Պարմա
Պարման քաղաք է Իտալիայի հյուսիսային Էմիլիա-Ռոմագնա շրջանում, որը հայտնի է իր ճարտարապետությամբ, երաժշտությամբ, արվեստով, պրոշուտոյով (խոզապուխտով), ևպանրով։ Այնտեղ է գտնվում Պարմայի համալսարանը, աշխարհի ամենահին համալսարաններից մեկը։ Պարման բաժանվում է երկու մասի ՝ նույն անունն ուննեցող գետով։ Գետի հեռավոր հատվածում գտնվող թաղամասը Օլտրետորենտեն է։ Պարմայի էտրուսական անունը դրվել է հռոմեացիների կողմից նմանեցնելով այն Պարմա կոչվող կլոր վահանին։
Իտալացի բանաստեղծ Աթիլիո Բերտոլուչին (ծնվել է գյուղի ծովափնյա հանգստավայրում) գրել է. «Որպես մայրաքաղաք, պետք էր գետ ունենալ։ Որպես փոքր քաղաք այն ստացավ հոսք, որը հաճախ չոր է »։
Նախապատմություն խմբագրել
Պարման կառուցված է եղել մինչ Բրոնզի դարը :Այս դարաշրջանում (մ.թ.ա. 1500 թվականից մինչև մ.թ. 800 թվականը) կառուցվել է առաջին նեկրոպոլը (ներկայիս Պիացա Դուոմոյի և Պիացալե դելլա Մակինայի տեղանքներում)։
Հնություն խմբագրել
Քաղաքը, ամենայն հավանականությամբ, հիմնադրվել և անվանվել է Էտրուսկների կողմից, քանզի պարման կամ պալման (շրջանաձև վահան) լատինական փոխառություն էր, ինչպես և շատ հռոմեական տերմիններ անվանակոչված հատուկ զենքի համար, իսկ « Պերմեյ», « Պարմնի» և « Պարմնալի» անունները հայտնվում են էտրուսական արձանագրություններում։ Դիոդորոս Սիկիլիացին[1] հայտնում է, որ հռոմեացիները փոխել են իրենց ուղղանկյուն վահանները կլորներով՝ ընդօրինակելով էտրուսկաներին։
Հռոմեական գաղութը հիմնադրվել է մ.թ.ա. 183-ին, Մութինայի ( Մոդենա ) հետ միասին։ Այնտեղ բնակություն հաստատեց 2000 ընտանիք։ Պարման առանձնահատուկ նշանակություն ուներ, որպես ճանապարհային հանգույց դեպի Վիա Ամելիա և Վիա Կլաուդիա։ Այն ուներ ֆորում, որն այսօրվա կենտրոնական Գարիբալդիի հրապարակն է։ Մ.թ.ա. 44 թվականին քաղաքն ավերվեց։ Հետագայում Օգոստոս կայսրը վերակառուցեց այն։ Հռոմեական կայսրության ժամանակաշրջանում, այն ձեռք է բերել Julia տիտղոսը ի հավատարմություն կայսերական տան։
452 թ.-ին Ատիլան պաշարեց քաղաքը[2], իսկ գերմանացիների թագավոր Օդոակրը հետագայում այն նվիրեց իր հետևորդներին։ Գոթական պատերազմի ընթացքում, սակայն, Տոտիլան ոչնչացրեց այն։ Այն ժամանակ այն մաս էր կազմում Ռավեննայի Բյուզանդական էքսկարկատի (անունը փոխելով Քրիզոպոլիս ՝ «Ոսկե քաղաք», հավանաբար կայսերական գանձարանի առկայության պատճառով) և, 569 թվականից, Իտալիայի Լոմբարդյան թագավորության կողմից։ Միջնադարի ընթացքում Պարման դարձավ Վիա Ֆրանցիգենայի կարևոր փուլը ՝ Հռոմը Հյուսիսային Եվրոպային միացնող գլխավոր ճանապարհը։ Հաջորդիվ կառուցվել են մի քանի ամրոցներ, հիվանդանոցներ և հյուրանոցներ ՝ հյուրընկալելու համար ավելորդ թվով ուխտավորների, որոնք անցնում էին Պարմա և Ֆիդենզա քաղաքներով, հետևելով Կալեչիոյի, Բերկետոյի և Կորխիայի միջով անցնող Ադենիններին ՝ նախքան Պասո դել կիասայի ընկնելը դեպի Տոսկան, անցնելով վերջապես դեպի հարավ՝ Հռոմ։
Քաղաքն ուներ միջնադարյան հրեական համայնք[3]։ Պարմայի գրադարանում տեղակայված է Եբրայերեն հրեական ձեռագրերի ամենամեծ հավաքածուն։
Միջնադար խմբագրել
Ֆրանկյան տիրապետության տակ Պարման դարձավ մայրաքաղաք (774)։ Իտալական հյուսիսային քաղաքների մեծ մասի նման, պաշտոնապես այն հանդիսանում էր Սրբազան Հռոմեական կայսրության մի մասը , բայց հիմնական իշխանությունը գտնվում էր տեղի եպիսկոպոսների ձեռքում, որոնցից առաջիններից էր Գիբոդոսը։ Պապական մարզի և կայսրության միջև հետագա պայքարներում Պարման սովորաբար կայսերական կուսակցության անդամ էր։ Գրեթե ինքնուրույն կոմունա ստեղծվեց շուրջ 1140 թվականին։ 1149 թվականի Պարմայի և Պիացենզայի միջև կնքված պայմանագիրը կոմունայի ամենահին փաստաթուղթն է, որը ղեկավարվում էր հյուպատոսների կողմից։
Գվելֆերի և գիբելինների միջև պայքարը Պարմայի առանձնահատկություներից էր։ Այնուհետև 1248 թվականին, կայսրական ընտանիքի կողքին երկար տարիներ գտնվելուց հետո, քաղաքի պապիստական ընտանիքները իշխանություն ստացան։ Քաղաքը պաշարվեց 1247–48-ին ՝ կայսր Ֆրեդերիկ Բ – ի կողմից, որը, սակայն, պարտության մատնվեց հաջորդ ճակատամարտում։
