայի կառավարությունը աղքատության ցուցանիշ չի տալիս։ Հարցը ուսումնասիրող դիտորդները նախընտրում են անանուն մնալ ՝ ձերբակալման ռիսկի պատճառով, ինչպես Ֆերաս Բոխնան[126][127]։

Բնակարանով ապահովվածություն

Սաուդյան Արաբիայի քաղաքացիների 50% -ը ունի իր սեփական տունը, չնայած նրան, որ միջազգային ցուցանիշը կազմում է 70%, սակայն ըստ վերջին մարդահամարի արդյունքների 2011 թ.-ին այն աճել է 30%-ից[128]։ 2011-ին վերլուծաբանների գնահատմամբ տարեկան 500,000 նոր տուն է անհրաժեշտ Սաուդյան բնակչության աճին համապատասխանեցնելու համար, սակայն 2014-ի սկզբի դրությամբ տարեկան կառուցվում էր միայն 300,000-ից 400,000 տուն[129]։

Խնդիրն այն է, որ կառավարության անշարժ գույքի զարգացման հիմնադրամը (REDF), որն ապահովում է բնակարանային բոլոր վարկերի 81% -ը, 18-ամյա սպասման ցուցակ ուներ վարկերի գծով չմարված պահանջարկի պատճառով։ Մեկ այլ խնդիր է, որ անշարժ գույքի զարգացման հիմնադրամի կողմից տրամադրվող վարկի առավելագույն չափը կազմում է 500,000 SR (133,000 ԱՄՆ դոլար), մինչդեռ 2012-ին Ռիյադում փոքր ազատ բնակելի տան միջին գինը ավելի քան կրկնակի է, քան 1,23 միլիոն ֆունտ ստեռլինգը (328,000 դոլար)[130]։ Այնուամենայնիվ, որպես տնտեսական բարեփոխումների մի մաս, որը կառավարությունը ձեռնարկել է երկրի ներսում կենսամակարդակը բարելավելու ուղղությամբ, մշակվել են ֆինանսավորման համար նոր լուծումներ ՝ առկա և նոր վարկառուների վարկերը խթանելու նպատակով ՝ նրանց բնակարանային պլանների ֆինանսավորմանը նպաստելու համար։ Այս մասին 2018-ի օգոստոսին հայտարարեց բնակարանաշինության նախարար պարոն Մաջեդ Ալ-Հոգեյլը[131]։

Բնակարանային բարձր գնի հիմնական պատճառը հողերի բարձր գինն է[129]։ 2011-2013 թվականներին տանտերերը տեսել են բարձրացնել բնակարանների գները 50 %-ով[129]։ 2013 թ.-ին բնակարանաշինության նախարարն առաջարկեց զբաղվել «հողի բանկային» խնդրով, որ քաղաքային սահմաններում թափուր մնացած հողատերերը կարողանան հարկման ենթարկել։ Այնուամենայնիվ, որևէ հարկային պլան չի մշակվել[129]։

Հետագա դիվերսիֆիկացիան

Ըստ լրագրող Կարեն Հաուսի, «սաուդյան յուրաքանչյուր հնգամյա ծրագիր», որը սկսվել է 1970 թվականից», կոչ է արել դիվերսիֆիկացնել տնտեսությունը նավթից կախվածությունը թուլացնելու համար՝ խթանելով շուկայական հարաբերությունների զարգացումը[132]։

2007 թվականի դրությամբ նավթարդյունաբերությունից տարբերվող արտադրությունը նպաստեց Սաուդյան Արաբիայի ՀՆԱ-ին 10% -ին[133]։

Մասնավոր հատվածի աճ

2018-ին 5% ավելացված արժեքի հարկի պարտադրումը դադարեցրեց մասնավոր հատվածի աճը։ Սպառողների ծախսերը զսպվեցին նաև 2018 թվականի սկզբին էներգիայի, էլեկտրաէներգիայի և ջրի գների կտրուկ բարձրացումից հետո։ Թագավորությունից հեռացան շուրջ 750,000 օտարերկրյա աշխատողներ՝ նրանց նկատմամբ նոր կառավարության գանձումներ իրականացնելուց հետո։ Կառավարությունը նաև փոքր բիզնեսի սեփականատերերին պարտադրում է վարձել սաուդցի քաղաքացիներին համեմատաբար ավելի բարձր աշխատավարձով, քան օտարերկրյա աշխատողները։ Բացի այդ հարուստ սաուդացիները չեն ցանկանա ներդրումներ կատարել թագավորության ներսում ՝ կառավարության կողմից վերահսկողության վախի պատճառով[134]։

