Որակի կառավարման համակարգ

Որակի կառավարման համակարգ (QMS, ՈԿՀ), կարող է արտահայտվել որպես կազմակերպական կառուցվածք, ընթացակարգեր, գործընթացներ և ռեսուրսներ անհրաժեշտ որակի կառավարումն իրականացնելու համար։

Որակի կառավարման համակարգի տարրերը

• Կազմակերպական կառուցվածք
• Պարտականություններ
• Տվյալների կառավարում
• Գործընթացներ
• Ռեսուրսներ
• Սպառողների բավարարվածություն
• Շարունակական բարելավում
• Ապրանքի որակ
• Օժանդակություն
• Կայունություն
• Թափանցիկություն և անկախ աուդիտ

ՈԿՀ Էվոլյուցիան

Մինչև 1960-ականների կեսերը հիմնականում ուշադրություն էր դարձվում արտադրանքի որակի ապահովմանը։ Հսկողությունը հիմնականում ուղղված էր խոտան արտադրանքի շտկմանն ու վերացմանը։ Վերահսկողությունն ու խոտանի վերացումը արտադրական պրակտիկայում տեղի էր իրականացվում էին տարատեսակ մեթոդներով, որոնք զարգանում ու էլ ավելի էին կատարելագործվում գիտատեխնիկական նվաճումների ազդեցության ներքո։ Որակի կառավարման կազմակերպչական համակարգը համապատասխանում էր արտադրական պրոցեսի կառուցվածքին և բավարարում էր դրա պահանջներին։ Այն դեպքում, եթե արտադրական պրոցեսը(հումքի գնումից մինչև պատրաստի արտադրանք) տեղի էր ունենում մեկ ձեռնարկությունում, ապա կատարվում էր որակի ընդունիչ ստուգում՝ նախքան ապրանքը սպառողին հասցնելը։ Արտադրանքի պատրասման տեխնոլոգիաները կարող էին բաղկացած լինել մի շարք գործընթացներից, որոնք տարբերվում էին բարդության աստիճանով։ Այդ դեպքում ընդունիչ ստուգումը անց էր կացվում՝ հարմարեցնելով գործառնականին։ Ահռելի նշանակություն էր տրվում գնված հումքի մուտքային ստուգմանը։ Ստուգման համակարգը կառուցված էր հետևյալ հիմունքներով՝ խոտանի հայտնաբերումը և դրա վերացումը արտադրական պրոցեսից հնարավորինս վաղ պետք է կատարվի։ Դա պայմանավորված էր նրանով, որ խոտան արտադրանքի վերամշակումը վերջին պահին բերում էր լուրջ կորուստների և հետաձգում էր արտադրական պրոցեսը։ Որակի ապահովումը միայն վերահսկողության միջոցով (արտադրանքի յուրաքանչյուր դետալի հանդեպ անհատական մոտեցում)որակի նեղ մասնագետների կարիք առաջացրեց։ Մաթեմատիկական մոտեցումը հիմք ծառայեց որակի կառավարման կոնցեպցիայի ի հայտ գալուն, և վերջինս փոխարինելու եկավ ավանդական մոտեցմանը։ Այդ մոտեցումը ի հայտ եկավ 60-ականներին, և դրա հիմնադիրներից մեկը ամերիկացի գիտնական Ա. Վ. Ֆեյգենբաումն էր։ Վերջինս առաջարկեց արտադրական պրոցեսի յուրաքանչյուր փուլը դիտարկել(և ոչ թե միայն դրա վերջնական արդյունքը)։ Այսպիսի անալիզը ոչ միայն հնարավորություն էր տալիս կրճատելու խոտան արտադրանքի ստացումը, այլև բացահայտել և կասեցնել դրա առաջացման պատճառներն ու միջոցներ ձեռնարկել որակի մակարդակը կայունացնելու համար։ Այսպիսով հնարավոր դարձավ կառավարել որակը։ Արտադրանքի (որակի) ստեղծման գործընթացը հենց վերահսկվող գործընթացն է։ Այսօր որակը կարևոր (եթե ոչ ամենակարևոր) դեր է խաղում։Ֆեյգենբաումի կողմից առաջարկված համակարգը մեծ փոփոխությունների հանգեցրեց կազմակերպության ներքին վերահսկողության մեջ։ Մասնավորապես փոփոխվեցին սահմանափակված կառուցվածքները՝ ի հայտ եկավ որակի կառավարման կամ որակի ապահովման կենտրոնական բաժինը։ ISO 9000 միջազգային ստանդարտների, ուղղված որակի համակարգին, շարքի ի հայտ գալը հանգեցրեց որակի կառավարման տեսության հետագա զարգացմանը և ժամանակակից փորձի ձեռք բերմանը։ 1980-ականների վերջերին ձեռնարկությւնները սկսեցին զբաղվել ծրագրի վերամշակմամբ, և արդյունքում ձևավորվեց որակի կառավարման համակարգային մոտեցումը։ Խիստ ուշադրություն էր դարձվում ոչ միայն որակին, այլև մատուցված ծառայությանը։ Օրինակ՝ հաճախորդը մեքենա էր գնում, և մեքենայի հետ մեկտեղ նրան մատուցվում էր ծառայություն (տրամադրվում էր ինֆորմացիա, տրվում էր հետերաշխիքային սպասարկում և այլն)։

