Շրջակա միջավայրի կայունություն

Շրջակա միջավայրի կայունություն, շրջակա միջավայրի կարողունակությունն է դիմակայել մարդու ազդեցությանը։ Էկոլոգիայում այս եզրույթը վերաբերում է կենսաբանական համակարգերի կենսաբազմազանության պահպանման և զարգացման ունակությանը։

Ջրաճահճային տարածքները և անտառները կենսակայուն համակարգերի բնորոշ օրինակներ են։ Մարդկանց համար, շրջակա միջավայրի կայունությունը հնարավորություն է տալիս պահպանել կյանքի որակը, վերարտադրությունը, ընդհանուր բարեկեցությունն ու զարգացումը (բնապահպանական, տնտեսական և սոցիալական տեսանկյունից)։ Առողջ էկոհամակարգերը մատակարարում են մարդկանց և այլ օրգանիզմների կենսագործունեության համար անհրաժեշտ միջոցներ։

Մարդու բացասական ազդեցությունը նվազեցնելու և էկոհամակարգերը բարելավելու երկու հիմնական եղանակ կա։ Առաջինը բնապահպանական կառավարումն է, որը հիմնված է երկրագիտության, կիրառական էկոլոգիայի և պահպանության, կենսաբանության կատարած ուսումնասիրությունների վրա։ Երկրորդ մոտեցումը մարդկության կողմից ռեսուրսների սպառման կառավարումն է, որը հիմնված է տնտեսագիտության կատարած ուսումնասիրություների վրա։

Կայուն զարգացման տնտեսությունը, որը սերտորեն կապված է էկոլոգիայի հետ և ենթադրում է սոցիալական, մշակութային և ֆինանսական ասպեկտներ։ Կայուն տնտեսության ստեղծումը մարտահրավեր է աշխարհին՝ միջազգային և ազգային օրենսդրության, սպառման, քաղաքաշինության, տրանսպորտի մակարդակով և ազդում է յուրաքանչյուր մարդու ապրելակերպի վրա։

Երկրի Խարտիայի առաքելությունն է խթանել կայուն ապրելակերպը և ձևավորել գլոբալ հասարակություն, որը հիմնված կլինի ընդհանուր էթիկական սկզբունքների վրա և կձևավորի հարգանք և հոգատարություն, էկոլոգիական ամբողջականության սկզբունքներ, մարդու համընդհանուր իրավունքներ, հարգանք մշակութային բազմազանության, տնտեսական արդարության, ժողովրդավարության և խաղաղության մշակույթի նկատմամբ։

Կայուն ապրելակերպի ուղիներ կարելի է գտնել կենսամիջավայրի վերակազմավորման միջոցով (օրինակ ՝ էկոգյուղեր, էկոքաղաքներ և կայուն քաղաքներ, վերակառուցելով տնտեսական հատվածները (Պերմակուլտուրա, Կանաչ շինարարություն, Կայուն գյուղատնտեսություն և Կայուն ճարտարապետություն), օգտագործելով նոր «կանաչ» տեխնոլոգիաներ, վերականգնվող էներգիա։

Սպառում-Բնակչություն, տեխնոլոգիա, ռեսուրսներ

Մարդկային գործոնի ազդեզությամբ ոչնրանում են կենսաֆիզիկական ռեսուրսները, և հատկապես երկրի էկոհամակարգերը։ Մարդկության ընդհանուր ազդեցությունը կախված է երկրի բնակչության քանակից, մարդու ազդեցությունից, որն իր հերթին կախված է օգտագործվող ռեսուրսներից, դրանց տեսակից (Օրինակ ՝ վերականգնվող կամ չվերականգնվող ռեսուրսներ) և մարդկային գործունեության մասշտաբից՝ կապված էկոհամակարգերի արտաքին ազդեցությանը դիմակայելու ունակության հետ։ Մարդկության ազդեցությունը մաթեմատիկորեն արտահայտելու առաջին փորձերից մեկը կատարվել է 1970 թվականին՝ հատուկ բանաձևով, որն արտահայտում է ռեսուրսների սպառումը՝ հաշվի առնելով բնակչությունը, սպառման մակարդակը և ազդեցությունը օգտագործված ռեսուրսի միավորը։

Բանաձևն ունի հետևյալ տեսքը՝ I = P × A × T

Որտեղ՝ I = շրջակա միջավայրի վրա ազդեցություն, P = Բնակչություն, A = սպառման մակարդակ, T = տեխնոլոգիա (քանի որ սպառումը կախված է օգտագործվող տեխնոլոգիայից)