Ներդրումներ խմբագրել

Սաուդյան Արաբիան ունի երկու ֆոնդային բորսա ՝ «Թադավուլ» և «Սաուդյան զուգահեռ շուկան» (Նոմու), որոնք կարգավորվում են Կապիտալի շուկայի մարմնի կողմից[135][136]։ Համաշխարհային բանկի կողմից Սաուդյան Արաբիայում ցուցակված ընկերությունների շուկայական կապիտալիզացիան 2005 թվականին գնահատվել է 646 միլիարդ դոլար[137]։ Կառավարման զարգացման միջազգային ինստիտուտի (IMD) համաձայն, Սաուդյան Արաբիայում բիզնեսի մրցունակությունը բարելավվել է, քանի որ Թագավորությունը բիզնեսի մրցունակության ցուցանիշով զբաղեցրել է աշխարհում 26-րդ տեղը[138]։

Բիզնես գործունեություն խմբագրել

Համաշխարհային բանկի խմբի Doing Business 2020 զեկույցի համաձայն ՝ Սաուդյան Արաբիան բիզնեսի վարման համակարգում զգալի առաջընթաց ունի։ Անցած տարվա համեմատ երկիրը բարձրացավ 30 տեղով ՝ զբաղեցնելով 62-րդ տեղը ՝ բիզնեսով զբաղվելու հեշտությամբ.[139][140][141]

Համաշխարհային բանկի տվյալներով ՝ Սաուդյան Արաբիան իրականացրել է մի շարք բարեփոխումներ։ Այդ բարեփոխումներն իրականացվել են ութ բիզնեսի բնագավառներում, ինչպիսիք են ՝ բիզնես սկսելը, շինարարության թույլտվություն ստանալը, էլեկտրաէներգիա ստանալը, վարկի ստացումը, փոքրամասնությունների ներդրողներին պաշտպանելը, սահմանային առևտուրը, պայմանագրերի կատարումը և անվճարունակության լուծումը[140]։

Նախկինում երկիրը զբաղեցրել է 92-րդը ՝ բիզնեսի վարման հեշտության համար, Համաշխարհային բանկի համաձայն ՝ 2018 թվականի համար թողարկված իր «Գործարար բիզնես» զեկույցում.[142] 2013 թվականից Թագավորությունը Doing Business– ի ընդհանուր վարկանիշային աղյուսակում զիջում է իր դիրքերը 22-րդից մինչև 92-րդ[143]։

Սաուդյան Արաբիայի ընկերությունները գերակշռում են 2009 թ.-ի «ՄԵԴ 100» -ում, որոնցում ընդգրկված են Տադավուլումի ընկերությունները ՝ տարածաշրջանի 100 խոշորագույն բաժնետիրական ընկերություններից 29-ը՝ ըստշուկայական կապիտալիզացիայի։ Անցած տարվա լավագույն 100-ից դուրս եկած 20 ընկերություններից ընդամենը երեքն են ցուցակված Սաուդյան բորսայում[144]։

Օտարերկրացիներին թույլատրվում է արդյունաբերական ոլորտում ունենալ սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերություններ։ Ոչ սաուդցի քաղաքացիները պարտավոր են օտարերկրյա կապիտալ ներդրումների լիցենզիա ստանալ Սաուդյան Արաբիայի գլխավոր ներդրումային մարմնից (SAGIA)[145]։

2019 թվականի երկրորդ եռամսյակում ընդհանուր առմամբ 291 օտարերկրյա ներդրողի տրվել է արտոնագիր, Թագավորությունում կատարվել է միջազգային ներդրումների աճ, որն արտացոլում է Սաուդյան 2030 տեսլականի ներքո իրականացվող տնտեսական բարեփոխումները։ Օտարերկրյա ներդրողների համար արտոնագիր ստանալը ավելի պարզ դարձավ, քանի որ դա պահանջում էր փաստաթղթեր, որոնք մշակվում են երեք ժամվա ընթացքում[146]։

Ընկերություններ խմբագրել

Տե՛ս նաև՝ Սաուդյան Արաբիայի ամենախոշոր ընկերությունների ցանկ և Սաուդյան Արաբիայի ընկերությունների ցանկ