Աշխարհագրություն խմբագրել
Կլիմա խմբագրել
Պարմայում միջին տարեկան բարձր ջերմաստիճանը 17 °C (63 °F) է , տարեկան ցածր ջերմաստիճանը՝ 9 °C (48 °F) :
Հետևյալ տվյալները ստացվել են քաղաքի կենտրոնում գտնվող համալսարանում տեղակայված եղանակային կայանից։ Պարման ունի չորս եղանակ, մերձարևադարձային մուսոնային կլիմա ՝ մայրցամաքային ծանր ազդեցությամբ, քաղաքի ներքին դիրքի պատճառով։ Մոտակայքի ափամերձ տարածքները, ինչպես Ջենովան, ունեն շատ մեղմ կլիմա, զով ամառներով եւ համեմատաբար տաք ձմեռներով։
Ժողովրդագրություն խմբագրել
| ISTAT 1 հունվարի 2016 [13] [14] | ||||
| Պարմա | Իտալիա | |||
| 18 տարեկան և ցածր | 16,46% | 17,45% | ||
| 65 տարեկան և ավելի | 22,64% | 22.04% | ||
| Օտարերկրյա բնակչություն | 15.91% | 8.29% | ||
| Ծնունդներ / 1000 մարդ | 8.62 բ | 8.01 բ | ||
(1/1/2016) [14] | |
|---|---|
| Ծննդավայր | Բնակչություն |
| link=|border Մոլդովա | 4,967 |
| link=|border Ռումինիա | 3.513 |
| link=|border Ալբանիա | 2,661 |
| link=|border Ֆիլիպիններ | 2,570 |
| link=|border Թունիս | 1,561 |
| link=|border Նիգերիա | 1,450 |
| link=|border Ուկրաինա | 1,292 |
| link=|border Մարոկկո | 1,264 |
| link=|border Գանա | 1,104 |
| link=|border Փղոսկրի ափ | 938 |
| link=|border Չինաստան | 819 |
2016 թվականի հունվարի 1-ի տվյալներով Պարման ունի 192,836 բնակիչ, որոնցից 47.64%-ը տղամարդիկ, 52.36%-ը՝ կանայք:ԱՆչափահասները( 18 տարեկանից ցածր) կազմում են Պարմայի բնակչության 16,46%, իսկ թոշակառուները՝ 22.64%-ը։ Բնակչության 84,09%-ը իտալացիներ են։
Մշակույթ խմբագրել
Պարման հայտնի է իր սննդով և հարուստ գաստրոնոմիական ավանդույթով. Նրա ամենայուրահատուկ ուտեստներից երկուսը Պարմեզան պանիրը (արտադրվում է նաև Ռեջջիո Էմիլիայում ) և Պրոշուտոն (բուժիչ խոզապուխտ) են։
2004 թվականին Պարման նշանակվեց Սննդի անվտանգության եվրոպական մարմնի (EFSA) նստավայր և կրեատիվվ քաղաքների ցանց ՝ որպես ՅՈՒՆԵՍԿՕ -ի Գաստրոնոմիայի քաղաք։
-
Պարմեզան պանիր -
Պրոշուտո (բուժիչ խոզապուխտ)
Նկարիչներ և քանդակագործներ խմբագրել
- Միքելանջելո Անսելմի, նկարիչ, որը ծնվել է Տոսկանայում
- Բենեդետտո Անթելամի, ճարտարապետ և քանդակագործ
- Ալեսանդրո Արալդի, նկարիչ
- Սիստո Բադալոկչիո, նկարիչ
- Ամեմեո Բոչի, նկարիչ
- Ջուլիո Կարմինանին, նկարիչ
- Անտոնիո դա Կորեգեգիոն (Անտոնիո Ալեգրին), ծնվել է Կորեգեգիոնում ( Ռեջջիո Էմիլիա ), նկարիչ
- Ֆրանչեսկո Մարմարիտա, նկարիչ
- Ֆիլիպո Մազզոլա, նկարիչ
Տնտեսություն և ենթակառուցվածքներ խմբագրել
Տրանսպորտ խմբագրել
Պարմա երկաթուղային կայարանը գտնվում է Միլան-Բոլոնիա երկաթուղու վրա։
Պարմայի տրոլեյբուսային համակարգը գործում է 1953 թվականից։ Այն փոխարինեց տրամվայային ցանցին և ներկայումս ունի չորս երթուղի։
Պարմայի միջազգային օդանավակայանը առաջարկում է առևտրային թռիչքներ դեպի եվրոպական մի շարք երկրների քաղաքներ։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ XXII, 2,2; XXVIII, 2,1
- ↑ Domenico, Roy Palmer (2002). «Parma». The Regions of Italy: A Reference Guide to History and Culture. Westport, Connecticur: Greenwood Publishing Group. էջ 93. ISBN 9780313307331. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 5-ին. «Atila the Hun put Parma to the torch in 452, as did Totila the Ostrogoth in the mid-500s. It was rebuilt a number of times as a Lombard capital, the site of a Byzantine treasury, and, from the ninth century, a bishopric.»
- ↑ Italy's poetic Parma region - "Italy has one of the oldest European Diaspora communities and a Jewish presence has been documented in Rome for more than 2,200 years. However, Jews only arrived in the Emilia-Romagna region during the 13th century."