Բնակչություն

Համաշխարհային բնակչությունը հասել է 7 միլիարդի 2011 թվականի հոկտեմբերի 30-ի տվյալներով և, ըստ ԱՄՆ վիճակագրական գործակալության գնահատականի մինչև 2050 թվականը կգերազանցի 9 միլիարդը։

Ավելի մեծ աճ տեղի կունենա զարգացող երկրներում, որտեղ բնակչությունը կաճի 5,6 միլիարդից (2009 թ.) մինչև 7,9 միլիարդ (2050 թվականը)։ Գիտնականները գտնում են, որ բնակչությունը 2070 թվականին կհասնի թվաքանակի գագաթնակետին՝ հասնելով 9-10 միլիարդ մարդու, իսկ հետագա նվազումը՝ մինչև 2100 թվականը՝ մինչև 8,4 միլիարդ։

Շրջակա միջավայրի արտաքին ազդեցությանը դիմակայելու ունակություն

Բազմաթիվ ուսումնասիրություններ ցույց են տալիս, որ մարդկությունն այժմ արդեն ավելի շատ ռեսուրսներ է սպառում, քան ստեղծվում է Երկրի վրա։ Մարդկային պահանջարկը համեմատվում է մոլորակի էկոլոգիական համակարգերի վերականգնվելու ընդունակության հետ։ Էկոլոգիական ոտնահետքը մարդու կողմից օգտագործված ռեսուրսների և առաջացող թափոններն արդյունավետ վնասազերծելու ունակությունն է։

Շրջակա միջավայրի կայությունը և աղքատությունը

Շրջակա միջավայրի կայունության հասնելու ամենակարևոր խթանը աղքատության դեմ պայքարն է։ Ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ աղքատությունը շրջակա միջավայրի դեգրադացիայի հետևանք է։ Այս արդյունքը հնչեցվել է Brundtland-ի և Millennium Development Goals-ի զեկույցներում:

Ըստ Brundtland-ի զեկույցի՝ «աղքատությունը գլոբալ բնապահպանական խնդիրների հետևանքներից մեկն է ։ Այս առումով պետք է պայքարել բնապահպանական խնդիրների դեմ, հասկանալ աղքատության և միջազգային անհավասարության պատճառները։

Աղքատության մեջ ապրող մարդիկ ավելի շատ ապավինում են տեղական էկոհամակարգերին՝ որպես հիմնական ռեսուրսների (սնունդ և բժշկություն) և ընդհանուր բարեկեցության աղբյուր։

Համաշխարհային բնակչության աճի հետ մեկտեղ մեծանում է ճնշումը տեղական էկոհամակարգերի վրա։ ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամի համաձայն, բարձր պտղաբերությունն ու աղքատությունն ուղղակի կապ ունեն, և աշխարհի ամենաաղքատ երկրները նույնպես աչքի են ընկնում բարձր պտղաբերությամբ և, համապատասխանաբար, բնակչության աճի տեմպերով։