Սաուդյան ARAMCO խմբագրել

Սաուդյան Արամկոն Սաուդյան Արաբիայի ազգային նավթային և բնական գազի ընկերություն է, որը հիմնված է Սաուդյան Արաբիայի Դահրան քաղաքում[147][148]. Սաուդյան Արամկոն հրապարակվել է հանրային առևտրի համար 2019-ի դեկտեմբերի 10-ին և գնահատվում է 2 տրիլիոն դոլար ՝ 2019 թվականի դեկտեմբերի 12-ի դրությամբ։

Սաուդյան Արամկոն ունի ինչպես հում նավթի հայտնաբերված ամենամեծ պաշարները, այնպես էլ ավելի քան 260 միլիարդ բարել (4,1 × 1010 մ 3) և նավթի ամենօրյա ամենախոշոր արտադրություն[149]։ Սաուդյան Արամկոյում, որի կենտրոնակայանը գտնվում է Սաուդյան Արաբիայի Դահրան քաղաքում, գործում է աշխարհի ամենամեծ ածխաջրածինային միակ ցանցը ՝ «Վարպետ գազ» համակարգը[150]։ Դրա տարեկան արտադրությունը կազմում է 3,479 միլիարդ բարել (553,100,000 մ 3), և այն հասցվել է Սաուդյան Արաբիայի ավելի քան 100 նավթային և գազային հանքավայրերի ՝ ներառյալ 284,8 տրիլիոն ստանդարտ խորանարդ (scf) բնական գազի պաշարները[151]։ Սաուդյան Արամկոն տիրապետում է Գահվառի հանքավայրին, աշխարհի խոշորագույն նավթային դաշտին և Շեյբահի դաշտին ՝ աշխարհի խոշորագույն նավթային դաշտերից մեկում[152]։

Սաուդյան Արաբիայի հիմնական արդյունաբերության կորպորացիան խմբագրել

Սաուդյան Արաբիայի հիմնական արդյունաբերական կորպորացիան ստեղծվել է թագավորական հրամանով 1976 թվականին ՝ քիմիական նյութեր, պոլիմերներ և պարարտանյութեր արտադրելու համար։ 2008 թ.-ին SABIC- ը Ասիայում խոշորագույնն էր (շուկայի կապիտալիզացիայի առումով) և աշխարհի չորրորդ խոշոր նավթաքիմիական ընկերությունը, այն 2009 թ.-ին զբաղեցրեց 186-րդ տեղը ՝ որպես աշխարհի ամենամեծ կորպորացիան ըստ Fortune Global 500-ի։ Standard & Poor's և Fitch Ratings- ը պնդում էին, որ SABIC- ը 2005 թվականին հանդիսանում է պոլիմերների աշխարհի խոշորագույն արտադրողը և Պարսից ծոցի ծովային շրջանի խոշորագույն պողպատ արտադրողը .։ 2008-ին Fortune 500 վարկանիշային աղյուսակը գրանցել է SABIC-ի եկամուտները $ 40.2 միլիարդ դոլար, շահույթը ՝ 5,8 միլիարդ դոլար, իսկ ակտիվները ՝ 72,4 միլիարդ դոլար[153]։

Ma'aden (ընկերություն) խմբագրել

Ma'aden-ը ձևավորվել է որպես Սաուդյան Արաբիայի բաժնետիրական ընկերություն 1997 թ. մարտի 23-ին `Սաուդյան Արաբիայի հանքային ռեսուրսների զարգացումը հեշտացնելու նպատակով։ Ma'aden-ի գործունեությունը կենտրոնացել է ոսկու բիզնեսի վրա, որն աճել է վերջին տարիներին `ներառելով ոսկու հինգ հանքավայրերի շահագործումը` Մահդ Ադ Դահաբ, Ալ Հաջար, Սուխայբաթ, Բուլղահ և Ալ Ամար։ Ma'aden-ը այժմ ընդլայնում է իր գործունեությունը իր ոսկու բիզնեսից բացի ՝ ֆոսֆատների, ալյումինի և այլ նախագծերի մշակմամբ։ Բացի այդ, դրա ձևավորումից ի վեր Մաադենը (Նավթի և հանքային պաշարների նախարարության միջոցով) համագործակցել է կառավարության և տեղական օրենսդիրների հետ `հանքարդյունաբերության կառավարման կառավարման համար կարգավորիչ դաշտ մշակելու համար։

Տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաների ծառայություն խմբագրել

2002 թ.-ին տեղի ունեցած ապօրինի հաշվարկից Սաուդյան Արաբիան ներկայումս տիրապետում է իր անձնական համակարգչային արդյունաբերության մեծ մասին։ 2004 թվականին էլեկտրական և էլեկտրոնային շուկան գնահատվում էր շուրջ 3,5 միլիարդ դոլար.[154]

Վերջին տասնամյակի ընթացքում Սաուդյան ՏՏ ոլորտը զգալիորեն աճել է և դեռևս բարձր աճ է արձանագրում։ 2012 թվականին ՏՏ ոլորտի ծախսերը կազմել են 94 միլիարդ SAR, տարեկան աճը `13,9 տոկոս, իսկ 2013 թվականին հասել է մոտավորապես 102 միլիարդ SAR, տարեկան մոտավորապես 14 տոկոս աճ[155]։

2001 թվականին էլեկտրոնային առևտրի շուկան գնահատվում էր ավելի քան 1 միլիարդ դոլար[156]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «World Economic Outlook Database, October 2019». IMF.org. International Monetary Fund. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 7-ին.
  2. ↑ «Global Economic Prospects, January 2020 : Slow Growth, Policy Challenges» (PDF). openknowledge.worldbank.org. World Bank. էջ 116. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 23-ին.
  3. ↑ «The World Factbook». CIA.gov. Central Intelligence Agency. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 28-ին.
  4. ↑ «Human Development Index (HDI)». hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  5. ↑ «Inequality-adjusted Human Development Index (IHDI)». hdr.undp.org. HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  6. ↑ «Ease of Doing Business in Saudi Arabia». Doingbusiness.org. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  7. ↑ «2012 Exports figures of Saudi Arabia». CIA World Factbook. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 9-ին.
  8. ↑ «2012 Exports products of Saudi Arabia». CIA World Factbook. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 9-ին.
  9. ↑ «Export Partners of Saudi Arabia». CIA World Factbook. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 9-ին.
  10. ↑ «Import figures of Saudi Arabia». CIA World Factbook. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 9-ին.
  11. ↑ «Import products of Saudi Arabia». CIA World Factbook. 2012. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 29-ին.
  12. ↑ «Import Partners of Saudi Arabia». CIA World Factbook. 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 26-ին.
  13. ↑ «External debt of Saudi Arabia». CIA World Factbook. 2017. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 9-ին.
  14. ↑ «Sovereign Ratings List». Standard & Poor's. 2017 թ․ հունվարի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 6-ին. Note: this source is continually updated.
  15. ↑ «Monthly Statistics».
  16. ↑ Department, Knowledge Management. «Kingdom of Saudi Arabia - Ministry of Commerce and Investment». mci.gov.sa (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  17. ↑ «The World's Largest Oil Reserves By Country». WorldAtlas (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  18. ↑ Workman, Daniel (2018 թ․ նոյեմբերի 30). «Crude Oil Exports by Country». World's Top Exports (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  19. ↑ «World Natural Gas Reserves by Country (Trillion Cubic Feet)». indexmundi.com (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  20. ↑ Anthony, Craig. «Which 10 Countries Have the Most Natural Resources?». Investopedia. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  21. ↑ «GDP (current US$) | Data». data.worldbank.org. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  22. ↑ «Saudi Arabia sees first budget surplus since 2014». Arab News (անգլերեն). 2019 թ․ ապրիլի 24. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 1-ին.
  23. ↑ Tripp, Culture Shock, 2003: p.113
  24. ↑ «Who we are». Saudi Aramco (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  25. ↑ «New plan to nab illegals revealed». Arab News. 2013 թ․ ապրիլի 16. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 30-ին.
  26. ↑ Tripp, Culture Shock, 2009: p. vii
  27. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». www.imf.org. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 17-ին.
  28. ↑ «Saudi Arabia – gdp». Indexmundi.com. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  29. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». imf.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 11-ին.
  30. ↑ «1930s». Saudi Aramco (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  31. ↑ Graphics, WSJ.com News. «Aramco: How The World's Most Important Energy Company Works». WSJ (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  32. ↑ 32,0 32,1 «Saudi Arabia - Economy». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 4-ին.
  33. ↑ «1940s». Saudi Aramco (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  34. ↑ «1950s». Saudi Aramco (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  35. ↑ «OPEC : Brief History». opec.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  36. ↑ Tripp, Culture Shock, 2009: p. vi