Որակի քաղաքականության կոնցեպցիան

Ընկերության գործունեության հիմնական ռազմավարական նպատակը ղեկավարությունը համարում է առաջարկի դիրք գրավելը։ Ռազմավարական ուղղություններ են համարվում՝

• Հաճախորդների պահանջների ժամանակին և ամբողջությամբ բավարարում,
• Կառավարման մշակում՝ ուղղված հստակ արդյունքի հասնելուն՝ գործընթացային մոտեցման և որակի կառավարման այլ սկզբունքների հիման վրա։

Որակի բնագավառում քաղաքականության սկզբունքներն են՝ Ընկերության նպատակների սահմանում և նպաստավոր միջավայրի ստեղծում՝ այդ նպատակների իրականացման, ընկերության աշխատելու և զարգանալու համար, Արտադրանքի բնութագրիչների անընդհատ բարելավում՝ հաճախորդների կարիքների և ակնկալիքների վերլուծության հիման վրա, Գործընկերների հետ փոխշահավետ հարաբերությունների ապահովում և այլն։

Մակրոգործընթացը կենսացիկլի մշտական բաղկացուցիչ ծրագրային ապահովումն է՝ ներկայացված Գրադի Բուլի կողմից։ Մակրոգործընթացի փուլերն են՝

1. Կոնցեպտուալիզացիա - պետք է սահմանվեն հիմնական պահանջները համակարգի նկատմամբ։ Դրա արդյունքում մենք պետք է ստանանք համակարգի մոտավոր նախատիպը։
2. Վերլուծություն - սրա նպատակն է խնդրի նկարագրության ստացումը, որը այն պետք է լինի լրիվ, հետևողական, դյուրընթեռնելի և հարմար դիտարկելու բոլոր շահագրգիռ կողմերի համար, իրականում ստուգվող։
3. Նախագծում - անհրաժեշտ է զարգացող ճարտարապետության ստեղծման իրագործման և ընդհանուր մարտավարությունների մշակման համար։
4. Զարգացում – զարգացման հիմնական նպատակը իրագործումը աճեցնել և փոփոխելն է՝ անընդմեջ բարելավելով այն, որպեսզի վերջնահաշվում ստեղծվի պատրաստի արտադրանք։
5. ՈՒղեկցում – ապրանքի գործունեության զարգացման ղեկավարման գործընթացն է։ Այս փուլի ընթացքում իրականացվում են նախկինում կատարած սխալների ուղղում և տեղայնացված փոփոխություններ, որոնք ի հայտ են գալիս ներ պահանջների հաշվառման հետ միասին։

Որակի ցուցանիշ

Որակի ցուցանիշը՝ արտադրանքի որակի կազմի մեջ մտնող հատկությունների քանակական բնութագրումն է, որոնք կիրառելի են նրա արտադրության, շահագործման, կամ սպառման որոշակի պայմանների նկատմամբ։ Ցուցանիշի անվանումը որոշում է իրի բնութագրվող հատկությունը՝ ամրությունը, հզորությունը, հուսալիությունը և այլն։

Որակի ցուցանիշների թվային նշանակումները չափվում են ինչպես քանակական, այնպես էլ ոչ քանակական մեծություններով։ Կախված արտադրանքի հատկություններից, որակի ցուցանիշները կարող են վերաբերվել այդ երկու դասերից մեկին, արտահայտվել դրանցից մեկի միջոցով։

Առաջին խմբին են վերաբերվում այն ապրանքները, որոնց որակը կարող է չափվել օբյեկտիվ միջոցներով՝ հզորություն, արագություն, կշիռ, լարվածություն և այլն։