Գրականություն

• Adams, W. M. and Jeanrenaud, S. J. (2008). Transition to Sustainability: Towards a Humane and Diverse World. Gland, Switzerland: IUCN. 108 pp. ISBN 978-2-8317-1072-3.
• Blewitt, J. (2008). Understanding Sustainable Development. London: Earthscan. ISBN 978-1-84407-454-9.
• Botkin, D.B. (1990). Discordant Harmonies, a New Ecology for the 21st century. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-507469-7.
• Bookchin, M. (2004). Post Scarcity Anarchism. Oakland: AK Press, pp. 24–25. ISBN 978-1-904859-06-2.
• Bookchin, M. (2005). The Ecology of Freedom: the emergence and dissolution of hierarchy." Oakland: AK Press. ISBN 1-904859-26-7.
• Bookchin, M. (2007). Social Ecology and Communalism. Oakland: AK Press, p. 19. ISBN 978-1-904859-49-9.
• Brower, M. & Leon, W. (1999). The Consumer’s Guide to Effective Environmental Choices: Practical Advice from the Union of Concerned Scientists. New York: Three Rivers Press. ISBN 0-609-80281-X.
• Clark, D. (2006). A Rough Guide to Ethical Living. London: Penguin. ISBN 978-1-84353-792-2
• Clarke, R. & King, J. (2006). The Atlas of Water. London: Earthscan. ISBN 978-1-84407-133-3.
• Costanza, R. et al. (2007). An introduction to ecological economics. This is an online editable text available on the Encyclopaedia of the Earth at. First published in 1997 by St. Lucie Press and the International Society for Ecological Economics. ISBN 1-884015-72-7.
• Daly, H. & J. Cobb (1989). For the Common Good: Redirecting the Economy Toward Community, the Environment and a Sustainable Future. Boston: Beacon Press. ISBN 0-8070-4703-1.
• Daly, H.E. & Farley, J. (2004). Ecological economics: principles and applications. Washington: Island Press. ISBN 1-55963-312-3.
• Devall, W. and G. Sessions (1985). Deep Ecology: Living As If Nature Mattered. Layton, Utah: Gibbs Smith, p. 70. ISBN 978-0-87905-247-8.
• Diamond, J. (1997). Guns, Germs and Steel: the Fates of Human Societies. New York: W.W. Norton & Co. ISBN 0-393-06131-0.
• Emden, H.F. van & Peakall, D.B. (1996). Beyond Silent Spring. Berkeley: Springer. ISBN 978-0-412-72810-5.
• Fuad-Luke, A. (2006). The Eco-design Handbook. London: Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28521-3.
• Goodall, C. (2007). How to Live a Low-carbon Life. London: Earthscan. ISBN 978-1-84407-426-6.
• Groombridge, B. & Jenkins, M.D. (2002). World Atlas of Biodiversity. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-23668-4.
• Hak, T. et al. (2007). Sustainability Indicators, SCOPE 67. London: Island Press. ISBN 1-59726-131-9.
• Hassall, K.A. (1990). The Biochemistry and Uses of Pesticides. London: Macmillan. ISBN 0-333-49789-9.
• Hawken, P, Lovins, A.B. & L.H. (1999). Natural Capitalism: Creating the next Industrial Revolution. Snowmass, USA: Rocky Mountain Institute. ISBN 0-316-35300-0.
• Krebs, C.J. (2001). Ecology: the Experimental Analysis of Distribution and Abundance. Sydney: Benjamin Cummings. ISBN 0-321-04289-1.
• Leakey, R. & Lewin, R. (1995). The Sixth Extinction: Patterns of Life and the Future of Humankind. New York: Bantam Dell Publishing Group. ISBN 0-385-46809-1
• Lutz W., Sanderson W.C., & Scherbov S. (2004). The End of World Population Growth in the 21st Century London: Earthscan. ISBN 1-84407-089-1.
• Macy, J. & Young Brown, M. (1998). Coming Back to Life: Practices to Reconnect Our Lives, Our World. Gabriola Island: New Society Publishers, pp. 25–37. ISBN 0-86571-391-X.
• Mason, J. & Singer, P. (2006). The Way We Eat: Why Our Food Choices Matter. London: Random House. ISBN 1-57954-889-X
• Smil, V. (2000). Cycles of Life. New York: Scientific American Library. ISBN 978-0-7167-5079-6.
• Soederbaum, P. (2008). Understanding Sustainability Economics. London: Earthscan. ISBN 978-1-84407-627-7.
• Visser, Wayne, Dirk Matten, Manfred Pohl, and Nick Tolhurst (Editors) (2007). The A to Z of Corporate Social Responsibility. London, England; New York, NY: Wiley. ISBN 978-0-470-72395-1.
• Wright, R. (2004). A Short History of Progress. Toronto: Anansi. ISBN 0-88784-706-4.
• Wilson, E.O. (2002). The Future of Life. New York: Knopf. ISBN 0-679-45078-5.
• Atkinson, G., Dietz, S. & Neumayer, E. (2007). Handbook of Sustainable Development. Cheltenham: Edward Elgar. ISBN 978-1-84376-577-6.
• Bartlett, A. (1998). Reflections on Sustainability, Population Growth, and the Environment—Revisited revised version (January 1998) paper first published in Population & Environment 16(1): 5-35. Retrieved on: 2009-03-12.
• Benyus, J. (1997). Biomimicry: Innovations Inspired by Nature. New York: William Morrow. ISBN 0-06-053322-6.
• Blackburn, W.R. (2007). The Sustainability Handbook. London: Earthscan. ISBN 978-1-84407-495-2.
• Costanza, R., Graumlich, L.J. & Steffen, W. (eds), (2007). Sustainability or Collapse? An Integrated History and Future of People on Earth. Cambridge, MA.: MIT Press. ISBN 978-0-262-03366-4.
• Kraines, Samuel Henry; H. Komiyama Vision 2050: Roadmap for a Sustainable Earth. — Berlin: Կաղապար:Нп3, 2008. — ISBN 4-431-09430-X Արխիվացված 11 Դեկտեմբերի 2012 թվականին.
• Norton, B. (2005). Sustainability, A Philosophy of Adaptive Ecosystem Management. Chicago: The University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-59521-4.

Արտաքին հղումներ

• Compilation of Fact Sheets (չաշխատող հղում — պատմություն) published by the University of Michigan's Center for Sustainable Systems
• Elements of sustainability Արխիվացված 2011-07-27 Wayback Machine at Microdocs
• Sustainability Արխիվացված 2016-04-11 Wayback Machine at The College of William and Mary