  37. ↑ «Saudi Arabia | Data». data.worldbank.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  38. ↑ «1980s». Saudi Aramco (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  39. ↑ HERSHEY, ROBERT (1982 թ․ մարտի 21). «THE DARK SIDE OF THE OIL GLUT». New York Times. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  40. ↑ «OPEC crude oil price statistics annually 1960-2018 | Statistic». Statista (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  41. ↑ Gamal, Rania El. «Facing new oil glut, Saudis avoid 1980s mistakes to halt price slide». U.S. (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  42. ↑ GDP per capita (PPP) shrunk by 0.8% on average during the 1980s, grew 2.1% during the 1990s and 4.4% during the 2000s. (source: GDP (PPP) per capita trend during 1980-2010) Annual imports grew 44% on average during the 1970s, but shrunk 1.9% during the 1980s, grew again 2.4% during the 1990s and 14% during the 2000s.(source: Saudi Arabian imports grew 14% during the 2000s)
  43. ↑ Tripp, Culture Shock, 2009: p. 225
  44. ↑ «Saudi Arabia Suffers Shock Collapse In Inward Investment». Forbes. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 7-ին.
  45. ↑ «Is Saudi Arabia Unable Or Just Unwilling To Stem The Flow Of Money Leaving The Country?». Forbes. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.
  46. ↑ «Saudi Arabia Foreign Direct Investment (FDI) [2006 - 2018] [Chart-Data-Forecast]». ceicdata.com. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  47. ↑ «New Measures of foreign Investment in Saudi Arabia».
  48. ↑ «Saudi Arabia wants to sell $32 billion of bonds in 2019». Bloomberg. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  49. ↑ «Saudi Arabia to Sell $7.5 Billion of Bonds in Two Parts». Bloomberg. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 9-ին.
  50. ↑ «Bloomberg - Britain, China Lead Way in New Saudi Business Licenses». www.bloomberg.com. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 28-ին.
  51. ↑ «Saudi Arabia sees first budget surplus since 2014». Arab News (անգլերեն). 2019 թ․ ապրիլի 24. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 1-ին.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 52,3 52,4 52,5 «Saudi Arabia. Profile». 11/2001. US government. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 12-ին.
  53. ↑ «The Petrochemicals and Plastics Sector in the Kingdom of Saudi Arabia» (PDF). U.S.–Saudi Arabian Business Council. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 12-ին.
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 54,3 Tripp, Culture Shock, 2009: p. 44
  55. ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 26. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 «SAUDI ARABIA: FOREIGN INVESTMENT». Santander, TradePortal. 2019. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 4-ին.
  57. ↑ Wael Mahdi (2012 թ․ հունվարի 17). «Saudi Aramco to Invest $200 Billion in Refining, Exploration». Bloomberg. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 19-ին.
  58. ↑ «Saudi Arabia's Economic Overhaul Is Backfiring». The Wall Street Journal. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 5-ին.
  59. ↑ «Saudi Kayan». Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 15. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link)
  60. ↑ 60,0 60,1 [1] Արխիվացված 14 Մարտ 2016 Wayback Machine
  61. ↑ «Construction boom of Saudi Arabia and the UAE». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 11. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link). tdctrade.com. 2 August 2007
  62. ↑ «Saudi Arabia economic zones». MEED. 2013 թ․ օգոստոսի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  63. ↑ «Saudi Arabia's Four New Economic Cities». The Metropolitan Corporate Counsel. 2013 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին.
  64. ↑ «It's Not Just Aramco, Saudi's Privatization Push Is Slowing Down». Bloomberg News. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  65. ↑ Department, Knowledge Management. «Kingdom of Saudi Arabia - Ministry of Commerce and Investment». mci.gov.sa (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 4-ին.
  66. ↑ «Saudi Arabia, Recent developments» (PDF). World bank. 2017. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 4-ին.
  67. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia : Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 157.
  68. ↑ 68,0 68,1 McDowall, Angus (2014 թ․ հունվարի 19). «Saudi Arabia doubles private sector jobs in 30-month period». Reuters. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 12-ին.
  69. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia : Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 159.