Երկրորդ խմբին են վերաբերում այն ապրանքները, որոնց որակը չի կարող որոշվել օբյեկտիվ միջոցներով, օրինակ՝ արդյունքների համը, արտաքին տեսքը, հոտը և այլն։

Արտադրանքի որակի ցուցանիշների դասակարգումը

Ըստ բնութագրվող հատկությունների, որակի ցուցանիշները բաժանվում են հետևյալ խմբերի՝

1. Նշանակության ցուցանիշը բնութագրում է արտադրանքի հիմնական գործառույթները որոշող հատկանիշները և պայմանավորում է նրա նշանակության ու կիրառման ոլորտը։
2. Հուսալիության ցուցանիշն արտացոլում է արտադրանքի՝ պահանջվող գործառույթի՝ ժամանակի ընթացքում և առաջադրված ռեժիմով կատարման ընդունակությունը։ Հուսալիությունը բնութագրվում է անխափան աշխատանքով, վերանորոգման պիտանիությամբ, երկարատևությամբ, պահպանվածությամբ։
3. Էրգոնոմիկական ցուցանիշները բնութագրում են մարդ-արտադրանք համակարգը և հաշվի են առնում մարդու մարդաչափական, հիգիենիկ, ֆիզիոլոգիական և հոգեբանական հատկությունների կոմպլեքսը, որոնք դրսևորվում են արտադրության մեջ և կենցաղում։
4. Էսթետիկական ցուցանիշները բնութագրում են արտադրանքի գեղարվեստական-տեղեկատվական արտահայտչությունը, ձևի ռացիոնալությունը, կառուցվածքի ամբողջականությունը, ապրանքային տեսքի կայուն վիճակը և այլն։
5. Տեխնոլոգիականության ցուցանիշները բնութագրում են արտադրանքի համակարգային-կառուցվածքային հատկությունները, որոշում նրա արտադրման և կիրառման գծով նյութական, աշխատանքային և էներգետիկ ռեսուրսների խնայողության հնարավորությունները՝ ձեռք բերված նվաճումների նկատմամբ։
6. Տրանսպորտարարության ցուցանիշները բնութագրում են արտադրանքի հարմարավետությունը տարածական տեղափոխումների նկատմամբ, ինչպես նաև տեղափոխման հետ կապված նախապատրաստական ու եզրափակիչ գործառնությունները։
7. Ստանդարտացման և ունիֆիկացման ցուցանիշները բնութագրում են արտադրանքի՝ ստանդարտային, ունիֆիկացված և օրիգինալ բաղկացուցիչ մասերով հագեցվածությունը, ինչպես նաև ուրիշ իրերի հետ նրա ունիֆիկացման մակարդակը։ Ստանդարտային են համարվում արտադրանքի՝ ըստ ազգային ստանդարտների թողարկվող տեսակները։ Ունիֆիկացմանն են վերաբերում արտադրանքի այն բաղկացուցիչ մասերը, որոնք թողարկվում են ըստ տվյալ ձեռնարկության ստանդարտների։
8. Էկոլոգիական ցուցանիշները բնութագրում են արտադրանքի անվտանգությունը՝ շրջակա միջավայրի վրա նրա վնասակար գործունեության մակարդակը, որոնք ծագում են արտադրանքի շահագործման կամ սպառման ժամանակ։
9. Տնտեսական ցուցանիշները բնութագրում են արտադրանքի շահագործման վրա կատարված ծախսերը։

Ըստ բիզնես-պրոցեսի տարրերի, որակի ցուցանիշները բաժանվում են հետևյալ խմբերի՝

1. Տեղեկատվական, կապված տեղեկատվության ստացման հետ։
2. Նյութական, ներառում են հումքի, նյութի վերահսկման ապահովումը։
3. Տեխնիկա-տեխնոլոգիական , կապված սարքավորումների և դրանց վիճակի սպասարկման հետ։
4. Աշխատանքային, ցույց են տալիս անձնակազմի որակավորումը, նրա որակական պատրաստվածության մակարդակը։
5. Կազմակերպական, արտացոլում են արտադրության կազմակերպման պրոգրեսիվ մեթոդների կիրառումը։
6. Արտադրանքի կենսացիկլի, ընդգրկում են արտադրանքի կանխատեսման, պատրաստման և այլ փուլերը, որոնց հիման վրա ձևավորվում են որակի ցուցանիշները։