  70. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia : Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 161. «Over the past decade, the government has announced one plan after another to `Saudize` the economy, but to no avail. The foreign workforce grows, and so does unemployment among Saudis. .... The previous plan called for slashing unemployment to 2.8% only to see it rise to 10.5% in 2009, the end of that plan period. Government plans in Saudi are like those in the old Soviet Union, grandiose but unmet. (Also, as in the old Soviet Union, nearly all Saudi official statistics are unreliable, so economists believe the real Saudi unemployment rate is closer to 40%)»
  71. ↑ Al Omran, Ahmed (2018 թ․ հուլիսի 10). «Record numbers of foreign workers leave Saudi Arabia». Financial Times. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  72. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia : Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 172. «[At one department store, Al Haram, of] 150 employees, only 25 ... are Saudi. All the Saudis are either cashiers or managers. The store manager, Ali al Qahtani, a Saudi, insists that even if a Saudi asked to work in sales (and none has ...) he would not permit it. `I would put him at reception or cashier,` he says, `because Saudi society wouldn't accept a Saudi sales person.` Indeed, a Saudi intellectual who lives in the kingdom but travels often to Europe and the United State recounts his embarrassment at being served by a Saudi waiter in a restaurant. `... I didn't know what to do, it was so embarrassing.`»
  73. ↑ Muhammad, Fatima (2014 թ․ դեկտեմբերի 11). «Saudi Arabia to stop wheat production by 2016». Saudi Gazette. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 12-ին.
  74. ↑ Tripp, Culture Shock, 2009: p. 150
  75. ↑ «Saudi agricultural investment abroad - land grab or benign strategy?». Middle East Eye. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  76. ↑ «Africa up for grabs, Saudi Arabia takes its share». Africa Faith and Justice Network. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  77. ↑ Pearce, Fred (2012 թ․ մայիսի 19). «Land grabbers: Africa's hidden revolution». the Guardian. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  78. ↑ «King Abdullah's Initiative for Saudi Agricultural Investment Abroad: A way of enhancing Saudi food security». farmlandgrab.org. 2010 թ․ մայիսի 3. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  79. ↑ «What you should know about Saudi investment in African farmland». How We Made It In Africa. 2012 թ․ հուլիսի 4. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 23-ին.
  80. ↑ «KSA Business: Saudi REITs market worth over $2bn in Q1». www.gdnonline.com. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.
  81. ↑ 81,0 81,1 «The rise of REITs in the Gulf region». ArabianBusiness.com (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.
  82. ↑ «Value of Saudi real estate deals drops 24%». ArgaamPlus (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.
  83. ↑ 83,0 83,1 83,2 83,3 83,4 «Real Estate Ownership and Investment in Saudi Arabia». Al Tamimi & Company. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.
  84. ↑ «Overview of Saudi Real Estate Laws and Practice». Al Tamimi & Company. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.
  85. ↑ «Saudi Arabia». JLL (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.
  86. ↑ «Knight Frank expands reach with opening of Saudi Arabian office». www.knightfrank.ae. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.
  87. ↑ «Savills Dubai | Office». dubai.savills.ae (English). Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  88. ↑ «Saudi Vision 2030». vision2030.gov.sa. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 22-ին.
  89. ↑ «Real Estate Investment Traded Funds – REITs». Tadawul.
  90. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia: Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 165.
  91. ↑ Aluwaisheg, Abdel Aziz (2014 թ․ սեպտեմբերի 29). «When privatization goes wrong». Arab News. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  92. ↑ «Cabinet gives go-ahead for businesses to open 24/7 in Saudi Arabia». Arab News (անգլերեն). 2019 թ․ հուլիսի 17. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 18-ին.
  93. ↑ «New head of foreign trade thanks King for his trust». Saudigazette (English). 2019 թ․ մարտի 24. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 9-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  94. ↑ «Kingdom of Saudi Arabia - Member information». WTO. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  95. ↑ «Membership of Key Economies in International Organisations». Kasinomics. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  96. ↑ «ICC – The world business organization». Iccwbo.org. 2011 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  97. ↑ «Members». ISO. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  98. ↑ «WCO – Reports». Wcoomd.org. 2011 թ․ մայիսի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  99. ↑ «The Cooperation Council For The Arab States of The Gulf – Secretariat General». Gcc-sg.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  100. ↑ Long, Culture and Customs, 2009: p. 206
  101. ↑ Cordesman, Anthony H. (2003). Saudi Arabia Enters the Twenty-First Century, Volume 1. Greenwood. էջ 244. ISBN 9780275980917.
  102. ↑ Clark, Laura. «Longform's Picks of the Week [Will Saudi Arabia Ever Change?]». Foreign Policy (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 23-ին.
  103. ↑ 103,0 103,1 Eakins, Hugh (2013 թ․ հունվարի 10). «Will Saudi Arabia Ever Change?». New York Review of Books. «Despite Saudi control of the largest petroleum reserves in the world, decades of rapid population growth have reduced per capita income to a fraction of that of smaller Persian gulf neighbors. Event the people of Bahrain, a country with little oil that has roiled with unrest since early 2011, are wealthier.»
  104. ↑ World Population Prospects: The 2010 Revision
  105. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia: Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 245. «In a country where a gallon of gasoline at roughly 53 cents is cheaper than bottled water and government energy subsidies are roughly $35 billion annually, Saudi energy consumption is rising at what one energy official calls an 'alarming rate.'»
  106. ↑ Murphy, Caryle (2012 թ․ փետրվարի 7). «Saudi Arabia's Youth and the Kingdom's Future». Woodrow Wilson International Center for Scholars' Environmental Change and Security Program. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 13-ին.
  107. ↑ «Saudi Arabia needs private sector growth to stem youth unemployment, business leaders say». December 03, 2013. Fox News. Associated Press. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 12-ին.
  108. ↑ «Out of the comfort zone». The Economist. 2012 թ․ մարտի 3.
  109. ↑ Commins, David (2009). The Wahhabi Mission and Saudi Arabia. I.B.Tauris. էջ 128. «Observers also note that in spite of generous budgets, Saudi education has been plagued by numerous problems: poorly trained teachers, low retention rates, lack of rigorous standards, weak scientific and technical instruction and excessive attention to religious subjects. Consequently, the kingdom has continued to depend on huge numbers of expatriates workers to fill technical and administrative positions.»
  110. ↑ Roy, Delwin A. (1992). «Saudi Arabia education: Development policy». Middle Eastern Studies. xxviii (3): 481, 485, 495.
  111. ↑ Abir, Mordechai (1986). «Modern Education and the evolution of Saudi Arabia education». National and International Politics in the Middle East: Essays in Honour of Elie Kedouirie. Routledge. էջեր 481, 485, 495.
  112. ↑ The Middle East and North Africa Salary Survey – May 2015, Bayt.com. Retrieved 29 June 2015
  113. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia: Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջեր 162–64.
  114. ↑ Source: USPTO website accessed 17 May 2011
  115. ↑ Jr, Bernd Debusmann. «Saudi Arabia leads Arab world in patents». ArabianBusiness.com (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ մարտի 10-ին.
  116. ↑ «KSA ranks 23rd in number of patents granted by the US Patent and Trademark Office». Arab News (անգլերեն). 2018 թ․ ապրիլի 17. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 10-ին.
  117. ↑ «Saudi Arabia Granted 664 Patents in 2017; Double of All Arab Countries Combined». www.businesswire.com (անգլերեն). 2018 թ․ ապրիլի 16. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 10-ին.
  118. ↑ Vogel, Frank (2000). Islamic Law and Legal Systems: Studies of Saudi Arabia. Leiden. էջ 306.
  119. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia: Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 175.
  120. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia: Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 167.
  121. ↑ «Saudi Arabia Accused Of Turning A Blind Eye To International Terrorism Financing By Global Watchdog». Forbes. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  122. ↑ «Saudi Arabia has tenth lowest poverty rate worldwide, says World Bank». al-Arabiyya. Saudi Gazette. 2013 թ․ նոյեմբերի 3. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  123. ↑ 123,0 123,1 Sullivan, Kevin (2013 թ․ հունվարի 1). «Saudi Arabia's riches conceal a growing problem of poverty». The Guardian. Washington Post. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 2-ին. «In a country with vast oil wealth and lavish royalty, an estimated quarter of Saudis live below the poverty line»
  124. ↑ A 2003 survey by the Ministry of Social Affairs found 40% of all Saudi citizens live on less than 3000 Saudi riyals ($850) a month, (source:House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia : Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 159.), while 19% of Saudis live on less than 1800 SR (Saudi riyals) ($480) a month. (source: House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia: Its People, past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 179. «... according to a 2003 survey by the Ministry of Social Affairs.»)
  125. ↑ Roy Gutman (2011 թ․ դեկտեմբերի 4). «Saudi dissidents turn to YouTube to air their frustrations». McClatchy Newspapers.
  126. ↑ 126,0 126,1 «Mal3ob 3alena: Poverty in Saudi Arabia English Version». YouTube.
  127. ↑ Amelia Hill (2011 թ․ հոկտեմբերի 23). «Saudi film-makers enter second week of detention». The Guardian. London.
  128. ↑ «Nearly 50% citizens own houses in Saudi Arabia». Arab News (անգլերեն). 2018 թ․ հունվարի 26. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  129. ↑ 129,0 129,1 129,2 129,3 Sloan, Alastair. «Saudi Arabia's housing predicament». Middle East Monitor. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 11-ին.
  130. ↑ House, Karen Elliott (2012). On Saudi Arabia: Its People, Past, Religion, Fault Lines and Future. Knopf. էջ 176.
  131. ↑ «New mortgages to boost home ownership in Saudi Arabia». Arab News (անգլերեն). 2018 թ․ օգոստոսի 8. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  132. ↑ House, Karen Elliot (2012). On Saudi Arabia: Its People, Past, Religion, Fault Lines and Future. Alfred A. Knopf. էջ 163. ISBN 978-0307473288. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 13-ին. «every five-year plan since the first one in 1970 has called for diversifying the economy beyond oil, but oil is still supreme»
  133. ↑ «Manufacturing booms in Saudi Arabia | Saudi Arabia News». AMEinfo.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  134. ↑ «Rising Oil Prices Are Bad News for Saudi Arabia». Wall Street Journal. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
  135. ↑ «Nomu - Parallel Market». Tadawul. 2020.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  136. ↑ «The Saudi Stock Exchange (Tadawul)». Tadawul. 2020.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  137. ↑ «Data – Finance». Web.worldbank.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  138. ↑ «Saudi Arabia most improved economy for business». Arab News (անգլերեն). 2019 թ․ մայիսի 28. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 28-ին.
  139. ↑ «Saudi Arabia sees most improvement in ease of doing business: World Bank». Arab News (անգլերեն). 2019 թ․ հոկտեմբերի 24. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  140. ↑ 140,0 140,1 «Doing Business 2020: Saudi Arabia Accelerated Business Climate Reforms, Joins Ranks of 10 Most Improved». World Bank (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  141. ↑ «Doing Business 2020 report» (PDF). World Bank. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  142. ↑ «Doing Business 2018» (PDF).
  143. ↑ «Doing Business 2013» (PDF).
  144. ↑ «Special Report: MEED 100 – The Middle East's top 100 listed companies in 2009 | Special Report». MEED. 2009 թ․ մարտի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  145. ↑ Saudi Arabia Company Formation Healy Consultants Retrieved 3 September 2013.
  146. ↑ «Saudi Arabia issued 5 new foreign investor licenses a day in Q2». Saudigazette (English). 2019 թ․ սեպտեմբերի 11. Վերցված է 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  147. ↑ The Report: Saudi Arabia 2009. Oxford Business Group. 2009. էջ 130. ISBN 978-1-907065-08-8.
  148. ↑ «Our company. At a glance». Saudi Aramco. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 27-ին. «The Saudi Arabian Oil Co. (Saudi Aramco) is the state-owned oil company of the Kingdom of Saudi Arabia.»
  149. ↑ SteelGuru – News Արխիվացված 8 Ապրիլ 2010 Wayback Machine
  150. ↑ "Contact Us Արխիվացված 2012-06-05 Wayback Machine." Saudi Aramco. Retrieved on 5 November 2009. "Headquarters: Dhahran, Saudi Arabia Address: Saudi Aramco P.O. Box 5000 Dhahran 31311 Saudi Arabia"
  151. ↑ Saudi Aramco Annual Review 2010
  152. ↑ Forbes News for Shaybah Field
  153. ↑ «SABIC climbing up the growth ladder». Arabnews.com. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  154. ↑ «Saudi electronic market reaches $3.5 billion». Projectsmiddleeast.com. 2011 թ․ հուլիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  155. ↑ «ICT Report – Mobility in Saudi Arabia» (PDF). CITC – Communications and Information Technology Commission. 2015 թ․ մարտի 9. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 25-ին.
  156. ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 16. Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սաուդյան Արաբիայի տնտեսություն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սաուդյան_Արաբիայի_տնտեսություն&oldid=9549957» էջից